Nazwa ośrodka: Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR "INWESTOR"

sp. z o. o. w Rudzie Śląskiej, Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie

Tytuł pakietu: Reforma Systemu Ubezpieczeń Społecznych - konsekwencje dla pracodawców

Grupa: Reforma Systemu Ubezpieczeń Społecznych

Autor: Rafał Mociak

Aktualizacja: Arleta Jaśniewicz

Data aktualizacji: 20.10.03r.

Reforma systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce, która weszła w życie od 1 stycznia 1999 roku zakłada ścisłe powiązanie wysokości przyszłych świadczeń z wysokością składki, jaką opłaca dany pracownik oraz długością stażu pracy czyli długością okresu w jakim
te składki były odprowadzane. Wysokość przyszłego świadczenia emerytalnego będzie zatem bezpośrednio zależeć od sumy składek wpłaconych przez danego ubezpieczonego do systemu.

Wraz z wprowadzeniem bezpośredniej zależności między opłacanymi składkami,
a wysokością uzyskanego w przyszłości świadczenia, reforma zakłada jednocześnie ograniczenie podstawy wymiaru obliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne.

Dotychczas składka była odprowadzana od całości wynagrodzenia brutto pracownika, wysokość świadczenia emerytalnego była natomiast obliczana maksymalnie od 250% średniej

miesięcznej płacy krajowej. Wzbudzało to uzasadniony sprzeciw wśród osób bardzo dobrze wynagradzanych, które mimo iż odprowadzały znacznie wyższe kwoty na ubezpieczenie społeczne otrzymywały świadczenia emerytalne niewiele wyższe od tych, jakie otrzymywały osoby odprowadzające składki znacznie niższe. Artykuł 19 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 137, poz. 887) stanowi,
że roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalno - rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone.

Po reformie składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest odprowadzana tylko
do momentu uzyskania sumy wynagrodzenia w wysokości 30-krotności płacy krajowej
w skali rocznej (12 miesięcy x 250% średniej). Do końca roku nadal będzie odprowadzana składka na pozostałe obowiązkowe ubezpieczenia w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych tj. ubezpieczenie w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. ubezpieczenie wypadkowe) oraz ubezpieczenie na wypadek chorób i macierzyństwa (ubezpieczenie chorobowe). Połowa z powstałej nadwyżki, zostanie wypłacona pracownikowi, reszta natomiast pozostanie do dyspozycji pracodawcy. Może on sumę tą przeznaczyć na dodatkowe wynagrodzenie pracowników bez dodatkowego obciążenia funduszu płac. Istnieje też możliwość uzyskania dodatkowych środków na motywowanie najlepszych pracowników czy wniesienie do założonego przez przedsiębiorcę Pracowniczego Programu Emerytalnego. Przedsiębiorca może też pieniądze te zużytkować na inne ważne cele swojego przedsiębiorstwa.

Ograniczenie górnej granicy podstawy wymiaru odprowadzania obowiązkowych składek
na ubezpieczenie emerytalno - rentowe może także korzystnie wpłynąć na obniżenie kosztów pracy polskich przedsiębiorstw i pośrednio na podwyższenie ich konkurencyjności na rynku europejskim.

Kwota, która stanowi maksymalną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe będzie znana już na początku roku. Płatnik składki będzie mógł zatem
z dużą dokładnością określić moment zaprzestania odprowadzania składki. Jednocześnie ZUS będzie informować płatnika lub płatników składki danego ubezpieczonego o fakcie przekroczenia progu. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy ubezpieczony opłaca składkę z kilku tytułów i nie jest w stanie dokładnie kontrolować wysokości odprowadzanych składek.

Wraz z reformą całego systemu ubezpieczeń społecznych zmieniają się również zadania pracodawców (czy ogólniej płatników składek) w kontekście współpracy z zreformowanym ZUS. Z dniem 1 stycznia 1999 roku nastąpi ubruttowienie płac wszystkich pracowników (art. 110 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 roku); całość składki nadal jednak będzie odprowadzana przez płatnika. Podobnie jak dotychczas płatnik będzie odprowadzał składki w formie zbiorczych przelewów za wszystkich pracowników.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przeliczania przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie społeczne przez ubezpieczonych (Dz. U. Nr 153 z 1998 r. poz. 1003) stanowi, że a dniem 1 stycznia 1999 roku przelicza się osobom objętym ubezpieczeniami społecznymi przychód stanowiący podstawę wymiaru składek. Przychód ten nie może być niższy od kwoty wynikającej z przeliczenia przychodu za styczeń 1999 r. według wzoru:

PP=123,0164 % * P

gdzie

P	- przychód miesięczny przed przeliczeniem,
PP	- przychód miesięczny po przeliczeniu,
123,0164%	- wskaźnik przeliczenia przychodu dla ubezpieczonych, podlegających ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu chorobowemu

W razie potrzeby, płatnik powinien dokonać, w trybie określonym dla tych przepisów, zmian w przepisach o wynagradzaniu. Zmiany te muszą być wprowadzone do dnia 30 kwietnia 1999 roku. Do czasu wprowadzenia wspomnianych zmian płatnik może przekroczyć obowiązujące stawki składników przychodu, w takim stopniu, aby różnica między przychodem przeliczonym a przychodem przed przeliczeniem odpowiadała kwocie składek.

W przypadku, gdy przychód za styczeń 1999 roku został wypłacony w 1998 roku, płatnik składek do celów przeliczenia może przyjąć przychód należny za styczeń 1999 roku albo przychód należny za luty, o ile zostanie wypłacony w styczniu 1999 roku.

Zasadnicze zmiany dotyczą obowiązku szczegółowego przekazywania informacji o wysokości wynagrodzeń, wysokości odprowadzanych na poszczególne fundusze prowadzone w ramach FUS, składek oraz okresów za jaki te składki są odprowadzane.

Na indywidualnych kontach prowadzonych dla każdego ubezpieczonego są odnotowywane wysokości odprowadzanych składek oraz okresy pracy, których one dotyczą. Będzie
to podstawą obliczania w przyszłości wysokości świadczenia emerytalnego. Bezpośrednie powiązanie wysokości przyszłych świadczeń z wysokością zgromadzonych składek może zostać zrealizowane jedynie przy założeniu przekazywania informacji o składkach do ZUS.

Zgodnie z art. 22 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. stopy procentowe składek wynoszą

• 19,52% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie emerytalne (płacona po połowie przez pracownika i pracodawcę, po 9,76%),

• 13,00% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie rentowe (płacona po połowie przez pracownika i pracodawcę, po 6,5%),

• 2,45% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie chorobowe (płacona w całości przez pracownika),

• od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru – na ubezpieczenie wypadkowe (płacona w całości przez pracodawcę).

W roku 1999 r. ustalono jednakową składkę na ubezpieczenie wypadkowe dla wszystkich zakładów pracy – 2,03% (art. 121 ww. Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Obecnie wynosi ona 1,62%. W latach następnych stopa procentowa składki będzie dla poszczególnych zakładów ustalana raz na trzy lata przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 36 Ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Zgłoszeń dokonuje się w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia. Zgłoszeń tych dokonuje się według ustalonego wzoru
w jednostce organizacyjnej zakładu. Zgłoszenie to zawiera w szczególności:

• PESEL, NIP,

• nazwisko, imię pierwsze i drugie,

• datę urodzenia,

• nazwisko rodowe, obywatelstwo, płeć,

• tytuł ubezpieczenia, wymiar czasu,

• stopień niepełnosprawności,

• stopień niezdolności do pracy

• wykonywanie racy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze,

• posiadanie ustalonego prawa do emerytury lub renty.

W przypadku wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń społecznych konieczne jest zgłoszenie wyrejestrowania takiej osoby. Dokonać tego powinien płatnik, w terminie 7 dni od daty zaistnienia tego faktu.

W myśl artykułu 46 ww. Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych płatnik jest obowiązany obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki
za każdy miesiąc kalendarzowy. Płatnik obowiązany jest przekazywać do ZUS deklarację rozliczeniową oraz imienne raporty miesięczne. Deklaracja taka zawiera:

• dane identyfikacyjne płatnika składek (numery NIP, REGON, PESEL, nazwę skróconą firmy,

• informacje o liczbie ubezpieczonych,

• zestawienie należnych składek na poszczególne rodzaje ubezpieczeń społecznych z uwzględnieniem podziału na składki finansowane przez ubezpieczonego i przez płatnika oraz budżet państwa i PFRON,

• kwoty wypłaconych zasiłków oraz zasiłków finansowanych
  z budżetu państwa, podlegających rozliczeniu w ciężar składek
  na ubezpieczenia społeczne,

• zestawienie należnych składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

• zestawienie zbiorcze i wynikowe należnych składek i składek
  na ubezpieczenie zdrowotne oraz kwot do zapłaty.

Płatnik składek przesyła deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc, nie później niż:

• do 12 dnia następnego miesiąca - dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie,

• do 8 dnia następnego miesiąca - dla jednostek budżetowych, jednostek gospodarki pozabudżetowej,

• do 15 dnia następnego miesiąca - dla pozostałych płatników.

Skąłdki opłaca się na rachunki bankowe ZUS odrębnymi wpłatami, w podziale na :

• ubezpieczenia społeczne,

• ubezpieczenia zdrowotne,

• Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

• PFRON (od dnia 1 stycznia 2000 r.).

Dla ułatwienia komunikacji pomiędzy płatnikami składek a terenowymi jednostkami organizacyjnymi ZUS firma Prokom Software System S. A. przygotowała Kompleksowy System Informatyczny. Zapewni on prawidłowy obieg dokumentacji ubezpieczeniowej,
jej przetwarzanie i archiwizowanie. Integralną częścią tego systemu jest Program Płatnika, który ma być wykorzystywany przez jak największą liczbę płatników. Zakłada się, że
w przyszłości dominującym sposobem przesyłania dokumentów do ZUS będzie forma elektroniczna. Program ten ma na celu wspomaganie przygotowania dokumentów ubezpieczeniowych dla ZUS poprzez rejestrację danych, drukowanie dokumentów ubezpieczeniowych oraz generowanie tych dokumentów w postaci elektronicznej. Dzięki niemu będzie też możliwa ich emisja do ZUS i przelewów do banku. Program posiada odpowiednie zabezpieczenia by zapewnić poufność przechowywanych i przesyłanych danych.

Zakłada się, że program będzie współpracował z powszechnie wykorzystywanymi przez firmy systemami kadrowo - płacowymi i finansowo - księgowymi, co umożliwi automatyczne zasilanie danych programu z tych systemów oraz tworzenie zbiorczych przelewów z tytułu składek przez Program Płatnika dla systemów finansowo - księgowych.

Wymagania sprzętowo - systemowe Programu Płatnika to:

• komputer klasy PC z oprogramowaniem WIN'95 lub wyżej,

• procesor przynajmniej klasy 486,

• 16 MB RAM,

• 1 GB pamięci dyskowej,

• ewentualnie modem (przy opcji podłączenia on-line).

W myśl ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składka na ZUS jest należnością wobec pracownika, a nie jak było to dotychczas Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niezapłacone składki będą więc traktowane na równi z niewypłaconymi wynagrodzeniami
za pracę. Egzekucja w razie niepłacenia składki na ubezpieczenie społeczne przez pracodawcę będzie taka sama jak w przypadku niezapłaconego podatku dochodowego. Artykuł 23 ww. Ustawy stanowi, że od nie opłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137 poz. 926 i Nr 160, poz. 1083). Wyegzekwowane odsetki od części składek na ubezpieczenie emerytalne, które miały być przekazane do Otwartego Funduszu Emerytalnego w ramach II filaru są do niego odprowadzane na konto właściwego ubezpieczonego. W przypadkach skrajnych takich jak bankructwo firmy, zaległość przypadająca na danego pracownika zostanie pokryta przez tworzony przez wszystkich pracodawców Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Jednocześnie w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości Zakład Ubezpieczeń Społecznych może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę
do wysokości 100% nieopłaconych składek.

Zreformowany system ubezpieczeń społecznych oprócz ubezpieczenia obowiązkowego zakłada także możliwość skorzystania z form dobrowolnych. Są one już obecnie dostępne dla każdego pracownika, reforma wprowadza jednak inne możliwości w postaci pracowniczych programów emerytalnych. Nowość polega na tym, że pracownicy mogą ubezpieczyć się, korzystając z pośrednictwa pracodawcy. Zasady, które wprowadza reforma, zachęcają też pracodawcę do takiego pośrednictwa.

Pracowniczy Program Emerytalny (PPE) może utworzyć pracodawca, który zatrudnia minimum 5 osób lub też w przypadku gdy jego firma działa na rynku nieprzerwanie od trzech lat - 3 pracowników. Pracodawca musi umożliwić uczestnictwo w Programie przynajmniej połowie zatrudnionych przy zachowaniu prawa równego dostępu. Jedynym czynnikiem ograniczającym to prawo, oprócz wymogu ukończenia 18 roku życia, jest staż pracy nie krótszy niż 3 miesiące, przy czym zakładowa umowa emerytalna może stanowić inaczej. Pracodawca obowiązany jest negocjować warunki zakładowej umowy emerytalnej z wszystkimi związkami zawodowymi działającymi na terenie zakładu pracy. W przypadku gdy pracownicy nie są reprezentowani przez związki zawodowe konieczne jest wyłonienie w czasie zebrania ogólnego załogi reprezentacji wszystkich zatrudnionych .

Pracodawcy mają również możliwość zawierania umów o wspólnym, międzyzakładowym programie emerytalnym. Umowa taka musi określać formę pracowniczego zabezpieczenia emerytalnego oraz warunki, jakie zostały wynegocjowane z załogą danego zakładu i które zostały zawarte w zakładowej umowie emerytalnej. Konieczne jest również zawarcie w tej umowie informacji o wysokości składki podstawowej i ewentualnie składki dodatkowej (dobrowolnej). Zgodnie z art. 22 Ustawy o pracowniczych programach emerytalnych z dnia 22 sierpnia 1997 roku (Dz. U. Nr 139, poz. 932 wraz z późniejszymi zmianami) wysokość składek w granicach określonych Pracowniczym Programem Emerytalnym deklaruje pracownik. Składka podstawowa nie może być jednak wyższa od 7% wynagrodzenia pracownika stanowiącego podstawę ustalenia obowiązkowej składki na ubezpieczenie społeczne. Pracownik może również zadeklarować składkę dodatkową ze swojego wynagrodzenia. Zgodnie z art. 24 ww. Ustawy wartość składki podstawowej potrącanej do wysokości określonej ustawą nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia obowiązkowej składki na ubezpieczenie społeczne pracodawcy i pracownika.

Pracodawcy ponoszą koszty utworzenia i działania założonego przez siebie Programu Emerytalnego. Art. 44 ww. Ustawy o pracowniczych programach emerytalnych stanowi,
że wydatki związane z zapewnieniem prawidłowej realizacji programu mogą być zaliczone
do kosztów uzyskania przychodów przedsiębiorstwa.

Pracownicze Programy Emerytalne mogą być prowadzone według wyboru pracodawców tylko w jednej z następujących form pracowniczego zabezpieczenia emerytalnego: pracowniczego funduszu emerytalnego, umowy o wnoszeniu przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego, umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń lub umowy o wnoszeniu przez pracodawcę składek pracowników, którzy staną się członkami towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych będącego stroną tej umowy.

Składka jaką opłaca pracownik na rzecz uczestnictwa w Pracowniczym Programie Emerytalnym może być przekazana do:

• Pracowniczego Funduszu Emerytalnego zarządzanego przez Pracownicze Towarzystwo Emerytalne i działającego zgodnie
  z ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z 1997r. Nr 139, poz. 934),

• jako jednostka uczestnictwa w funduszu inwestycyjnego,

• jako składka na grupowe ubezpieczenie na życie,

• jako składka na rzecz członkostwa w towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych.

W przypadku gdy pracownik pracuje u kilku pracodawców, może on uczestniczyć
w programie prowadzonym przez każdego z nich.

Ustawa o pracowniczych programach emerytalnych daje również możliwość wniesienia akcji pracowniczych na poczet składek na rzecz uczestnictwa w programie. Jest to jeszcze jedna możliwość silniejszego związania pracowników z firmą a jednocześnie uniknięcia zbytniego rozproszenia akcji na rynku.

Wypłata środków zgromadzonych w ramach pracowniczego programu emerytalnego może nastąpić na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego wieku 60 lat albo wcześniejszym uzyskaniu uprawnień emerytalnych lub rentowych z tytułu niezdolności do pracy (art. 26 Ustawy o pracowniczych programach emerytalnych).

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. (Dz. U. 2001 nr 8 poz.64)

2. Ustawa z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. (Dz. U. 2000 nr 9 poz. 118)

3. Ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.(Dz. U. 1999 nr 110 poz. 1256)

4. Ustawa z dnia 23 września 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. (Dz. U. 1999 nr 78 poz. 875)

5. Ustawa z dnia 19 lutego 1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.(Dz. U. 1999 nr 26 poz. 228)

6. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.(Dz. U. 1998 nr 137 poz. 887)

5