Ćw 1
SALICYLANY
Mechanizm dział.: salicylany przyjęte w dawce toks pobudzają bezp OUN (encefalopatia salicylowa),czego efektem jest pobudzenie czynności ośr.odd – oddech głębszy i przysp. Wywołana przez to hiperwentylacja, znaczna utrata CO2, powoduje wzrost ph krwi, czyli zasadowicę odd, dla zachowania r-gi organizm wydala jony Na+i K+ z zasadowym moczem. Prowadzi to do powst. ketonemii (rozpad tkanek) i kwasicy metab (utrata wody z potem) Duże steż. kw.salicylowego we krwi prowadzi do ciężkiego uszkodzenia błony kom. z białkomoczem, zmniej. Zaw. białęk w surowicy krwi i wzrostem ciśn. płucnego co prowadzi do obrzęku płuc. Pobudz. metabolizmu kom powoduje wzrost zapotrz na O2, i nadmiernego magazyn kw org (acetylooct, hydroksymasl) Salicylany powodują przedłużenie czasu krzepnięcia krwi, gdyż zmniejszają stęz. protrombiny w surowicy krwi oraz wiążą jony wapniowe. W bezp zetknięciu salicylanów z błoną śluzową żołądka następuje jej uszkodzenie prowadzące do krwawień, bardzo niebezpiecznych u osób z chorobą wrzodową. W dużych dawkach zaburz pracę nerek, bo uszk nabłonek kanalików nerk. Kompet. wypierają inne leki.
Zatrucie ostre: duszność, głęboki kwasiczy oddech, sinica, wymioty, silne poty, zawroty głowy, niepokój, drażliwość, splątanie, senność, drgawki, twarz zaczerwieniona wykazuje niekiedy obrzęki okolicy oczodołów, znaczne odwodnienie, hipertermia zapaść, śpiączka, w okresie schyłkowym - wybroczyny i krwawienia spowodowane uszkodz naczyń krw. i zaburzeniem wytwarzania protrombiny w wątrobie, hipokaliemia z typowymi zmianami EKG. Wzrost prod leukotrienów – astma aspirynowa.
Zatrucie przewlekłe: nudności i wymioty, bóle, zawroty głowy. osłabienie wzroku i słuchu (szum w uszach), krwawienia z przewodu pok, może rozwinąc się choroba wrzodowa, zaburzenia psychiczne.
Objawy toksyczne – trombocytopenia, wysypka alerg, astma aspirynozal, zespół Reya (encefalopatia, powięk. i stłuszcz. wątroby), kompet. wypieranie leków.
Badania: mocz – z FeCl3, fioletowa barwa, krew – z odczynnikiem Trindera
Leczenie: płukanie żołądka (potem podać Cakt, i Na2SO4 na przecz), podawanie tlenu, uzupeł płynów i elektrolitów, wyrów r-gi kw-zas, alkalizacja moczu, hemodializa, hemoperfuzja
PARACETAMOL:
Część dawki pod wpływem P450 zostaje przekształcona do N-hydroksyacetaminofenu -> odwodnienie-> N-acetylo-p-benzochinoimina-> sprzęganie z glutanionem zredukowanym -> detoksykacja ( jak za dużo leku to mało glutatonu) kowalencyjne wiązanie – martwica komórek
Mechanizm: Część leku przekszt się w wątrobie w pochodne glukuronowe i siarczanowe, inne metabolity to N-hydroksyparacetamol, przekształcany do N-acetylobenzochinoiminy (toksyczny, uszk wątrobę), jest on inaktywowany przez glutation i wydalany przez nerki przy dawkach terap, przy przedawkowaniu, zatruciu wiąże się z makrocząsteczkami hepatocytów powodując ich martwicę.
Zatrucia ostre: zab żoł-jelit, nudności, wymioty, bóle brzucha, brak zaburzeń świad (por z salicylanami), żółtaczka, hipoglikemia, kwasica met, zapalenie trzustki, 2-7 dzien zgon
Zatrucia przewlekłe: bóle brzucha, bóle i zawroty głowy, spadek ciśnienia, sinica, wykwity skórne, uszkodzenie nerek, zapalenie trzustki, zmęczenie, osłabienie, wtórna śpiączka wątrobowa,
Leczenie: płukanie żoł, podanie C, odtrutki: metionina, N-acetylocysteina – dostarcza grup SH i zwiększa syntezę glutationu.
ĆW. 2
SULFONAMIDY
Mechanizm na bakterie: bakteriostatyczne, kompetencyjnie współzawodniczą o PABA, sulfonamid podstawia się w miejsce PABA, blokuja synteze kw.foliowego niezb do dalszego wzrostu bakterii, potrzebny jest on do syntezy nukleotydów, do bud ściany kom, dział na G+ i G-
Mechanizm toks na człowieka: sulfonamidy metaboliz są przez sprzęganie z kw octowym lub glukuronowym, po sprzęg z kw octowym powst toks pochodne acylowe (nieczynne leczniczo), są one trudno rozp w moczu i mogą krystaliz w kanalikach uszkadz nerki
Zatrucia ostre o przebiegu lekkim: pobudzenie, bole zawroty niepokoj, glowy,szum w uszach nudności,
o przebiegu ciężkim – zaburz psych, ruchowe, widzenia, hipertermia, porazenia miesniowe i bole stawow, zapalenie nerwow obwod, pokrzywka i rumien wielopostaciowy (są haptenami, tworzą się p/ciała i reakcja alergiczna)
powiklania – zespół Stevensa i Johnsona (liczne zmiany w obrebie blon śluzowyh j.ustnej i narz. plciowych), martwicze oddzielenie naskórka(ch.Laylla), mogą wystapic zaburzenia przew.pok, skorne objawy uczuleniowe, uszkodz.ukł krwionosnego, agranulocytoza, niedokrwistość, powstanie kryształków w kanalikach, uszkodzenie wątroby (żółtacz ka), nerek (krwio-,skąpo-,bezmocz)
ĆW 3
GLIKOZYDY NASERCOWE- mała rozpietość między dział toks a leczniczym; mechanizm dział- blok czynności pompy Na-K; I(+), na skutek czego dochodzi do napływu jonów Na do wnętrza kom, przesuwa nagrom tych jonow w komórce, jony Na urucham jony Ca z roznych zbiornikow kom i przez to umozliwiaja sprawne wiązanie jonow Ca z elem kom komórki roboczej; dzialają na nerw X (ukl auton): zwolnienie akcji serca, zaburz przewodnictwa; tetnice, zyly zmieniają napiecie np dikogsyna stym rec alfa adren, ośrodki nacz w oun, kurczy naczynia krezki-niedokrwienie jelit; wpływ posr na nerki, zwiek obj wyrzutowej serca to wzrost przesączania kłębusz, działanie sodopedne; wzrost nap mięś gładkich; zaburzenia hormonalne; mechanizm toks- zburz wytwarzania bodźca- wpływ na spoczynkową depolaryzacje, spadek szybkości narastania pot., zaburzenia repolaryzacji, potencjały następcze- zaburzenia rytmu. zatrucia ostre- bóle głowy, bezsenność, omamay, depresje, widzenie barwne; żół-zielone,mroczki błyski, obj. żoł-jelit., spadek ciś krwi:bladość,sinica; zaburzenia rytmu serca: blok, wędrowanie rozrusz, tachykardia, migotanie kom., bigeminia, trzepotanie przedsionków; zgon z migotania kom., przewlekłe-zaburz. żoł-jelit., zab rytmu o char bigeminia – 2 oś rozruchowe w sercu, hipokaliemia. Elekrolity- nasilenie toks: hiperkalcemia, hipomagnezemia, hipo i hiperkaliemia. Dożylnie glikozydy Strofantusa – nietoks, niebezp zbyt szybkie podanie, zbyt duża dawka, zgon z pow mig komór, oderwanie zaleg w sercu zakrzepów i zatory tętnicze. Zastosowanie mają: naparstnica wełnista, strofantus, cebula morska, konwalia majowa, miłek wiosenny.
Leczenie: płukanie żołądka z kontrolą EKG, podanie węgla aktywnego lub cholestyraminy, przy przeciwskazaniu do stosowania K+ (fenytoina, lidokaina)
*** NADCIŚNIENIE
L. MOCZOPĘDNE:
a) tiazydy /hydrochlorotiazyd/
hamuja jony Na w korowych kanalikach ramienia wstępującego petli henlego; zmniejszają wchłanianie Cl; zwięk. wydalanie Mg,. Ca; są silnie moczopędne
-ZATRUCIE: odwodnienie, hipotensja, zab. elektrolitowe, i metabolizmu, zmniejszenie K, Mg, i zwiększ. Ca; hiperurikemia, alkalizacja met.; zab. zoł-jelit.; nudności, wymioty, zawroty głowy senność, odczyny skórne, zapalenie płuc, zapalenie nerek, parestezje,
b) diuretyki pętlowe /Furosemid/
ham. wchł. Cl w ramieniu wstep. Zwiększ wydalanie K, Na i Ca
-ZATRUCIE: odwodnienie, zab. elektrolitowe, hiperglikemia, kurcze mięśni, senność, zab. słuchu, krwawienie z przew pok,
c) p/kaliuretyczne /Spironolakton/
antagonista aldosteronu Blokuje działanie aldosteronu w kanalikach dalszych (blokuje receptor dla aldos) i nie dochodzi do wymiany Na na K i H. Zmniej. wyd K.
-ZATRUCIE: zab. elektr, kwasica met, obj żoł- jel, bóle głowy, osłabienie, zab. psychiczne, hirsutyzm, impotencja.
d) inhibitory anhydrazy węgl /Acetazolamid/
Ham działanie anhydrazy (dehydrogenazy) i nie dochodzi do powstania kw. węglowego w kanaliku i zmniejsza się wymiana Na z H. Dochodzi do natriurezy.
-ZATRUCIE: kwasica met. hipokaliemia, odwodnienie, osłabienie, senność, zawroty głowy pobudzenie lub depresje, obj żoł-jelit. trombocytopenia i agranulocytoza
BEZP ROZSZERZAJACE MIĘŚNIE GŁADKIE NACZYŃ
a) poch hydralazynoftalazyny /Dihydralazyna, Hydralazyna, todralazyna/
Zmniejszenie kurczliwości błony mięśniowej tętnic – zmn opor naczyniowy, Zwiększ poj. minutowa, przyspiesz. akcję serca; zwiększ aktywność reninowa osocza;
-ZATRUCIE: spadek ciś tętniczego, tachykardia, wstrząs, niewód. nerek, zaczerwienienie skóry, bóle wieńcowe i głowy, nudności, parestezje, depresje, zaparcia, zapalenie spojówek, uszkodzenie szpiku
b) azotany i azotyny, a. sodu, amylu, nitrogliceryna, rozkurczowo na mięśnie gładkie
LEKI HAMUJĄCE UKŁ. WSPÓŁCZÓLNY
a.blok receptory alfa adren
b.blok receptory beta adren
c. leki sympatykolityczne – blokujące u.wsp. na poziomie struktur presynaptycznych
Prazosyna (Minipress) zmn opór obwodowy, wpływ na m gładkie, blok rec alfa adren, zatrucia: zmn ciśnienie, osłabienie, senność, zawroty głowy, hipotonia, nudności, wymioty, przysp czyn serca, zab widzenia, zab psych, obrzęki, zaczerw skóry, świąd, wysychanie błon śluz.
PORAŻAJĄCE ZWOJE AUTONOMICZNE
Trimetafon, Heksametonium,
działają hamuj na przew bodźca w zwojach ukł auton, blokują aktywność ukł współ i przywsp co powoduje zmn oporu w układzie żylnym i zmn poj min serca
ZATRUCIA: hipotonia, atonia pęcherza, zmn przesączania kłęb, niewyd serca, spadek czynności motor jelit, zaparcia, suchość błon śluz, zab akomodacji, drżenie kończyn, tułowia, wzmoż napięcie mięśniowe.
INHIBITORY KONWERTAZY ANG. II
/Kaptopryl, Enapryl/
To inhibitory enzymu przekształcającą angI w angII. Hamuje met. bradykininy. Zmniejsza opór obwodowy przez ingerencję w ukł. renina-ang- ald.
-ZATRUCIE: spadek ciś krwi, tachykardia, bóle wieńcowe, niewyd krazenia, zespół Raynanda, zawał, białkomocz, niewyd. nerek, zab. hematologiczne, obrzęk twarzy, zab żoł-jelit. wrzody żołądka
*** LEKI ANTYARYTMICZNE wg Williamsa
I-LEKI HAMUJĄCE POMPE SODOWĄ- chinidyna- stabilizuje bł. kom., zwolnienie fazy 0 pot. czynnościowego, wydłuza czas refrakcji, OBJAWY-bloki, częstoskurcz,poburzenia przedwczesne, czynne rytmy komorowe, mig komór, spadek cis krwi, sucha skóra, nud i wym, bóle głowy, podwójne widzenie, przeijająca głuchota, CIĘZKIE ZATRUCA- zaburz świadom, oddechu, drgawki, oliguria, kwasica metaboliczna, wysypka niedokrwistość hemolityczna, trombocytopenia, laukopenia, uszkodzenia watroby. prokainamid- bezpieczniejszy od chinidyny; OBJAWY-spadek kurczliwości mięś serc i ciś, zaburz przewodnictwa przedsionkowo-kom, śródkomorowego, częstoskurcz kom.,obj żoł-jelit, toczeń rumieniowaty CIĘZKIE ZATRUCIA- uszkodzenie oun, występuja drgawki, zaburz swiadom.
Lidokaina, ajmalina
II-BLOKERY REC BETA-ADRENERGICZNYCH- propranolol- ICDB(-), obwodowe zweżenie naczyń, spadek przepływu krwi przez nerki, wzrost kurczliwości bł mieśniowej oskrzeli, hipoglikemia, spadek aktywności hormonów gruczołu tarczowego,OBJAWY: spadek cis krwi, sinica, bradykardia, zaburzenia przewodnictwa komorowo-przedsionkowego i sródkomorowego, zwęrzenie nacz przedwłosowatych, drgawki, ataksja, śpiączka, bezdech skurcz oskrzeli, żoł-jelit., zaburzenia snu, depresja, u cukrzyków hipoglikemia.
III-GANGLIOPLEGICZNE- amiodaron-spadek objawów pobudz ukł wspólczulnego, wydłużenie pot czynnosciowego, spadek szybkosci przewodzenia bodzców, wzrost powrotu żylnego, spada zużycie tlenu, wywołuje nadczynnośći niedoczynność tarczycy, PRZEWLEKŁE- zaburz p. pok., bóle głowy, spadek ciś, zaburz. tarczycy, zapalenie żył, odkładanie mikrozłogów w rogówce, fotodermatozy,zwłoknienie płuc, uszkodzenie wątroby, bradykardia.
IV-LEKI BLOKUJACE KANAŁ WAPNIOWY- hiperpolaryzacja kom, spadek automatyzmu serc, wydłużenie refrakcji, pogorszenie przewodnictwa, hamują wydzielanie insuliny, obniżaja aktywność renieny, blokują angII, antyagregacyjnie, spadek stęzenia tyroksyny, nifedypina- wpływa na skurcz serca, reguluje afterload i preload,wpływa na wezeł zatokowy i nie dziła na ukł bodżcoprzewodzacy, OBJAWY: bole zawroty głowy, zaczerwienienie twarzy, kołatanie serca, spadek cis tętniczego krwi, OSTRE: parestezja, pieczenie i obrzeki kończyn, upośledzenie tolerancji glc., wzrost wydalania ADH, wywołuje zespół odstawienny.
werapamil- wpływa na kurczliwość mięś serc, wpływ depresyjnuy na wytwarzanie i przewodzenie bodżców, OBJAWY- tachykardiaz zatokowa, zahamowanie zatokowe, bloki serca, hipotonia, wstrząs, obrzęk płuc, zespół małego rzutu, zawroty głowy, senność zaparcia, wysypka, zaczerwienienie na kończynach i twarzy.
WIĘKSZOŚĆ ŚRODKÓW ANTYARYTMICZYCH MOŻE WYKAZYWAĆ DZIŁANIE ARYTMOGENNE.
***LEKI STOSOWANE W CHOROBIE WIEŃCOWEJ
Ch.niedokrwienna- zburzenia równowagi miedzy zapotrzebowaniem przez serce na tlen i substancje odżywcze, a dostarczaniem tych substancji z krwią,która przepływa przez naczynia wieńcowe.* Stosowane leki,które przerywają napad dusznicy bolesnej oraz preparaty w zapobieganiu napadom. * AZOTANY- gł nitrogliceryna, stosowane w napadach bólowych; zaczerwienienie skóry i twarzy silne bole głowy, spadek cisnienia tętniczego, dawka>5mg -śmierć, *IZOSORBIT- w połaczeniu 2- i 1- azotanowych(Monnonit), w napadach bolu wieńcowego;*Leczenie zapobiegawcze B-adrenolityki, leki blokujące kanały wapniowe.
*Rozszerzenie naczyn,spadek oporu, wzrost obj krwi w zyłach, spadek obciążenia następczego i wstępnego, zmniejszenie zapotrzebowania mięsnia sercowego na tlen.
ĆW 4:
***BARBITURANY
Informacje ogólne: - poch malonylomocznika, ich działanie zależy od podstawników przy C5 (gr CH3 unieczynnia, gr C2H5, łańc alkilowe do 5 at zwięk dział narkotyczne, wiązania nienasycone, -Cl zwięk dział nasenne i spadek czasu działania - dział depresyjnie na oun, w zal od dawki mają dział uspok, nasenne, p/drgawkowe - dział na rec GABA(a) poł z kanałem chlorkowym - t1/2 u dzieci może ulec wydłużeniu nawet kilkakrotnie - czas dział zależy od stopnia metabolizmu (mniejszy metab, dłuższe dział np. luminal) - metabolizm głównie w wątrobie -po przyjęciu doustnym wchłaniają się bardzo łatwo, szybkość i msc wchłaniania uzależnione jest od pH i rozpuszczalności w tłuszczach - tiobarbiturany są bardziej lipofilne
Podział ze wzg na czas działania:
*** Leki o krótkim i ultrakrótkim czasie działania t1/2=3-18h heksobarbital (evipan), tiopental, metoheksital (NASENNE) db rozp w tłuszczach, szybko osiągają we krwi stęż lecz/toks
*** O śr czasie dział t1/2= 1-24h allobarbital (dial) amylobarbital (amytal) cyklobarbital (fanodorm) NASENNE, db rozp w tłuszczach, szybko osiągają we krwi stęż lecz/toks
*** O długim czasie dzial t1/2=24-96h barbital (veronal) fenobarbital (luminal) metylofenobarbital (prominal) mn dawka to uspok, większa dawka to nasennie, źle rozp w tłuszczach
Mechanizm: mała różnica między dawką leczniczą, a toksyczną (5x dawka nasenna -> zatrucie, 10x dawka nasenna -> śmierć); działają na enzymy mikrosomalne wątroby: wzrost st. Formy 2B cyt. P450 i wzrost szybkości transkrypcji, powodują też autoindukację (swoista tolerancja na barbiturany); zaburzenia OUN: depresyjnie na ośrodek oddechowy, naczynioruchowy, ośrodek równowagi; uszkodzenie wątroby, nerek, szpiku kostnego, mięśnia sercowego, mniejsze wchłanianie Ca2+ z p.p i skracają okres połowicznego wydalania aktywnych met. Wit. D3 -> pogorszenie uwapnienia kości, wzrost aktywności syntazy kw. 5-aminolewulinowego -> wzrost syntezy porfiryn -> ostry atak porfirii; przenikają przez łożysko i mleko matki; nasilają działanie leków działających depresyjnie na OUN, zmniejszają skuteczność dział. np. cyklosporyn, steroidów, doksycykliny, chinidyny, teofiliny, doustnych leków p/zakrzepowych, doustnych leków antykoncepcyjnych, B-adrenolityków; zwiększają toksyczność metotreksatu; uzależnienie fizycznie, psychiczne, uczulenia; zwiększenie masy cząst. -> zwiększenie toksyczności na narządy miąższowe
Ostre: senność, utrudniona wymowa, jąkanie się, zaburzenia równowagi, głęboki sen i śpiączka, zwolnienie i spłycenie oddechu, obrzęki, zapalenie płuc, zmniejszenie ciśnienia tętniczego, zwiotczenie mięśni szkieletowych, zniesienie odruchów, zahamowanie perystaltyki jelit, zwężenie źrenic, hipotermia, porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego, sinica, pęcherze skórne
Przewlekłe: pobudzenie OUN i zaburzenia psychiczne, objawy nerwicowe, nasilenie psychoz, porfiria, słabe kości, uszkodzenie wątroby, nerek, wolne bicie serca, nasilenie i osłabienia działania niektórych leków, uzależnienia psychiczne i tolerancja.
Po odstawieniu: Objawy abstynencji (niepokój, kurcze mięśniowe, drżenie rąk, zawroty głowy, omamy, nudności, wymioty, bezsenność, utrata łaknienia, a nawet stan padaczkowy i napasy „grand mall”
Pierwsza pomoc: Leczenie objawowe (podtrzymywanie podst funkcji życiowych – krazenie i oddychanie), szybkie usuwanie trucizny z organizmu (forsowna diureza, dializa otrzewnowa i pozaustrojowa, chemoperfuzja) zwalczanie hipotermii, wyrównanie bilansu płynów i elektrolitów, antybiotykoterapia zapobieg wtórnemu zakażeniu, leczenie niedociśnienia, brak swoistych odtrutek, sulfonamidy wypierają barbiturany z połaczeń z białkami
Zatrucia lekkie: zaburzenia świadomości i kilkugodz śpiączka, oszołomienie po wybudzeniu a po 12h powraca do stanu normalnego,
Diagnostyka: metody spektrometryczne, hplc, testy szybkie
***HPLC
Chromatografia- technika rozdziału, która opiera się na podziale rozdzielanych związków na 2 niemieszające się fazy: stacjonarną (nieruchome wypełnienie kolumny chromat.) i ruchomą (eluent). Gdy próbka znajduje się w kolumnie, jej składniki ulegają podziałowi. RODZAJE CHROM: ze wzg na fazę ruchomą: gazowa, cieczowa; ze wzg na fazę stacjonarną: kolumnowa, cienko w-wa, bibułowa, żelowa; ze wzg na zachodzące zjawiska: adsorpcyjna, jonowymienna, podziałowa, sitowa.
GAZOWA: metoda powszechnie stosowana w analizie farm., poczynając od kontroli procesów produkcji leków i oceny czystości chemicznej preparatów farm. do oznaczania ich stęż. w próbkach biolog., badań nad metabolizmem, wzajemne interakcje.
HPLC – wysokosprawna chromatografia cieczowa kolumnowa- służy do rozdziału, identyfikacji oraz oznaczania zw. chem., ma szeroki zakres zastosowań: do analizy mieszanin prawie wszystkich związków: lotnych i nielotnych, trwałych i nietrwałych termicznie, polimerów związków nieorg., itd. Składa się na nią: kolumna chromatograficzna, umieszczona w komorze termostatu, dozownik, detektor. Sygnał z detektora jest przekazywany do systemu rejestracji danych. Ze zbiornika lub zbiorników pompa tłoczy fazę ruchomą (eluent) do kolumny wypełnionej fazą stacjonarną.
JAKO ELUENT STOSUJE SIĘ: polarną wodę, roztwór buforów, rozpuszczalniki organiczne (chlorek metylenu, THF, toluen, etanol, metanol, n-heptan), acetonitryl. RODZAJE ELUACJI: gradientowa, izokratyczna. Między pompą, a kolumną jest dozownik, który umożliwia wprowadzenie do kolumny próbki rozpuszczonej w fazie ruchomej. Analizowana próbka ma 1-100 mikrol. W kolumnie składniki analitu są rozdzielane i przy wyjściu z niej są wykrywane przez detektor bądź układ detektorów. BUDOWA: zbiornik rozp., pompa, dozownik, kolumna chromatograficzna, detektor, komputer.
POMPA: do rozdziału fazy ruchomej; zapewniają stały, bezpulsacyjny, laminarny przeplyw dazy ruchomej z możliwością regulacji; rodzaje: stało ciśnieniowa, stałoprzepływowa. Stałoprzepływowa dzieli się na: strzykawkową (zapewniają bezpulsacyjny przepływ, ale trzeba przerywać analizę chr. w celu napełnienia cylindra pompy rozpuszczalnikiem) i tłokową (częściej stosowana, wyposażone w 1 lub 2 tłoki, poruszają się elektromechanicznie, ciągła praca, ciecz zasysana ze zbiorników, które nie są z nią trwale połączone, nie trzeba napełniać. Wada: pulsacyjny przepływ cieczy powoduje wzrost szumów detektorów).
DOZOWNIK: analit wprowadza się do kolumny; stosuje się zawory dozujące, zbudowane tak, że w jednym położeniu dźwigni można przepłukać i napełnić ciekłą próbką analitu wymienną pętlę dozownicą o określonej objętości; zaleta takiego typu dozowników: duża powtarzalność dozowanej objętości, jak również ich stosunkowo łatwa automatyzacja.
KOLUMNY: trafia tutaj analit z dozownika; w zależności od wielkości probki stosowane są mikrokolumny (do 100 mikrom), kolumny analityczne (do 4 mm), kolumny preparatywne (do 46 mm); wykorzystuje się kolumny analityczne, w postaci rurki zamkniętej na dwóch końcach filtrami, połączonymi z detektorem, dozownikiem lub z inną kolumną; najczęściej kolumny wypełnione złożem ziaren (5-10 mikrom)< 3 mikrom się nie stosuje -> zbyt duży opór; dł. 25 cm; oprócz kolumny właściwej dodatkowo stosuje się prekolumnę (tzw. Kolumnę ochronną), taka sama średnica, krótsza lub taka sama, wypełniona takim samym materiałem -> przedłuża ona czas życia kolumny właściwej, chroni ją przed zanieczyszczeniami (działa jak filtr).
DETEKTORY:
Trafiają tu oznaczane związki z kolumny, detekcja – proces podczas którego określa się obecność i stężenie składników mieszaniny poddawanej rozdzieleniu chrmatogr. Stosuje się różne typy detektorów, podział: 1. ze względu na pomiar różnicowy (A. detektor refraktometryczny B. konduktometryczny) 2. Ze wzg na właściwości próbki (A. spektroskopowe: spektrofotometryczny UV, VIS, fluorometryczny; B. elektrochemiczne: amperometryczny, kulometryczny).
ZE WZG NA POMIAR RÓŻNICOWY – pomiar właśc. Charakt próbki
D. refraktometryczny – rejestruje różnicę określonej właśc samego eluentu i analizowanego związku zaw w tym eluencie, mierzy się wielkość współ załamania promieniowania, budowa: przez jedną komórkę przepływa sam eluent, przez drugą mieszanina eluentu i ozn związku, zastosowanie: do ozn węglowodanów, lipidów, alkoholi, kwasów alifat.
D. konduktometryczny – wykorzystuje pomiar różnicowy, zaliczany do det elektrochem, badany związek może być ozn przy udziale tego detektora pod war, że będzie obdarzony ładunkiem elektr, gdyż zasada działania opiera się na pomiarze przewodnictwa fazy ruchomej oraz roztworu analitu, zast: do ozn zw. jonowych.
SPEKTROSKOPOWE:
D. spektroskopowy UV – działanie opiera się na obsorpcji UV lub UV-VIS, absorpcja promieniowania z zakresu widzialnego stos się rzadziej ze wzg na możliwość wykrywania tylko zw barwnych, najprostsze det UV ozn przy jednej długości fali 254nm, zast: do wykrywania subst zaw wiązania nienasycone i gr chromoforowe w cząsteczce (=C=O, =C=S-, -N=N-, CH=CH-)
D. spektrofluorometryczny – 1000x bardziej czuły niż det UV, umożliwia ozn niektórych zw chem nawet na poziomie piktogramów
ELEKTROCHEMICZNE:
D. kulometryczne, amperometryczne – stos do wykrywania zw chem zdolnych do utleniania lub redukcji, wykorzystują pomiar właśc charakt dla badanego związku, zasada działania det. kulo opiera się na pomiarze całkowitego ładunku jaki przepływa podczas rekacji utl lub red cząst analitu, zasada dział det. ampero – mierzy natężenie prądu przepływ między elektrodą pracującą a elektrodą odniesienia.
Cechy rozpuszczalnika w chromatografii:
Wysoki stopień czystości, niemieszalnośc z fazą stacj, brak rekatywności chem w stos do fazy stacj, niska temp wrzenia (w celu łatw usunięcia rozp z analitu), odpow lepkość (duża lepkość rozp powoduje zmn przepuszcz fazy stacj, zbyt mała lepkość powoduje powst pęcherzyków powietrza), nie powienie absorbować takiego samego zakresu fali, przy którym jest detekcja
Cechy fazy stacjonarnej:
Amorficzna, porowaty, odpow rozmiary porów, właściwa wielkość uziarnienia, określona pow właściwa, duża wytrzymałość mechan.
Stosowanie fazy stacj: żel krzemionkowy, wymieniacze jonowe, wymieniacze molekularne
Zasada doboru: przy wyborze fazy stacjonarnej musimy się kierować właśc ozn subst i stosowanym rozpuszczalnikiem: przy ozn substancji polarnej stosuje się niepolarny rozpuszczalnik i polarny absorbent (układ faz normalny LP) przy ozn subst niepolarnej stosuje się polarny rozp i niepolarny absorbent (układ faz odwrócony RP). Faza stacjonarna musi mieć taki sam charakter jak ozn subst.
ĆW. 8
TOKSYKOLOGIA ROZPUSZCZALNIKÓW
***Rozpuszczalniki organiczne
FENOL:
-drogą odd. lub przez skórę
-kumulacja w tkankach
-połączenia z kw.siarkowym i glukuronowym, utlenienie do pirokatechiny i hydrochinonu, 20% do dwutlenku węgla i wody
-trucizna totalna-denaturacja białek kom.; kontakt ze skórą: pęcherze, martwica tkanek podskórnych, żrąco na błony, tzw.zgorzel fenolowa
-narkotycznie na OUN, osłabienie mięśni, bóle i zawroty głowy, spadek temp., szybki niemiarowy oddech, spada ciśnienie krwi; silna hemoliza krwi, obrzęk mózgu, płuc, zwyrodnienie nerek, serca, porażenie ośr.odd. śmierć; wymioty, biegunka, żółtaczka, skąpomocz, krwawienia z p.pok.,perforacja przełyku i żołądka
-małe dawki- alkaloza oddechowa po kwasicy metabolicznej
BENZEN
-palna ciecz, gł.drogi odd.,rzadko skóra i p.pok.
metabolizm: we frakcji mikrosomalnej wątroby utleniany do formy epoksydowej, odpowiedzialnej za działanie rakotwórcze, która ulega hydroksylacji do fenolu; może także bezpośrednio być metabolizowany do fenolu, sprzęganie z kw.siarkowym i glukuronowym i wydalanie przez nerki; metabolizm do fenolu lub do formy epoksydowej zależy od odmiany enzymu, 1.odmiana-tworzenie wolnych rodników, 2.-współdziała z oksydazą NADPH, tworzenie zw.epoksydowego; toksycznym metabolitem jest kwas mukonowy
mechanizm: wybitna rozpuszczalność w lipidach; uszkadzanie narządów miąższowych, kumulacja w mózgu- dział.narkotyczne, w szpiku kostnym, wątrobie, śledzionie, nerkach, mięśniach, krwi; narządem tarczowym jest układ krwiotwórczy;
duża lipofilność- uszkodzenie otoczki sfingomielinowej ukł.nerwowego-uszkodzenie struktury, zmiany przewodnictwa; uszkodzenie szpiku-benzen i metabolity uszk. młode, proliferujące kom.erytrocytów i leukocytów niedokrwistość plastyczna, białaczka; dział na szpik: zmiany w białkach, zaburzenie syntezy DNA, zakłócenia podziałów mitotycznych, aberracje chromosomalne; toksycznie na ukł. odpornościowy: ↓limf.T, uszk. lizosomów w limf.,↓neutrofilów,↓IgM i IgG
zatrucie ostre:ból i zawroty głowy, nudności, wymioty, osłabienie, euforia i oszołomienie, głębokie znieczulenie ogólne, podrażnienie błon śluzowych, krwawienie w miejscu kontaktu, obrzęk płuc, zab.widzenia, zab.rytmu serca, szybki,płytki oddech, drżenie kończyn, „kac”, utrata przytomności, śpiączka, porażenie ośr.odd.
zatrucie przewlekłe: utrata łaknienia, ból głowy, senność i bladość powłok, rozwój niedokrwistości aplazja szpiku. krwawe wybroczyny, ↑czas krwawienia, białaczka, labilność emocjonalna, zaniki tk.mózgowej, martwica i zwyrodnienie tłuszczowe m.sercowego, wątroby, nadnerczy, krwotoki wewn. zgon
działanie odległe: białaczka limfocytarna, zmiany nowotworowe wątroby, płuc
ocena narażenia: test wchłaniania benzenu- il.wydalanego fenolu (met.kolorymetryczne)
TOLUEN
-rozp.farb,lakierów, 2x mniej lotny od benzenu, wys.t.wrzenia, dr.odd, skóra
metabolizm:do kw.benzoesowego,a ten +glicyna = kw.hipurowy; lub sprzęganie z kw.glukuronowym
mechanizm toxic: duża lipofilność, podobnie jak benzen, silniej na ukł.nerwowy i bardziej drażniąco, brak aplazji szpiku, resztę można przepisać jak leci z benzenu :P
zatrucie ostre: ze strony ukł.nerwowego: -ból głowy, oszołomienie, zab.równowagi, nudności, wymioty
zatrucie przewlekłe: podrażnienie błon śl., zap.spojówek, drżenie kończyn, mikro- i anizocytoza, ↑wrażliwości na etanol ↓leukocytów
działanie odległe: choroby psychiczne
ocena narażenia:oznaczenie kw. hipurowego w moczu-kolorymetr lubUV
KSYLEN
-drogą odd., skóra, p.pok.
metabolizm: w wątrobie do kw.toluilowych, które ulegają sprzęganiu z kw.glukuronowym, siarkowym, aminooctowym, wydalanie: w postaci niezmienionej przez płuca i nerki, w postaci sprzężonej przez nerki
mech.toks: wykazuje powinowactwo do tk.tłuszczowej, nerwowej i do szpiku, czyli ma działanie narkotyczne+aplazja szpiku. Słabsze niż przy benzenie objawy narkotyczne i zmiany hematologiczne.
zatrucie ostre: (inhalacyjne lub doustne) utrata przytomności, podniecenie, bóle głowy i żołądka, bezsenność, zmęczenie, niepokój, zawroty głowy, nudności, wymioty, drętwienie rąk i nóg, zaburzenia w oddychaniu.
zatrucie przewlekłe: (inhalacyjne) zaburzenia nerwowe, bóle i zawroty głowy, zmęczenie, senność na przemian z silnym podnieceniem, wzmożone odruchy ścięgnowe, drżenie rąk i nóg, brak łaknienia, wymioty, biegunki, słodkawy smak w ustach, podrażnienie błon śluzowych, nieżyt nosa i gardła, leukopenia, leukocytoza, zmiany w układzie czerwonokrwinkowym (poikilocytoza i anizocytoza), aplazja szpiku kostnego, skóra: wypryski, odczyn zap; białkomocz+wałeczki w osadzie.
ocena narażenia: oznaczenie kw.metylohipurowego w moczu, pary ksylenu – kolorymetrycznie, chromatografia gazowa
ANILINA
-wchłanianie: skóra, dr.odd, p.pok
metabolizm: utlenienie do fenylohydroksyaminy(działa MetHbtwórczo – bezpośrednio działa na Hb, powstaje MetHb i cząsteczka nitrozobenzenu), wydalanie z moczem w postaci o/p-aminofenolu
mechanizm: MetHbtwórczo, hemolitycznie, duże powinowactwo do lipidów→toksycznie na OUN
zatrucia: sinica, senność, spowolnienie, zab.świadomości, pob.psychoruchowe, parestezje, zab.widzenia słuchu, niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka, zab.rytmu serca, śpiączka, zgon z powodu uszk.OUN
ocena narażenia: stęż. p-aminofenolu w moczu
**Chlorowcopochodne węglowodorów alifatycznych
CHLOROFORM
metabolizm: do wolnych rodników, które wiążą się kowalencyjnie z białkami wątroby- zanik glutationu
mechanizm: uszkadza wątrobę nieodwracalnie, stłuszczenie wątroby, uszkodzenie błon kom. i mitochondrialnych, zmiany w siateczce śródplazmatycznej, ↓liczby rybosomów, zespół cholestatyczny; barbiturany i alkohol ↑toksyczność; zmiany martwicze nabłonka kanalików nerkowych, aktywne metabolity prowadzą do powtarzającej się cytotoksyczności w wyniku długotrwałego mechanizmu regeneracji tkanek
zatrucie ostre: ↑tętna ↑oddechu, duszność, pobudzenie ruchowe, zab.trawienia, świadomości, czucia, żółtaczka, zab.rytmu serca, glukoza w moczu, zgon w wyniku zatrzymania akcji serca i oddychania, zap.trzustki, uszk.szpiku,nerek,hemoliza, uszk.wątroby
zatrucie przewlekłe: zab.trawienia, łaknienia, wymioty, wychudzenie, pobudliwość, drżenie rąk, bezsenność, halucynacje, zab.psych.
działanie odległe: uszk. wątroby z żółtaczką marskość wątroby
ocena narażenia: destylacja materiału biol., kolorymetria (reakcja barwna z pirydyną i 2-naftolem)
TRICHLOROETYLEN
-wchłania się w postaci par: dr.odd, skóra; w postaci płynu: p.pok, skóra
metabolizm: do wodzianu chloralu, następnie do trichloroetanolu i kw.trichlorooctowego.Trichloroetanol sprzęga się z kw.glukuronowym, kw.trichlorooctowy redukuje się do trichlorometanu, wydalanie przez nerki. Trichloroetylen kumuluje się w tk.tłuszczowej.
mech.dział: lipofilny →depresja OUN; uszkadza serce, wątrobę, nerki; metabolity (kwas trichlorooctowy, trichloroetanol) to trucizny protoplazmatyczne i enzymatyczne →stłuszczenie kom.wątrobowych i ich marskość, uszkodzenie nerek; podrażnia mechanoreceptory płucne→ przyspieszenie i spłycenie oddechu, niedotlenienie; działa uczulająco na aminy katecholowe→ toksycznie na serce (depresja dominującego rozrusznika→ pobudzenie przez adrenalinę nie jest hamowane→ dodatkowe skurcze komorowe); hamuje Ach (naturalnego antagonistę amin katecholowych); rozszerza naczynia mózgowe i zwiększa przepływ mózgowy→ zwiększa się ciśnienie śródczaszkowe)
-zatrucia inhalacyjne, doustne lub przez skórę:
zatrucie ostre:utrata przytomności, zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty, krwawe biegunki, pobudzenie, drgawki, nieregularne tętno→zaburzenia rytmu serca (tachykardia, skurcze przedwczesne nadkomorowe i komorowe, migotanie komór); blok p-k, porażenie nerwu trójdzielnego, aromatyczny zapach powietrza wydychanego, zgon wskutek porażenia oddechu i czynności serca
zatrucie przewlekłe:nudności, utrata łaknienia, ↓masy ciała, zmęczenie, upośledzenie wzroku, bóle nerwowe, stawowe, mięśniowe, stany padaczkowe, żółtaczka, uszk.wątroby i nerek, na skórę – stany zap.
ocena narażenia: kolorymetrycznie, chromatografia gazowa, oznaczanie kw.trichlorooctowego w moczu, klirens wątrobowy, enzymy wątrobowe w surowicy
TETRACHLOREK WĘGLA
-wchłania się w postaci par: dr.odd, skóra; ciekłej: p.pok, skóra; łatwo magazynowany w szpiku kostnym, tk.nerwowej, błonach elementów morfotycznych krwi
metabolizm: słaby, większość wydalana w stanie niezmienionym przez płuca, mała część do aktywnych rodników (dział.hepatotoksyczne), kumulacja w tk.tłuszczowej
CCl4→CCl3*+Cl*
CCl3*+O2→Cl3COO*
CCl4 → Cl3C**
mechanizm: przenika przez barierę mózgową→wiąże się z tk.nerwową→dział.narkotyczne; hepatotoksycznie (wolne rodniki tworzą wiąz.kowalencyjne z makrocząsteczkami komórkowymi→uszkodzenie ER→↓syntezy białek+zahamowanie aktywności mikrosomalnego systemu utlenień); metabolity CCl4 wiążą się z cytochromem P-450 inaktywując go; wolne rodniki łączą się z nienasyconymi lipidami błon kom tworząc nadtlenki lipidów→uszkodzenie błon kom
zatrucie ostre:1.zatrucie ostre z natychmiastowymi objawami narkotycznymi i drażniącymi 2. zatrucie późne 12-36h, podrażnienie błon śluzowych ,oczu, dr.odd, p.pok, bolesne napięcia mięśni 3.zatrucie późne 2-8 dni, dołączają się :skaza krwotoczna, uszk.nerek, skąpomocz, krwiomocz, ↑p krwi, mocznica; doustne: obj.uszk.wątroby, biegunka, wymioty, żółtaczka, powiększenie wątroby, uszk.nerek, skąpomocz, ból głowy, oszołomienie, znieczulenie ogólne poprzedzone napadami szału, zab.uk.krążenia, zadyszka, sinica, obrzęk i zap.płuc, zgon natychmiast lub po 2-12 dniach
zatrucie przewlekłe: inhalacyjne, złe samopoczucie, znużenie, bóle i zawroty głowy, drżenie mięśni, częstomocz, ↓masy ciała, niedokrwistość, zab.czynności serca, bolesność+powiększenie wątroby, zab.p.pok (nudności, wymioty, biegunka, zaparcie), ↑stęż.bilirubiny we krwi, ↑stęż.urobilinogenu i urobiliny w moczu, ↑AspAT, ALAT, LDH, białkomocz, krwiomocz
dział.odległe: stłuszczenie i marskość wątroby, przewlekłe zap.nerek
ocena narażenia: kolorymetrycznie, chromat.gazowa, aktywność enzymów wątrobowych, stęż.bilirubiny w osoczu, stęż.urobilinogenu i urobiliny w moczu
BIOMARKERY
Biomarkery-rodzaj testu polegający na oznaczaniu stęż. ksenobiotyków na stanowisku pracy, w powietrzu, bądź w mat.biolog. Biomarkery efektów(skutków biolog.)- badanie zmian zachodzących w organizmie pod wpływem danej subst(ksenobiotyku)-w zależności od charakteru subst. i zmian zachodzacych w org. charakterystycznej dla niej-np. jeśli coś uszkadza szpik-wykonujemy morfologie krwi z rozmazem), pomiar w celu-potwierdzenia diagnozy ostrego lub przewlekłego zatrucia;oceny skuteczności postepowania leczniczego; prognozowania przebiegu poszczeg. przypadków zatruć;subst. hepatotoksyczne-ozn.aktywności enzymów(aminotransferaza asparag. lub alaninowa,dehydrogenza alkoholowa lub izocytrynianowa,5-nukleotydaza, dehydrataza mleczanowa, aminopeptydaza leucynowa(tzw.biomarkery hepatotoksycznosci)-aby wykluczyć obecność tych enzymów po uszkodzeniu innych tkanek i narządów niż wątroba, dodatkowo dokonuje się analizę izomerów tych enzymów. Biomarkerem jest test oceniający funkcje wątroby-ozn. pomiarów stęż.białek powstających w wątrobie-albuminy, czynniki krzepniecia,kw.żółciowe),biomarkery nefrotoksyczności- w wyniki uszkodzenia funkcji nerek-ozn. kreatynina surowicza,beta2-mikroglobulina,bialka moczu (albuminy,transferyna,IgG),markery cytotoksyczności(antygeny kanalikowe-BB50,BBA,HF5); enzymy w moczu(beta-galaktozydaz a),markery biochemiczne (aktywnoś kalikreiny,kw.sialowy,glikozaminoglikany w moczu),biomarkery hematologiczne(tu:charakterystyczne dla zatrucia Pb-zahamowanie aktywności enzymów biorących udział w biosyntezie hemu (ferrochelataza),bądź dla leczonych cytostatykami-licznie leukocytów, erytrocytów,trombocytów biomarkery wrażliwości-sprawdzenie, czy dany organizm jest wrażliwy na podany ksenobiotyk czy nie,czy wywołuje odpowiedź toksyczną-prawdopodobnie zalezy to od różnic genetycznych (np. 1*)deficyt dehydrogenazy G-6-P-enzym jest zawarty erytrocytach katalizuje utlenienie G-6-P do 6-fosfoglukonianu.w konsekwencji tego deficytu powst.duże stęż. methemoglobinemii,wywołując zatrucie u osób narażonych na nitro- i aminozwiązki.deficyty G-6-PD są częste w populacjach znad Morza Śródziemnego;2*)nienormalne hemoglobiny-chroniczna hemolityczna niedokrwistość może postawać nie tylko w wyniku deficytu G-6-PD, ale tez pod wpływem zawartych we krwi frakcji samej hemoglobiny(Hb Zurich,Hb Torino);3*)wiadomo,że acetylacja izoniazydu przebiega inaczej u osobników określanych jako wolni acetylatorzy i szybcy acetylatorzy. Cecha wolnej acetylacji jest dziedziczna.wśród Japończyków wolni acetylatorzy stanowia 10%populacji, na Kaukazie-50%)-w celu wykrycia tego rodzaju polimorfizmu podaje się określony ksenobiotyk i śledzi się jego metabolizm lub wydalanie z organizmu(polimorfizm prowadzi do negatywnych bądź jednocześnie do pozytywnych). Biomarkery narażenia(ekspozycji)-dokonuje się pmiaru stęż.toksycznego metabolitu powstałego w wyniku narażenia na dany ksenobiotyk. Polega ona na badaniu stężenia substancji toksycznej lub metabolitów powstałych w wyniku jej działania w materiale biologicznym. Znając drogę i szybkość przemian jakim są poddawane poszczególne substancje w organizmie można na podstawie analizy biomrkerów ekspozycji ocenić wielkość wchłoniętej dawki ksenobiotyku i wynikające z niej ryzyko dla zdrowia. Np. aktywnośc AChE przy zatruciu związkami fosforoorganicznymi.
CCl4(ozn.CCl4 na stanowisku pracy met.kolorymetr. lub chrom.gazowej, ponadto w osoczu st.bilirubiny i aktywność enzymów wątrobowych-AlAT,AspAT,LDH.,GLDH;urobiliby i urobilinogenu w moczu),Trichloroetyl en(ozn.na st.pracy met.kolorymetr. lub chrom.gazowej ,ponadto kw.tricholoocto wego w moczu,ocena czynności wątroby na podst.klirensu wątrobowego lub aktywności enzymów),Chloroform (ozn.na st.pracy met.kolorymetr. lub chrom.gazowej ,a w mat.biolog.po uprzedniej destylacji), Benzen(pomiar na st.pracy met.chromat.gazowej, nitracyjna z acetonem lub metyloetylo- ketonem,ponadto ilość wydalanego z moczem fenolu met.kolorymetr.) Toluen(ozn. zawartości par w powietrzu i na st.pracy met.chrom.gazowej, ponadto badanie zaw.kw.hipurowego w moczu met.kolorymetr. lub UV),Ksylen (ozn.par met.olorymetr.,na st.pracy-met.chrom.gazowej,badanie wydalania kw.metylohipurowego z moczem) Anilina(st.methemoglobiny lub jej metabolitu-paracetamol)