SKARGA UMIERAJĄCEGO

Utwór ten, znany z dwóch średniowiecznych przekazów: płockiego (1463) i wrocławskiego (1461-1470), jest prawdopodobnie przekładem czeskiej pieśni O rozdzieleniu duszy z ciałem (po 1422). Tematem jest narzekanie konającego człowieka na źle spełnione życie, lęk przed potępieniem, prośba o Boskie miłosierdzie - motywy znane z popularnych w średniowieczu tzw. sztuk dobrego umierania (ars bene moriendi). Przekaz płocki jest wierszowaną pieśnią składającą się z 22 zwrotek ułożonych w kolejności abecedarnej - pierwsze litery pierwszych wierszy poszczególnych zwrotek zaczynają się od kolejnych liter alfabetu. Przekaz wrocławski natomiast posiada formę scenicznego widowiska (rozbicie tekstu na kwestie dialogowe, didaskalia), wiążącego się zapewne z obrzędami pogrzebowymi. Do tekstu Skargi umierającego dołączono tu krótką pieśń w formie dialogu o duszy opuszczającej ciało, znaną z późniejszych przekazów ludowych. Poniżej zamieszczamy płocki przekaz Skargi umierającego oraz wrocławski wiersza Dusza z ciała wyleciała.

A	Ach! Moj smętku, ma żałości! Nie mogę się dowiedzieci, Gdzie mam pirwy nocleg mieci, Gdy dusza z ciała wyleci.
B	Byłżem s młodości w rozkoszy, Nie usłałem swojej duszy, Już stękam, już mi umrzeci, Dusza nie wie, gdzie się dzieci^1.
C	Com miał jimienia^2 na dworze, Com miał w skrzyni i w komorze, To mi wszytko opuścici, Na wieki się nie wrocici.
D	Dziatki s matką narzekają, Bracia mię w rzkomo^3 żałują, Ku jimieniu przymierzają, Na mą duszę nic nie dbają.
E	Eja, eja, dusza moja, Ocuci się, długoś spała, Nie masz wierniejszego k sobie, Uczyń dobrze sama w sobie!
F	Fałszywy mi świat powiedał, Bych ja długo żyw byci miał, Wczora mi tego nie powiedał, Bych ja długo żyw byci miał.
G	Gdzie ma siła, ma robota, Głupiem robił po ty lata: Ośm miar płotna, sidm stop w grobie, Tom tylo wyrobił sobie.
H	Halerzem^4 łakomo zbierał, Swoj żywot rozpustnie chował^5: Prze ty dwa bogi przeklęta Nie czciłem żadnego święta.
I	Jałmużnym nędznem nie dawał, Ofierym Bogu nie czynił, Ni z pirwiny, ni z nowiny^6 Bogum nie dał z siebie winy.
K	Kaki to moj rozum głupi, Sobiem był szczodr, Bogu skąpy: Com kiedy Bogu poślubił, Tegom nigdy nie uczynił.
L	Leży ciało, barzo stęka, Duszyca się barzo lęka, Bog się z liczby upomina^7, Diabeł na grzechy wspomina.
M	Młotem moje pirzsi biją, Dusza nie śmie wynić^8 szyją; Widzi niebo zatworzone^9, Widzi piekło otworzone.
N	Nie gdzie się przed Bogiem skryci, Dusza nie śmie przed sąd jici^10; Widzi niebo zatworzone, Widzi piekło otworzone.
O	O duszyco, drogi kwiecie, Nic droszego na tem świecie, Tanieś się diabłu przedała, Iżeś się w grzeszech kochała.
P	Pamiętaj coś na chrzcie ślubowała, Gdyś się diabła otrzekała, Jego pychy, jego działa^11 - Toś wszytko przestępowała.
Q	Kwap się rychło ku spowiedzi, Kapłany w swoj dom powiedzi, Płacz za grzechy, przymi świątość, Boże Ciało, święty olej!
R	Rolą z domem dziatkam podaj, Coś urobił^12 za duszę daj, S jimienia przyjacioł nabywaj, Coć przyłączą twą duszę w raj.
S	Zbierz gniewliwe i dłużniki, Odproś, zapłać pieniądz wszelki: Za jeden pieniądz w piekle być - Na wieki stamtąd nie wyniść^13.
T	Tam sam oczy moje głądzą^14, Toć już trzy złe duchy widzą, Na mię me grzechy wzjawiają^15, Mej duszy sidła stawiają.
V	Wircę się, wołam pomocy, Nikt za mię nie chce umrzeci, Nikt przyjaciel na tym świecie, Jedno w Bodze^16 nadzieję mieci.
X	Kryste, przez twe umęczenie, Rozprosz diable obstąpienie, Daj duszycy przeżegnanie^17, Daj ciału dobre skonanie!
Y	Ja twoj synek marnotrawny, Tyś moj ociec miłosierny, Żal mi tego, iżem cię gniewał, Ale ciem się nie otrzekał.
Z	Zażżycie-ż^18 mi świeczkę ale, Moji mili przyjaciele! Dusza jidzie z krawym^19 potem; Co mnie dzisia, to wam potem.                                                  Amen.
	Dusza z cieła wylecieła, Na zielone łące^20 stałe. Stawszy, silno, barzo rzewno zapłekałe. K nie przyszedł Święty Piotr a rzeknęcy^21: Czemu, duszo, rzewno płaczesz? Ona rzekłe: Nie wola mi rzewno płakać, A ja nie wiem, kam sie podzieć. Rzekł święty Piotr je: Podzi, duszo moje miła! Powiedę cie do rejskiego, Do krolestwe niebieskiego. Do ktorego krolestwa dowiedzie nas Ociec Bog, Syn i Duch Święty.                                                  Amen.

Objaśnienia

¹podziać się; ²mienia, majątku; ³rzekomo; ⁴pieniądze (halerz - 1/12 grosza praskiego); ⁵wiódł; ⁶ani z pierwszych płodów, ani z gruntu wziętego po raz pierwszy w uprawę (nowizna); ⁷żąda zdania rachunku; ⁸wyjść; ⁹zamknięte; ¹⁰iść; ¹¹dzieła, spraw; ¹²zarobił, dorobił się; ¹³zwrotki oznaczonej literą S brak w przekazie płockim; tu została uzupełniona w oparciu o źródło późniejsze; ¹⁴patrzą, spoglądają; ¹⁵wyjawiają, obwieszczają; ¹⁶w Bogu; ¹⁷błogosławieństwo; ¹⁸zapalcie; ¹⁹z krwawym; ²⁰w tradycji ludowej zielona łąka symbolizowała miejsce pobytu dusz bez pośmiertnego wyroku; ²¹mówiąc.