ZAGADNIENIA DEFINICYJNE I TERMINOLOGICZNE- CHARAKTERYSTYKA POJĘĆ:
OSOBOWOŚĆ
Osobowość nie ma jednoznacznej definicji, wszystkie definicje choć różne, nie są ze sobą sprzeczne.
Różne ujęcia terminu osobowości:
Ujęcie systemowe (przedstawiciel – Adam Bilikiewicz)
W psychologii system to taki zbiór elementów, że zmiana w jednym elemencie wpływa na inne i na relacje między tymi elementami.
Przykładem jest rodzina. Zmiana u jednego członka rodziny wpływa na innych i na relacje między innymi jej członkami. Np. choroba jednego członka rodziny oddziałuje na całą rodzinę i na każdą z osób z osobna.
Grupa przyjacielska lub podobna grupa społeczna nie będzie już systemem. Brak jednego członka nie wpływa znacząco na każdego innego jej członka.
Osobowość to naczelny system regulujący zachowanie człowieka.
Jest ścisła zależność między zachowaniem a osobowością człowieka. Testy psychologiczne osobowości opierają się na analizie zachowania. Testy zawierają pytania dotyczące różnych zachowań człowieka. Bada się reakcję na postawione pytania a nie same odpowiedzi na nie. Klasyfikuje się osobowość według odpowiedzi (np. ludzie skrupulatni rygorystycznie odpowiadają na każde pytanie)
Osobowość można badać u ludzi dorosłych, u dzieci osobowość dopiero się rozwija. Tożsamość, świadomość siebie opiera się na opiniach z zewnątrz (na tym co mówią o nim inni).
W okresie dojrzewania (adolescencji) człowiek zaczyna porównywać swój obraz siebie z tym uzyskanym z zewnątrz. Dopiero od tego momentu możemy oceniać osobowość. Dopiero wtedy kształtuje się osobowość człowieka. Wtedy można ocenić:
- czy osobowość jest prawidłowa czy nieprawidłowa
- jaki jest typ tej osobowości
Dynamika rozwojowa osobowości skłoniła specjalistów do nurtu rozwojowego
Ujęcie rozwojowe (przedstawicielka Maria Chłopkiewicz)
Osobowość to indywidualnie nabyte struktury, które są elementem, wynikiem rozwoju czyli nabierania doświadczeń.
Struktury to schematy myślenia, emocje, uczucia, postawy, system wartości.
Są pewne cechy stałe, niezmienne osobowości. Jest jakaś zbieżność, ciągłość, spójność pomimo następującego rozwoju.
Amerykańska definicja osobowości (Uniwersytet w Yale) wyjaśnia co jest stałe a co zmienne.
Definicja ogólna:
OSOBOWOŚĆ to względnie stałe i stabilne wzorce zachowania, myślenia i działania, które są niezależne od okoliczności i są oparte na temperamencie i doświadczeniu.
Stałą rzeczą jest temperament - określa styl w jakim działamy. Jest zależny od naszego wyposażenia neurohormonalnego. Jest efektem działania systemu nerwowego. Nie zmienia się – ma tylko dynamikę rozwojową. Dzieci reagują bardzo intensywnie, dorośli potrafią panować nad temperamentem.
Temperament może się zmienić tylko w patologicznych sytuacjach – w chorobach neurologicznych, wypadkach itp. W naturalnych prawidłowych warunkach temperament się nie zmienia.
Osoba dorosła ma ukształtowaną własną tożsamość i wie jaki ma temperament. Dlatego jest też w stanie żyć tak by swój temperament kontrolować, by umieć z nim odpowiednio funkcjonować.
Można osobę nauczyć jak funkcjonować z danym temperamentem. Temperament nie może się zmienić ale może zmienić się doświadczenie człowieka.
Cechy osobowości, które są jednoznaczne
Całość osobowości – całość życia człowieka, funkcjonowania psychicznego
Jedność – np. postawy są spójne z systemem wartości, nawyki są wyrazem jego sposobu myślenia
Indywidualność - każdy człowiek jest indywidualnością, nie ma dwóch identycznych profili osobowości. Ta część osobowości związana z doświadczeniem musi zawsze przebiegać inaczej. Doświadczenia są inne pomimo temperamentu.
Stałość osobowości – dynamizm rozwojowy to dojrzewanie jednolitej osobowości
Odniesienie do konkretnego zachowania – każde zachowanie jest wyrazem naszej osobowości
Osobowość to zbiór różnych cech. Cechą osobowości jest np. inteligencja.
Krytyczna liczba cech osobowości – by móc zrobić na jej podstawie testy 5 cech Wielka piątka (głównych cech osobowości)
Ekstrawersja / Introwersja
Ugodowość + uprzejmość, życzliwość (spolegliwość społeczna)
Sumienność + konsekwencja w dążeniu do celu
Neurotyzm / Stabilność emocjonalna (sposób wyrażania emocji)
Inteligencja w połączeniu z otwartością (gotowość do posługiwania się inteligencją)
POSTAWY Postawa – jest to względnie trwale ustosunkowanie się do kogoś lub czegoś.
Jeśli chcemy zmieniać postawy, musimy się nastawić na coś stosunkowo trudnego, bo postawy mają tendencję do trwałości. Przy odpowiednim działaniu istnieje możliwość zmiany postawy danego człowieka. Postawa odzwierciedla sposób spotykania się z różnymi zjawiskami, obiektami w naszym życiu. Jest to zawarte w trzech elementach strukturalnych postawy
Trzy komponenty postawy
(P) Element poznawczy – wiedza o przedmiocie postawy.
Najpierw nabieramy podstawowych informacji o obiekcie naszego zainteresowanie
(E) Komponent emocjonalny – stosunek emocjonalny do przedmiotu postawy
(B) Komponent behawioralny – działanie - wchodzimy w kontakt z tym przedmiotem postawy, albo unikamy tego kontaktu.
Przedmiotem postawy może być wszystko co jesteśmy w stanie poznać, wszystko co jesteśmy w stanie poznać. Jeśli coś poznamy to zawsze uruchamiają się emocje pozytywne bądź negatywne do tego przedmiotu i zawsze w stosunku do tego działamy, albo ku (dążymy do kontaktu) albo od (unikanie).
Przedmiotem postawy mogą być i ludzie i zjawiska i przedmioty martwe, wartości, miejsca. My sami jesteśmy przedmiotem naszych postaw w stosunku do siebie samego. Mamy jakąś wiedzę o sobie, wyobrażenie na ten temat, działamy albo konstrukcyjnie w stosunku do siebie, albo destrukcyjnie.
Również w stosunku do innych osób możemy się ustosunkować albo jako do samej osoby, albo do zjawiska jakie reprezentuje, stanowiska, do wszystkiego co ona ze sobą niesie. Można personalnie kogoś lubić ale niekoniecznie akceptować np. jego pracę, jego styl życia itp.
Cechy postaw:
Zakres przedmiotu postawy – kierując się złożonością tego przedmiotu postawy możemy wyróżnić postawy:
Jednowymiarowe – jest ich bardzo niewiele np. prawda/fałsz (coś jest albo prawdziwe albo fałszywe), kolor/brak koloru – zjawiska akromatyczne (albo coś jest kolorowe albo przezroczyste)
Wielowymiarowe - absolutna większość zjawisk z którymi spotykamy się w życiu. Można je opisać używając różnych kategorii.
Np. krzesło (różne wymiary tworzywo, wielkość, kolor, całość konstrukcji, cena, przeznaczenie, dostępność, wygoda) Do każdego wymiaru można różnie się ustosunkować. Może nam się np. podobać kolor ale może być ono dla nas niewygodne.
Np. przyjaźń (różne wymiary trwałość, czy są jakieś skrajności, perturbacje czy jest to relacja stała, wartość, zaangażowanie, czy indywidualna czy zbiorowa, czy to przyjaźń internetowa czy realna, czy jest prawdziwa czy bazująca na korzyściach, czy jest w obrębie tej samej płci czy w różnych)
Jeśli nie wejdziemy z człowiekiem w bliższą relację, nie poznamy postrzegania przedmiotu postawy, nie będziemy jej w stanie zmienić u tej osoby. Aby zmienić postawę należy znać wyobrażenie przedmiotu postawy osoby na którą chcemy oddziaływać.
Intensywność i trwałość postawy
Dwubiegunowość postawy
Rys.
Postawa obojętna jest minimalnie pozytywna. Mamy minimalną ilość informacji emocjonalnie pozytywnych. Jesteśmy bardziej skłonni działać „ku”. Jeśli człowiek ma negatywne zdanie na temat postawy nigdy nie mówi, że jest mu wszystko jedno.
Trwałość postawy wyraża stałość relacji czyli odporność na zmianę. Zmiany postaw które są trwałe zdarzają się sytuacjach bardzo dramatycznych, bardzo liczących się w życiu.
Intensywne i trwałe postawy w których jest zmiana przechodzą tak jakby na drugą stronę i wtedy są przeciwne ale o tym samym poziomie intensywności. „Od miłości do nienawiści”. Np. nawrócony katolik nie będzie potem mało praktykującym wierzącym tylko silnie związanym z religią.Mniej intensywne postawy przechodzą łagodniej ( z większej intensywności do mniejszej)Zmiana postaw trwałych i intensywnych to duże wstrząsy i duża dynamika, przejście ze skrajności w skrajność.
Centralnośc postawy – jakie miejsce zajmuje ona w całej strukturze postaw i hierarchii wartości danego człowieka
Wyróżniamy dwa rodzaje centralności
Centralność sytuacyjna (epizodyczna) polega na tym że jakaś dana okoliczność życiowa o charakterze przejściowym ujawnia bardzo pozytywny stosunek do danej postawy. Coś nabiera dużego znaczenia na krótki czas.
Np. gdy ktoś dowiaduje się że może być na coś chory zaczyna interesować się swoim zdrowiem, prowadzić zdrowy styl życia. Trwa to dopóki nie idzie znowu do lekarza i nie dowiaduje się, że jednak jest zdrowy. Lub student w czasie sesji – zaczyna nadrabiać zaległości, uczyć się dopóki nie zaliczy wszystkich egzaminów i obiecuje sobie uczyć się systematycznie. Po zdanych egzaminach wszystko mija
Centralność stała – związana z systemem wartości jaką dana osoba wyznaje i z trwałością danych postaw
Złożoność postawy – związana z wartością tej postawy. Postawa jest złożona z trzech komponentów P, E, B które w każdej postawie występują.
Wartościuje się te trzy komponenty P + P -
E + E - postawy zwarte
Postawy niezwarte: B + B –
P+ P - P -
E- dieta E + palenie po rzuceniu E - kobiety – ofiary przemocy
B- B - B +
P –
E + szalona miłość
B +
Postawy niezwarte można łatwiej zmienić – tak mówi teoria. W praktyce nie można tego do końca określić.
Efektywna zmiana postawy:
Podmiotowość problemu – osoba musi zauważać problem by efektywnie zmienić postawę, musi czuć choćby minimalną motywację do zmiany. Problem musi widzieć i osoba nad którą pracujemy i my jako ci którzy chcą zmienić w kimś jakąś postawę.
Działania – perswadowanie, pokazywania przykładu, pokazanie bilansu wad i zalet postaw, praca przy pomocy nawiązania dobrej relacji terapeutycznej, nie dawanie gotowych rad ale umiejętne prowadzenie rozmowy aby ktoś doszedł do wniosku że chce coś zmienić (rozmowy terapeutyczne)
Można zmienić postawę w sposób efektywny jeżeli jednocześnie oddziałujemy na wszystkie trzy elementy postawy. Planując taki proces zmiany musimy określić co z naszych działań będzie adresowane do każdego z elementów postawy (aspekt poznawczy, emocjonalny i behawioralny). Na te trzy aspekty trzeba oddziaływać łącznie.
Pomimo wszystko nie ma gwarancji, że nasze działanie przyniesie zmianę postawy.
Relacja między osobowością a wartościami
Rys.
Postawy są łącznikiem naszej osobowości i wartości. Za pomocą postaw odnosimy się do świata wartości. Wybieramy te wartości które są dla nas pozytywne, które chcemy realizować.
c) WARTOŚCI
Wartości są definiowane jako wszystko co cenne, godne pożądania i wyboru, co stanowi ostateczny cel ludzkich dążeń. To co ma znaczenie dla człowieka i co nadaje sens ludzkim poczynaniom.
Wartości przedstawiane są w inny sposób jako kategorie istotne wtedy, kiedy człowiek dokonuje jakiejś decyzji, wyboru, wartościowania
Na osobowość składają się wartości i postawy, które są wzajemnie powiązane (RYSUNEK).
W naszej osobowości zawierają się postawy, a wartości są abstrakcją (istnieją poza konkretnymi osobami), np. uczciwość – nawet, gdy nikt nie jest uczciwy, to ona i tak istnieje. Wartości „częściowo zawierają się”, bo człowiek ustosunkowuje się poprzez postawy i dzięki nim wprawia swój stosunek do wartości. Dopiero, gdy mówimy (P), czujemy (E), działamy (B) to jest wyrażenie tego stosunku.
Wartości – podstawowa kategoria aksjologii, która oznacza wszystko, co cenne, godne pożądania i wyboru i co stanowi ostateczny cel ludzkich dążeń, co ma znaczenie dla człowieka i nadaje sens jego poczynaniom.
Wartości – cele ponadsytuacyjne, pełniące funkcję zasad regulujących życie jednostki lub grupy.
Wartości wzmacniają standardy tego, co pożądane przy:
- ocenie zachowań, zdarzeń i ludzi ( w tym własnej osoby);
- formułowaniu i usprawnianiu postaw;
- wyrażaniu i uzasadnianiu działań.
Przy tych działaniach kierujemy się wartościami.
Wartość może być celem ponadsytuacyjnym – pomimo tego że przy wykonywaniu czegoś ktoś nie bierze pewnej wartości pod uwagę to ogólnie w życiu wartość ta jest dla niego ważna. Nie definiujemy człowieka na podstawie jednostkowego czynu tylko na podstawie całokształtu wartości. Czyn oceniamy negatywnie ale ustosunkowanie do jakiejś wartości – pozytywnie.
Wartości istnieją obiektywnie, niezależnie. My się do nich ustosunkowujemy poprzez nasze postawy, które są podmiotowe.
Rozwój moralny według Ludwika Kolberga
| Poziom I - Przedkonwencjonalny | Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny |
|---|---|
Stadium 1: Kary i posłuszeństwa |
Reguły są przestrzegane w celu uniknięcia kary. Skutki czynności określają czy jest ona dobra czy zła. Interesy i punkt widzenia innych niż są brane pod uwagę – dziecko jest egocentryczne |
Stadium 2: Relatywizmu instrumentalnego |
Działanie „dobre” to takie działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych. Potrzeby innych są uwzględniane o ile rezultat działania jest korzystny z punktu widzenia własnego dobra. |
| Poziom II - Konwencjonalny | Orientacyjny wiek 13-16 lat |
Stadium 3: „Dobrego chłopca/dziewczyny” |
Czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencję jednostki. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania; ważne jest aby „być dobrym”. |
Stadium 4: Prawa i porządku |
Pojawia się głęboki szacunek dla autorytetów i przekonani, że reguły społeczne muszą być przestrzegane. Zwraca się uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale również na punkt widzenia systemu społecznego. |
| Poziom III – Postkonwencjonalny albo zasad moralnych | Orientacyjny wiek – 16-20 lat |
Stadium 5: Umowy społecznej i legalizmu |
To, co jest słuszne, zależy od pinii większości w danej grupie społecznej. „Jak najwięcej dobra dla jak największej liczby ludzi” to generalna zasada. Świadomość, że czasami moralny i prawny punkt widzenia mogą pozostawać w konflikcie. |
Stadium 6: Uniwersalnych zasad sumienia |
Regulatorem zachowania są wybrane przez jednostkę zasady etyczne: równość praw każdej jednostki oraz szacunek dla jej godności mają najwyższe znaczenie. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami, człowiek postępuje zgodnie z tymi drugimi. |
Proces interioryzacji wartości w rozwoju Rozwój moralny człowieka polega na dojrzewaniu w ustosunkowywaniu się do wartości. Człowiek młody nie ma świadomości istnienia wartości. Potem kiedy już się z tym zetknie, doświadczy w kontaktach interpersonalnych (np. ktoś próbuje go oceniać). Nasze dojrzewanie moralne , dojrzewanie do respektowania wartości przebiega od moralności heteronomicznej do autonomicznej.
Moralność heteronomiczna do tego aby zachowywać się w sposób moralny potrzebujemy innych osób które mówią nam o tym wartościach, ktoś jest przekazicielem wartości, musi być ktoś kto pokaże dziecku co jest dobre a co złe, że są pewne reguły zasady, że dzięki takiemu zachowaniu zyskujesz aprobatę społeczną itd. Ten drugi pełni rolę strażnika stosowania reguł i zasad, nakłania do respektowania wartości. Mówimy o rodzicach, wychowawcach, nauczycielach, starszych osobach, starszym rodzeństwie – o wszystkich tych którzy mają wpływ na dziecko, mogą karać, nagradzać. Odnosi się też do systemu prawnego który jest motywatorem i zmuszaczem do tego by zachowywać się w odpowiedni sposób i respektować wartości.
Moralność autonomiczna samodzielna, niezależna. Człowiek już nie potrzebuje innych osób które będą go pilnować, rozliczać. Człowiek zinterioryzował wartości i sam ma wewnętrzną motywację do przestrzegania wartości. Autonomia moralności polega na tym, że człowiek sam dla siebie respektuje wartości, nawet wówczas gdy nie grozi mu żadna kara, żadna sankcja. Człowiek chce dochowywać wierności własnemu sumieniu i przyjętemu systemowi wartości. Buduje swój autonomiczny system wartości. Sam jest dla siebie strażnikiem wartości.
Piramida Maslowa: Potrzeba samorealizacji - potrzeba wyjścia poza moje aktualne doświadczenie – nie jest ona konieczna. Ta potrzeba może być i może nie występować.
Jak te potrzeby łączą się z wartościami?
Jeżeli człowiek ma takie potrzeby i zaspokaja je, to takie zaspokojone potrzeby są wartościami. Np. potrzeba zaspokojenia głodu – chleb jest wartością; potrzeba miłości i przynależności – rodzina jest wartością.
Rys. piramida
Potrzeby samorealizacji to są indywidualne decyzje, potrzeby duchowe, aktualizowanie swojego potencjału które nie są konieczne do osiągania celów życiowych. Jest to robienie czegoś „ponad”, nie tego co do życia koniecznie. Np. robienie badań nad czymś nie dlatego że ktoś nam za to płaci a dlatego że się chce komuś to robić, że jest tym zainteresowany. Potrzeba samorealizacji wiąże się z brakiem zrozumienia a czasem nawet z odrzuceniem społecznym. Np. M.C. Skłodowska która miała ogromne poczucie samotności, odrzucenia. Przyporządkowano jej odkrycie do dziedziny chemii w komisji noblowskiej a nie prawidłowo do dziedziny fizyki. Jej odkrycie życiowe nie zostało zrozumiane. Nie przyjęto jej na uniwersytet tylko ze względu na to, że była kobietą. Olbrzymia sława naukowa i olbrzymie niezrozumienie.
Maslow mówił, że są osoby które chcą realizować najwyższe potrzeby i są w stanie to robić, oraz są osoby którym wystarczą potrzeby niżej położone. Obie z tych grup są jak najbardziej dobrze funkcjonującymi i tak samo wartościowymi. Osoba po prostu nie samorealizuje się, nie rozwija się dalej, ale nie można powiedzieć, że źle funkcjonuje.
Maslow podkreślał, że trzeba zrealizować potrzeby po kolei, potrzeby niższe muszą być zrealizowane by samorealizować się.
Zauważono jednak że osoby wiele poświęcają dla samorealizacji i tym samym nie spełniają potrzeb niższych w celu samorealizacji.
Emil Frank podjął z Masłowem dyskusję. Tą piramidę w przypadku osób samorealizujących się należałoby odwrócić. Pierwszą, bazową potrzebą jest potrzeba samorealizacji. Najpierw ją musi spełnić by zajmować się innymi rzeczami. Należy ja też odwrócić bo kiedy pojawiają się niesprzyjające okoliczności np. brak uznania, wyśmiewanie itd. to ten człowiek który ma bazową potrzebę samorealizacji jest w stanie podporządkowywać inne potrzeby.
Rys. piramida do gory nogami
Najpierw jest w stanie podporządkować potrzebę poczucia własnej wartości i godności (wyśmiewanie, osamotnienie, wykluczenie), potem przynależności i miłości (brak partnera, brak przyjaciół), potrzebę bezpieczeństwa (np. głoszenie poglądów nowatorskich grozi utratą zdrowia, wolności). Osoba nawet za cenę bardzo dużych ograniczeń życiowych jest w stanie tę potrzebę samorealizacji spełniać.
Są trzy typy osób realizujących potrzeby – te które realizują całą piramidę, te które realizują piramidę bez potrzeby samorealizacji i te które realizują piramidę odwróconą.
Dlaczego piramida potrzeb jest ważna w kontekście wartości?
Piramida wartości zawiera uniwersalne potrzeby każdego człowieka. Wszystko to co zaspokaja te potrzeby u człowieka jest wartością. Nie głód jest wartością tylko chleb (szacunek dla jedzenia, dla pożywienia, dla chleba) Potrzeba oddychania – czyste powietrze jest wartością. Potrzeba bezpieczeństwa – nienaruszalność naszego ciała to wartość, nietykalność itd, wartością jest poczucie bezpieczeństwa i wszystko co zaspokaja tę potrzebę.
Mówimy o prawidłowym wymiarze wartości kiedy np. „chleb” jest wartością itp. Nawet jeśli nie respektujemy czasem tych wartości to i tak one istnieją obiektywnie.
Ludzie wypaczają wartości – nie pojmują ich tak jak powinni.
Dlaczego wartości łączą się z psychologią osobowości? Jedni ludzie samorealizują się, inni nie, jest to normalne ale są różnice między tymi ludźmi.
Metapatologia – to nie coś co trzeba korygować, zmieniać itd. Jest to coś nierozwojowego. Człowiek nie rozwija się tak jak mógłby, nie dąży do samorealizacji.
PRAWDA
Deprywacja to zakłamanie.
Na płaszczyźnie psychologicznej ktoś kto nie respektuje prawdy – ma brak zaufania do innych ludzi, nieufność, podejrzliwość, cynizm, sceptycyzm, ma trudności w relacjach.
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
Dwa aspekty w rozwoju osobowości
1) Rozwój obrazu siebie – kształtowanie autorefleksji i świadomości siebie
2) Rozwój potrzeb i postaw
Rozwój obrazu siebie
Ważną kwestią jest to, że początkowo dziecko tworzy obraz siebie w sposób nieautonomiczny, jest bardzo zależny od innych osób. Myśli o sobie to, co okazują mu i myślą o nim jego najbliźsi. Przyjmuje to bezkrytycznie i bezrefleksyjnie. Dziecko nie ma możliwości autorefleksji, obiektywizacji, nie nabierze do tego dystansu. Dobrzy rodzice będą dziecko podbudowywać, mniej odpowiedzialni – wręcz odwrotnie.
Dopiero po czasie dziecko zaczyna obiektywizować siebie – w czasie gdy zaczyna częściej stykać się z innymi osobami i docierają do niego inne komunikaty.
Najistotniejszym przełomem w tworzeniu autonomicznego obrazu siebie jest moment gdy człowiek spotyka się z grupą odniesienia. Jest to grupa poza rodziną, grupa rówieśnicza – najczęściej kalsa szkolna w szkole podstawowej i gimnazjum.
To grupa odniesienia – dlaczego? To grupa z którą człowiek stara się identyfikować – dzieci z tego samego rocznika, w tej samej klasie, mające te same zajęcia, są przed nimi stawiane jednakowe wymagania. To co dzieci różnicuje jest to czy dzieci dają sobie radę z wymaganiami czy nie. Grupa klasy szkolnej kieruje się tym samym systemem wartości, jest charakterystyczny styl, moda w danej klasie. Dzieci oceniane są wysoko lub mniej wysoko. Dzieci są wartościowane, o uwagę jednych się zabiega o innych nie. Dzieci które spełniają oczekiwania grupy są popularne, te które nie spełniają są oceniane negatywnie, szykanowane, zaniedbywane, pomijane.
Według jakich kryteriów najczęściej oceniane są dzieci w grupach odniesienia – w grupach szkolnych?
Atrakcyjność fizyczna – czysty fizyczny wygląd (dzieci Łądne są zdecydowanie bardziej popularne)
Atrakcyjność związana z posiadanymi zasobami – ubranka, zabawki, ciekawe pomoce, rzeczy materialne
Imię dziecka – subiektywna ocena atrakcyjności imienia, zestawienie imienia z nazwiskiem. Nazwiska i imiona obco brzmiące mogą być nie akceptowane, imiona z dawnych epok.
Atrakcyjna pozycja rodziców.
Funkcjonowanie w grupie społecznej, czy swoim zachowaniem relacjami z innymi potrafi zyskać na atrakcyjności, czy zrujnować tę którą miał na wstępie.
Rozwój potrzeb i postaw
Pewne potrzeby mamy od urodzenia i ich zaspokajanie jest prozą życia – potrzeby fizjologiczne. Bardzo szybko dochodzą np. potrzeby afiliacyjne - dzieci dążą do kontaktu z innymi dziećmi, bez względu na to, że potem mogą być z tego szkody. Mają tez potrzeby afiliacyjne tego typu że w grupie z którą mają kontakt, żeby wyróżniać takie postaci jak dobry kolega, przyjaciółka, osoba zaufana z którą mogę się czymś podzielić, do kogo mam zaufanie, oraz chcą mieć osoby które im ufają. Potem pojawia się potrzeba sympatii i posiadania partnera życiowego.
Bardzo szybko rosną potrzeby poznawcze dziecka. Na początku jest to ciekawość automatyczna (a co to?, a dlaczego?) Dziecko chce poznawać, odkrywać. To w jaki sposób są zaspokajane buduje ich osobowość.
Pojawiają się potrzeby estetyczne, twórcze
Potrzeby społeczne związane nie z samym kontaktem ale potrzeby społeczne połączone ze stopniowym dojrzewaniem moralnym – wspólne dążenie do celów, rozwijanie wspólnych zainteresowań. Potrzeby emocjonalno społeczne – związane z oceną wspólnego bycia – czy ktoś jest osobą godną zaufania czy nie spełnia tych kryteriów. Potrzebne są dziecku dłuższe, trwałe kontakty rówieśnicze.
Tych potrzeb w okresie rozwojowym jest bardzo dużo. To jak dziecko ustosunkowuj się do potrzeb które się rozwijają będzie miało wpływ na jego postawy i osobowość.
Psychoanalityczna koncepcja osobowości – rozwój osobowości w ujęciu Zygmunta Freuda. Freud akcentował wczesne lata życia człowieka, twierdził, że pierwsze 2 lata życia to czas kiedy kształtują się zręby osobowości i bardzo trudno je zmienić. To co się działo w 2 pierwszych latach życia determinuje dalsze życie człowieka. Potem już twierdził, że jest możliwość zmiany tych cech z wczesnych lat. Wrażenia z tych lat człowiek zapamiętuje w sensie sensorycznym – odczuwał co mu się podoba a co nie -> bardzo trudno to zmienić, odczucia są bardzo zakorzenione w osobowości. Zapamiętywaliśmy na zasadzie pamięci sensorycznej, emocjonalnej. Freud kolejno zmienił zdanie że 2 lata są ważne ale ważnych jest pierwszych 5 lat życia dziecka. Dziecko zapamiętuje te wrażenia i późniejsze są już filtrowane. Dziecko wytwarza sobie matrycę na podstawie tych pierwszych 5 lat życia – wszystko będzie postrzegało według tego co już przeżyło – np. coś nowego kojarzyło z czymś przyjemnym bądź nie.
Freud wyróżniał stadia w rozwoju osobowości – mówił o rozwoju psychoseksualnym. Od początku wzrastamy w określonej płci i to określa nasza osobowość. Dojrzewanie w zgodzie z własną płcią – o to chodziło Freudowi.
Stadia rozwojowe Freuda (rozwoju psychoseksualnego)
Stadium oralne – (usta) 1 rok życia, dziecko ssie pokarm, ssie butelkę, wkłada wszystko do buzi, poznaje świat za pomocą ust, w aktywności dziecka na tym etapie najważniejsze są usta. Sfera oralna jest dla dziecka największym źródłem przyjemności emocjonalnych i społecznych – podczas karmienia czuje się przytulone, odczuwa zapach mamy, pozycja sprzyjająca patrzeniu w twarz osób i utrzymywaniu kontaktu wzrokowego, osoba je buja, tuli, mówi do niego itd. Łączy się tu fizycznie zaspokojenie głodu z intensywnym kontaktem społecznym.
Stadium analne – (od części ciała anus – odbyt) drugi rok życia, dziecko zaczyna rejestrować sygnały ze swojego ciała, zaczyna rejestrować swoje potrzeby fizjologiczne, zaczyna odczuwać wrażenia ze swojego ciała, uczy się je sygnalizować. Dla dziecka ma to przełomowe znaczenie. Ważne jest to dla rozwoju osobowości ponieważ jest to pierwszy moment kiedy czegoś od dziecka oczekujemy – dla dziecka jest to nowe odkrycie że ma coś zrobić, zasygnalizować rodzicom. Dziecko odczuwa jakąś odpowiedzialność na sobie. Jego zachowania są jakimś sygnałem dla otoczenia (tupanie nóżkami jak się chcę siku:]) Źródłem przyjemności jest opanowanie umiejętności samodzielnego załatwiania potrzeb fizjologicznych.
Stadium falliczne – (fallus – penis, członek) powyżej 2 roku życia do 6 roku życia. Dzieci zauważają różnice w budowie ciała związane z płcią, z organami płciowymi, z posiadaniem członka bądź nie. Dzieci zastanawiają się dlaczego są takie różnice. Swoje ciało przyjmują jako wzorzec idealny i płeć przeciwną uważają za poszkodowaną. Odkrycie to jest pełne niepokoju, który często wzmacniany jest przez zażenowanie dorosłych kiedy dzieci zaczynają pytać. Zdają sobie sprawę kto jest mamusią, kto jest tatusiem. Pytają skąd się biorą dzieci. Dziwna reakcja rodziców zaciekawia dzieci.
powyżej 6 roku do ok 10-11 Freud opisywał ten etap jako okres latencji który albo opisywał jako odrębny etap albo mówił, że to jest przerwa – okres wyciszenia, nie ma dominacji żadnego obszaru.
Stadium genitalne – powyżej 10 roku życia, okres związany z odkrywaniem siebie jako istoty seksualnej w relacji do innej osoby.
Freud mówił o sferach erogennych, z których dziecko czerpie najwięcej przyjemności i jest na danym etapie rozwoju najważniejsza.
W koncepcji Freuda są dwa podejścia. W pierwszym czas latencji bardzo się skrócił a w drugim Freud się pomylił , wersja okresu wyciszenia została obalona bo w czasach kiedy Freud to opisywał dzieci nie miały możliwości pełnienia ról społecznych.
Neospychoanalityczna koncepcja osobowości Junga Jung jest twórcą koncepcji psychologicznej intro i ektstrowersji. Charakteryzował rozwój osobowości tylko do okresu ukończenia okresu dojrzewania i cały ten okres od narodzenia do okresu dorastania włącznie podzielił na 3 okresy w których jest naprzemienne dominowanie intro lub ekstrowersji. Te trzy fazy są charakterystyczne dla wszystkich nieważne czy ktoś jest intro czy ekstrawertykiem.
Faza introwersji – do 6 roku życia. Skupienie się na tym co dziecko czuje, przeżywa, na wewnętrznym rozwoju.
Dzieci są bezkrytycznie nastawione do świata emocji, przeżyć, do swojego umysłu, ufają tylko sobie i tylko własny punkt widzenia uznają za właściwy, za najlepszy. Skupianie się na własnych marzeniach, pomysłach, planach. To co w umyśle dziecka ma dla niego największą wartość.
Między drugim a trzecim roku życia obserwujemy u dzieci czas lęków nocnych. Ich powodem są jakieś postaci fikcyjne. Zapewnienia dorosłego że coś nie istnieje nie mają racji bytu. Dla dziecka najważniejsze jest to, że jest ono przekonane że jest tak jak ono czuje, jak myśli.
Dzieci nie dostrzegają różnicy między fikcją a prawdą. Nie jest to spowodowane kłamstwem tylko przekonaniem że to co usłyszało, zobaczyło jest prawdą.
Myślenie życzeniowe dziecka – jego pragnienia początkowo wydają mu się jedynymi na świecie. Nie ma świadomości, że podczas gdy on czegoś chce, ktoś inny może chcieć coś innego. Z czasem gdy spotyka się odmową jakichś swoich zachcianek zauważa że inni mogą mieć inne potrzeby i zachcianki ale mimo wszystko jego upodobania są najważniejsze.
Dziecko widzi rzeczywistość życzeniowo. Jeśli chce żeby coś się stało, coś dla niego pożądanego to zawsze widzi to tak jak chce. Np. gdy ma obiecaną nagrodę za to, że będzie cały dzień grzeczny, pomimo dowodów na to, że grzeczny wcale nie był, mimo wszystko zapewnia że był grzeczny. Trudno rozgraniczyć między intencjonalnym kłamstwem a myśleniem życzeniowym (pragnieniowym, życzeniowym widzeniem świata)
Egocentryzm poznawczy (dziecko nie umie przyjąć perspektywy innej osoby)
Faza ekstrowersji. Okres powyżej 6-7 lat. Dziecko spotyka się z grupą mocno ustrukturyzowaną. Totalny obrót – wszystko to co na zewnątrz jest najważniejsze, jest źródłem standardów dla dziecka. Dziecko konfrontuje się z grupą rówieśniczą, z którą się porównuje w kwestii zasobów, poglądów itd. Obraz siebie bardziej obiektywny. Dziecko traci pewność siebie. Wszystkie kryteria w kwestii ocen i wyborów czerpie z zewnątrz, z grupy rówieśniczej. Podejmując jakieś decyzje kieruje się tym co powie grupa. Nie ważne czy to jemu się podoba ale czy podoba się grupie.
Wiek w którym dzieci zaczynają kolekcjonować jakieś przedmioty – te które są wysoko cenione w grupie. Podoba się to co inni kolekcjonują
Swój wygląd dziecko podporządkowuje temu co jest uznawane za pożądane przez grupę. Tak samo zainteresowania i postawy.
Rodzice w tym wieku tracą na autorytecie.
Dzieci odstające od grupy nie tylko nie są popularne ale grupa stosuje wobec nich różne szykany.
Źródłem największej satysfakcji jest wysoka pozycja w grupie rówieśniczej. Źródłem największej porażki i frustracji jest brak akceptacji grupy.
Dominacja introwersji. Moment wkroczenia w okres dojrzewania. Człowiek zaczyna się zastanawiać nad sobą. Refleksje, nastroje, odczucia, humory, plany. Człowiek potrafi to wszystko sobie zobiektywizować (nie tak jak w pierwszym okresie), jednak nie do końca
W tym wieku ważne jest wyodrębnienie się z tłumu, z grupy, wyróżnienie na tle grupy. Aby nie być posądzonym o przynależność do szarej masy. Czasami człowiek angażuje się w przynależność do bardzo wąskich grup, do jakiejś subkultury. Chodzi o to aby być nietypowym.
Nasila się konflikt pokoleń. Negowanie zastanego porządku. Angażowanie się w negowanie wszystkiego, człowiek jest wiele w stanie poświecić dla swoich idei.
Istotne jest to co człowiek sam wymyśli, to co wychodzi z jego własnych przekonań, własnych pomysłów. To jest najważniejsze.
Im bardziej coś wyróżnia się na tle tym jest lepsze.
Jeśli człowiek przejdzie te wszystkie fazy, jeśli jego rozwój przebiegał prawidłowo potrafi już krytycznie patrzeć na życie, na swoje i innych poglądy. Po przejściu tego okresu dojrzewania człowiek powinien być dojrzały.
KONCEPCJA DOJRZAŁEJ OSOBOWOŚCI
Koncepcja Masłowa – charakterystyka osób samo aktualizujących się. Uznał że jeśli człowiek ma możliwość podstawowych potrzeb to jest już osobą przeciętnie dojrzałą. Najwyższym poziomem dojrzałości jest człowiek który odczuwa potrzebę samo aktualizacji i realizuje ją.
W badaniach nad osobami samo aktualizującymi się Masłow zastosował specyficzną metodologię badań. Zastosował metodę sędziów kompetentnych. Wybrał jako sędziów autorytety w nauce. Powierzył im dwa zadania. Pierwsze polegało aby z osób znanych społecznie wybrać takie które można scharakteryzować jako samorealizujące się. Drugie zadanie polegało aby przygotować najszersze charakterystyki tych osób. Robili to odrębnie, byli to sędziowie niezależni. Masłow badał spójność wskazań. Do dalszych analiz wybrał osoby, które były wskazane przez wszystkich sędziów kompetentnych. W charakterystykach szukano cech wspólnych, tych które mogłyby przemawiać że ta osoba faktycznie taka była. Na podstawie tego Masłow stworzył listę 14 cech osób samo aktualizujących się:
Takie osoby mają bardziej realne spojrzenie na świat, że potrafią rzetelnie, obiektywnie spojrzeć na świat.
Mają wyższy poziom akceptacji siebie i innych przy czym nie chodzi o narcystyczny zachwyt nad sobą. Człowiek obiektywnie widzi siebie i innych, potrafi zachwycić się czymś i jest świadom ułomności człowieka. Osoba szeroko patrzy na siebie i na inne osoby.
Większa spontaniczność i lepsza znajomość siebie. Są to osoby które są określane jako barwne, spontaniczne, wyraziste.
Większe zainteresowanie problemami dziejącymi się na zewnątrz nich. Osoby całkowicie bezinteresownie się angażują w przeciwdziałanie jakimś problemom.
Większe zapotrzebowanie na samotność i prywatność. Ich osobowość jest tak bogata, że potrzebują czasu dla siebie aby uporządkować swoje myśli, uczucia. Dbają o to by od czasu do czasu mieć taki czas dla siebie.
Samoaktualizacja wiąże się z tym że często są ta osoby publiczne, znane, rozpoznawane i dlatego osoby dojrzałe dbają o swoją prywatność, oddzielają ją od pracy.
Spora część z tych osób ze względu na swoje potrzeby samo aktualizacji była niezrozumiana i była niemile widziana w społeczności. Kiedy osoby były w takiej sytuacji wymuszonej samotności to one zdecydowanie lepiej znosiły tę trudną dla człowieka sytuację. Nie dawały się zniechęcać, złamać. One lepiej przystosowywały się do tej sytuacji, zdecydowanie lepiej radziły sobie z odosobnieniem, z samotnością.
Większa autonomia i odporność na wpływy z zewnątrz. Są to osoby które nie łatwo ulegają wpływom.
Większa ekspresyjność i świeżości w przeżywaniu radości oraz bogactwo reakcji emocjonalnych. Mimo trudnych doświadczeń życiowych były to osoby pogodne.
Częściej doznają niezwykłych doświadczeń, mocno przezywają te wartości które nadają sens ich życiu.
Większe zainteresowanie społeczne. Niezależnie jaki był obszar działalności tych osób to ważną cechą było zaangażowanie w życie najbliższej społeczności.
Głębsze i pełne miłości relacje interpersonalne. Relacje te zawsze były głębokie, oparte na emocjach.
Bardziej demokratyczny charakter czyli respektowanie poglądów innych
Lepsze odróżnianie dobra od zła, środków i celów
Niezwykłe poczucie humoru czyli umiejętność spojrzenia na siebie z dystansem i umiejętność spojrzenia na rzeczywistości z różnych perspektyw
Większa twórczość.
Udało mu się stworzyć charakterystykę osoby samo aktualizującej się, która zawiera 14 najważniejszych cech:
bardziej realne spojrzenie na świat;
wyższy poziom akceptacji siebie i innych;
większa spontaniczność i lepsza znajomość siebie;
większe zainteresowanie problemami dziejącymi się na zewnątrz nich;
większe zapotrzebowanie na samotność i prywatność;
większa autonomia i odporność na wpływy z zewnątrz;
większa ekspresyjność i świeżość w przejawianiu radości, bogactwo reakcji emocjonalnych;
częściej, niż te osoby przeciętne, doznają niezwykłych doświadczeń, mocniej przeżywają te wartości, które nadają sens ich życiu;
większe zainteresowanie społeczne;
głębsze i pełne miłości relacje interpersonalne;
bardziej demokratyczny charakter;
lepsze odróżnianie dobra od zła, środków i celów;
niezwykłe poczucie humoru (dystans do siebie i do rzeczywistości);
większa twórczość, kreatywność, oryginalność.
Dojrzałość wg. Allporta (czyt. Ollport)
Szeroki zasięg ja – oznacza, że zarówno przyczyny satysfakcji jak i frustracji, niepowodzeń itd. dojrzałego człowieka pochodzą z bardzo różnych źródeł. Osoba wychodzi w swoim doświadczeniu życiowym daleko szerzej. To co człowiek robi musi być czymś więcej niż tylko to co robi by zarobić na jedzenie. Dom oznacza ciepłe intensywne relacje interpersonalne. Dopiero kiedy człowiek robi coś więcej, angażuje się w jakieś działania społeczne, znajduje sobie obszar do działalności wyższej – jest osobą dojrzałą. Jak ktoś ma szerokie zainteresowania i działa szeroko to nie tylko źródło satysfakcji ale też i porażek. Samorozwój nie zawsze przysparza człowiekowi samo dobro, może być przyczyną niepowodzeń. Szeroki zasięg „ja” nie gwarantuje człowiekowi samej satysfakcji. Ale ze względu na swoją dojrzałość człowiek nie zraża się niepowodzeniami, trwa w tym co robi. Wyrazem dojrzałości jest to, że nie robi tego wszystkiego dla poklasku ale dla swojego rozwoju.
Zdolność, umiejętność życzliwego odnoszenia się do innych, nie tylko bliskich osób.
Chodzi o ogólną życzliwość nie związaną z pozytywnym odnoszeniem się do osób z którymi jesteśmy w jakiejś zażyłości. Cechą dojrzałości jest to czy człowiek potrafi życzliwie się odnosić do osób które są mu obce. Osoby z zaburzeniami potrafią być życzliwe, czułe dla osób bliskich, dla osób w relacji z którymi widzą jakąś korzyść. Nie potrafią być życzliwe dla obcych.
Tworzył swoją koncepcję przed wojną ale w czasie wojny koncepcja pokazała swoją użyteczność. Np. widać rozbieżność opinii na temat oskarżonych w procesach norymberdzkich – bliscy mówili o oskarżonych jako o osobach bardzo dobrych, dowody oskarżały ich natomiast o wielkie zbrodnie.
Bardzo skrajnym, wyrazistym przykładem jest Hitler. Był bardzo czuły i troskliwy w stosunku do swojej matki, do swojego psa.
Współcześnie do tej tezy dopowiada się że jeśli mamy do czynienia z sytuacją odwrotną – kiedy ktoś jest okrutny w stosunku do swoich bliskich ale na zewnątrz w stosunku do innych, obcych ludzi jest kimś bardzo dobrym, uczciwym itd.
Zdolność obiektywizacji rzeczywistości – realistyczne, obiektywne spojrzenie na rzeczywistość, realna ocena rzeczywistości. Zakłada pełną świadomość zarówno negatywów świata jak i pozytywów. Realizm skutkuje tym że przy wiedzy o zagrożeniach świata, jak i wiedzy o pozytywach świata zachowuje się pozytywny obraz świata.
Autoobietywizacja i posiadanie podstawowego bezpieczeństwa emocjonalnego - to co poprzednio odnosiliśmy do świata teraz odnosimy do siebie. Realistyczny obraz siebie. Zakłada świadomość swoich wad, ograniczeń, niedoskonałości, swoich wad, złych czynów jak również swoich zalet, umiejętności, talentów, umiejętności rozwojowych. Poczucie podstawowego bezpieczeństwa emocjonalnego. Bilans swoich wad i zalet daje to bezpieczeństwo. Człowiek podejmuje różne wyzwania bo wie że jest sobie z nimi w stanie poradzić, jeśli tak nie jest – nie jest osobą dojrzałą.
Można w tej tezie wyróżnić dwa składniki
wgląd -> umiejętność autorefleksji, wejrzenia w głąb siebie, potrafi ocenić swoje zachowanie
poczucie humoru – dystans do siebie, do rzeczywistości, spojrzenie z przymrużeniem oka
Posiadanie jednoczącej filozofii życia – człowiek ma coś co jest jego filozofią życia, coś co jest dla niego ważne, coś co traktuje z należytą starannością, jakiś system wartości, postaw, filozofia, religia. Dostosowuje swoje życie do tego.
Ma być to coś co ma walor jednoczący, tylko wtedy kiedy ten system wartości ma taki walor że człowiek podporządkowuje temu swoje działania, uczucia i postawy będzie spełniało to kryterium piątego wymiaru dojrzałości. Jeśli ktoś tylko częściowo wypełnia jakieś deklaracje to wtedy nie mówimy o dojrzałości tylko o czymś co mu się podoba, co chciałby realizować, robić.
Musi być to jednocząca filozofia życia – musi być spójność między deklaracjami a czynami.
Żeby mówić o osobie dojrzałej trzeba spełnić wszystkie 5 wymiarów.
Jeśli występują dysharmonie to nie można mówić o sobie dojrzałej. Duża dysharmonia może sugerować zaburzenia psychiczne.
Z jego badań wyszło 5 cech dojrzałości człowieka:
szeroki zasięg „ja” (osoba o bogatej, złożonej osobowości, są dla niej bardzo ważne różne rzeczy);
umiejętność serdecznego odnoszenia się do innych , nie tylko bliskich osób (serdeczność, życzliwość);
poczucie zasadniczego bezpieczeństwa emocjonalnego i akceptacja siebie;
realistyczne nastawienie w stosunku do siebie i do innych;
posiadanie jednoczącej filozofii życia (jednoczący system wartości).
KIERUNKI NA TERENIE PSYCHOLOGII - osobowość człowieka, jego rozwój, funkcjonowanie
Psychoanaliza Zygmunta Freuda Zarzucano mu że miał naturalistyczne, biologiczne podejście do człowieka. Był biologiem z wykształcenia (używał takiej przyrodniczej terminologii) ale bezpodstawnie zarzucano mu że sprowadził człowieka tylko do istoty biologicznej. To on właśnie zwrócił uwagę na psychikę. Nadał biologiczności człowieka inny wymiar. Wyróżnił ego i superego. Zarzuty wynikały z braku zrozumienia jego koncepcji.
Zarzucano mu również panseksualizm – to że wszędzie dostrzegał aspekty seksualności człowieka. Wynikało to z braku zrozumienia jego koncepcji ale również dlatego że nie było przyzwolenia społecznego na rozmawianie o aspektach seksualnych. Freud mówił dużo szerzej jeśli chodzi o terminy dotyczące seksualności. Tylko terminy były stamtąd, ich znaczenie dotyczyło już rozwoju tylko i wyłącznie. Mówił o tym która ze sfer jest ważna w aktualnym etapie rozwoju.
Freud przerósł swoją epokę bo dopiero teraz mówimy o seksualności dzieci, o dzieciach jako istotach seksualnych. Że trzeba ochraniać jego seksualność do czasu aż będzie osobą dojrzałą.
Kolejny zarzut jest taki, że swoje badania prowadził na osobach chorych, zaburzonych, a potem w swoich koncepcjach i teoriach uogólniał na osoby również zdrowe, na człowiek a ogólności. Freud skupiał się na takich zaburzeniach u osób zaburzonych które występują u każdego człowieka, na zaburzeniach funkcjonalnych czyli takich które nie mają somatycznej przyczyny, ale o takie chwilowe zaburzenia np. przejęzyczenia, nagłe przypomnienia o czymś, zapomnienia, dziwaczne sny. Freud miał prawo w takim razie uogólniać na ludzi zdrowych.
Jego metodologia badań – badał wszystko na mało licznych grupach, na małej reprezentacji populacji. To kolejny zarzut. Próbowano powtarzać badania Freuda ale jego badania są niepowtarzalne i nie mają weryfikacji naukowej. Jednak po przeprowadzeniu podobnych badań dochodzono do bardzo podobnych wniosków. Freud nie udowodnił że jego koncepcje mają rację ale nikt nie zanegował też jego koncepcji.
Postawił pewne pytania o naturę biologiczną człowieka, o psychiczną, mówił o dzieciach i seksualności dzieci, mówił o patologiach życia codziennego – były to przełomowe rzeczy o których nikt wcześniej nie mówił. Jeśli chodzi o szczegóły w odpowiedziach na te pytania – pojawiają się rozbieżności. Nawet jego uczniowie dostrzegali inne aspekty i dlatego stworzyli neopsychoanalizę. Współcześnie robione są weryfikacje, że czegoś nie dopracował, czegoś Ne zauważył ale może być to kwestia zmiany populacji. Freud cierpiał na raka krtani. Zmarł we wrześniu 1939 roku w Londynie. Zmarł z przedawkowania morfiny, w czym pomógł mu lekarz (coś w rodzaju eutanazji). Nasze społeczeństwo dopiero teraz dojrzewa do podejmowania tematu eutanazji, on już wtedy tak jakby podjął ten temat.
PSYCHOANALIZA FREUD
Freudowi zarzuca się panseksualizm.
Freud był psychiatrą – badał na przykładzie ludzi chorych z zaburzeniami psychotycznymi. Zarzucano mu, że jego koncepcja jest mało naukowa, gdyż nie prowadził badań empirycznych. Chciano jego koncepcje zanegować, stosując inne metody badań nad ludźmi. Wynikiem tego było fiasko, gdyż nie udało się tego uczynić.
Freud zwrócił uwagę na seksualność dziecka – podkreślał, że człowiek rodzi się już z określoną płcią, na każdym etapie rozwija się zgodnie z nią. Zwrócił na to uwagę jako I!
Freud przerósł swoją epokę w ujmowaniu człowieka do relacji świata kultury – mocno podkreślał kontakt człowieka z przyrodą.
Doświadczenie życiowe Freuda wyprzedzało jego epokę. Zmarł we wrześniu 1939 roku – lekarz pomógł mu przedawkować morfinę – dokonał jego eutanazji.
Koncepcja Freuda jest rozległa – koncepcja głębinowa:
- Zwrócił uwagę na głębię psychiczną człowieka. To co jest na zewnątrz jest tylko skorupą ludzką, aby go zrozumieć trzeba iść głębiej.
- Skupił się na zaburzeniach funkcjonalnych, które nie mają podłoża chorobowego (np. przejęzyczenia, pomyłki, zapomnienia, dziwne zachowania, dziwne sny, nieadekwatne zachowania do sytuacji.
- Główne tezy wyobrażenia koncepcji człowieka:
popęd biologiczny – popęd życia, instynkt życia – „eros” – coś szerszego niż seksualność; innowacyjność, twórczość, chęć przekraczania granic, korzystanie z przyjemności;
popęd śmierci – „tanatos” (zmienił to podejściem po I wojnie światowej), destrukcja, niszczenie, zabijanie kogoś.
Te 2 popędy konkurują w życiu jednostki.
Freud uznał, że jeśli zaburzenia funkcjonalne nie mają charakteru somatycznego, to muszą mieć charakter psychogenny.
nieświadomość – człowiek nie jest świadom dokonywania poszczególnych rzeczy, aby to zrozumieć należy wniknąć w jego podświadomość i nadświadomość.
- Konstrukcja ludzkiej osobowości wg Freuda: SUPEREGO EGO ID
ID – sfera ta charakteryzuje się zasadą przyjemności – dąży do zaspokojenia potrzeb, popędów ludzkich.
EGO – cechy, jak człowiek się czuje, jaki jest; zawiera postawy, wartości (w kwestii ustosunkowania – styl życia, który człowiek sobie wybiera). Sfera ta charakteryzuje się zasadą racjonalizmu – wszystko jest spójne.
SUPEREGO – zawiera wszystko co „mieści” się w kulturze cywilizacji – jak funkcjonuje otoczenie, w którym żyjemy. Sfera ta rządzi się zasadą moralności.
Psychologia dynamiczna – wszystkie sfery są inne, w szczególności ID i SUPEREGO są ze sobą skonfrontowane. ID napiera na EGO, aby zaspokoiła swoje potrzeby, popęd, natomiast SUPEREGO dąży do tego, aby żyć z zasadami takimi jakie są przyjęte. EGO musi podjąć decyzję. Jeśli podejmie decyzje zgodnie z SUPEREGO powstaje poczucie frustracji, jeśli ID – powstaje negatywny obraz siebie, niezadowolenie, wyrzuty, poczucie niespełnienia standardów, które są obecne w życiu. RYSUNEK
Psychika spełnia ochronę naszej osoby, negatywne rzeczy, uleganie popędom, złe zachowania są spychane do tej nieświadomości. Ta sfera nie jest sferą spokojną. Freud nawiązał od góry lodowej
to co jest świadome dla nas jest czubkiem góry lodowej, a to co jest w nieświadomości jest tym lodem pod wodą, której nie widać. Ta granica pomiędzy czubkiem, a spodem jest u człowieka nadświadomością. To co jest pod to nieświadomość, która sama się nie wyłoni, trzeba dokonać analizy – iść w głąb umysłu. Można tego dokonać za pomocą metody, którą przedstawił Freud.
Freud mocno akcentował nieświadomość – na początku w okresie 2 roku życia dziecka, a następnie do 5 roku życia, gdy dziecko się rozwija, rośnie. Zaburzenia funkcjonalne mieszczą się między granicą świadomości, a nadświadomości. Ogólne funkcjonowanie:
I.. Mechanizmy obronne – traumy, złe rzeczy, które próbują się przedrzeć do podświadomości, a później do nieświadomości.
A) mechanizm wspierania;
B) mechanizm projekcji (treści wydostają się z podświadomości i nadświadomości, ale człowiek nie chce się do tego przyznać, zrzuca to na innych. Jego obraz świata mówi o tym, jaki on jest w swojej podświadomości i nadświadomości.
C) sublimacja popędów – konieczność spychania popędów nie jest jedynym rozwiązaniem. Sublimacja – kompensowanie (pozytywne) przez rzeczy akceptowane społecznie – tego popędu przez inne rzeczy.
Freud podkreślał konflikt między ID a SUPEREGO. Mówił, że człowiek stworzył kulturę, która go ogranicza wbrew własnej woli. Pyt. Jak to się stało, że człowiek nie rozpoznał swojej kultury? Odp. Człowiek stworzył taką kulturę, która daje mu szansę na rozwój, możliwość rozwoju. Kultura jest potrzebą rozwoju (jedną z potrzeb człowieka).
NEOPSYCHOANALIZA
Uczniowie Freuda (Carl Gustaw Jung i Alfred Adler) akceptowali to, że struktura psychiki jest złożona.
Jung wprowadził termin nieświadomości kolektywnej. Jung jest znany jako interpretator baśni – w sensie różnych podań, legend, aby dotrzeć do różnych kultur. Było to wyrazem tamtych epok. Baśnie mają korzenie bardzo odległe, np. bracia Grimm – istota ich pracy polegała na analizie kulturowej. Wg Junga baśń ma większy charakter.
Konstrukcja osobowości wg Junga:
anima animus – (pierwiastek żeńsko-męski). Ma tutaj na myśli typy emocjonalności. Mężczyzna może mieć pierwiastek męski i żeński (nie dotyczy to seksualności!!! Chodzi tylko o poziom emocjonalności!!!!);
ego – obraz siebie we własnych oczach (zespół opinii), ustosunkowanie do siebie;
persona – obraz siebie w oczach innych osób (pochodzi z zewnątrz).
W jego teorii jest konflikt (z racji bycia neopsychoanalitykiem): nieświadomość indywidualna i nieświadomość kolektywna.
Nieświadoma jest nieświadomość kolektywna; świadome jest ego i persona.
Alfred Adler podkreślał, że istotnym źródłem konfliktu jest konflikt między nim samym, a innymi – konflikt mocy;
Priorytetem w życiu człowieka jest dążenie do tego, aby zachować swoją odrębność.
Wprowadził kompleks niższości.
Podkreślał subiektywizm (widzi siebie inaczej, nie dostrzega swoich właściwości).
Mówił, że człowiek ma w sobie konflikt wewnętrzny – dążenie do bycia osobą niezależną lub wręcz dominującą oraz osobą podporządkowaną komuś.
Przestępczość młodzieży-nieletnich jako destrukcyjna forma zaspokajania potrzeby instynktu mocy.
Adler sam w sobie nie zajmował się zjawiskiem przestępczości – zajmował się specyfiką grupy gangów, nieletnich osób.
BEHAWIORYZM – TEORIA BODZIEC – REAKCJA
Przedstawiciel behawioryzmu - Skinner
Teoria skupiła się na analizie zachowania człowieka. Wyrosła z buntu przeciw psychoanalizie.
Behawioryści krytykowali, negowali coś takiego jak osobowość – nie ma wnętrza, podświadomości. To co widzieli w człowieku to jego zewnętrzne zachowania.
Negowali istnienie ponadświadomości.
Chcieli bardzo spójnie, empirycznie analizować zachowania.
SR S – stimulus – bodziec R – reaction – reakcje
Realizowanie tego, jakie są reakcje człowieka i jaki bodziec je wywołał.
Pedagogikę widzieli jako oddziaływanie na reakcję.
Przyjęli, że osobowość to zbiór utrwalonych nawyków.
Bodziec to wzmocnienia – pozytywne i negatywne – nagrody i kary. Rozwinęli pozytywne.
Punktem wyjścia dla behawiorystów były badania Pawłowa (fizjolog) – o związku bodźca bezwarunkowego z bodźcem warunkowym (np. wydzielanie śliny przez psa w chwili usłyszenia dzwonka oraz warunkowania instrumentalne – ktoś używa czegoś instrumentalnie dla osiągnięcia nagrody.
Behawioryści przyznali się do swojego błędu i zmodyfikowali napis:
S ---- O R O – indywidualne możliwości
Wewnętrzny schemat porównali do „czarnych skrzynek” – jeżeli nie mamy właściwego sprzętu to nie wybędziemy z niej nic. Musimy znaleźć sposób, aby dowiedzieć się co człowiek ma w środku – należy go rozszyfrować.
Behawioryści w końcu udowadniając to przyznali, że człowiek ma jednak coś w sobie.
W zapisie można zauważyć literę H –nawyk, przyzwyczajenie, czyli wcześniejsze doświadczenia. Człowiek uczy się przez naśladownictwo.
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZA
Jest to nurt społeczno-psychologiczny. Jego przedstawiciele to: A. Maslow, K. Rogers, K. Dąbrowski (koncepcja dezintegracji pozytywnej) – oni nie są twórcami!!! Są jedynie przedstawicielami!!
To trzecia siła w psychologii (pierwsza psychoanaliza= pomija rozwoje aspekty człowieka, dysfunkcje; druga behawioryzm). Mówi, że oba te dwa nurty są w błędzie. Chciał kompleksowo spojrzeć na człowieka.
Wyłonił się z egzystencjalizmu amerykańskiego (podkreślał potęgę człowieka, przy nieświadomości, iż on jest także ułomny w pewien sposób; człowiek ma tendencje do rozwoju , przekracza grancie – transcendencja; po porażkach wyciąga wnioski – rozwija się , ma tendencję do twórczości ; przekracza to, co potrzebuje do codziennej egzystencji, np. muzyka).
BEHAWIORYZM – PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Psychologia humanistyczna zanegowała behawioryzm, bo behawioryści próbowali stosować metodologię nauk przyrodniczych do badania człowieka, a psychologia humanistyczna mówi, że człowieka nie można badać tylko poprzez pryzmat przyrody.
Można jedynie badać człowieka z punktu fizjologii.
Psychoanaliza:
Wspólne: uznanie, że człowiek ma głębokie życie psychiczne (nieświadomość, podświadomość); zaprowadzenie „porządku” w tych treściach będzie pomocne.
Brak zgody z psychoanalizą: kultura go ogranicza.
Pedagogika humanistyczna nie zgadzała się z tym, że kultura „osacza” człowieka, bo on sam ją stworzył; człowiek jako istota kreatywna stworzył taką kulturę, która pozwala mu się rozwija (PH) - ogranicza go, ale po to, aby „wejść” na wyższy poziom rozwoju.
Zgadzali się, że trzeba pomóc człowiekowi terapeutycznie, ale psycholodzy humanistyczni podkreślali społeczny charakter człowieka i stworzyli terapię grupową (Freudowi w ogóle nie przyszedł pomysł terapii grupowej!!!)
Człowiek jest istotą społeczną i jest to zgodne z jego naturą. Musi umieć współżyć z innymi ludźmi.
Podczas terapii terapeuta jest stymulatorem rozmowy grupowej – człowiek może zobaczyć swoje problemy na tle innych ludzi – terapeuta działa za pośrednictwem grupy – stymuluje ją.
Terapeuta w Psychoanalizie jest - osobą dominującą; jest terapia dyrektywna.
Terapeuta w Psychologii humanistycznej – jest pozycja jest równorzędna z uczestnikami terapii; on proponuje – nie narzuca!!! Tak buduje proces terapeutyczny, formułuje cele, aby człowiek sam doszedł do tego, że zauważa zmiany, dochodzi do samodzielnych wniosków. Terapia niedyrektywna. Człowiek chce się czuć autorem swojego życia.
Czym zajmuje się Psychologia humanistyczna?
Psychoanaliza – zaburzeniami funkcjonalnymi
Psychologia humanistyczna – właściwe nie ma powodu koncentrować się na zaburzeniach, trzeba aktualizować swój potencjał, realizować go, odkrywać w sobie możliwości dalszego rozwoju.
Psychologia humanistyczna wspiera człowieka w rozwijaniu przekraczania siebie. Jeżeli człowiek zacznie realizować siebie to zaburzenia (zatokowanie, zablokowanie rozwoju) „znikną”.
Dużą uwagę zwracano na twórczość – pomóc człowiekowi w jakim obszarze może być twórczym, kreatywnym.
Transcendencja – pracując nad sobą może przekraczać swoje słabości (trauma po wypadku, niepełnosprawność).
Poczucie humoru też jest typowo ludzkie; zajmowano się badaniem znaczenia poczucia humoru.
Nurt ten postulował za zamknięciem szpitali psychiatrycznych . Zaburzenie, niepełnosprawność też ma w sobie zalążki cech twórczych. W USA w latach 50. spróbowano tego pomysłu, ale zweryfikowany – owszem, osoby te były twórcze, ale nie potrafiły zadbać o siebie, zaspokoić bytu. Dano im wolność, warunki do tworzenia, ale nie udało się im samodzielnie porzetrwać.
TEORIA CZYNNIKOWA R. B. CATTELLA – Pol. teoria cech
R. B. Cattell – twórca metodologii badań testowych
Cechy:
Powierzchniowe – łatwe do zauważenia, szybko się je zauważa w kontaktach z inną osobą.
Źródłowe:
dynamiczne (mówią, jak szybko człowiek robi to, co robi). Motywacja – dlaczego on w ogóle to robi? Są pewne rzeczy w życiu, które nas od razu angażują i odwrotnie. DANE – Q
postawy – ustosunkowanie się do kogoś lub czegoś; zawsze muszą być 3 elementy (poznawczy, emocjonalny, behawioralny).
Nie są wrodzone, a nabywane w procesie socjalizacji.
ergi – wrodzone predyspozycje psychofizyczne (nie mylić z temperamentem!!!). Powodują, że coś jest dla nas ważne i dlatego to robimy.
Na co człowiek zużywa swoją energię życiową, czemu się poświęca?
sentymentalne – są rzeczy, które są dla człowieka ważne.
Te cechy człowieka, które mówią o tym, co jest dla nas ważne, nabierają znaczenia poprzez nasze doświadczenia.
Postawy, ergi i sentymentalne to dane Q – kwestionariusz.
zdolnościowe – z jakim efektem człowiek robi to, co robi, np. inteligencja; Talenty, uzdolnienia, predyspozycje. DANE - L
tempera mentalne – jak ktoś coś robi; Mówią o stylu pracy. DANE - T
Objaśnienie:
Q – kwestionariusz
L – wynikające z działalności, aktywności człowieka, (life – biografia).
T – dane testowe.
Musi mieć badacz te 3 rodzaje danych, by uzyskać poprawne wyniki badań.
Człowiek to suma cech obraz człowieka wg Cattella.
NEOTYCZNY WYMIAR OSOBOWOŚCI – PROPOZYCJA LOGOTEORII V. E. FRANKLA
Neotyczny – rozum, zrozumienie, intelekt.
Logos – ma bardzo wiele znaczeń.
Frankl podkreślił, że człowiek ma potrzebę nadania sensu swojej egzystencji.
Wg niego psychologia jest inną nauką niż teologia, połączył psychologię z duchowością.
Jego koncepcja jest pierwszą koncepcją osobowości człowieka.
Zasłynął tym, że miał intuicję o zrozumieniu człowieka współczesnego. Opisał jego problemy – Największe problemy współczesnego człowieka:
osamotnienie – z jednej strony człowiek ma pomoc techniczną w zbliżaniu się do człowieka – telefony, listy , z drugiej zaś na poziomie psychologicznym jest samotny, nie odnajduje się wśród bliskich ludzi.
nuda – stres; to wszystko co nas otacza, nie zaspokaja nas;
zanikanie więzi emocjonalnej;
zagubienie w świecie wartości – człowiek nie zawsze wie, co należy zrobić, żeby respektować te wartości;
poczucie bezsensu (negatywny stan człowieka) – jest szkodliwy – brak sensu własnego życia.
Poprzez te problemy powstaje frustracja egzystencjalna – polega na tym, że człowiek ma poczucie niespełnienia, nie realizacji.
Frankl nadał nazwę temu doświadczeniu – nerwica noogenna (od neous – istota, sens, znaczenie). Pojawiają się one z utraty sensu życia.
Frankl wykorzystał geometrię. Lubował się w geometrii, stworzył antropologię przestrzenną – na obszarach przestrzennych obrazował cechy dla człowieka. RYSUNEK
I prawo: Przez to zjawisko uzasadnił antyredukcjonizm człowieka – nie można go redukować na niższy poziom, gdyż nie będzie on zgodny z człowiekiem. Człowiek jest istotą trójwymiarową, należy na niego tak właśnie patrzeć – wymiar : duchowy, biologiczny o psychiczny. Człowiek ma być „bryłą otwartą”, aby mogło się w nim coś działać.
II prawo: Wykorzystał te informację dla prawa II. RYSUNEK
Analizując problemy człowieka zawsze można patrzeć na to indywidualnie. Np. 3 osoby z nerwicą – trzeba je ujmować indywidualnie, gdyż osoby te mają całkiem inne doświadczenia.
Podkreślał aspekt indywidualizacji diagnozy. Potwierdza to praktyka – zaczęto skutecznie pomagać ludziom w ich problemach psychologicznych.
Konstruktując koncepcję osobowości – Walec koncentryczny – posłużył się modelem geometrycznym.
Wymiar psychiczny – sztuczne rozdzielenie na wymiar emocjonalny i społeczny; w człowieku jest jedno – każda emocja rodzi się z konfrontacji z jakimś otoczeniem i odwrotnie.
Wymiar duchowy – jest rdzeniem walca, jest trudno dostępny – co nadaje sens egzystencji, co jest istotą bytu. Nie dowiemy się tego przy pierwszym spotkaniu, trzeba się zaangażować w kontakt z tą osobą.
Poziom świadomy – jak wyglądamy, jakie mamy uczucia, odczucia.
Frankl zasłużył tym, że opisał fenomeny ludzkiej egzystencji (dlaczego człowiek jest wyjątkowy w środowisku ludzkim). Można sprowadzić to do pytania: ?Czym człowiek różni się od zwierząt”? Odp: Cechy różniące człowieka od zwierząt to:
Duchowość – są osoby co do których nie jesteśmy w stanie zaobserwować przejawów duchowości, ale nie można stwierdzić, że osoby te w ogóle ich nie mają.
Wolność, odpowiedzialność – człowiek potrafi ponieść konsekwencje swoich czynów.
Otwartość, intencjonalność – człowiek może swoje życie zadedykować tym wartościom.
Autotranscendencja – człowiek potrafi przekroczyć siebie.
Poczucie sensu życia – potrzeba nadania sensu własnej egzystencji.
ANALIZA TRANSAKCYJNA E. BERNE
E. Berne jest twórcą analizy transakcyjnej.
Berne skupił się na analizie tego, co dzieje się między ludźmi – wymian, które nazwał transakcjami.
Stworzył własną koncepcję życia. Liczy liczbę 3 elementów – elementy osobowości : stan „ja” jako: R – rodzic, D – dorosły, Dz – dziecko. RYSUNEK
Obszary, w których zakodowane są różne rzeczy.
Porównanie do sygnalizacji świetlnej
R – światło czerwone – ogranicza człowieka
D – światło żółte – zatrzymaj się, zastanów,
przemyśl.
Dz – światło zielone – wszystko wolno.
Stan „ja” jako:
Dz (dziecko) – są to rzeczy odpowiedzialne za nasz kontakt fizyczny, rzeczy „tu” i „tera”, „ja chcę natychmiast”.
D (dorosły) – procesor, intelektualista, zbiera dane, analizuje je i wyciąga wnioski. Chodzi tu o zachowania, doświadczenia.
R (rodzic) – obszar, w którym znajdują się rzeczy, których my sami nie stworzyliśmy, a zaciągnęliśmy z jakiejś kultury – można się do nich ustosunkować. Obszar ten wychodzi z komunikatora – „tak nie wolno”, „tak trzeba robić”.
Jeżeli spotykają się 2 osoby to jest 6 stanów „ja” jako:
Pierwsza transakcja – prosta – odpowiedź przychodzi z tego samego stanu „ja” do którego my adresowaliśmy komunikat Transakcja prosta!!!
Częściej spotykane transakcje nadające sens to – transakcje skrzyżowane – odpowiedź przychodzi z innego stanu „ja”, niż my adresowaliśmy komunikat.
Transakcje kątowe – mają 2 poziomy : społeczny (zauważalny dla osób z zewnątrz) i psychologiczny.
VII. ZABURZENIA OSOBOWOŚCI – zachowania nietypowe, niestandardowe (nie związane z podłożem neurologicznym, przebytym urazem, chorobą; zaburzenia wrodzone)
Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych – po okresie dojrzewania, u dziecka dostrzegamy pierwsze objawy
Definicja według ICD 10 – Organiczne zaburzenie osobowości
głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, które ujawniają się jako niezmienne reakcje na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne, stanowią one znaczne lub skrajne odchylenie od przeciętnego w danej kulturze sposobu postrzegania, myślenia, odczuwania, odnoszenia się do innych. Występuje skłonność do stabilności i obejmują wiele zakresów funkcjonowania psychologicznego (emocje, postawy). Towarzyszy im często, ale nie zawsze subiektywne poczucie przykrości oraz problemy w funkcjonowaniu społecznym głównie w postaci zerwania więzi społecznych.
niedomoga uczuć wyższych – które wiążą z innymi
niedojrzałość psychiczna
dysharmonia psychiczna – posiadanie sprzecznych zachowań
egocentryzm (skrajny) – nie uwzględnianie potrzeb innych
nieprzystosowanie społeczne – problem ze spełnieniem wymogów społecznych, z przystosowaniem przyjętych norm społecznych.