Siła rynkowa (ang. market power), oznacza możliwość podniesienia i utrzymania cen ponad poziom cen utrzymujących się w warunkach konkurencji.

Siła rynkowa może być uzyskiwana w wyniku działań organizacyjnych i technologicznych poprawiających konkurencyjność przedsiębiorstwa bądź w wyniku połączeń przedsiębiorców

Siła rynkowa ma charakter absolutny w warunkach monopolu, zaś posiadanie przez jednego z przedsiębiorców większościowego udziału w rynku określane jest mianem pozycji dominującej.

Poziom siły rynkowej danego przedsiębiorstwa jest określany w zasadzie przez dwa czynniki: elastyczność popytu na rynku i poziom konkurencji wśród sprzedawców. W doskonałej konkurencji elastyczność popytu nie ma znaczenia ze względu na intensywność konkurencji. Z kolei ma ona wyłączne znaczenie w przypadku monopolu, przy braku konkurentów. W oligopolu, zarówno działania konkurentów jak i elastyczność popytu wpływają na wynik działania na rynku. Im większa elastyczność tym mniejsza siła rynkowa firmy dominującej ponieważ konsumenci są bardziej wrażliwi na cenę ustaloną przez tą firmę. Na próby jej podniesienia zareagują przerzuceniem się na inne produkty.

Jakkolwiek istnieje dokładna definicja siły rynkowej to rzeczywisty jej pomiar nie jest łatwy. Jedną z proponowanych miar jest tzw. wskaźnik Lernera, informujący o stopniu, w jakim cena przekracza koszt krańcowy.

Indeks Lernera to wskaźnik ekonomiczny opisujący stopień siły rynkowej przedsiębiorstwa na rynku. Formalnie, indeks Lernera L zdefiniowany jest jako , gdzie P to cena rynkowa, a MC to koszt krańcowy. W przypadku konkurencji doskonałej, cena rynkowa P równa jest kosztowi krańcowemu MC i indeks Lernera L wynosi 0. Interpretuje się to w ten sposób, że firmy w konkurencji doskonałej nie mają żadnej siły rynkowej. Z drugiej strony, dodatnie wartości indeksu Lernera, wskazują na istnienie siły rynkowej. Im większa wartość, tym większa siła rynkowa przedsiębiorstwa. W przypadku monopolu, indeks Lernera wynosi (epsilon) , gdzie to wartość cenowej elastyczności popytu. Indeks Lernera nigdy nie przekracza 1, ponieważ koszt krańcowy MC jest zawsze nieujemny

Współczynnik koncentracji rynku jest to procentowy udział w sprzedaży obliczony dla kilku największych przedsiębiorstw w branży

Przykładowo współczynnik koncentracji CR₄ określa udział w sprzedaży rynkowej czterech największych firm na danym rynku

• Stosuje się też inne odmiany typu CR₈ lub CR₁₀

Im wyższa wartość wskaźnika koncentracji, tym większe udziały pojedynczych firm w wartości całości dostarczanych na rynek towarów i tym większą posiadają one siłę rynkową (możliwość podnoszenia ceny ponad koszt krańcowy).

Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI) jest miarą koncentracji rynku, określa szacunkowy poziom zagęszczenia w danej branży oraz poziom konkurencji na danym rynku. HHI definiuje się jako sumę kwadratów udziałów rynkowych przedsiębiorstw działających na danym rynku. HHI przyjmuje wartości od 1/n (n określa liczbę przedsiębiorstw na danym rynku) w przypadku konkurencji doskonałej do 1 w przypadku monopolu. Spadek HHI implikuje spadek siły producentów.

Oprócz udziału firmy w rynku wyznacznikiem jego pozycji konkurencyjnej są wskaźniki opisujące sytuację finansową przedsiębiorstwa. Ocena sytuacji firmy stanowi podstawowy element tak zwanego standingu przedsiębiorstwa czyli jego pozycji konkurencyjnej, wiarygodności i siły ekonomicznej na rynku. Analiza finansowa jest jednym z ważniejszych narzędzi oceny osiąganych przez podmiot gospodarczy efektów. Zainteresowanie analizą sytuacji finansowej przedsiębiorstwa nie ogranicza się tylko do jego kierownictwa, władz oraz udziałowców. Oceną tej sytuacji interesują się także różni partnerzy firmy, uzależniając od jej wyników współpracę produkcyjną, handlową czy finansową. Ważna jest również obserwacja sytuacji finansowej konkurentów zagrażających przedsiębiorstwu na rynku. Możliwe bowiem staje się często wykorzystanie osłabionej sytuacji finansowej konkurenta przez zaoferowanie np. korzystniejszych warunków finansowych dla odbiorców. Metodą oceny standingu przedsiębiorstwa jest analiza wskaźnikowa opierająca się na wskaźnikach płynności finansowej, rentowności, zadłużenia i sprawności działania.

Płynność finansowa jest podstawowym miernikiem pozwalającym ocenić kondycję finansową firmy oraz jej pozycję na rynku

Płynność finansowa oznacza zdolność jednostki do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych.

Wiele firm przynoszących zysk upada z powodu braku płynności finansowej, utrzymanie płynności finansowej stanowi więc jedno z głównych zadań menadżera kierującego firmą.

Do oceny płynności finansowej jednostki gospodarczej służą następujące wskaźniki:

• Wskaźnik płynności bieżącej (pokrycia bieżących zobowiązań

$$\begin{matrix} wskaznik\ biezacej\ plynnosci \\ f\text{inansowej} \\ \end{matrix} = \frac{majatek\ obrotowy}{zobowiazania\ biezace}$$

(majątek obrotowy – aktywa umożliwiające działalność firmy przez okres nie dłuższy niż rok)

Wskaźnik płynności bieżącej określa ile razy majątek obrotowy przewyższa zobowiązania krótkoterminowe (takie których termin spłaty przypada na rok bieżący). Przyjmuje się, że optymalna wartość wskaźnika powinna mieścić się w przedziale od 1,2 do 2. Zarówno zbyt niski jak i zbyt wysoki wskaźnik informuje o nieprawidłowościach w zarządzaniu finansami firmy. Wysoka wartość wskaźnika może świadczyć o nadmiernym zamrożeniu w aktywach obrotowych kapitału, który mógłby być zainwestowany, zbyt niski poziom oznaczałby problem ze spłatą wszystkich zobowiązań bieżących w sytuacji, gdyby wszyscy wierzyciele w jednym momencie zażądali natychmiastowej ich spłaty.

• Wskaźnik płynności szybkiej

$$\begin{matrix} \text{szybki} \\ wskaznik \\ plynnosci \\ \end{matrix} = \frac{majatek\ obrotowy\ - sredni\ stan\ zapasow}{zobowiazania\ biezace}$$

Wskaźnik płynności szybkiej wyłącza z aktywów obrotowych najmniej płynne zapasy. Określa ile razy płynny majątek obrotowy pokrywa zobowiązania krótkoterminowe. Płynny majątek obrotowy obejmuje: należności krótkoterminowe i inwestycje krótkoterminowe. Optymalny poziom tego wskaźnika powinien wynosić 1. Wskaźnik na poziomie 1 i wyższym oznacza, że płynne środki obrotowe gwarantują spłatę bieżących zobowiązań w wymaganych terminach. Niższy poziom wskaźnika wskazuje na zbyt duży poziom zapasów.

• Wskaźnik płynności gotówkowej (płynności natychmiastowej)

$$\begin{matrix} wskaznik \\ plynnosci \\ gotowkowej \\ \end{matrix} = \frac{srodki\ pieniezne}{zobowiazania\ krotkoterminowe}$$

Wskaźnik płynności gotówkowej uwzględnia najbardziej płynne składniki aktywów, jakimi są środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych, gwarantujące natychmiastową spłatę zobowiązań terminowych postawionych nagle w stan wymagalności. Optymalny poziom tego wskaźnika powinien mieścić się w granicach od 0,1 do 0,2. Wielkość tego wskaźnika nie powinna być zbyt wysoka gdyż tylko zasoby pieniężne zaangażowane w procesach gospodarczych generują zyski.

Przez rentowność rozumie się osiąganie przychodów przewyższających koszty prowadzenia działalności. Odzwierciedla sprawność finansową przedsiębiorstwa, będącą wynikiem efektywności gospodarowania.

W praktyce gospodarczej poziom rentowności mierzony jest najczęściej relacją zysku bądź do przychodu bądź do kapitału.

Wskaźniki rentowności

Nie ma określonych optymalnych wielkości dla wskaźników rentowności, ich poziom w dużej mierze zależy od branży, w której działa firma. Odzwierciedleniem dobrej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa są rosnące w czasie wielkości wszystkich wskaźników rentowności.

Wskaźniki rentowności:

• Wskaźnik rentowności netto sprzedaży (ROS)

$$\begin{matrix} wskaznik\ rentownosci\ netto \\ sprzedazy \\ \end{matrix} = \frac{\text{zysk~netto}}{przychody\ ogolem}$$

Wskaźnik rentowności netto sprzedaży określa ile groszy zysku netto daje 1 złotówka osiągniętego przychodu ogółem, czyli jak bardzo opłacalne(rentowna) jest działalność jednostki. Im wyższą wartość wykazuje wskaźnik rentowności netto sprzedaży tym sytuacja jest korzystniejsza, czyli efektywność sprzedaży większa. Niska wartość tego wskaźnika oznacza, że należy więcej sprzedać, aby uzyskać określoną kwotę zysku. Wysoka wartość wskaźnika jest zatem informacją o korzystnej kondycji finansowej firmy.

• Wskaźnik rentowności netto aktywów (ROA)

$$\begin{matrix} wskaznik\ rentownosci\ netto \\ aktywow \\ \end{matrix} = \frac{\text{zysk~netto}}{aktywa\ ogolem}$$

(aktywa – cały majątek firmy)

Wskaźnik rentowności netto aktywów określa efektywność zarządzania aktywami tj. zdolność aktywów do tworzenia zysku. Informuje jaką kwotę zysku netto generuje 1 złotówka aktywów jednostki czyli jaką kwotę zysku netto osiąga jednostka z 1 złotówki zaangażowanych w działalność aktywów.

• Wskaźnik rentowności netto kapitału własnego (ROE)

$$\begin{matrix} wskaznik\ rentownosci\ netto \\ kapitalu\ wlasnego \\ \end{matrix} = \frac{\text{zysk~netto}}{kapital\ wlasny}$$

(kapitał własny – suma środków zainwestowanych w firmę przez właściciela, można go określić również jako różnicę między wartością aktywów a zadłużeniem (zobowiązaniami) wobec kontrahentów)

Wskaźnik rentowności netto kapitału własnego ocenia bieżącą kondycję oraz możliwości potencjalne firmy. Określa jaką kwotę zysku netto przypada na 1 złotówkę kapitału własnego zaangażowanego w działalność. Wysoka wartość wskaźnika świadczy o dobrej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Wyższa efektywność kapitału własnego stwarza szanse wyższej dywidendy i dalszego dynamicznego rozwoju przedsiębiorstwa.

Wskaźniki zadłużenia służą do oceny stopnia zadłużenia jednostki gospodarczej, czyli charakteryzują poziom finansowania działalności przez źródła zewnętrzne.

• Wskaźnik ogólnego zadłużenia

$$\begin{matrix} wskaznik\ ogolnego \\ zadluzenia \\ \end{matrix} = \frac{zobowiazania\ ogolem}{aktywa\ ogolem}$$

Wskaźnik ogólnego zadłużenia informuje jaką część w całości aktywów stanowią zobowiązania ogółem (kapitały obce). Im mniejszy jest poziom tego wskaźnika tym większa jest zdolność jednostki do spłaty długu.

• Wskaźnik udziału kapitałów własnych w finansowaniu majątku

$$\begin{matrix} wskaznik\ udzialu\ kapitalow \\ wlasnych\ w\ finansowaniu \\ majatku \\ \end{matrix} = \frac{kapital\ wlasny}{aktywa\ ogolem}$$

Wskaźnik udziału kapitałów własnych w finansowaniu majątku informuje jaka część całości aktywów stanowią kapitały własne. Im wyższy poziom wskaźnika tym lepsza sytuacja finansowa firmy.

• Wskaźnik pokrycia zobowiązań

$$\begin{matrix} wskaznik\ pokrycia \\ zobowiazan \\ \end{matrix} = \frac{zobowiazania\ ogolem}{kapitaly\ wlasne}$$

Wskaźnik pokrycia zobowiązań informuje o tym ile razy zobowiązania są większe od kapitałów własnych. Im mniejszy jest poziom tego wskaźnika tym mniejsze jest uzależnienie jednostki od kapitału obcego, a tym samym lepsza jest sytuacja finansowa firmy. Przyjmuje się, że poziom tego wskaźnika nie powinien być wyższy niż 2.

Wskaźniki sprawności działania (obrotowości) służą do oceny efektywności wykorzystania zaangażowanych w działalność zasobów majątkowych i kapitałowych.

• Wskaźnik obrotu (rotacji) zapasów w dniach

$$\begin{matrix} wskaznik\ rotacji \\ zapasow\ w\ dniach \\ \end{matrix} = \frac{przecietny\ stan\ zapaow\ x\ 365}{przychody\ ze\ sprzedazy}$$

Wskaźnik obrotu (rotacji) zapasów w dniach określa liczbę dni utrzymywania (magazynowania) zapasów czyli tzw. czas zamrożenia środków pieniężnych w zapasach. Nie ma optymalnych wielkości tego wskaźnika, jego poziom w dużej mierze zależy od branży, w jakiej działa jednostka gospodarcza. Niższy stan wskaźnika świadczy o szybszej rotacji zapasów, czyli mniejszych kosztach magazynowania. Z reguły jest to oznaką poprawy efektywności gospodarowania zapasami, ale nie można zapominać, że zbyt niski poziom może spowodować wstrzymanie sprzedaży towarów, wyrobów gotowych lub przestoje produkcyjne.

• Wskaźnik obrotu należności w dniach

$$\begin{matrix} wskaznik\ rotacji \\ naleznosci \\ \text{w~dniach} \\ \end{matrix} = \frac{przecietny\ stan\ naleznosci\ x\ 365}{\text{sp}rzedaz\ netto}$$

Wskaźnik obrotu należności w dniach informuje o liczbie dni w ciągu których następuje spłata należności od kontrahentów, czyli o przeciętnym okresie spływu należności do firmy. Zjawiskiem pozytywnym świadczącym o zwiększającej się skuteczności ściągania należności jest obniżanie się poziomu tego wskaźnika. Zbyt wysoki jego poziom o zbyt długim kredytowaniu swoich odbiorców przez przedsiębiorstwo.

• Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w dniach

$$\begin{matrix} wskaznik\ rotacji \\ zobowiazan \\ krotkoterminowych \\ \end{matrix} = \frac{przecietny\ stan\ zobowiazan\ x\ 365}{sprzedaz\ netto}$$

Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych w dniach informuje co ile dni regulowane są zobowiązania krótkoterminowe wobec kontrahentów z osiąganego przez jednostkę przychodu ze sprzedaży powiększonego o podatek VAT należny.

• Cykl rotacji środków pieniężnych w dniach

cykl rotacji środków pieniężnych w dniach = rotacja zapasów w dniach + rotacja należności w dniach – rotacja zobowiązań krótkoterminowych w dniach

Cykl rotacji środków pieniężnych w dniach informuje o ilości dni które upływają od momentu spłaty zobowiązań, czyli wypływu środków pieniężnych z jednostki, do momentu wpływu należności od kontrahentów czyli wpływu środków pieniężnych do jednostki. Im krótszy jest cykl tym mniejsze jest zapotrzebowanie jednostki na finansowanie zewnętrzne i większa sprawność działania (finansowania) jednostki.

Ujemny wskaźnik cyklu rotacji środków pieniężnych świadczy o silnej pozycji jednostki na rynku.

Podsumowanie

Siła rynkowa firmy jest to zdolność firmy do tolerowania zmian cen rynkowych wytwarzanych przez nią dóbr lub usług i wykorzystania ceny jako narzędzia strategicznego.

W badaniach dotyczących konkurencji istotnym zagadnieniem jest zarówno koncentracja rynku, jak i efektywność poszczególnych jednostek działających w analizowanym otoczeniu gospodarczym.

Obecne warunki rynkowe, w jakich muszą funkcjonować przedsiębiorstwa, wymagają przeprowadzania wnikliwej analizy ich sytuacji finansowej. Informacje uzyskane z takiej analizy dają aktualny obraz przedsiębiorstwa. Jest to potrzebne do podejmowania decyzji bieżących i strategicznych z punktu widzenia zarówno kierownictwa, jak i odbiorców zewnętrznych. Analiza tzw. standingu przedsiębiorstwa, czyli danych finansowych wraz z oceną jego pozycji na rynku, daje podstawy do ustalenia wiarygodności firmy i jej możliwości ekonomicznych, co z kolei pozwala na podejmowanie różnych strategicznych decyzji.

Rzeczywiste bądź potencjalne wykorzystywanie siły rynkowej przydatne jest w ocenie: czy występuje lub możliwe jest istotne zmniejszenie konkurencji. Przyjmuje się np., że w przypadku konsolidacji podmiotów gospodarczych ocena polega na zbadaniu, czy po połączeniu mogą one zastosować trwałą podwyżkę cen przekraczającą pewien poziom (np. 5 lub 10%, w zależności od konkretnego przypadku) w warunkach kiedy nowe firmy nie wejdą na dany rynek i nie pojawią się substytuty danego produktu lub usługi. Możliwość utrzymania ceny na poziomie równym lub większym od określonego progu oceniana jest przez szczegółowe jakościowe i ilościowe badania struktury rynku i czynników kształtujących zachowanie się firm.