Nazwa ośrodka: Dolnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Wałbrzychu, Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR "INWESTOR"
sp. z o. o. w Rudzie Śląskiej, Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Koninie

Tytuł pakietu: Zasady przyznawania rent inwalidzkich w nowym systemie ubezpieczeń społecznych

Grupa: Reforma Systemu Ubezpieczeń Społecznych

Autor: Bożena Dróżdż, Aleksander Karkos, Arleta Jaśniewicz

Wanda Powałka

Data aktualizacji: 23.12.2003 r.

Nowe zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym w tym ubezpieczeniu rentowemu.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z 13.X.1998r. reguluje zasady ubezpieczenia społecznego wszystkich grup społecznych z wyjątkiem rolników indywidualnych. Ich ubezpieczenia na tyle różnią się od pozostałych, że obecnie nie można przewidzieć wspólnej ustawy dla wszystkich. W nowym systemie ubezpieczeń społecznych wszyscy ubezpieczeni traktowani są w taki sam sposób. Jedynym źródłem finansowania ubezpieczenia społecznego będzie składka przekazywana na indywidualne konto każdego ubezpieczonego. Prawo do świadczeń będzie wynikało z opłacania składki.

Na ubezpieczenie społeczne składają się ubezpieczenia emerytalne, rentowe, z tytułu niezdolności do pracy, z tytułu wypadków przy pracy, macierzyństwa i chorób zawodowych.

Ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest dla wszystkich pracujących obligatoryjne. Objęci nim są także pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub szkoleniowy oraz osoby pobierające stałe i gwarantowane zasiłki z pomocy społecznej, opiekujące się najbliższymi niepełnosprawnymi członkami rodziny, osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński.

Każde ubezpieczenie ma odrębną składkę ubezpieczeniową przekazywaną na odrębne fundusze. Ubezpieczenie emerytalne od 1 kwietnia 1999r jest dzielone na ubezpieczenie administrowane przez ZUS i przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Podział ubezpieczenia administrowanego przez ZUS na cztery autonomiczne fundusze tworzy przejrzystą sytuację. Pozwolą na bieżąco oceniać stan środków oraz tendencje rozwojowe w każdym rodzaju ubezpieczenia.

Za takim właśnie podziałem na fundusze przemawia również fakt, że w odniesieniu do świadczeń emerytalnych i rentowych wprowadzona zostaje górna granica zarobku objętego składką na poziomie 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego do końca poprzedniego roku kalendarzowego, ogłaszać będzie w Monitorze Polskim kwotę rocznej podstawy wymiaru owej składki. Od nadwyżki ponad tę kwotę nie będą pobierane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Kwoty zgromadzone w ramach funduszu rentowego na renty inwalidzkie i rodzinne będą podlegały formule zdefiniowanego świadczenia. Art. 16.ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że składki na ubezpieczenie rentowe finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczeni i płatnicy składek. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność, składki na ubezpieczenie rentowe finansują w całości z własnych środków sami ubezpieczeni. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe wynosi 13% podstawy wymiaru /ubruttowionego wynagrodzenia/.

Od 1 września 1997 r. zamiast rent inwalidzkich przyznawane są renty z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy oraz renty szkoleniowe. Zasadę tę utrzymano jednak w ustawie o emeryturach i rentach pracowniczych. Renty inwalidzkie przyznane na podstawie dotychczasowych przepisów stały się, z mocy prawa, rentami z tytułu całkowitej (I i II grupa inwalidzka) lub częściowej (III grupa inwalidzka) niezdolności do pracy. Ubezpieczony może więc nadal ubiegać się o jedną z trzech rodzajów rent:

• stałą - do jej pobierania uprawnia jedynie całkowita utrata zdolności zarobkowania;

• okresową - należy się wtedy, gdy leczenie daje szansę na powrót do pracy;

• szkoleniową - gdy ktoś w wyniku choroby lub wypadku nie może pracować w dotychczasowym zawodzie, przysługuje mu renta szkoleniowa ( od 6 do 30 miesięcy) na czas przyuczenia do nowego zawodu.

Orzekanie o niezdolności do pracy osób ubiegających się o świadczenia należy do zadań lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na podstawie bezpośredniego badania osoby ubiegającej się o świadczenie i posiadanej dokumentacji. Lekarz orzecznik może wydać orzeczenie również bez badania osoby ubiegające się oświadczenie ,jeżeli posiada dokumentacja jest wystarczająca do wydania orzeczenia. Zasady orzekania o niezdolności do pracy warunkującej prawo do renty uregulowane są w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997r.

Osoba, która złożyła wniosek o przyznanie świadczenia, do którego prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy jest zobowiązana na żądanie organu rentowego poddać się badaniom lekarskim oraz na wniosek lekarza orzecznika badaniom psychologicznym, jeżeli są one niezbędne w celu określenia predyspozycji zawodowych do ustalenia prawa doświadczeń. Nie zgłoszenie się na badania lub obserwację bez uzasadnionej przyczyny lub nie wyrażenie zgody na badanie w miejscu pobytu tej osoby w przypadku złego stanu zdrowia powoduje odstąpienie od dalszego postępowania w sprawie.

Przy ocenie niezdolności do pracy zarobkowej bierze się pod uwagę łącznie:

• charakter i przebieg procesów chorobowych oraz ich wpływ na stan czynnościowy organizmu,

• sprawność psychofizyczną organizmu oraz stopień przystosowania do ubytków anatomicznych, kalectwa, skutków choroby,

• posiadane kwalifikacje, wiek, zawód, wykonywane czynności i warunki pracy oraz możliwości dalszego wykonywania pracy zarobkowej

• możliwość przywrócenia zdolności do pracy przez leczenie i rehabilitację lub przekwalifikowanie zawodowe.

Lekarz orzecznik ustala przewidywany okres niezdolności do pracy biorąc pod uwagę charakter i stopień naruszenia sprawności organizmu oraz rokowania odzyskania zdolności do pracy. Jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy, lekarz orzecznik orzeka o trwałej niezdolności do pracy.

Celowość przekwalifikowania zawodowego orzekana jest przez lekarza orzecznika, jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenie trwale utraciła zdolność do pracy zarobkowej w dotychczasowym zawodzie i może odzyskać zdolność do pracy po przekwalifikowaniu.

Po wydaniu takiego orzeczenia organ rentowy kieruje zainteresowanego do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu na okres 6 miesięcy.

Okres ten może ulec przedłużeniu z 6 miesięcy do maksimum 30 miesięcy na podstawie wniosku starosty. Okres pobierania renty szkoleniowej może również może ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu lub w przypadku, gdy osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Bezpośredni nadzór nad prawidłową, zgodną z przepisami prawa i zasadami orzecznictwa o niezdolności o pracy, działalnością lekarzy orzeczników sprawuje główny lekarz orzecznik oddziału Zakładu. Zwierzchni nadzór nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy sprawuje w imieniu Prezesa Zakładu naczelny lekarz Zakładu. Lekarz naczelny może przekazywać sprawy sporne do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecznika.

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17.12.1998 r. stanowi, że renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy

• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy

• niezdolność do pracy powstała w szczegółowo określonych przez ustawodawcę okresach np. czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresach jej równorzędnych okresach zastępczych form tej służby, w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego itd. Albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy, wynoszący łącznie co najmniej:

1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,

2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat

3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat

4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat

5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

W ostatnim przypadku okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa powyżej, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nie przekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Ustawy o emeryturach i rentach z FUS zakłada, że w nowym systemie renty będą wyliczane na takich samych zasadach jak w starym systemie . Wprowadzono jednak nowe zasady.

Jeśli rencista uskładał taki kapitał, że jego emerytura powinna być wyższa niż dotychczasowa renta, otrzyma świadczenie takie jakie sobie uskładał. Jeśli natomiast pracował krótko, bo np. wcześnie zachorował lub uległ wypadkowi i jego emerytura byłaby niższa od otrzymywanej renty, będzie nadal otrzymywał rentę, natomiast środki zgromadzone w II filarze przekazane zostaną do funduszu rentowego w FUS. Zostały też zachowane minimalne renty inwalidzkie na poziomie minimalnej emerytury.

Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi 24% kwoty bazowej oraz:

• po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych

• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych

• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy. Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty. Renta szkoleniowa nie może być niższa niż najniższa renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy, nie przysługuje w razie osiągania przychodu z tytułu działalności art.104 ust.1-4,

Renty podlegają waloryzacji w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości w odniesieniu do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem. Zmiana wysokości rent w ramach waloryzacji następuje z urzędu, a jeżeli wypłata ich była wstrzymana - po jej wznowieniu, z uwzględnieniem wszystkich kolejnych waloryzacji przypadających w okresie wstrzymania wypłaty.

W razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego.

Prawo do rent ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągnięcia przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust.2 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się m.in. zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności. Za przychód uważa się kwoty również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu Pracy i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, nie wyższej niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o tę kwotę przekroczenia nie większą niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 r. w odpowiedniej wysokości.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w „Monitorze Polskim” kwoty przychodu i kwoty graniczne, które wpływają na zawieszanie lub zmniejszanie świadczeń.

Przepisu tego nie stosuje się do emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni).

Prawo do świadczeń uzależnionych od niezdolności do pracy oraz wysokość tych świadczeń ulega zmianie, jeżeli w wyniku badania lekarskiego, przeprowadzonego na wniosek lub z urzędu, ustalono zmianę stopnia niezdolności do pracy, brak tej niezdolności lub jej ponowne powstanie.

Rencista jest zobowiązany zawiadomić organ rentowy o podjęciu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego oraz o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu. Obowiązek ten spoczywa również na pracodawcy i zleceniodawcy.

Na wniosek rencisty wysokość renty może ulec ponownemu ustaleniu. Jeżeli w wyniku ponownego ustalania okaże się, że renta jest niższa, świadczenie przysługuje w dotychczasowej wysokości.

Szczegółowe zasady zawieszania i zmniejszania świadczeń, obowiązki emerytów i rencistów, a także płatników składek i urzędów skarbowych określi w drodze rozporządzenia Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego.

Od 1 czerwca 2001 r. Wg Ustawy o emeryturach , art.85, kwoty najniższych gwarantowanych świadczeń rentowych wynoszą:
- renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy- 407,88 zł/m-c
- renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem i renta wypadkowa
415 zł/m-c
- renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem- 489,46 zł/m-c

Od 1 stycznia 1999 r. nie zmniejsza się ani nie zawiesza w razie osiągania przychodu następujących świadczeń:

- emerytur osób, które osiągnęły wiek: 60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni, 
- rent inwalidy wojennego i rent rodzinnych po tym inwalidzie, 
- rent inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy powstała w związku ze służbą
wojskową i rent rodzinnych po tym inwalidzie, 
- rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową i rent rodzinnych po tym renciście.

Osiąganie przychodu nie przekraczającego 70% kwoty przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłoszonego przez prezesa GUS, nie powoduje zmniejszenia świadczeń. Kwota równa 70% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego wynosi od 1 grudnia 2001 r.- 1433,10 zł Kwota równa 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego wynosi - od 1 grudnia 2001 r.- 2661,50 zł

Kwota graniczna przychodu w 2001 r. odpowiadająca: 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi 16 916,40 zł a 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi 31 415,50 zł.

W przypadku gdy przychód osiągany przez świadczeniobiorcę przekroczy 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale będzie niższy niż 130% przeciętnego wynagrodzenia - emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy oraz renta rodzinna dla jednej osoby ulegną zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie więcej jednak niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia (ustalaną przy kolejnych waloryzacjach), tj.:

- 366,89 zł - emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy 
- 275,18 zł  - renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy 
- 311,86 zł - renta rodzinna dla jednej osoby

Podstawa prawna

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8.sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy do celów rentowych (Dz. U. nr 99 poz. 612)

2. Ustawa z dnia 10 listopada 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr 137 poz. 887z późn. zm.)

3. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U nr 162 poz.1118 z późn. zm.)

Przydatne adresy internetowe

www.zus.gov.pl

www.sejm.gov.pl