Cele i zadania wychowania

Konsekwencją założenia, że wychowanie jest procesem z góry przewidzianym i zaplanowanym jest uświadomienie sobie jego celów i zadań, czyli tzw. standardów wychowawczych wskazujących na pożądane cechy osobowości i zachowania. Cele wychowania określają pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie. Zadaniami wychowawczymi zaś zwykło się nazywać cele wychowania bardziej uszczegółowione.

Dla teorii i praktyki pedagogicznej najbardziej przydatne są koncepcje celów wychowania dotyczące różnych cech osobowości. Wystarczy wymienić takie cechy, jak: uczciwość, sumienność, pracowitość, odpowiedzialność, życzliwość, poczucie sprawiedliwości, umiejętność współżycia i współdziałania, radzenie sobie z własnymi problemami, aby przekonać się, że wychowanie uwzględniające je w swym repertuarze celów ma głębszy sens i odpowiada potrzebom jednostki, jak i szeroko pojętego życia społecznego.

Niezależnie od ostatecznego celu wychowania, jakim powinien być przede wszystkim człowiek jako istota ludzka, a także oprócz celów naczelnych (jednym z nich jest altruizm), istnieje wiele zadań będących konkretyzacją wspomnianych celów.

Zadania te są przełożeniem celu, nazwanego ideałem wychowawczym, i celów naczelnych na język praktyki wychowawczej, czyli konkretnych działań.

W. Brezinka (1965) wyróżnia następujące:

a) wychowanie w aspekcie rozwojowym (biologicznym), czyli wspomaganie dzieci i młodzieży w ich rozwoju fizycznym i psychicznym;

b) wychowanie w aspekcie społecznym, które ma być czymś więcej niż tylko próbą przystosowania wychowanka do warunków i sytuacji, w jakich wypadnie mu żyć. Oczekuje się, iż będzie on naśladować konstruktywne wzory postępowania i przyswajać sobie system wartości i norm wysoko cenionych w społeczeństwie;

c) wychowanie w aspekcie kulturowym: w wychowaniu tym - oprócz bezpośredniego przekazywania dorobku kulturowego pokoleń - dużą wagę przywiązuje się do wyzwalania u wychowanków ciekawości i zainteresowania nim, a tym samym do samodzielnego jego poznawania;

d) wychowanie w aspekcie religijnym, które zakłada, że człowiek wymaga wsparcia także ze strony religii. Umożliwia ona odpowiedź na pytania natury egzystencjalnej, pomaga w chwilach rozczarowań, porażek, samotności.

Opisane cele i zadania nie wyczerpują tematu. Zresztą nie ma konieczności stworzenia pełnej listy celów i zadań wychowania. Jest ważne, aby w realizacji celów i zadań wychowawczych nie zgubić celu ostatecznego, czyli człowieka w całej jego złożoności, aby go akceptować i cieszyć się z jego zbliżania się ku wartościom uniwersalnym i ponadczasowym.

Jedną z takich wartości jest wspomniany wyżej altruizm, czyli bezinteresowna troska o dobro innych ludzi. Pozostaje on bardzo blisko z takimi cechami człowieka, jak: uczciwość, sprawiedliwość, obowiązkowość, odpowiedzialność, prawdomówność, wrażliwość, poszanowanie dla życia ludzkiego. Altruista zabiega przede wszystkim o to, aby „być”, i to być również z drugimi i dla drugich, dzięki czemu realizuje najwyższe powołanie swego życia, tj. własne człowieczeństwo.

Celem wychowania jest również pomaganie wychowankom w odnalezieniu sensu ludzkiej egzystencji, i to nie tylko w warunkach korzystnych dla człowieka, lecz również w sytuacji osamotnienia, zagrożenia, cierpienia.

W procesie wychowania obowiązuje też daleko idąca wyrozumiałość i tolerancja dla cudzych poglądów. Postuluje się pluralistyczne podejście w znajdowaniu i uzasadnianiu sensu życia oraz głosi tzw. neutralność światopoglądową. (Mimo że powstają do rozstrzygnięcia pewne dylematy, np.: jak dalece i w jakich okolicznościach wychowanek może podzielać inny od naszego pogląd w kwestii fundamentalnej dla życia ludzkiego). Ale to temat osobny.

IV Rola wychowawcy, rola wychowanka

Istnieje kilka uwarunkowań uznanych za podstawowe czynniki osiągania pozytywnych efektów wychowawczych. Należą do nich m.in.: humanistyczne podejście do wychowanków, eksponowanie metod pośredniego oddziaływania wychowawczego, umiejętność porozumiewania się z wychowankami, poznawanie ich w sposób możliwie zobiektywizowany.

Poznanie tych uwarunkowań pozwoli lepiej zrozumieć złożoność procesu wychowania, uświadomi rolę wychowawcy i wychowanka w tym procesie.

Etapy wprowadzania celów wychowania:

* przyjęcie ideały wychowania - na podstawie analizy merytorycznej

* ustalenie naczelnych celów wychowania - na podstawie analizy przyjętej poprzez kryterium psychologicznego

* przyjęcie celów kierunkowych - na podstawie analizy opartej o kryterium rozwojowe

* ustalenie celów etapowych - na podstawie analizy opartej o kryterium praktyczno - wychowawcze

* określenie celów operacyjnych - na podstawie określenia pożądanych form aktywności

Umiejętność porozumiewania się z wychowankami

Skuteczność wpływów wywieranych przez wychowawców na wychowanków w dużym stopniu zależy od porozumiewania się między nimi w formie rozmów i dyskusji, a więc wzajemnej wymiany myśli i uczuć.

Na ogół przeprowadzane przez wychowawców rozmowy i dyskusje z dziećmi i młodzieżą przynoszą korzyści zarówno jednym, jak i drugim. Wychowawcom pomagają w nawiązaniu bliższych kontaktów interpersonalnych ze swoimi podopiecznymi, w lepszym ich poznaniu i rozumieniu. Wychowankowie zaś dzięki rozmowom i dyskusjom z wychowawcami zdobywają wiedzę, konfrontują własne zdanie ze stanowiskiem dorosłych, łatwiej i skuteczniej przezwyciężają osobiste kłopoty, mogą liczyć na docenienie swych zainteresowań i potrzeb.

Tematem podejmowanych rozmów i dyskusji może być wszystko, czym żyją i interesują się chłopcy i dziewczęta, a także wychowawcy.

Zaleca się, aby wychowawcy stwarzali atmosferę sprzyjającą szczerym i swobodnym wypowiedziom wychowanków (unikali zadawania niepotrzebnych pytań, udzielania w nadmiarze rad i wskazówek, traktowania niektórych tematów jako tabu i nie lekceważyli swoich rozmówców). Nie powinno się też zapominać o umożliwieniu wychowankom zwierzania się ze swych spraw osobistych, co ma niewątpliwie znaczenie wychowawcze i terapeutyczne.

Poznawanie dzieci i młodzieży

Poznawanie dzieci i młodzieży przez wychowawców służy wspomaganiu w rozwoju psychicznym i społecznym. Istnieją sposoby, jakimi mogą posłużyć się wychowawcy w poznawaniu wychowanków. Jednym z nich jest obserwacja.

Najczęściej dla celów praktycznych stosuje się obserwację dorywczą. Polega ona na doraźnym obserwowaniu podopiecznych pod względem określonych zachowań lub cech psychicznych. W związku z tym zaleca się utrwalanie swoich spostrzeżeń na luźnych kartkach składanych do specjalnej teczki.

Wiele informacji o wychowankach dostarczają wypracowania i ankiety. Umożliwiają one przede wszystkim sondaż opinii ogółu wychowanków o interesujących wychowawcę sprawach ważnych z pedagogicznego punktu widzenia.

Wyjątkowo przydatne w pracy pedagogicznej są techniki socjometryczne, które polegają na podawaniu przez dzieci i młodzież nazwisk swoich kolegów i koleżanek z klasy zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Kryteria te, najczęściej w postaci pytań, dotyczą zwłaszcza żywionych przez wychowanków uczuć sympatii, uznania, przyjaźni lub antypatii, dezaprobaty, wrogości.

Warunkiem należytego wykorzystania ww. technik w procesie wychowywania jest staranne przygotowanie wychowawców do poznania swych wychowanków.

V Wychowanie – dlaczego tak ważne? Analiza aktualnego stanu Współczesny człowiek potrzebuje drugiego człowieka bardziej niż kiedykolwiek przedtem. Jest to spowodowane w niemałym stopniu znacznym postępem naukowo – technicznym, którego skutkiem jest z jednej strony odczuwane w cywilizowanych społeczeństwach zobojętnienie na los i potrzeby innych ludzi, a z drugiej – chroniczny brak czasu dla ich. Ponadto w społeczeństwie coraz bardziej z atomizowanym i anonimowym jednostka bywa pozbawiona głębszych więzi emocjonalnych z otoczeniem; żyje nie tyle wspólnie z innymi, ile obok nich.

Dlatego tak ważne jest dziś wychowanie młodego człowieka w duchu humanizmu, ukazywanie mu prawdziwych wartości, dawanie dobrego przykładu, wskazywanie właściwych autorytetów.

„W poprawnie zorganizowanym procesie wychowania doskonaleniu podlegają zarówno wychowankowie, jak i wychowawcy czy nauczyciele. Kto nie jest w stanie zrozumieć tej podstawowej prawdy, ten nie będzie mógł zasłużyć sobie na miano mistrza w działalności wychowawczej”.