• Temat: Interpretacja wiersza Wisławy Szymborskiej „Utopia”. 

Cele:

        uczeń odczytuje zawartą w tekście intencję poetki,

        określa system wartości i antywartości,

        wyjaśnia funkcję metafor, odnosi je do współczesnego świata,

        zajmuje stanowisko w dyskusji, wyraża pisemnie własne myśli związane z analizą wiersza,

        wykorzystuje sztukę jako kontekst pogłębiający  interpretację utworu.

 

Metody pracy: heureza, praca w grupach

 

Środki   dydaktyczne: wiersz W. Szymborskiej pt. „Utopia”; globusy, mapy geograficzne; reprodukcje obrazów: Georges Seurat „ Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte”, Arnold Bocklin „ Wyspa umarłych”.

 

Przebieg zajęć:

1.     Wyjaśnienia podwójnego znaczenia słowa „wyspa”.

Znaczenie dosłowne, konkretne – pojęcie geograficzne, miejsce prawdziwe, istniejące naprawdę, które można wskazać na mapie. Uczniowie mają mapy i globusy, wskazują wyspy, które chcieliby zobaczyć.

Znaczenie metaforyczne – zazwyczaj raj spełnienia, wyspa szczęśliwa, wyśniona przez człowieka, częsty motyw literacki i malarski, nawiązanie do biblijnego Edenu, omawianych wcześniej  utworów znanych uczniom oraz obrazu   G. Seurata „ Niedzielne popołudnie na wyspie Grande Jatte”, obrazu A. Bockilna „Wyspa umarłych”.

2. Analiza i interpretacja wiersza W. Szymborskiej „ Utopia”. Po przeczytaniu wiersza uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela               i wysuwają własne sugestie.    

Pytania nauczyciela:

        Czy jest możliwe wykonanie makiety realnej wyspy według opisu, jaki mamy w wierszu, uwzględniającej ukształtowanie terenu, szczyty, doliny, jeziora? (przewidywana odpowiedź: raczej nie).

        Dlaczego nie?

Sugestie, domysły uczniów: wyspa jest dziwna, zaskakujące nazwy różnych miejsc.

        Przyjrzyjcie się osobliwościom miejsc i nazw. Które z nich są dla was szczególnie intrygujące i zdumiewające? 

Analiza słów – kluczy

Dolina Oczywistości – nie ma tu sytuacji niejasnych i wieloznacznych. Konfrontacja tej nazwy z innymi nazwami odnoszącymi się do realnych dolin, na przykład Dolina Chochołowska, Dolina Białego. Próba dostrzeżenia różnicy – abstrakcja  i konkret.

Istota Rzeczy – Co to jest istota rzeczy? To prawda o rzeczy, o świecie, sedno wszystkiego. W wierszu następuje odwołanie do codziennego języka. Zwykle ze szczytu roztacza się zapierający dech widok, tu zaś – sedno prawdy o świecie. Zwrot dotyczący procesu dochodzenia prawdy o świecie( a nie fragmentu rzeczywistości, która może być przedmiotem opisu) został wpisany w krajobraz wyspy, stanowi jego element (podobnie jak Dolina Oczywistości, Pewność Niewzruszona).

Pewność Niewzruszona „góruje nad doliną” – Nad realną doliną może górować szczyt, unosić się mgłą, w wierszu W. Szymborskiej jest zupełnie inaczej. Pojęcie abstrakcyjne przedstawione jest w taki sposób, jak przedstawia się konkret.

- Czy lubicie ludzi pewnych siebie, którzy nie zmieniają zdania, często narzucają własne poglądy innym? Czy chcielibyście żyć w świecie zdominowanym przez takich ludzi?

jezioro Głębokiego Przekonania – przypomnienie znanych jezior: Jezioro Białe, Wigry, Gopło. Zacytowanie fragmentów wystąpień publicznych znanych polityków, wychwycenie sloganu językowego „jestem głęboko przekonany...”. Właściwości nowomowy, języka reklamy. Przejście od pewności przez perswazję do przemocy.

-         Czy „ głębokie przekonanie” – to cecha wyłącznie ludzi?

-         A może systemów politycznych sterowanych przez jakąś ideę?

-         Czym charakteryzuje się język wyrastający z takiej wizji świata?

Jedynie droga dojścia -  porównywanie pojęć występujących w wierszu.

-         Czy i jak „ droga dojścia” koresponduje  z „ jeziorem Głębokiego Przekonania”? przytoczenie sloganu „jedynie słuszna droga...”.

-         Czy życie pozbawione możliwości wyboru, sytuacji alternatywnych wydaje się ciekawe?

Echo – zwielokrotnienie oczywistości, jedynych prawd, głębokich przekonań. Echo „wyjaśnia ochoczo tajemnice światów”.

-         Czy chcielibyście wiedzieć, co zdarzy się jutro, za rok, jak będzie wyglądało wasze życie za 20 lat?

-         Czy życie, które przestaje być niewiadomą, pozbawione zostaje tajemnicy, jest naprawdę ciekawe i ma sens?

-         Jak sądzicie, dlaczego ludzie chodzą do wróżek?

Wiatr – rozwiewa wątpliwości, a nie rozwiewa włosów ani nie łamie gałęzi;  w tym świecie nie ma takiej możliwości, by zwątpić....

Krzaki „aż uginają się od odpowiedzi” – nie od dojrzałych owoców. Konsekwentna, subtelna gra poetki z materią języka, pastisz.

Źródło o nazwie Ach Więc To Tak – W ten sposób wyrażona jest reakcja człowieka żyjącego na takiej wyspie: zachwyt, zrozumienie. W nazwie brak interpunkcyjnych, wypowiedziana zostaje jednym tchem.

-         Czy jest to wypowiedź spontaniczna, czy uczuciowa?

 Wnioskowanie:

        Czy przedstawiona w wierszu wyspa jest konkretna, czy metaforyczna?

        Jakie cechy ma opisana wyspa?  Czy jest tu miejsce na pytania indywidualne?

        Metaforą czego jest wyspa? Może to metafora despotyzmu, zniewolenia politycznego, myślowego, nieludzkiego świata kontrolowanego przez kolejnego Wielkiego Brata?

        Czy taka wyspa to naprawdę utopia? Czy może realne doświadczenie ludzkości? Odwołanie się do historii i do życia współczesnego. Wyjaśnienie tytułu utworu.

        Jaki jest stosunek mówiącego (podmiotu utworu) do przedstawionego świata?

        Jak jest wyrażony?

 

Powaby wyspy:

„ wyjaśnia ochoczo tajemnice światów”

„prawda odrywa się od  dnia i lekko na wierzch wypływa”

„jaskinia, w której leży sens”

„zwątpienia... wiatr... rozwiewa”

 

Znaczenia metaforyczne słów zastąpiono znaczeniem dosłownym ( w ten sposób zostaje wyrażona ironia i sarkazm, następuje kompromitacja wartości „sensu”).

Czy należy się więc dziwić, że „mimo powabów wyspa jest bezludna”, a drobne ślady stóp bez wyjątku zwrócone są w kierunku morza”?

Dokąd odchodzą ludzie?

Zanurzają się  w topieli. Topiel to życie nie do pojęcia. Symbolika topieli  - topiel to żywioł, dzikość, nieokiełznanie, niewiadoma, tajemnica, niebezpieczeństwa, zagrożenie, śmierć.

        Jakie życie cenią więc ludzie bardziej?

        Wartości wyspy – czy to nie pseudowartości?

3.  Próba samodzielnego sformułowania przez uczniów tematu lekcji, ocena

propozycji, np.:

Gdzie leży ta wyspa? Wyspa, na której wszystko się wyjaśnia.

4. Notatka – rysunek (wspólny pomysł).

    

Analiza rysunku – graficzne przedstawienie tego, co jest na wsypie i poza wyspą. 

Gdzie jest prawdziwe zagrożenie?

Ład i doskonałość na wyspie, gdzie wszystko jest spełnione i brak jakichkolwiek wątpliwości, staje się zagrożeniem dla ludzi.

5. Propozycje pracy domowej (uczniowie wybierają jeden z tematów).

        Zredaguj horoskop dla świata na 2010rok.

        Napisz krótki, pomysłowy tekst będący reklamą lub antyreklamą wycieczki na „ Utopię”.

        „Dolina Oczywistości” czy „ życie nie do pojęcia”? która z tych dwóch koncepcji świata odpowiada ci najbardziej i dlaczego? Napisz rozprawkę.