Zgodnie z wyliczeniami Komisji Europejskiej obecnie w Unii Europejskiej na jednego emeryta przypada około czterech osób w wieku produkcyjnym. Nie ma chyba idealnego systemu ubezpieczeń społecznych, Na świecie funkcjonują dwa systemy: repartycyjny i kapitałowy. Są kraje, w których funkcjonuje wyłącznie ten pierwszy (np. Niemcy, Francja), albo drugi system (Chile, Australia). Większość krajów decyduje się na połączenie dwóch systemów jednocześnie. Doświadczenia krajów, które zdecydowały się na kapitałowe emerytury wskazują, że świadczenia okazały się znacznie wyższe, a fundusze emerytalne wzmocniły gospodarkę.
Przyczyny podjęcia reform:
Starzenie się społeczeństwa – czyli niekorzystne zmiany demograficzne
Wprowadzenie sprawiedliwego systemu dla każdego obywatela
Wyrównanie świadczenia emerytalnego z przeszłymi osiąganymi dochodami
Zagwarantowanie płynności finansowej organom wypłacającym świadczenia
Pierwsze reformy zostały wprowadzone w krajach latynoskich. Chile wprowadziło reformę jako pierwsze w roku 1981r.(Polska reforma została wzorowana na reformie chilijskiej).
W wyniku reformy zrezygnowano z powszechnego państwowego systemu emerytalnego i postawiono na rozwiązania rynkowe.
Nowy indywidualny system kapitałowy prowadzony jest przez prywatne firmy zarządzające funduszami emerytalnymi – AFP (Administradoras de Fondos de Pensiones);
Emerytury zależą wyłącznie od zgromadzonych składek, według formuły zdefiniowanej składki. Gwarantowana emerytura minimalna, dofinansowana z budżetu państwa, przysługuje osobom, które przez minimum 20 lat opłacały składki. Poza systemem emerytalnym, minimalne zabezpieczenie zapewnia finansowana z budżetu państwa pomoc społeczna
Prowadzący działalność gospodarczą praktycznie nie są objęci systemem emerytalnym (gdyż mogą się dobrowolnie ubezpieczać)
Klient ma do dyspozycji 21 funduszy emerytalnych zarządzanych przez firmy prywatne
Każdy uczestnik programu ma indywidualne konto - Pracownik nie jest przywiązany do jednego funduszu - może przenosić swoje konto do konkurencji jeżeli ta zaoferuje mu lepsze warunki. Co więcej aktywa zawarte na jego koncie są jego własnością i nawet ewentualne bankructwo funduszu nie pozwala zająć zawartych na nim środków
Pracujący wpłacają składkę w wysokości 10% wynagrodzenia - Dodatkowo mogą dobrowolnie wpłacać kwotę do wysokości kolejnych 10 (w
Polsce ponad 40%), co pozwala na uzyskanie emerytury w wysokości nawet 80% pensji (w Polsce 68%),
wysokość emerytur już po kilkunastu latach funkcjonowania systemu wzrosła dwukrotnie.
Założenie systemu
Założenie nowego systemu oszczędzania w kapitałowych funduszach emerytalnych był obowiązkowy dla wszystkich młodych ludzi rozpoczynających pracę. Starsi mieli możliwość wyboru - zostać "na państwowym", gwarantującym minimalną emeryturę, lub zapisać się do jednego z funduszy. Tym, którzy mieli już staż pracy, rząd przyznał wieloletnie bony uznaniowe. Ich wartość została dopisana do indywidualnego rachunku każdego oszczędzającego.
I Filar - obowiązkowe ubezpieczenia kapitałowe
II filar - dobrowolne ubezpieczenia emerytalne
system jest nadzorowany i regulowany przez państwo,
Składki:
pracodawca przekazuje składkę bezpośrednio na rachunki pracowników do wybranych przez nich funduszy emerytalnych.
pracujący płaci składki w wysokości 10% ich wynagrodzenia miesięcznego brutto, ale tylko do poziomu 1800 USD. Nadwyżka tej kwoty jest zwolniona od składki emerytalnej,
wiek emerytalny - kobiety 60 lat i 65 lat mężczyźni,
świadczenia emerytalne systemu chilijskiego są gwarantowane przez państwo dla tych, którzy opłacali składkę minimum przez 20 lat.
Wpłaty są inwestowane na rynkach kapitałowych, a zyski akumulowane przy czym zarówno wpłaty jak i zyski są wolne od podatku (opodatkowane są dopiero wypłaty).
Gwarancje państwa dla jego uczestników:
Gwarancję minimalnej emerytury dla wszystkich, którzy opłacali składki, co najmniej przez 20 lat.
Gwarancję minimalnego poziomu stopy zwrotu z aktywów funduszu.
Gwarancję wypłaty emerytury w razie bankructwa firmy ubezpieczeniowej w wysokości 100 % minimalnej emerytury.
Skutki wprowadzenia reform:
wzrost wysokości emerytur w porównaniu ze starym systemem - od 50 do 100%;
wzrost krajowych oszczędności, z 10-12% do 26% PKB;
wzrost gospodarczy i długofalowy spadek bezrobocia
Chile Dziś:
Już w pierwszym miesiącu reformy do funduszy zapisało się 25% czynnych zawodowo Chilijczyków. Dziś w AFP oszczędza 90% zatrudnionych. Fundusze zarządzają aktywami wartymi 31 mld USD. AFP wytwarzają w nim aż 40% PKB. O wysokości emerytur z systemu chilijskiego decydują przede wszystkim wyniki inwestycyjne funduszy emerytalnych. Te uznaje się powszechnie w literaturze jako bardzo dobre, znacznie powyżej oczekiwań twórców reformy. Średnia roczna realna stopa zwrotu funduszy emerytalnych wyniosła10,18% Zakres aktywnego członkostwa wiąże się z poziomem dochodów, statusem na rynku pracy, wykształceniem i płcią. Np. w roku 2004 bierni członkowie AFP (niepłacący składek) charakteryzowali się następującymi cechami: 66% miało bardzo niskie dochody, 46% było poniżej granicy ubóstwa, 52% miało bardzo niski poziom wykształcenia, 75% nie pracowało przez poprzednie trzy lata8.
Reforma 2008 r.
Wyniki funduszy kapitałowych były zadowalające lecz nie spełniały jednak istotnych celów społecznych: zwiększenia uczestnictwa na rynku pracy, poprawy sytuacji dochodowej osób starszych, zapobiegania dyskryminacji kobiet.
Wady:
Wąski zakres podmiotowy
Niski poziom świadczeń
Dyskryminacja kobiet
Wzrost wydatków publicznych na system emerytalny
Mała konkurencja w sferze działania funduszy emerytalnych
Działania:
Wprowadzenie solidarnościowej części systemu emerytalnego
Wprowadzenie subsydiów do początkowych 24 składek dla młodych pracowników w wieku
18-35 lat, których dochód jest niższy niż 1,5% minimalnej płacy,
Obowiązkowe ubezpieczenie pracujących na własny rachunek,
Wzmocnienie kontroli realizacji obowiązku płacenia składek,
wprowadzenie zwolnień podatkowych z myślą o klasie średniej,
Kompensacja ze strony państwa za okresy nieskładkowe dla kobiet,
Podział funduszu emerytalnego w przypadku rozwodu,
Stworzenie funduszu publicznego na przyszłe wydatki,
Wejście na rynek funduszy emerytalnych nowych podmiotów – towarzystw ubezpieczeniowych,
Powołanie komitetu uczestników systemu oraz funduszu edukacji emerytalnej.
Reforma nastąpiła w 1994r. Dwa filary są obowiązkowe
I filar nowego systemu jest w pełni publiczny, zarządzany przez specjalną agencję rządową ANSeS. Jest on obowiązkowy dla wszystkich, także - w odróżnieniu od Chile - dla osób pracujących na własny rachunek. - w jednolitej wysokości dla wszystkich spełniających warunki wieku emerytalnego i okresu ubezpieczenia
II filar stanowią tzw. PAP - publiczna instytucja podlegająca ANSeS, która wypłaca emeryturę w wysokości 0,85% średniego wynagrodzenia za każdy rok pracy z ostatnich 10 lat oraz prywatne towarzystwa emerytalne zwane AFJP (Administradoras de Fondos de Jubilaciones y Pensiones). Tak jak i w innych krajach przeniesienie składki z publicznego systemu do AFJP jest nieodwracalne. - Osoby, które wybrały system repartycyjny, mogły w każdym momencie przejść do systemu kapitałowego, ale niemożliwe było przejście z systemu kapitałowego do repartycyjnego. Natomiast osoby powyżej 70 roku życia, bez wypracowanej emerytury i bez innych środków utrzymania, mogły liczyć na pomoc społeczną.
Lokowanie: W Argentynie fundusze emerytalne mogą inwestować o wiele swobodniej niż w innych krajach Ameryki Łacińskiej.
Do 50% zebranych składek wolno im lokować w akcje przedsiębiorstw,
po 10% - w zagraniczne obligacje rządowe oraz akcje i obligacje korporacji międzynarodowych.
Drugi filar reformy nadzoruje państwowy Bank Narodowy. Finansowany jest z 11% składki pobieranej od wszystkich pracowników, z czego ok. 7,5% jest przeznaczone na pomnażanie kapitału, a 3,5% na ubezpieczenie pracownika i koszty administracyjne.
Każde towarzystwo ma prawo - tak jak w - zarządzać tylko jednym funduszem emerytalnym. Z kolei pracownicy mogą - jak w naszym kraju i Chile - wybrać towarzystwo najbardziej im odpowiadające.
Argentyna dziś:
W Argentynie liczba emerytów spadła z 2,1 mln w roku 1992 do 1,6 mln w roku 2005. Wynikało to przede wszystkim z wydłużenia wymaganego okresu ubezpieczenia do 30 lat, co w miarę pogarszania się sytuacji na rynku pracy wykluczyło wielu pracowników z systemu emerytalnego
Pracownicy uzyskali możliwość wyboru wejścia do nowego systemu lub pozostania w starym. Do 2003 roku 84 procent pracowników wybrało fundusz prywatny.
Reforma 2008
Stopa zwrotu funduszy z powodu wysokich opłat administracyjnych oraz polityki inwestycyjnej funduszy wykorzystującej w dużym zakresie obligacje rządowe nie była wystarczająca z punktu widzenia poziomu przyszłych świadczeń.
W październiku 2008 roku kolejny prezydent doprowadził do całkowitej nacjonalizacji systemu emerytalnego i przejęcia prywatnych środków zgromadzonych na kontach indywidualnych.
Jednak bezpośrednim powodem nacjonalizacji sprywatyzowanej wcześniej części systemu emerytalnego stało się zadłużenie państwa. Zwiększyły wydatki państwowe, głównie na wynagrodzenia dla administracji publicznej, a przewidywane w budżecie źródło ich finansowania – podatki z eksportu rolniczego – są niższe niż planowano. Środki zgromadzone w funduszach stały się, więc źródłem finansowania deficytu budżetowego.
Wprowadzona w 1997 r. reforma systemy emerytalnego o zdefiniowanej składce. W Meksyku ubezpieczeni są wszyscy pracownicy. Jednak na dodatkowe pieniądze mogą liczyć w przyszłości jedynie ci, którzy zdecydują się na zarabianie w systemie kapitałowym.
I filar – minimalna emerytura wypłacana przez państwo
II filar - Rachunek indywidualny podzielony jest na dwa subkonta,
Pierwsze subkonto: trafiają 6,5 % wynagrodzenia pracownika oraz dopłata z budżetu państwa równa 2,2 % minimalnego wynagrodzenia w gospodarce.
Drugie subkonto administruje rządowa instytucja zajmująca się udzielaniem preferencyjnych kredytów mieszkaniowych dla ludności –5 % wynagrodzenia.
Zabronione jest inwestowanie zagranicą oraz w akcje. Nie określono minimalnej wymaganej stopy zwrotu.
Trzy formy świadczenia emerytalnego:
W momencie przejścia na emeryturę subkonta są łączone i ubezpieczony:
wypłaca jednorazowo – gdy po wypłacie suma pozostałego kapitału wystarcza na wykupieni dożywotniej emerytury w wysokości co najmniej 130 % minimalnej emerytury;
wypłata programowana – kalkuluje się je na podstawie założonych stóp zwrotu i tablic śmiertelności, emerytury te są indeksowane o wskaźnik inflacji;
emerytury dożywotnie
Nowy system objął wszystkich pracowników w chwili jego wprowadzenia, którzy musieli w ciągu 4 lat podjąć decyzję o wyborze odpowiedniego funduszu emerytalnego. Państwo Meksyk gwarantuje wypłacaną emeryturę na poziomie płacy minimalnej przy zachowanie dwóch warunków: opłacania składek przez 24 lata oraz ukończeniu 65 roku życia.
Pod koniec 2011 r. firma konsultingowa Mercer opublikowała ranking systemów emerytalnych analitycy do czterech najlepszych na świecie zaliczyli system działający w Szwecji.
Szwedzi postanowili dać obywatelom możliwość praktycznie nieograniczonego wyboru. Mogą na emeryturę odkładać w każdym z 650 funduszy inwestycyjnych. Oczekuje się, że obywatele sami stworzą sobie portfel inwestycyjny, odpowiedni dla ich wieku, poziomu zarobków i skłonności do ryzyka. Dlatego mogą podzielić swoją składkę między pięć różnych funduszy, a następnie, nawet codziennie, ten wybór zmieniać i to bez jakichkolwiek kosztów
Dla osób niezdecydowanych i niezadowolonych powołano jeden państwowy fundusz tzw. Premiesparfonden, do którego można także w każdej chwili przenieść pieniądze z innych kont inwestycyjnych, jeżeli nie jest się zadowolonym z własnych wyborów
Stary system emerytur publicznych Szwecji składał się z systemu emerytalnych świadczeń minimalnych oraz świadczeń zależnych od dochodów. Świadczenia minimalne zapewnione były przez wypłatę emerytury podstawowej wszystkim obywatelom. Świadczenia te były finansowane ze składek pracodawców i budżetu Szwecji.
I filar repartycyjny działający na zasadzie zdefiniowanej składki
II filar – obowiązkowy opiera się na indywidualnych kontach
III filar - dobrowolny
Składa się z części gwarantującej świadczenia minimalne dla osób niepracujących lub osiągających niskie dochody, gwarantowanej przez państwo wszystkim obywatelom.
Publiczny system emerytur zależny od dochodu składa się z dwóch części:
części repartycyjnej – finansowanej z 16 % składki liczonej od uzyskanego dochodu, zapewniającej 80 -85 % świadczeń emerytalnych,
części kapitałowej finansowanej w 2,5 % składką emerytalną gromadzoną na indywidualnych kontach emerytalnych.
Składki te są płacone w połowie przez pracodawcę i pracownika i rejestrowane na indywidualnych kontach. W Szwecji ustawowy wiek emerytalny dla obu płci wynosi 65 lat z możliwością wcześniejszego skorzystania z uprawnień emerytalnych w zamian za obniżenie świadczenia.
Rodzaje dostępnych emerytur:
dożywotnia,
wspólna emerytura dożywotnia,
indywidualne emerytura dożywotnia za świadczeniem na rzecz osoby uposażonej w razie śmierci,
świadczenie na rzecz osoby uposażonej.
szwedzki rząd gwarantuje dość wysoką emeryturę minimalną (ok. 9 tys. dol. rocznie dla samotnej osoby i 16 tys. dol. dla małżeństwa
Reformę emerytalną na Węgrzech wprowadzono na początku 1993 r.,
wprowadzając do istniejącego systemu repartycyjnego system dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych w charakterze kapitałowym.
system emerytalny:
I filar - z nich stanowi tradycyjny system repartycyjny, administrowany przez państwo węgierskie.
Obowiązkowy dla wszystkich pracowników . Wiek przejścia na emeryturę 62 lata(kobieta i mężczyzna). wcześniejsza emerytura pod warunkiem przepracowania 20 lat, ale wiąże się to ze zmniejszeniem emerytury o matematycznie skalkulowaną wielkość.
II filar oparty jest na systemie kapitałowym i administrowany przez fundusze emerytalne. Nie potrzeba mieć kapitału min. Prywatne fundusze emerytalne na Węgrzech mogą nie tylko gromadzić oraz inwestować zebrane składki emerytalne, ale mogą oferować także świadczenia emerytalne pod warunkiem uzyskania stosownego zezwolenia z urzędu nadzoru.
III filar stanowi dodatkowy, dobrowolny element ubezpieczenia emerytalnego i tak jak drugi opiera się na systemie kapitałowym prowadzonym przez prywatne fundusze emerytalne.( które zarówno zbierają
składkę ubezpieczeniową, administrują funduszem, dokonują inwestycji składek jak i obliczają a oraz wypłacają emerytury dla swoich klientów.)
Nowa emerytura ustalana jest na podstawie przeciętnego wynagrodzenia za cały okres pracy i obliczana w momencie przejścia na emeryturę.
Prywatne fundusze emerytalne posiadają osobowość prawną oraz z istoty swej są instytucjami typu non-profit. Są one własnością swoich członków, a zarząd wybierany przez członków funduszu, tylko sprawuje władzę. Składki, które są przekazywane do dobrowolnych funduszy emerytalnych
korzystają z ulg podatkowych. Fundusze emerytalne są zwolnione z podatku od dochodów i z lokat, a klienci korzystają z ulg przy wypłatach emerytur.
Składka jest finansowany przez pracodawców i pracowników,
pracodawca odprowadza do pierwszego filaru 22 % wynagrodzeń,
pracownik, który jest tylko w pierwszym filarze odprowadza na rzecz systemu emerytalnego 9 %. Pracownicy, którzy uczestniczą w drugim filarze odprowadzają na rzecz pierwszego filaru tylko 1 % swojego wynagrodzenia. Pozostałe 8 % lokują w prywatne fundusze emerytalne,
na rzecz trzeciego filaru przeznaczona jest ¼ całej składki na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne.