Wykład I 16.02.2011 r.

Pojęcie „specjalny”(j. pol.) nie oznacza tylko czegoś wyjątkowego, dodatkowego. Rozumiane jest jako: odnoszące się; należący do jednego wybranego przedmiotu, zagadnienia, jednej osoby, rzeczy; charakterystyczny, przeznaczony wyłącznie dla kogoś lub czegoś, „szczególny”

- słownik języka polskiego, M. Szymczak (red.), t III PWN, Warszawa 1993, s 285);

Oznaczenie to nie ma wybrzmienia negatywnego!

Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, trudności lub ograniczeń. - W. Dykcik

Odchylenia od normy mogą mieć charakter odchyleń powyżej i poniżej przeciętnej normy ponadprzeciętne właściwości człowieka ukształtowane powyżej przyjętych norm (jednokierunkowe uzdolnienia lub wybitne zdolności).

„Pedagogika specjalna jest dyscypliną zajmującą się osobami obarczonymi niepełnosprawnością oraz ich rehabilitacją, a także osobami niedostosowanymi społecznie i ich resocjalizacją” – Z. Sękowska.

• Jest nauką (teorią i praktyką), której przedmiot stanowi proces rewalidacji osób z ograniczoną sprawnością fizyczną bądź psychiczną w każdym wieku, przede wszystkim dzieci i młodzieży odchylonych od normy psychofizycznej oraz resocjalizacja osób mających trudności w przystosowaniu i adaptacji społecznej.

Podmiot współczesnej pedagogiki specjalnej

Człowiek niepełnosprawny lub niedostosowany społecznie ( lub zagrożony niepełnosprawnością czy niedostosowaniem).

Podmiotem pedagogiki specjalnej są ludzie, których rozwój jest lub może być utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej regulacji, ani rutynowe metody postępowania pedagogicznego nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować. Te szczególne utrudnienia ograniczają możliwości rozwojowe jednostki i dotyczą sfery funkcjonowania fizycznego ( sprawność motoryczna i somatyczna), psychicznego (niesprawność w zakresie realizacji zachowań zgodnych z normami współżycia społecznego).

Osoby będące podmiotem zainteresowań pedagogiki specjalnej wg. Z Sękowskiej:

Mające trudności w poznawaniu świata i komunikowaniu się z nim w skutek baraku lub uszkodzenia analizatorów zmysłowych.

Te, u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy, wskutek czego mają obraz poznawczy nieadekwatny do rzeczywistości, zdolność rozumowania ograniczoną i są poniżej normy, mają utrudnione przystosowanie do życia i pracy.

Mające z powodu uszkodzenia narządów ruchu lub przewlekłe choroby ograniczoną zdolność do działania, do ekspresji, do aktywnego udziału w życiu społecznym.

Wymagające resocjalizacji niedostosowane społecznie, wskutek zaniedbań i błędów wychowawczych rodziców i szkoły, prowadzących do konfliktu z normami obyczajowymi i prawnymi.

Znaczenie przekraczające poziom normy inteligencji i zdolności, potrzebujące stymulacji ukierunkowania kształcenia.

Dane statystyczne nt. liczby osób niepełnosprawnych na świecie i w Polsce, na 2008r wg. Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych:

• Na świecie żyje 650 mln osób niepełnosprawnych, co stanowi 0,97% ludności naszego globu (WHO)

• W Unii Europejskiej – ok. 40 mln osób niepełnosprawnych

• W 2002 r. liczba osób niepełnosprawnych w Polsce wynosiła ogółem blisko 5,5 mln ( 5,456,700- co stanowi 14,3% mieszkańców), w tym:

• Około 4,5 mln posiada prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności

• 4,3 mln były to osoby w wieku 15 lat i więcej. Liczba tych ostatnich od tego czasu systematycznie spadała i w 2008 r. wynosiła ok. 3,7 mln osób ( wg wyników kwartalnego reprezentacyjnego BAEL, prowadzącego przez GUS). Oznacza to, że:

• 11,8% ludności w wieku 15 lat i więcej posiada prawne orzeczenie niepełnosprawności.

• 26,9% osób w wieku 15 lat i więcej miało orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne),

• 38,1% tych osób posiadało orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub równoważne),

• 35,0%- orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (lub równoważne),

• Wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym odsetek osób ze znaczną niepełnosprawnością jest znaczenie mniejszy, przy wyraźnie wyższym odsetku osób z niepełnosprawnością lekką (odsetki wynoszą odpowiednio: 18,7%, 39,8% i 41,5%).

Stopień wykształcenia osób niepełnosprawnych, dane na 2008r. wg. Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych:

• 68,1% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej nie miało wykształcenia średniego,

• Jedynie 6,1% posiadało wykształcenie wyższe.

• Wciąż widoczna jest w tym względzie różnica w stosunku do osób sprawnych, wśród których wykształcenia co najmniej średniego nie posiadało 48,8%, zaś wyższe miało 16,5% osób,

• Osoby niepełnosprawne mają trudności w zdobyciu lub uzupełnieniu wykształcenia nie tylko na poziomie wyższym, ale także średnim, a nawet podstawowym: szanse osób niepełnosprawnych na rynku pracy, a tym samym szanse na godne życie ich samych,

• Najwyższą aktywnością zawodową cechują się osoby z wyższym wykształceniem.

Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych, dane na 2008 r. wg. Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych:

• W 2008 r. aktywnych zawodowo było 15,6% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej,

• 23,9% osób niepełnosprawnych było w wieku produkcyjnym, współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosił 59,4%, a w wieku produkcyjnym 74,7%. Współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych wieku produkcyjnym wzrósł w stosunku do ubiegłego roku o 1,4 pkt. Proc. ( osób sprawnych- o 0,7 pkt. Proc.)

• W 2008 r. udział osób pracujących wśród osób niepełnosprawnych wieku 15 lat i więcej wynosiło 13,7%, wśród osób w wieku produkcyjnym- 20,8%. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym – po raz pierwszy od 2002 r. – przekroczył 20%. W porównaniu z rokiem ubiegłym wzrósł o 1,4 pkt. proc. (osób sprawnych- o 2,6 pkt. proc.). Wskaźnik zatrudnienia osób sprawnych w wieku 15 lat i więcej oraz dla zbiorowości osób w wieku produkcyjnym wynosił odpowiednio 55,3% i 69,4%

• w Polsce pracuje co 7 niepełnosprawny, w UE – co 2-gi

• 17% europejczyków (ok. 75mln osób) ma obecnie więcej niż 65 lat. W 2013 będzie ich 28% (czyli ok. 140 mln). Skojarzyłeś

Europejskie Forum Niepełnosprawności 1994

„ Osobą niepełnosprawną jest jednostka pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób, jak Inni ludzie. Bariery te są zbyt często zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych, jednocześnie respektując jej prawa i przywileje.

W krajach Unii Europejskiej

„Osoba, która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności albo nie jest zdolna wykonywać czynności, które osoba w tym samym wieku jest zdolna wykonywać”

T. Majewski

„Osoba niepełnosprawna to taka, u której uszkodzenie i obniżony poziom sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz wypełnianie ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, stan, czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe”.

Norma

Wg W. Dykcik pojęcie normy- znaczeniowo szersze- może odnosić się do 3 podstawowych odmian: oznacza powszechność, masowość, pospolitość, częstość występowania, oznacza normatywną zgodność z przyjętymi wzorami, nastawieniami, oczekiwaniami, konwencjami, przepisami („normalne jest to, co być powinno”), kiedy jest synonimem wyrażenia „zdrowy psychicznie” i dotyczy tych samych obiektów, w odniesieniu do których sensowne jest użycie przymiotnika „zdrowy”.

Zdrowie

J. Pańczyk norma psychiczna = zdrowie (WHO) stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego ,a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

Miernikami zdrowia społeczeństwa są:

1. Długowieczność- wg danych WHO ( raport z 2007 r.), w Polsce oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji wynosi 75 lat w tym:

• Dla mężczyzn- 71 lat

• Dla kobiet – 80 lat

1. Umieralność niemowląt w 2008 r. zarejestrowano 2,3 tys. Zgonów dzieci w wieku poniżej 1 roku życia ( tyle samo, co przed rokiem). Pozytywny, obserwowany nieprzerwanie trend malejącej umieralności niemowląt potwierdza współczynnik wyrażający liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych, który w minionym roku zmniejszył się (o 0,4 pkt. ) do poziomu 5,6%₀ (w 1990 r. wynosił 19,3%₀).

Choroba

Reakcja dynamiczna ustroju na czynnik chorobotwórczy, wyraża się zaburzeniem naturalnego współdziałania tkanek i narządów. Choroba może pozostawić w organizmie określone konsekwencje: uszkodzenie, niepełnosprawność, upośledzenie.

• Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (International Classification of Impairment, Dysability and Handicap- ICIDH (WHO, 1980 r.)

• Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Działań i Uczestnictwa z podtytułem Podręcznik Wymiarów Niepełnosprawności i Funkcjonowania (International Classification of Impairment, Activities and Participation. A Manual of Disablement and Functioning. BETA- 1 DRAFT FOR FIELD TRIALS), World Health Organisation, Geneva 1997; 2000.

Uszkodzenie (impairment)

Wszelki brak lub anormalność anatomiczna struktury narządów oraz brak lub zaburzenie funkcji psychicznych lub fizjologicznych organizmu, na skutek określonej wady wrodzonej choroby lub urazu – Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku T. Pilch (red), t. III Żak, Warszawa 2004, s. 647.

Uszkodzenie może być:

• Fragmentaryczne lub całkowite,

• Okresowe lub trwałe,

• Wrodzone lub nabyte w różnym okresie życia człowieka,

• Na skutek choroby lub urazów,

• Może być ustabilizowane albo progresywne lub regresywne.

Niepełnosprawność ( disability)

Wszelkie ograniczenie lub brak –wynikający z uszkodzenia-możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka. - Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku T. Pilch (red), t. III Żak, Warszawa 2004, s 647.

Konsekwencją baraku wspólnej dla krajów UE definicji niepełnosprawności jest niejednolity system orzekania o niepełnosprawności:

• Francja – specjalne komisje na poziomie departamentów orzekają o 3 stopniach niepełnosprawności (lekki, umiarkowany, znaczny);

• Niemcy – stopień niepełnosprawności danej osoby określa się wg skali obniżonej sprawności organizmu (20-100%);

• Hiszpania – ocenia się zdolność do pracy danej osoby i ustala stopień jej obniżenia ( osobą niepełnosprawną jest ta, której zdolność do pracy została obniżona przynajmniej o 33%).

Upośledzenie/ niepełnosprawność społeczna (handicap)

Oznacza mniej uprzywilejowaną lub mniej korzystną sytuację danej osoby, wynikająca z uszkodzenia i niepełnosprawności funkcjonalnej, która ogranicza lub uniemożliwia jej wypełnianie ról związanych z jej wiekiem, płcią oraz sytuacją społeczną i kulturową.

Upośledzenia dzielimy:

• Rozwojowo:

• Upośledzenia wzroku,

• Słuchu

• Mowy

• Fizyczne

• Ruchowe

• Umysłowe

• Społeczne (zaburzenia zachowania)

• Trudności w uczeniu się (legastenia)

• Wrodzone i nabyte

• Pod względem determinacji:

• Upośledzenie determinowane genetycznie

• Upośledzenie determinowane nie genetycznie

USZKODZENIE

NIEPEŁNOŚPRAWNOŚĆ

UPOŚLEDZENIE

Model medyczny

Problemy, na jakie napotyka osoba niepełnosprawna są traktowane jako bezpośrednia konsekwencja choroby lub urazu. Model ten opiera się na założeniu, że niepełnosprawność jest osobista tragedią danej osoby. Podejmowane wobec niej działania są ukierunkowane na usprawnianie, pomoc w zaakceptowaniu własnych ograniczeń. W modelu tym niepełnosprawność jest traktowana jako odchylenie od ogólnej normy. Zakłada ona, że osoba niepełnosprawna ma być przystosowana przez specjalistów do życia w społeczeństwie.

Model społeczny

Problem niepełnosprawności związany jest tu z pomocą społeczną i dobroczynnością. Osoba niepełnosprawna jest traktowana jako przedmiot powyższych działań. W modelu tym niepełnosprawność powstaje jako skutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią dotknięte indywidualne uprzedzenia, edukacja segregacyjna, rozwiązania na rynku pracy wyłączające osoby niepełnosprawne, utrudniony dostęp do budownictwa użytku publicznego, niedostosowany system transportu. Przyczyn niepełnosprawności nie szuka się w jednostce wskazuje się raczej na ograniczające środowisko, bariery społeczne, fizyczne, ekonomiczne. Niepełnosprawność postrzegana jest jako uniwersalne ludzkie doświadczenie, a nie jako zjawisko kategoryzujące ludzi. Pozwala dostrzec, że osoby te nie stanowią grupy mniejszościowej.

Model praw człowieka

Niepełnosprawność jest postrzegana jako normalny aspekt życia człowieka i definiowana w kontekście praw człowieka. Model ten opiera się na stwierdzeniu, iż niepełnosprawność powstaje na skutek ograniczeń, na jakie osoby niepełnosprawne napotykają w codziennym życiu. Podkreśla się tu, że osoby niepełnosprawne mają takie same prawa (i obowiązki). Jak pozostali obywatele. W swoim życiu napotykają jednak zbyt wiele barier, by móc z tych praw w pełni korzystać. Zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym praw człowieka wymaga przeciwdziałaniu ich dyskryminacji oraz stworzenia mechanizmów wyrównania szans i warunków korzystania z przysługujących im praw. Istotą takiego podejścia jest więc dążenie do przekształcania środowiska fizycznego i społecznego (stworzonego z myślą o pełnosprawnych) w taki sposób, by mogły z nich swobodnie korzystać także osoby niepełnosprawne. Realizacją tego postulatu ma się odbywać poprzez likwidację wszelkich barier (społecznych, architektonicznych, urbanistycznych, prawnych, komunikacyjnych, socjalnych) istniejących w tym środowisku.

Rehabilitacja (WHO 1960 oraz współczesne)

To kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków natury medycznej, psychologicznej, pedagogicznej, społeczne i zawodowej w celu usprawniania osoby z naruszoną sprawnością organizmu możliwie do najwyższego poziomu.

Współczesne ujęcie tego terminu nie powinno się więc ograniczać do problematyki medycznej i leczenia, powinno także dotyczyć wszystkich skutków, które pojawiły się wraz z uszkodzeniem zdrowia i ich przyczyn (reakcje psychiczne dorosłego, następstwa rodzinne, zawodowe, edukacyjne niepełnosprawności).

Ostatecznym celem w rehabilitacji jest przystosowanie do normalnego funkcjonowania osób, które z różnych przyczyn doznały przemijającej lub ewentualnie trwałej utraty lub uszczerbku zdrowia.

Rewalidacja

• J. Doroszewska

Jest to czynność nie tylko usunięcia- o ile jest to możliwe- uszkodzeń ( to zwykle należy do zakresu raczej działalności medycznej), ale przede wszystkim udostępnienie możliwe normalnego rozwoju danej jednostki oraz doprowadzenie jej do maksymalnie użytecznego współuczestniczenia w społeczeństwie. Określa długotrwałą działalność terapeutyczno- wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie osób niepełnosprawnych. Dawniej termin używany zamiennie z pojęciem rehabilitacja.

• Cz. Kosakowski

W rewalidacji dziecka „akcentuje się nie tylko wyrównywanie, kompensację braków wrodzonych i nabytych w organizmie psychofizycznym dziecka, ale również jego rewalidację społeczną w granicach indywidualnych możliwości”.

• J. Zabłocki

Zadania procesu rewalidacyjnego mają charakter wszechstronny i nie sprowadzają się do „ przywracania w możliwe maksymalnym stopniu jednostki poszkodowanej na zdrowiu do normalnego życia, lecz prawie w każdym przypadku są o wiele szersze, kompleksowe i niejednolite.”

Resocjalizacja

• Z. Sękowska

Resocjalizacja niedostosowanych społecznie zajmuje się przezwyciężanie trudności wychowawczych wynikających ze stanu osobowości albo zaniedbań wychowawczych i warunków środowiskowych wychowanka, który w sposób antagonistyczny, destruktywny ustosunkowuje się do norm społecznych, obyczajowych i moralnych. Niedostosowanie społeczne wyraża się najczęściej nieprzystosowaniem szkolnym, sprawianiem trudności wychowawczych.

• W. Dykcik

Jest to proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności w dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych, wynikających ze stanu osobowości wychowanka, z jego antagonistyczno- destrukcyjnego ustosunkowania się do oczekiwań społecznych. Polega na stosowaniu różnych regulaminowych środków poprawczych i metod wychowawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturo technikę, naukę szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze, schroniska dla nieletnich) lub w środowisku otwartym, półwolnościowym…..??

Opieka

• Z. Dąbrowski

Opieka to nie warunki ani też określone funkcje nie pomoc, lecz działalność, której w istocie nie wyznaczają potrzeby podopiecznego w ogóle, ale jego podstawowa cecha- określona niezdolność do samodzielnego zaspokajania i regulowania tych potrzeb. Ta właśnie niezdolność sprawia, że staje się on podopiecznym wyczekującym, a aktywność opiekuńcza jest obiektywną koniecznością.

Edukacja

Edukacja rozumiana jest jako ogół przebytych doświadczeń, znaczących dla kształcenia są interakcji ze światem życia, znaczącym dla optymalnego rozwoju osobowości.

Edukację można określić jako ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjające takiemu rozwojowi, aby w najwyższym stopniu stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, kulturowej i narodowej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i rozwijania własnego, a poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych, poprzez utrzymywanie ciągłości siebie w toku spełniania zadań dalekich. Edukacja to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym stanom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. To ogół czynności i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji tożsamości i podmiotowej.

Edukacja włączająca

Europejski Rok Ludzi z Niepełnosprawnościami / European Year of People with Disabilities (EYPD) 2003 przyczynił się do upowszechnienia w UE działań mających na celu włączanie działań wobec osób niepełnosprawnych w szerszy kontekst polityki wspólnotowej (tzw. Mainsteaming). Uznano, że problem niepełnosprawności wiąże się z wieloma innymi problemami (np. z sytuacją osób starszych, system ochrony zdrowia, systemem ubezpieczeń społecznych, przeciwdziałaniem bezrobociu).

Mainsteaming

Łączenie danego problemu (np. niepełnosprawności) z innymi (np. zatrudnienie, praw osób starszych) w celu stworzenia szerszych inicjatyw dotychczasowych pewnych generalnych zjawisk (np. przepisy antydyskryminacyjne Traktatu Amsterdamskiego zabraniające dyskryminacji ze względu na wiek , płeć, orientację seksualną, światopogląd czy niepełnosprawność). Włączanie pewnego problemu (np. niepełnosprawności) do wszelkiego typu inicjatyw i działań wspólnot, jakie mogą na ten problem mieć wpływ. Zasada włączania polega tu na odchodzeniu od podejścia polegającego na tworzeniu struktur, programów i instrumentów z myślą wyłącznie o osobach niepełnosprawnych na rzecz podejścia, że problemy osób niepełnosprawnych można rozwiązać poprzez działania w ramach wszystkich obszarów objętych polityką WE.

To podejście jest obecnie propagowane przez WE oraz ONZ.

Własna, rozwinięta diagnoza i interwencja

Możliwie wczesne, wieloaspektowe oddziaływanie na małe niepełnosprawne dziecko w celu podniesienia poziomu jego funkcjonowania.

Usprawnianie

Jest to postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone, jego celem jest poprawa lub utrzymanie na zadawalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej, a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku.

– Encyklopedyczny słownik rehabilitacji, T. Gałkowsk, J. Kiperski (red.), PZWL 1986, s. 372

Zatem usprawnianie polega przede wszystkim na stosowaniu różnych ćwiczeń dynamicznych, obejmujących różne grupy mięśniowe, jest doprowadzaniem do wyższego poziomu czynności nieuszkodzonych lub też najmniej uszkodzonych po chorobie, wypadku, urazie (np. usprawnianie ruchowe palców rąk, ćwiczenie orientacji niewidomych w przestrzeni).

Korektura (korekcja, korygowanie)

Odnosi się do niepełnosprawnego nieprawidłowego działania określonych narządów, układów, zmysłów, np. narządów artykulacyjnych, postawy ciała, zaburzeń w pisaniu (dysgrafii, dysortografii, dysleksji, dyskalkulii).

Jest obecna w działaniach terapeutyczno- edukacyjnych.

Kompensacja

Kompensacja to złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania deficytów rozwojowych, narządów i przystosowania się na innej możliwej drodze. Polega ona na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego.

Mechanizm kompensacji polega na tworzeniu nowych połączeń w mózgu, dających możliwość bardziej efektywnego wykorzystania struktur, które nie są uszkodzone. Polega na rozwijaniu mocnych stron osobowości dziecka lub jego środowiska.

Kompensacja u niewidomych (poprzez percepcję dotykowo- słuchowo-ruchową oraz każdą inną, np. werbalno-pojęciową, węchową, smakową, co umożliwia powstanie wyobrażeń zastępczych (surogatowych).

Kompensacja braków intelektualnych u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną ( kształtowanie sprawności fizycznych i manualnych poprzez zajęcia zabawowe, pracę społecznie użyteczną i sam obsługę).

U dzieci społecznie niedostosowanych, zaniedbanych wychowawczo (kształtowanie właściwych procesów emocjonalnych w kontaktach interpersonalnych).

Możliwości kompensacyjne zależą od wielu czynników:

• Ogólnego stanu zdrowia,

• Rozległości uszkodzenia i jego przyczyn,

• Właściwych metod leczenia,

• Systematycznego usprawniania, itp.

Profilaktyka

• Cz. Czapów, 1987

Działanie zmierzające do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych, szczególnie dla dzieci i młodzieży oraz zapobiegania różnym zjawiskom, chorobom i urazom, które mogą prowadzić w konsekwencji do niepełnej sprawności organizmu lub dysfunkcji jego narządów.

• Profilaktyka powstrzymująca (uprzedzająca)

• Profilaktyka objawowa (przyczynowa)

• Profilaktyka eliminująca (zwalczająca) lub korektywna (pozytywna)

Prewencja

Obejmuje różnego rodzaju działania prozdrowotne (szczepienia, badania okresowe, przekrojowe), opiekuńcze (prenatalne i postnatalne) oraz edukacyjne (dotyczące żywienia, bhp, zanieczyszczenia, zatrucia środowiska), nastawione na zapobieganie uszkodzeniom fizycznym, dysfunkcjom intelektualnym, psychicznym i narządów zmysłów (prewencja podstawowa); obejmuje też działania zapobiegające trwałym uszkodzeniom funkcjonalnym lub trwałej niepełnosprawności (prewencja wtórna)

Wspomaganie

Wspomaganie obejmuje dynamizowanie wzmacnianie czynników sprzyjających lub utrwalanie korzystnych sił, mechanizmów i tendencji, w odróżnieniu od dokonywania zmian i przekształceń w psychice, które należą do psychoterapii.

Wykład II 23.02.2011 r.

Podstawowe cele, klasyfikacje, zasady i kierunki działań w pedagogice społecznej.

Cele pedagogiki specjalnej:

• Poznawanie prawidłowości, mechanizmów i motywacji funkcjonowania osób niepełnosprawnych;

• Wypracowanie i zweryfikowanie metod postępowania, zmierzających do maksymalnej kompensacji braków, zdynamizowania mechanizmów obronnych, pozwalających zracjonalizować sytuację stresową, którą stanowi dla człowieka choroba bądź dysfunkcja, ograniczające zaspokojenie potrzeb, realizację aspiracji, rozwój psychospołeczny, aktywność i integracji społeczną.

Klasyfikacja w obrębie pedagogiki specjalnej.

Tradycyjna klasyfikacja osób niepełnosprawnych M. Grzegorzewska:

1. Niewidomi i niedowidzący:

1. Niewidomi od urodzenia lub przed piątym rokiem życia;

2. Ociemniali;

3. Niewidomi i ociemniali z dodatkowymi kalectwami;

4. Niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym;

5. Niedowidzący;

6. Słabo widzący w wysokim stopniu;

1. Głusi i niedosłyszący:

1. Głusi od urodzenia;

2. Ogłuchli mówiący;

3. Głusi z upośledzeniem umysłowym;

4. Głusi z dodatkowymi kalectwami;

5. Głusi z resztkami słuchu;

6. Niedosłyszący.

1. Głuchoniewidomi

2. Upośledzeni umysłowo:

1. W stopni lekkim;

2. W stopniu umiarkowanym;

3. W stopni znacznym;

4. W stopniu głębokim.

1. Przewlekle chorzy:

1. Grupy ze względu na rodzaj schorzenia;

2. Grupy ze względu na formę leczenia (hospitalizacyjnego lub ambulatoryjnego).

1. Osoby z uszkodzeniem narządów ruchu:

1. Amputacje lub braki i deformacje wrodzone;

2. Uszkodzenia kręgosłupa i narządów ruchu;

3. Dysfunkcje kończyn;

4. Porażenia.

7) Osoby z trudnościami w uczeniu się wskutek dysharmonii rozwoju.

8) Społecznie niedostosowani w skutek:

1. zaniedbań i błędów wychowawczych oraz konfliktów z normami społeczno- moralnymi;

2. zaburzeń wyższych czynności nerwowych (tło psychopatyczne, charakteropatyczne nerwicowe- prowadzące do konfliktów z prawem).

Klasyfikacja w obrębie pedagogiki specjalnej wg J. Doroszewskiej:

• Pedagogika rewalidacyjna

• Pedagogika resocjalizacyjna

• Pedagogika rehabilitacyjna

Klasyfikacja w obrębie pedagogiki specjalnej wg Z. Sękowskiej:

• Kompensacja

• Terapia pedagogiczna

• Pedagogika resocjalizacyjna

Pedagogika specjalna pozostaje dyscypliną o bardzo silnych związkach teorii i praktyki

Pedagogika specjalna to nauka teoretyczna i stosowana

Jako nauka teoretyczna

• Opracowuje zjawiska zaobserwowane u dzieci,

• Opisuje je,

• Analizuje,

• Porównuje,

• Wyciągnięte wnioski uogólnia w postaci pojęć dotyczących fenomenologii, diagnostyki, profilaktyki i terapii wychowawczej,

• Dąży do opracowania teorii rehabilitacji i wychowania leczniczego oraz resocjalizacyjnego ( przykład: teorie dynamicznych układów strukturalnych, metoda ośrodków pracy).

Jako nauka o charakterze normatywnym (stosowanym):

• Określa cele wychowania dzieci „specjalnych”, wypracowuje zasady.

Teorie naukowe w pedagogice specjalnej

1. Teorie kompensacji (wykorzystywanie możliwości tkwiących w naszym mózgu).

Kompensacja = zastępowanie

1. Teorii Wygotskiego (określenie różnicy pomiędzy tym, co dziecko potrafi samo, a tym, co może ono zrobić przy pomocy dorosłego).

• To, co dziecko może zrobić samo- poziom aktualnego rozwoju

• To, co dziecko może zrobić przy pomocy dorosłego- poziom potencjalnego rozwoju

Sfera najbliższego rozwoju = pozom aktualnego rozwoju – poziom potencjalnego rozwoju.

Różnica między poziomem aktualnego i potencjalnym – to właśnie sfera najbliższego rozwoju. To, co dziecko może zrobić dziś przy naszej pomocy, jutro może to zrobić samodzielnie.

1. Teoria utajonego uczenia (dziecko wchodzi do zespołu klasowego i realizuje biernie zadania, uczy się biernie, w sposób utajony).

2. Teorii potrzeb Maslowa:

• Potrzeby fizjologiczne,

• Potrzeba bezpieczeństwa,

• Potrzeby przynależności i miłości,

• Potrzeby uznania i szacunku,

• Potrzeby samorealizacji, samo urzeczywistnienia (potrzeba poznawania, potrzeby estetyczne, potrzeba sensu życia).

Człowiek niepełnosprawny ma wszystkie potrzeby, ale nie wszystkie są pobudzone..

1. Teorii wzmocnień pozytywnych F. B. Skinera (wystąpienie zachowania pozytywnego skutkuje nagrodą).

2. Teorii społecznego uczenia (osoby niepełnosprawne uczą się szybciej funkcjonowania społecznego niż wiedzy szkolnej).

Zasady pedagogiki specjalnej:

SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI SPECJALNEJ	KIERUNKI ZAINTERESOWAŃ NAUKOWYCH
LOGOPEDIA	OBEJMUJĘ TEORIĘ I PRAKTYKĘ REHABILITACJI MOWY
OLIGOFRENOPEDAGOGIKA	TRAKTUJE O TEORETYCZNYCH I METODYCZNYCH ASPEKATACH KSZTAŁCENIA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNA
PEDAGOGIKA KOREKCYJNA	ZAJMUJE SIĘ BADANIAMI I TERAPIĄ DZIECI Z MIKROZABURZENIAMI ROZWOJOWYMI
PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA	OBEJMUJE TEORETYCZNE I METODYCZNE ZAGADNIENIA POSTĘPOWANIA RESOCJALIZACYJENGO
PEDAGOGIKA TERAPEUTYCZNA	TRAKTUJE O TEORETYCZNYCH I METODYCZNYCH PROBLEMACH PRACY Z OSOBAMI PRZEWLEKLE CHORYMI I NIEPEŁNOSPRAWNYMI RUCHOWO
SURDOPEDAGOGIKA	ZAJMUJE SIĘ TEORETYCZNYMI I METODYCZNYMI ZAGADNIENIAMI REHABILITACJI OSÓB NIESŁYSZĄCYCH I SLABOSLYSZĄCYCH
TYFLOPEDAGOGIKA	OBEJMUJE TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE PROBLEMY REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH I SŁABOWIDZĄCYCH
PRACA SOCJALNA	UKIERUNKOWANA NA INSTYTUCJONALNĄ I ŚRODOWISKOWĄ REHABILITACJĘ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
ANDRAGOGIKA SPECJALNA	OBEJMUJE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z KSZTAŁCENIEM (OŚWIATĄ) I WSPARCIEM DOROSŁYCH OSÓB NIEPELNOSPRAWNYCH
GERONTOLOGIA	OBEJMUJE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE ZE WSPRACIEM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W PODESZŁYM WIEKU

Wykład III 09.03.2011 r.

Oligofrenopedagogika- pedagogika małego umysłu.

Oligoz- mało

Phren- myśl, umysł (grec.)

Definicje upośledzenia umysłowego

Synonimy pojęcia upośledzenia umysłowego:

• Niedorozwój umysłowy

• Osłabienie sprawności psychicznej

• Niepełnosprawność intelektualna

• oligofrenia

J. Kostrzewski niedorozwój umysłowy to istnienie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się, wiążący się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).

Upośledzenie umysłowe = oligofrenia lub demencja

• oligofrenia (niedorozwój umysłowy) powstaje w okresie płodowym, w czasie porodu lub do 3 roku życia (dziecko od początku odbiega od normy mimo stymulacji). Niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa; występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych czynności nerwowych).

• Otępienie (demencja) to obniżenie poziomu rozwoju umysłowego. Występuje później, jako osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych dotychczas pełnowartościowych.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego

Dysfunkcje intelektualne (J. Kostrzewski)

Źródło: J. Kostrzewski, I. Wald, Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym, [w:] Upośledzenie umysłowe- pedagogika, K. Kirejczyk (red.), PWN, Warszawa 1981.

Globalne:

1. upośledzenie umysłowe:

• Niedorozwój umysłowy (oligofrenia),

• Ogólne otępienie (demencja).

1. zahamowanie rozwoju intelektualnego

2. obniżenie poziomu intelektualnego

3. opóźnienie rozwoju intelektualnego.

Parcjalne:

1. upośledzenie określonej funkcji,

2. zahamowanie rozwoju określonej funkcji,

3. obniżenie poziomu rozwoju określonej funkcji,

4. opóźnienie rozwoju określonej funkcji.

Dysfunkcje intelektualne:

Globalne (globalne odchylenie od normy w poziomie funkcjonowania intelektualnego powstaje wówczas, gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych tworzących inteligencję, jak też poziom zachowania przystosowawczego jest istotnie niższy, tj. niższy o więcej niż 2 odchylenia standardowe lub więcej. Przy czym ten istotnie niższy poziom sprawności intelektualnych nie jest spowodowany zaniedbaniami środowiskowymi oraz zaburzeniami w sferze emocjonalno-motywacyjnej badanego dziecka):

1. Upośledzenie umysłowe:

• Niedorozwój umysłowy (oligofrenia)- niedorozwój umysłowy to te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w czasie ciąży, porodu lub po urodzeniu się dziecka do jego 3 roku życia.

Upośledzenie umysłowe to istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łączeni z upośledzeniem w zakresie przystosowania się ( poziom rozwoju umysłowego i umiejętności przystosowawczych obniża się o więcej niż o 2 odchylenia standardowe w stosunku do normy) oraz ze zmianami w OUN.

• Ogólne otępienie (demencja globalna)- jeśli upośledzenie umysłowe powstanie po 3 roku życia= otępienie (demencja).

W przypadku demencji, ogólny rozwój intelektualny dziecka przebiega do pewnego okresu prawidłowo, po czym w wyniku choroby następuje regre (tj. postępujące obniżenie się poziomu funkcjonowania intelektualnego). Istotą demencji jest postępujące obniżenie się zarówno ilorazu, jak i wieku inteligencji; regresja w poziomie funkcjonowania. Prof. Kostrzewski nazywa tę postać otępieniem demencją globalną w odróżnieniu od demencji wysypkowej, gdzie uszkodzenie, a w związku zz tym regres, dotyczy tylko niektórych funkcji, np. pamięci, inne zaś są sprawne.

1. Zahamowanie rozwoju intelektualnego

- o zahamowaniu rozwoju intelektualnego jest mowa wówczas, gdy rozwój intelektualny dziecka do pewnego okresu przebiegał mniej lub bardziej prawidłowo po czym, wskutek określonego czynnika chorobowego lub braku stymulacji rozwoju nastąpiło zatrzymanie wieku inteligencji.

Może to być okresowe zatrzymanie rozwoju, rokujące powrót do normy, gdzie po okresie zastoju kolejne badanie inteligencji wskazują na wzrost wieku inteligencji.

W przypadku trwałego zahamowania rozwoju, pomimo przemijania czasu, wiek inteligencji pozostaje nie zmieniony, co doprowadza do powstanie różnicy o więcej niż 2 odchylenia standardowe od normy i staje się stanem niedorozwoju umysłowego.

1. Obniżenie poziomu intelektualnego – obniżenie sprawności intelektualnych wiąże się z wynikiem poziomu funkcjonowania intelektu o 1 lub 2 odchylenie standardowe poniżej normy, choć rozwój intelektualny dziecka do pewnego czasu przebiegał prawidłowo.

Najczęściej po chorobie lub w wyniku urazu mózgu funkcje intelektualne poprzednio sprawne, obniżają się najpierw jako zastój, następnie jako regresja [dotyczy rozwoju niższego niż przeciętny].

1. Opóźnienie rozwoju intelektualnego- opóźnienie rozwoju intelektualnego oznacza, że „aktualny rozwój intelektualny dziecka nie odpowiada wiekowi życia jego normalnych rówieśników i środowiska z którego pochodzi, czyli że wiek inteligencji dziecka jest niższy od wieku życia” – J. Kostrzewski.

W przypadku opóźnienia rozwoju intelektualnego, istotnie niższy niż przeciętny poziom jest spowodowany intelektualną różnicą w tempie dojrzewania umysłowego i istnieje prawdopodobieństwo, że poziom ten osiągnie normę. Z tego względu terminem tym nie należy określać oligofrenii [dotyczy głównie rozwoju niższego niż przeciętny].

Dysfunkcje intelektualne:

Parcjalne- gdy od normy odbiega jedna, dwie lub kilka funkcji (np. percepcja wzrokowa lub tylko percepcja słuchowa albo oba rodzaje percepcji), przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektualnego, mamy do czynienia z parcjalnym odchyleniem od normy lub fragmentarycznym deficytem. Parcjalne odchylenia od normy, czyli funkcje zaburzone lub nie dość wykształcone, mają duże szanse wyrównania do normalnych, przeciętnych wyników dla właściwego wieku, pod warunkiem, że zostaną objęte pracą korekcyjną pod kierunkiem wykwalifikowanego pedagoga lub psychologa):

1. Upośledzenie określonej funkcji,

2. Zahamowanie rozwoju określonej funkcji,

3. Obniżenie poziomu rozwoju określonej funkcji,

4. Opóźnienie rozwoju określonej funkcji.

Podręcznik diagnostyki i statystyki (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition) (DSM-IV)

Upośledzenie umysłowe charakteryzują 3 kryteria:

Upośledzenie umysłowe to istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego (kryterium A), któremu towarzyszą istotne ograniczenia w funkcjonowaniu przystosowawczym, przynajmniej w zakresie dwu spośród wielu takich sprawności, jak:

• Komunikowanie się słowne,

• Porozumiewanie się,

• Samoobsługa (troska o siebie),

• Radzenie sobie w obowiązkach domowych,

• Sprawności intelektualne,

• Korzystanie ze środków zabezpieczenia społecznego,

• Kierowanie sobą,

• Zdolności szkolne,

• Praca,

• Sposoby spędzania wolnego czasu,

• Troska o zdrowie (kryterium B).

Niższy poziom funkcjonowania intelektualnego i istotne ograniczenia w zachowaniu przystosowawczym muszą wystąpić przed 18 rokiem życia. (kryterium C).

wiek umysłowy

(IQ) = wiek życia x 100

Odchylenie standardowe zmiennej losowej oznacza się tradycyjnie przez ơ (małe greckie sigma) i definiuje jako pierwiastek kwadratowy wariancji

ơ= $\sqrt{}E(\left( \ X - E\left( X \right) \right)) = \ \sqrt{}E\left( x \right) - \ (E\ \left( \text{\ X} \right))$²

gdzie E (X) jest wartością oczekiwaną

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego oparta na odchyleniach standardowych (klasyfikacja upośledzenia umysłowego – VIII rew izja WHO)

Odchylenie standardowe ơ	Stopień rozwoju umysłowego	Odpowiadające ilorazy inteligencji w skalach
		Psyche-Cattell, Standford-Biner, Terman-Merrill
ơ ≤ - 1,00	Rozwój prawidłowy (przeciętny)	84- 100
-1,00 < ơ ≤ - 2,00 Lub -1,01 ≤ ơ ≤ -2,00	Pograniczne upośledzenia (po IX rewizjii: jest to pogranicze normy)	68 - 83
-2,00 < ơ ≤ -3,00 Lub -2,01 ≤ ơ ≤ -3,00	Upośledzenie umysłowe lekkie	52 – 67
-3,00 < ơ ≤ -4,00 Lub -3,01 ≤ ơ ≤-4,00	Upośledzenie umysłowe umiarkowane	36 – 51
-4,00 < ơ ≤ -5,00 Lub -4,01 ≤ ơ ≤ -5,00	Upośledzenie umysłowe znaczne	23 - 35
ơ > -5,00 lub ơ > -5,01	Upośledzenie umysłowe głębokie	0 – 19

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów:

Stopień rozwoju umysłowego	Odpowiadające ilorazy inteligencji w salach
	Wechsler
Rozwój przeciętny ơ ≤ -1,00	85 - 100
Rozwój niższy niż przeciętny (pogranicze normy) -1,00 < ơ ≤ -2,00	70 - 84
Upośledzenie umysłowe lekkie -2,00 < ơ ≤ -3,00	55 – 69
Upośledzenie umysłowe umiarkowane -3,00 < ơ ≤ -4,00	40 – 54
Upośledzenie umysłowe znaczne -4,00 < ơ ≤ -5,00	25 – 39
Upośledzenie umysłowe głębokie ơ > - 5,00	0 - 24

Klasyfikacja tradycyjna

(ma ona charakter wysoce pejoratywny) w 1959 roku usunięto te etykiety:

• Idiota – dzieci niewyuczalne, nie wyćwiczalne, li: 0- 19.

• Imbecylizm- dzieci niewyuczalne, wyćwiczalne, li: 20-49.

• Debilizm- dzieci wyuczane, wyćwiczalne, uczą się w szkole specjalnej, li: 50-69.

Klasyfikacja etiologiczna

1. Upośledzenie pierwotne- uwarunkowane genetycznie,

2. Upośledzenie wtórne- powstałe w wyniku zmian chorobowych.

Klasyfikacja pedagogiczna

1. Dzieci małowyuczalne,

2. Dzieci wyuczane,

3. Dzieci szkolne.

Klasyfikacja psychiatryczna ze względu na objawy niepełnosprawności umysłowej.

1. Małogłowie

Objawy:

• Niepełnosprawność umysłowa,

• Duża twarzoczaszka,

• Krótki tył czaszki,

• Wady rozwojowe gałek ocznych,

• Opóźnienie rozwoju ruchowego,

• Zgarbiona postawa,

• Szybkie ruchy;

Leczenie: brak możliwości leczenia

1. Wodogłowie (hydrocefalia)- nadmierne gromadzenie się płynu mózgowo- rdzeniowego w rozszerzonych komorach mózgowego i przestrzeni podpajęczynówkowej;

Możliwe przyczyny:

• nadmierne wytwarzanie płynu mózgowo- rdzeniowego,

• zaburzenia w jego wchłanianiu,

• procesy zapalne,

• urazy mózgu,

• nowotwory;

Leczenie: operacyjne.

Wodogłowie wrodzone – choroba występująca w dzieciństwie,

Objawy:

• znaczne powiększenie głowy (gł. W części czołowej),

• zanik uciśniętej tkanki mózgowej,

• niedowłady,

• niedorozwój umysłowy;

leczenie: operacyjne.

1. Matołectwo- kretynizm; wrodzona choroba wywołana brakiem hormonów tarczycy w życiu płodowym i w pierwszych kilkunastu miesiącach życia, w wyniku niedorozwoju tarczycy;

Objawy:

• Niedorozwój psychiczny,

• Fizyczny,

• Senność,

• Ociężałość

• Maskowaty wyraz twarzy,

• Niski wzrost;

Leczenie: stosowanie hormonów tarczycy, tylko wczesne stosowanie leków (w 1 r. ż.) daje szansę poprawy i powstrzymania dalszego upośledzenia intelektualnego.

1. Zespół Downa

Przyczyny upośledzenia umysłowego:

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób – wskazuje na następujące przyczyny niedorozwoju umysłowego:

1. Po zakażeniach i zatruciach;

2. Wskutek urazu lub działania czynników fizycznych;

3. Zaburzenia przemiany, wzrostu lub odżywiania;

4. W wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu, np. dziecięce stwierdzenie rozległe;

5. Wskutek chorób i zespołów wywołanych przez (nieznane) czynniki działające w życiu płodowym;

6. Wskutek anomalii chromosomalnych;

7. Wskutek wcześniactwa;

8. Wskutek braku podniet psychosocjalnych;

9. Inne bliżej nieznane.

Przyczyny upośledzenia umysłowego I. Wald:

1. Czynniki działające przed poczęciem [stanowią ok. 5% wszystkich przyczyn]:

Rys .pary chromosomów (nie wklejałam już tych rysunków więc dla jasności możecie je znaleźć w slajdach).

Geny wpływają na strukturę ośrodkowego układu nerwowego. Wyróżnia się wśród nich: geny autosomalne (tzn. takie, które znajdują się w jednym z 44 chromosomów autosomalnych (wspólnych dla mężczyzny i kobiety) geny sprzężone z chromosomem X.

Rys. dziedziczenie autosomalne dominujące

Zaburzenia genetyczne mogą być:

Dominujące- do ich wywołania wystarczy, gdy osoba otrzyma gen tylko od jednego z rodziców.

• Stwierdzenie guzowate (choroba Burneville’a): Chorobie towarzyszy niepełnosprawność intelektualna i padaczka. W rozwiniętej postaci objawia się guzkami na twarzy, często ułożonymi w kształcie motyla oraz guzowatym stwardnieniem kory mózgowej, również guzkami nerek i innych narządów. Ujawnia się około 4 miesiąca życia płodowego.

• Neurofibromatoza (choroba Recklinghausena): występuje tendencja do powstawania nerwiakowłókniaków i zmian barwnikowych na skórze.

• Akrocefalosyndaktylia (choroba Aperta):zaburzenia budowy kośćca, szczególnie kości czaszki i kończyn oraz zaburzenia rozwoju umysłowego, rzadko występuje.

Recesywne- gdy gen chorobowy zostanie przekazany przez oboje rodziców.

• Małogłowie prawdziwe: jego objawem jest zmniejszona objętość czaszki i mózgu przy zachowanej proporcji reszty ciała. Najczęściej towarzyszy jej głębsza niepełnosprawność intelektualna.

• Choroba Freidreicha- zwyrodnienie rdzeniowo – móżdżkowe. Charakteryzuje się zaburzeniami móżdżkowymi, ruchowymi, nieprawidłowościami w budowie kośćca, niekiedy upośledzeniem rozwoju umysłowego.

• Zaburzenia metaboliczne- przemian: białkowej, tłuszczowej, węglowodanowej i innych. Prowadzące do nieprawidłowości w funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego. Zaburzenia te to choroby autosomalne recesywne. Uwarunkowane genetycznie.

• Fenyloketonuria- zaburzenie przemiany białkowej,

• Choroba Tay- Sachsa- zaburzenie przemiany tłuszczowej,

• Galaktozemia- zaburzenie przemiany węglowodanów,

• Choroba ”Lescha- Nyhana”- zaburzenie przemiany tłuszczowej.

1. Wady chromosomalne [ok. 30%] mogą one dotyczyć liczby i składu poszczególnych chromosomów, zarówno autosomalnych, jak i płciowych (tzn. X i Y).

Trisomia chromosomu 21 zespół Downa- trisomia polega na występowaniu 3 chromosomów zamiast 2; najczęściej ulega jej chromosom 21, który w wyniku tej anomalii nie jest parzysty, lecz złożony z 3 elementów.

Typowe objawy zespołu Downa:

• Niski wzrost,

• Mniejsze wymiary czaszki,

• Skośne oczy,

• Mały nos i uszy,

• Włosy i skóra są suche i szorstkie,

• Na dłoni- charakterystyczna bruzda poprzeczna (małpia bruzda),

• Ruchy niezgrane, mało precyzyjne,

• Glos gardłowy.

• Wymowa wadliwa,

• Często współwystępują wady ze strony narządów wewnętrznych.

Trisomia chromosomu 13 zespół Patau’a

Typowe objawy zespołu Patau’a:

• Niedorozwój umysłowy,

• Rozszczep wargi i podniebienia,

• Szczelina w tęczówce oka,

• Uszkodzenie wzroku,. Słuchu, kośćca,

• Sześciopalcowatość,

• Wady sercowo- naczyniowe:

• Niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy w sercu,

• Drgawki.

Trisomia chromosomu 18 zespół Edwardsa

Typowe objawy zespołu Edwardsa:

• Niedorozwój umysłowy najczęściej stopnia znacznego,

• Deformacja czaszki i twarzy,

• Małe usta i żuchwa,

• Zniekształcenie małżowina uszna,

• Zniekształcenie i deformacja klatki piersiowej, kończyn, stóp,

• Poważne wady w budowie wewnętrznej organizmu: niezarośnięty otwór międzyprzedsionkowy w sercu, tylko 1 nerka.

Zespół Turnera (monosomia); u kobiet (X)- polega na występowaniu tylko 1 chromosomu X

Typowe objawy zespołu Turnera:

• Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają fenotyp kobiecy,

• Niedorozwój gruczołów mlecznych (niewykształcone piersi),

• Brak owłosienia łonowego,

• Pierwotny brak miesiączki (bezpłodność),

• Niski wzrost,

• Szeroki kark,

• Niekiedy występuje niepełnosprawność intelektualna.

Zespół Klinefeltera; u mężczyzn (XXY)- polega na występowaniu u mężczyzn nadliczbowego chromosomu X

Typowe objawy zespołu Klinefeltera:

• Osoby te cierpią na zaburzenia psychiczne,

• Nienormalne wydłużenie członków,

• Budowa ciała typu kobiecego,

• Powiększenie piersi,

• Zanik jąder (brak nasienia, niepłodność),

• Czasem występuje niepełnosprawność umysłowa, zazwyczaj lekka.

Czynniki działające w okresie rozwoju płodowego [stanowią ok. 10% wszystkich przyczyn]:

1. Zarazki (wirusy, bakterie, grzyby) i pasożyty (np. tasiemce, pierwotniaki, bakterie bytujące w ciałach żywicieli)- mogą uszkodzić mózg płodu, dostając się do płynu mózgowo- rdzeniowego.

• Toksoplazmoza (choroba pasożytnicza-wywołuje zakażenie pierwotniakiem toksoplazmą; drogą kropelkową, poprzez pożywieni, ugryzienie przez stawonogi; pierwotniaki ten występuje u zwierząt domowych (psy, koty, owce, świnie) i jest przez nie przenoszony na człowieka. Płód zakaża się od matki przez łożysko, uszkodzenie płodu może następować w różnych okresach życia wewnątrzmacicznego, powoduje śmierć zarodka lub przedwczesny poród martwego dziecka: choroba może mieć różne postacie, w zależności od miejsca lokalizacji: trzewna, skórna, limfatyczna i oczna. W przypadku toksoplazmozy niepełnosprawność intelektualna łączy się z objawami somatycznymi).

1. Kiła wrodzona- należy do chorób zakaźnych, dawniej stanowiła częstą przyczynę niepełnosprawności intelektualnej; obecny poziom lecznictwa sprawia, że częstość występowania tej choroby znacznie spała; kiła wrodzona wywołana jest przez krętki blade atakujące wszystkie narządy. Zakażenie następuje w życiu płodowym od chorej matki; nie leczona kiła prowadzi do poronień, przedwczesnych porodów, obumierania płodu, dzieci rodzą się ze zmianami skórnymi, zaburzeniami układu kostnego, oddechowego i nerwowego, powiększeniem wątroby i śledziony, zniekształceniami narządu słuchu. Leczenie- penicyliną.

2. Choroby wirusowe (różyczka, cytomegalia)- szczególnie niebezpieczne są choroby wirusowe nabyte przez matkę w pierwszych 3 miesiącach ciąży.

• Różyczka- łagodnie przebiegająca u dorosłych i dzieci, u płodu powoduje ciężkie uszkodzenia narządów wewnętrznych, mózgu, oczu i narządu słuchu;

• Cytomegalia- i płodu powoduje ciężkie uszkodzenie mózgu i oczu.

1. Niezgodność immunologiczna między matką a płodem – dotyczy na ogół niezgodności w zakresie czynnika RH i występuje wtedy, gdy płód (Rh+) rozwinie się w łonie matki (Rh-). Wówczas przeciwciała wytwarzane przez matkę mogą zaatakować płód, co powoduje u dziecka niepełnosprawność intelektualną, ruchy mimowolne, niekiedy głuchotę. Obecnie zapobiega się powstaniu konfliktu, podając matce globuliny anty- D, co skutecznie zmniejsza występowanie tego zaburzenia.

Matka (RH-), dziecko (Rh+)

Osoby posiadające antygen D, czyli Rh dodatnie (Rh+). U osób (Rh-) nie ma czynnika antygenowego w błonach erytrocytów. Przy zetknięciu się ich z krwinkami, które go posiadają: (Rh+) (np. przetaczanie krwi, poród) w osoczu osoby pojawiają się (Rh-) przeciwciała anty Rh.

1. Działanie chemiczne, np. leków nasenny, antybiotyków (np. talidomid, tioracyl i insulina stosowana w wysokich dawkach, szczególnie w 1 trymestrze ciąży mogą prowadzić do ciężkich wad rozwojowych u płodu).

2. Działanie promieniowania rtg. na kobietę w czasie ciąży – promienie te, przechodząc przez materię organizmu mogą powodować zmiany w komórkach (mutacje genowe- zmiany w budowie genów, a więc zmiany właściwości biologicznych organizmu).

3. Zburzenia hormonalne matki (np. cukrzyca- jej objawy to: wysoki poziom cukru we krwi, wielomocz, osłabienie odporności ustroju (powodujące często gruźlicę), uszkodzenie naczyń krwionośnych (co prowadzi do uszkodzenia nerek i siatkówki oka).

4. Choroba układu krążenia matki (spowodowane, np. wadą serca, nadciśnieniem) nadciśnienie tętnicze powoduje zmiany miażdżycowe w tętnicach, prowadzi do przerostu serca, niewydolności serca, groźnym powikłaniem może być udar mózgu i zwał serca.

5. Powikłania w czasie ciąży

• Nieprawidłowe ułożenie płodu,

• Zatrucie ciążowe (gestora);zatrucie endogenne wywołane zaburzeniami metabolizmu ustroju; brak adaptacji ciążowej ze strony matki, objawia się wymiotami, które prowadzą do zaburzeń gospodarki wodnej i wyniszczenia organizmu; późne zatrucie ciążowe objawia się nadciśnieniem, białkomoczem, obrzękami twarzy i kończyn, zmianami na dnie oka, zaburzeniami twarzy i kończyn, zmianami na dnie oka, zaburzeniami czynności nerek i wątroby; najcięższa postacią zatrucia ciążowego jest rzucawka porodowa (napady drgawek, utrata przytomności, aż do niewydolności poszczególnych układów);

Przyczyny- nie są w pełni wyjaśnione,

Leczenie- szpitalne

Czynniki związane z aktem porodowym [stanowią ok. 30% wszystkich przyczyn]:

1. Zamartwica;

2. Mechaniczne uszkodzenie mózgu w czasie przechodzenia przez kanał rodny;

3. Wcześniactwo;

4. Nieprawidłowe postępowanie lecznicze z noworodkami przedwcześnie urodzonymi - np. zwłóknienie poza soczewkowe- do jego powstania przyczynia się zbyt wysokie stężenie tlenu podawanego dziecku w inkubatorze, co w konsekwencji powoduje nieprawidłowości w budowie oczu i ośrodkowym układzie nerwowym, przebiegające często z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami ruchowymi);

5. Wiek matki- im starsza matka, tym większe prawdopodobnie urodzenia dziecka niepełnosprawnego umysłowo; częściej występują wtedy zakłócenia w czasie podziału komórek; wiek prokreacji kobiety: 15-49 lat.

Dane dotyczące ryzyka urodzenia dziecka upośledzonego w zależności od wieku kobiety:

Wiek kobiety (w latach)	Ryzyko urodzenia dziecka upośledzonego
30	1 na 900 urodzeń
35	1 na 400 urodzeń
36	1 na 300 urodzeń
37	1 na 230 urodzeń
38	1 na 180 urodzeń
39	1 na 139 urodzeń
40	1 na 105 urodzeń
42	1 na 60 urodzeń
44	1 na 35 urodzeń
46	1 na 20 urodzeń
48	1 na 1 urodzeń

Czynniki działające w okresie po urodzeniu się dziecka [stanowią ok. 5% wszystkich przyczyn]:

1. Choroby zakaźne, które przebiegają z reakcjami ze strony układu nerwowego (zapalenie opon mózgowych i mózgu, wywołane przez bakterie i wirusy;

2. Powikłanie neurologiczne ogólnych chorób zakaźnych, głównie odry i ksztuśćca;

3. Urazy czaszki;

4. Różnorodne zatrucia- np. ołowica- zatrucie ołowiem u pracowników drukarni, fabryk i farbiarni- w przewlekłej fazie zmiany obejmują układ pokarmowy i nerwowy (porażenie mięśni, zmiany we krwi);

5. Zaburzenia w odżywianiu dziecka- metaboliczne.

Czynniki środowiskowe [stanowią ok. 20% wszystkich przyczyn];

1. Izolacja społeczna;

2. Brak stymulacji rozwoju wskutek pobytu w niekorzystnym środowisku wychowawczym;

3. Choroby psychiczne przebyte w dzieciństwie- autyzm wczesnodziecięcy, psychozy dziecięce. Należą do stosunkowo rzadkich przyczyn niepełnosprawności umysłowej, psychozy dziecięce mogą doprowadzić do funkcjonowania dziecka na poziomie upośledzenia umysłowego.

Wykład IV 16.03.2011 r.

SURDOPEDAGOGIKA

PEDAGOGIKA DZIECI I MŁODZIEŻY NIESŁYSZACEJ ORAZ Z WADAMI SŁUCHU.

Jest nauką zajmującą się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu(dawniej głuchych) i słabo słyszących(dawniej niedosłyszących, z resztkami słuchu).

Od strony teoretycznej określa współzależność między różnymi elementami rzeczywistości społecznej, mającymi wpływ na osoby z wadą słuchu. Opracowuje teoretyczne podstawy postępowania rewalidacyjnego(naprawczego) w stosunku do tych osób, poszukuje skutecznych form opieki, metod i technik pracy rewalidacyjnej.

Cele surdopedagogiki

Celem działań w zakresie surdopedagogiki jest wg U. Eckert:

1. Przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez umożliwienie korzystania z posiadanych możliwości słuchowych drogą odpowiednich ćwiczeń bądź pobudzanie nerwu słuchowego i centralnego układu nerwowego poprzez zastosowanie wszczepu ślimakowego i rewalidację.

2. Przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnianie procesów poznawczych, zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji bodźców słuchowych, w tym mowy dźwiękowej.

3. Nadrzędnym celem pracy surdopedagoga jest przygotowanie osób z wadą słuchu do funkcjonowania w warunkach życiowo zmienionych wskutek istniejącej wady i do możliwie samodzielnego życia.

DEFINICJE USZKODZEŃ SŁUCHU

PODSTAWOWA TERMINOLOGIA

W medycynie: głuchota(całkowita lub częściowa), niedosłuch

W pedagogice specjalnej: dziecko głuche, z resztkami słuchu, dziecko niedosłyszące(Kirejczyk, Grzegorzewska, Doroszewska).

W latach 80-tych: dziecko głuche i dziecko niedosłyszące.

Od 1993 roku: niesłyszący i słabo słyszący(MEN, zarządzenie nr 29 w sprawie zasad organizacji opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego

-Dz. Urz. MEN Nr 9, poz. 36).

Nie używa się już terminów: głuchoniemy, niemy.

Głuchoniemy ≠ głuchy

Niemota człowieka chociaż może, to wcale nie musi być spowodowana brakiem słuchu.

Nie wszyscy ludzie niesłyszący są niemi, wręcz przeciwnie, dzięki metodycznemu nauczaniu coraz więcej jest tych, którzy chociaż nie słyszą, komunikują się ze społeczeństwem za pomocą mowy oralnej.

Słabo słyszący

Osoba, która ma trudności z rozumieniem mowy bez aparatów słuchowych, lecz rozumie ją wyłącznie droga słuchową w sprzyjających warunkach za pomocą aparatów lub bez nich.(PZG).

Niesłyszący

Osoba, która bez pomocy wzroku nie jest w stanie zrozumieć mowy, nawet przy użyciu aparatów słuchowych, ale ma zachowaną lub ukształtowaną mowę czynna(PZG).

Współcześnie coraz częściej używa się określenia niesłyszący)- termin ten odnosi się do człowieka, „któremu utrata bądź znaczne upośledzenie analizatora uniemożliwia odbiór i rozumienie mowy ludzkiej przez słuch i dla którego w pracy i wszelkich zadaniach życia słuch nie ma praktycznego znaczenia”(Z. Sękowska). Należy zauważyć, że chodzi o osobę, która nie jest w stanie posługiwać się mową (jak dają niektórzy teoretycy).

Głuchoniemy

Osoba, która na skutek głuchoty nie jest w stanie rozumieć mowy i nie posługuje się nią. (PZG)

Głuchoniewidomy

Osoba, u której występuje uszkodzenie wzroku w takim stopniu, że ostrość wzroku po korekcji w lepszym oku nie przekracza 0,1 lub pole widzenia nie przekracza 30 stopni oraz uszkodzenie słuchu w stopniu co najmniej umiarkowanym(średni ubytek słuchu wynosi minimum 40dB w lepszym uchu):

• Osoby całkowicie głuchoniewidome

• Osoby niesłyszące, mające użyteczne możliwości wzrokowe

• Osoby niewidome, mające użyteczne możliwości słuchowe

• Osoby mające możliwości słuchowe i wzrokowe.

B. Szczepankowski(1997)

Osoba z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim jest to osoba, której uszkodzenie słuchu, określone audiogramem progowym i przeliczone według tabeli Międzynarodowego Biura Audiofonologii, przekracza 20 dB i kwalifikuje ją do jednego ze stopni uszkodzeń.

KLASYFIKACJE OSÓB NIESŁSZĄCYCH I SŁABO SŁYSZĄCYCH

dB= decy (10); Bell(A. G. Bell)

jednostka natężenia dźwięku, służy do określania natężenia dźwięku w granicach ludzkiej słyszalności.

Człowiek słyszy dźwięki o częstotliwości 16-20000 Hz.

K. Kirejczyk(1967)

1. Głuchota całkowita- stan zupełnego braku czynności analizatora słuchowego (całkowity brak percepcji dźwięków- głuchota totalnego)

2. Głuchota częściowa- słyszenie obniżone w różnym stopniu. Występują tu 2 zasadnicze grupy niepełnosprawnych słuchowo:

• Głusi z resztkami słuchu (mają w rozmaitym stopniu nikłe pozostałości słyszenia- ubytek słuchu przekracza tu 80 dB; osoby takie mają niekiedy możliwość słyszenia mowy przy użyciu specjalnej aparatury wzmacniającej),

• Niedosłyszący (głusi z ubytkiem słuchu 40-80dB; maja możliwość systematycznego korzystania z analizatora słuchowego, muszą jednak używać aparatury wzmacniającej)

S. R. Sliwerman (USA)

• Dzieci korzystające w czasie porozumiewania się ze zmysłu słuchu i jedynie pomagające sobie wzrokiem,

• Dzieci korzystające w czasie porozumiewania się w połowie ze zmysłu słuchu, a w połowie ze zmysłu wzroku,

• Dzieci korzystające w czasie porozumiewania się ze zmysłu wzroku i pomagające sobie słuchem;

Klasyfikacja pedagogiczna(wg MEN, 1993) dzieci z upośledzeniem słuchu dzielimy na:

• Dzieci słabosłyszące (słyszą i rozumieją głośną mowę mimo występujących u nich wad słuchu),

• Dzieci niesłyszące (słyszą mowę ludzką jedynie za pomocą aparatów wzmacniających słuch bądź nie słyszą i nie rozumieją mowy ludzkiej nawet przy użyciu aparatury wzmacniającej słuch).

Klasyfikacja funkcjonalna

-obecnie stosowana w surdopedagogice; wyróżnia 2 grupy dzieci z uszkodzonym słuchem:

1. Dzieci niesłyszące (głuche)

- SA to osoby ze znaczną wada słuchu, która uniemożliwia odbieranie mowy za pomocą słuchu, w sposób naturalny. Niesłyszący odbiera informacje głównie droga wzrokową. Dużą pomocą SA dla niego urządzenia wzmacniające dźwięki(aparaty słuchowe). Najpoważniejszą konsekwencją głuchoty jest niemożność opanowania mowy ustnej drogą naturalną, tj. przez naśladownictwo mowy słyszanej w otoczeniu. Osoby niesłyszące maja trudności w kontaktach z ludźmi słyszącymi. Stad tendencje do izolowania się i tendencja do tworzenia grup „mniejszości językowej”, posługujących się głównie językiem migowym lub miganym.

wg A. van Udena ze względu na czas wystąpienia wady mówimy o osobach z wadą słuchu:

1. Prelingwalną (gdy uszkodzenie wystąpiło przed okresem nabycia mowy ustnej)

2. Interlingwaliną (gdy dziecko zaczęło uczyć się mowy, ale nie opanowało jeszcze całego systemu symboli słownych i związków międzywyrazowych, tworzących strukturę gramatyczną języka).

3. Postlingwalną (gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy).

W przypadku głuchoty prelingwalnej i interlingwalnej mowa nie rozwija się samodzielnie, niesłyszące dziecko wymaga zorganizowanej kompleksowej opieki medycznej, psychologicznej i pedagogicznej.

W przypadku głuchoty postlingwalnej istnieje możliwość rozpoczęcia lub kontynuowania kształcenia w warunkach integracyjnych, jednak także przy zapewnieniu specjalistycznej opieki.

Klasyfikacja audiometryczna

(WHO, wg Międzynarodowego Biura Audiofonologii (BIAP, jako kryterium wykorzystuje progowy ubytek słuchu, określa w dB, jakich wartości tonalnych dla poszczególnych częstotliwości ucho na pewno nie może usłyszeć)) Wynik do 20 dB uznaje się za normę, ubytki słuchu powyżej 20 dB klasyfikuje się zgodnie z tabelą:

Ubytek słuchu w dB	Uszkodzenie słuchu w stopniu
Do 20 Db	Norma
Powyżej 20-40	Lekki Osoby z nieznacznym osłabieniem słuchu
Powyżej 40-70	Umiarkowany
Powyżej 70-90	Znaczny
Powyżej 90	Głęboki Osoby nie słyszą nawet najbardziej podniesionego głosu na różnych częstotliwościach i żadnego słowa. Porozumiewanie się z tymi osobami jest możliwe poprzez odczytywanie mowy z ust.

Klasyfikacja ze względu na miejsce uszkodzenia

1. Obwodowe- odnoszące się do samego narządu słuchu, a wśród nich:

• Uszkodzenie przewodzeniowe (ucho zewnętrzne i środkowe)

• Uszkodzenie odbiorcze (ucho wewnętrzne, nerw słuchowy i centralne części drogi słuchowej aż do ośrodków słuchowych w płatach skroniowych kory mózgowej)

• Uszkodzenia mieszane (przewodzeniowo odbiorcze) (ucho środkowe i wewnętrzne)

1. Centralne- uszkodzenie obejmuje dalsze struktury słuchowe mózgu, aż do ośrodków podkorowych

• Uszkodzenie przewodzeniowe (ucho zewnętrzne i środkowe)- części te przewodzą głos w ten sposób, że fale powietrzne o dużej amplitudzie i małej energii zostają przekształcone w drgania mechaniczne o małej amplitudzie i dużej energii:

• Powoduje uszkodzenie w stopniu lekkim lub umiarkowanym;

• Przy zaburzeniu przewodzeniowym dziecko źle słyszy tony ciche i niskie;

• Trudno mu usłyszeć głos;

• Zanikają w mowie nieakcentowane i końcowe sylaby;

• Zmieniony jest akcent, dynamika i melodia mowy;

• Jest to głównie ilościowy ubytek słuchu, odpowiada w przybliżeniu zjawisku słuchania z większej odległości lub słuchania znacznie przyciszonych dźwięków, jednak bez zniekształceń lub z nieznacznymi zniekształceniami.

ZMIANY ILOŚCIOWE- CICHSZE DŹWIĘKI

• Uszkodzenie odbiorcze (ucho wewnętrzne, nerw słuchowy i centralne części drogi słuchowej aż do ośrodków słuchowych w płatach skroniowych kory mózgowej)- uszkodzenie charakteryzuje się najczęściej zróżnicowanym ubytkiem słuchu dla różnych częstotliwości; uszkodzenie dotyczy organów, które przetwarzają drgania dźwiękowe na impulsy nerwowe;

• Uszkodzenie może być różnego stopnia- od lekkiego do głębokiego;

• Brak jest możliwości słyszenia tonów wysokich;

• Trudno słyszalne są dźwięki spółgłoskowe;

• Dziecko źle słyszy w otoczeniu pełnym szmerów;

• Odbierane dźwięki są silnie zdeformowane;

• Powoduje nie tylko ubytek słuchu, ale również istotne zmiany jakości słyszenia;

• Powoduje nie tylko zmniejszenie możliwości słyszenia dźwięków, ale także zmianę ich widma akustycznego(np.. przy uszkodzeniu w stopniu umiarkowanym może to oznaczać słyszenie dźwięków mowy, ale ze względu na odbiór niekompletnego pasma częstotliwości- bez ich rozumienia, a tym samym bez możliwości identyfikacji poszczególnych głosek)

• Przy uszkodzeniu ucha wewnętrznego może dojść również do uszkodzenia narządu równowagi, zlokalizowanego w ucho wewnętrznym- uszkodzenie całkowite tego zmysłu prowadzi do niemożności lub trudności z zachowaniem pozycji pionowej(stanie, chodzenie) przy niedostatecznym oświetleniu może spowodować okresowe zawroty głowy.

JAKOŚCIOWE ZMIANY- ZNIEKSZTAŁCANIE GŁOSEK

Wykład V 23.03.2011r.

Niedostosowanie społeczne

Resocjalizacja wg Cz. Czapówa

Jest to swoista odmiana socjalizacji. Stanowią ją procesy przyswajania różnych wzorów kulturowych i społecznych, wartości docierających o oddziałujących na człowieka w stopniu i zakresie wyznaczonym dynamiką i poziomem jego rozwoju oraz charakterem otoczenia, w którym tkwi ów człowiek. Przedmiotem oddziaływań jest tu człowiek mniej lub bardziej socjalizowany. Resocjalizacja to proces, którego rezultatem jest ustąpienie skutków socjalizacji społecznie destruktywnej (czyli takiej, której rezultatem są postawy skłaniające do stosunku manifestującego się czynnym przeciwstawieniem się każdemu systemowi norm prawnych, obyczajowych i efektywnych wyrażających interesy całego społeczeństwa- są to postawy antagonistyczno- destruktywne).

Jest to swoista odmiana socjalizacji. Stanowią ja procesy przyswajania różnych wzorów kulturowych i społecznych wartości docierający i oddziałujących na człowieka w stopniu i zakresie wyznaczonym dynamiką i poziomem jego rozwoju oraz charakterem otoczenia, w którym tkwi ów człowiek. Przedmiotem oddziaływań jest tu człowiek mniej lub bardziej zsocjalizowny. Resocjalizacja to proces, którego rezultatem jest ustąpienie skutków socjalizacji społecznie destruktywnej (czyli takiej, której rezultatem są postawy skłaniające do stosunku manifestującego się czynnym przeciwstawieniem się każdemu stosunkowi norm prawnych, obyczajowych i etycznych wyrażających interesy całego społeczeństwa- są to postawy antagonistyczno- destruktywne).

Pedagogika resocjalizacyjna

Jej przedmiotem zainteresowania są uwarunkowania wczesnej przestępczości nieletnich, profilaktyka, komponenty i metody skuteczności wpływów resocjalizacyjnych, proces wykolejenia wychowawczego, społecznego czy prawnego nieletnich.

Pedagogika resocjalizacyjna

Nauka, której przedmiotem jest wychowanie i kształcenie osób przejawiających charakterystyczny syndrom postaw antyspołecznych, świadczący o ich wadliwym przystosowaniu społecznym. Jej przedmiotem jest rzeczywistość wychowawcza osoby wychowujące (nauczyciele, wychowawcy, instruktorzy), osoby wychowywane, uczące się, warunki mające wpływ na przebieg procesu wychowawczego (metody, techniki wychowawcze).

Proces wychowania resocjalizacyjnego

Polega na przywracaniu zaburzonej równowagi między dążeniem jednostki resocjalizacyjnej do zachowania własnej autonomii i dążeniem społeczeństwa do podporządkowania jej własnym normom i wzorom zachowania, które są powszechnie akceptowane. Resocjalizacja jest odmianą procesu wychowawczego, który z jednostki wadliwie przystosowanej do wymogów życia społecznego czyni tę jednostkę ponownie zsocjalizowaną, tzn. uspołecznioną, samodzielną i twórczą.

Niedostosowanie społeczne i wykolejenie społeczne- definicje

• Definicje objawowe (symptomatologiczne)- ujmują niedostosowanie jako zespół zachowań, takich jak: alkoholizowanie się, uzależnienia, zamachy samobójcze, ucieczki z domów, wagary, kłamstwo, lenistwo, a więc symptomy świadczące o nieprzestrzeganiu pewnych norm.

• Definicje teoretyczne- eksponują niektóre pojęcia teoretyczne typu: postawa, motywacja, rola społeczna, itp., które- oprócz objawów- wskazują na mechanizmy regulacji psychicznej lub społecznej w generowaniu zachowań niezgodnych z normami.

• Definicje operacyjne- wskazują przede wszystkim na rodzaj narzędzia, za pomocą którego można zmierzyć częstotliwość i natężenie cech uznanych za niekorzystne, zarówno w sensie indywidualnym, jak i społecznym (np. Skala Nieprzystosowania Spłecznego).

Wg Cz. Czapowa i S. Jedlewskiego

Niedostosowanie społeczne cechuje się mniej lub bardziej trwałymi reakcjami dewiantycznymi w stosunku do społeczeństwa obejmującego daną zbiorowość.

Wg o. Lipkowskiego

Niedostosowanie społeczne jest to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.

L. Pytka

Jaskrawe i uporczywe łamanie podstawowych norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych) lub lekceważenie oczekiwań społecznych przez jednostkę.

Zachowanie tego typu są sprzeczne z powszechnie uznawanymi standardami społecznymi, budzą zwykle dezaprobatę społeczną (potępienie) i nie są przez instrumenty kontroli społecznej sankcjonowane- głównie ze względu na ich negatywne konsekwencje (tj. zaburzenie istniejącego ładu społecznego, zagrażania bezpieczeństwu i autonomii członków danego systemu społecznego).

MEN

• Niedostosowani społecznie to te dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się) zaburzenia w zachowaniu.

• Zagrożeni niedostosowaniem społecznym to te dzieci i młodzież, która wychowuje się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska, jak: własna rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także te, u których rejestrowane są przejawy zaburzeń sporadycznie.

Odmiany niedostosowania społecznego

1. Nieprzystosowanie do wymogów życia rodzinnego (ze względu na rolę dziecka w rodzinie)

2. Nieprzystosowanie do wymogów życia w grupie rówieśniczej (ze względu na rolę kolegi lub rówieśnika)

3. Nieprzystawanie do wymogów szkolnych (ze względu na rolę ucznia)

4. Nieprzystosowanie do wymogów życia małżeńskiego (ze względu na rolę męża lub żony)

5. Nieprzystosowanie do psychospołecznych wymogów związanych z własną płcią (ze względu na rolę płciową).

Wg L. Pytka

Zachowania antagonistyczno- destruktywne (wyrażają konflikt jednostki ze społeczeństwa: pozostają w wyraźnej opozycji do norm obyczajowych, moralnych i prawnych, a ich celem jest szeroko rozumiana destrukcja istniejącego ładu społecznego):

• Nadużywanie alkoholu

• Uzależnienie lekowe,

• Toksykomania,

• Samobójstwa lub próby samobójcze,

• Prostytucja,

• Promiskuityzm (nieuporządkowane życie seksualne),

• Wagary,

• Ucieczki z domu,

• Pasożytnictwo społeczne,

• Uczestnictwo w gangach.

Wg O. Lipkowski

• Nieposłuszeństwo,

• Ucieczki z domu,

• Notoryczne kłamstwa,

• Lenistwo szkolne,

• Zaburzenia koncentracji,

• Konflikty z kolegami, z nauczycielami,

• Lękliwość,

• Wulgarność (agresja werbalna) lub autoagresja),

• Niepowodzenia szkolne,

• Picie alkoholu,

• Używanie środków odurzających (narkomania, toksykomania).

• Zachowania przestępcze.

MEN

• Negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przepisanych rolach społecznych (rola społeczna dziecka w rodzinie, kolegi w grupie rówieśniczej, ucznia w szkole, pracownika w zakładzie pracy),

• Nagminne wagary,

• Ucieczki z domu i włóczęgostwo,

• Sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu,

• Odurzanie się,

• Niszczenie mienia,

• Stosowanie przemocy,

• Bójki,

• Przywłaszczenie cudzego mienia,

• Kradzieże,

• Udział w grupach negatywnych,

• Usiłowanie i dokonanie samobójstwa.

Wg T. Zachaluk (jak wyżej oraz)

• Demoralizacja seksualna,

• Tatuaże,

• Włamania,

• Rozboje,

• Wymuszenie,

• Chuligaństwo,

• Gwałty.

Wg M. Grzegorzewskiej:

• Tendencje społecznie negatywne,

• Odwrócenie uwagi od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcjach destrukcyjnych,

• Podziw i zainteresowanie dla tzw. „złych czynów”,

• Cynizm i brawura,

• Nieżyczliwy stosunek do człowieka i do cudzego mienia, do regulaminów,

• Nieumiejętność zżycia się z grupą,

• Stałe konflikty z otoczeniem,

• Brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny,

• Życie chwilą i przygodą awanturą,

• Sugestywność (podatność na wpływy),

• Brak hamulców i krytycyzmu,

• Brak wizji życia w płaszczyźnie etycznej, społecznie pozytywnej,

• Kłamstwo,

• Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji, brak wiary w możliwość tego,

• Niechęć do nauki (szczególnie wagary) i pracy.

WYKOLEJENIE SPOŁECZNE

Wg J. Konopnickiej

Manifestację wykolejenia społecznego stanowią zaburzenia w zachowaniu zgodnym z normami współżycia społecznego. Czynności te wyrażają negatywne ustosunkowanie się do norm prawnych i obyczajowych.

Wg Cz. Czapowa:

1. wykolejenie (niedostosowanie) obyczajowe-występuje wtedy, gdy mamy do czynienia z naruszeniem normy obyczajowej, za co grozi pogarda, dezaprobata, pouczenie

• alkoholizm

• narkomania,

• skłonność do zamachów samobójczych,

• samookaleczenia,

• ekshibicjonizm,

• prostytucja,

• przedwczesne rozpoczynanie życia seksualnego,

pasożytnictwo

1. wykolejenie (niedostosowanie) przestępcze- naruszenie normy prawnej, za co grozi określona kara przewidziana w kodeksie karnym

• Wyłudzanie,

• Kradzież,

• Kradzież z rozbojem,

• Rozbój,

• Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu,

• Wandalizm,

• Użycie przemocy,

• Gwałt seksualny jako szczególny wyraz przemocy,

• Aborcja.

Wg L. Pytki

1. Wykonanie obyczajowe- jednostka notorycznie łamie istniejące i obowiązujące ją normy moralne i obyczajowe- zachowania autodestrukcyjne:

• Nadużywanie alkoholu,

• Nadużywanie środków odurzających,

• Próby samobójcze,

• Przedwczesne rozpoczęcie życia seksualnego,

• Prostytucja,

• Pasożytnictwo społeczne (nieangażowanie się w naukę lub pracę przez osoby w wieku produkcyjnym).

1. Wykolejenie przestępcze- łamanie przez jednostkę norm prawnych, czemu zwykle towarzyszy szereg postaw antyspołecznych:

• Przestępstwa złodziejskie:

- kradzież,

- kradzież z włamaniem,

• Przestępstwa bandyckie:

- kradzieże rozbój cze,

- przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu,

• Przestępstwa zabawowe:

- wandalizm,

- zgwałcenie.

PRZYCZYNY NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO (I PRZESTĘPCZOŚCI)

1. Biologiczno- organiczne

1. Pochodzenia genetycznego (dziecko urodziło się ze skłonnościami: w rodzinach nieletnich przestępców częściej można spotkać jednostki odchylone od normy psychicznej niż w innych rodzinach); Aberracje chromosomów łączące się z anomaliami psychicznymi:

• Zespół Downa (trisomia chromosomu 21),

• Występowanie dodatkowego chromosomu Y w ostatniej parze (tj. chromosom Y determinującego płeć męską- u normalnych mężczyzn są 2 chromosomy płci- większy X i mniejszy Y, zdarza się, że zamiast jednego Y występują 2, a czasem nawet 3- łączy się to z reguły z wielką agresywnością, impulsywnością i brakiem panowania nad sobą)

• Psychopatie (uwarunkowane genetycznie i środowiskowo)

Osobowość socjopatyczna (psychopatyczna:

• Brak zrozumienia cudzych uczuć (brak empatii),

• Poziom intelektualny jest normalny albo wyższy od przeciętnego,

• Nie potrafią oni wyciągać wniosków z doświadczeń, w których ponieśli karę,

• Socjopatów można podejrzewać o deficyt w zakresie uczenia się,

• Stwierdzono u nich deficyt pobudzenia (np. ekscesywne ryzykanctwo jako poszukiwanie stymulacji),

• Niedojrzałość i płytkość emocjonalna wynikająca prawdopodobnie z nieskiego pobudzenia,

• Lęk nie występuje,

• Niedorozwój uczuć wyższych (brak sumienia i wstydu),

• Niedojrzałość emocjonalna,

• Niedostateczne zinternalizowanie wartości i norm,

• Orientacja na zaspokojenie własnych, egoistycznych dążeń, konsekwencja- liczne konflikty ze środowiskiem społecznym i jego normami,

• Odchylenie od normy u psychopaty nie zawsze jest odchyleniem w dół- jednostka może wykazywać niedomiar uczuć, oschłość uczuciową albo nadwrażliwość, osłabienie woli lub uporczywość i niezłomność woli),

• Psychopaci reagują albo silniej, albo słabiej (niewspółmierność między bodźcem a reakcją.

Nerwice a psychopatie

Nerwice- osoba wycofuje się w alkohol, narkomanię, obawia się czegoś niekonkretnego, często poczucie winy.

Psychopatie- osoba zachowuje się agresywnie, obawia się konkretnej osoby, koncentruje na sobie i swojej osobie.

1. Czynniki endokrynologiczne ( na zaburzenia zachowania mogą mieć wpływ gruczoły wydzielania wewnętrznego:

• Gruczoły nadnercza ( wydzielają hormon- adrenalinę- od którego zależą m.in. stany emocjonalne), zaburzenia: niedoczynność gruczołów nadnercza- choroba Addisona (obok szereg objawów fizjologicznych charakteryzuje się objawami psychicznymi- apatią, depresją, niezdecydowaniem, niemożnością skoncentrowania się); nadczynność gruczołów nadnercza- choroba Cushinga (stałe podniecenie, skłonność do irytacji).

• Tarczyca (wydzielająca tyroksynę); nadczynność gruczołu powoduje głęboki niedorozwój umysłowy, którego patologicznym przejawem jest choroba Basedowa (jej objawami psychicznymi są lęk, szybka zmienność nastrojów, stałe podniecenie i rozdrażnienie)

• Trzustka wydziela hormon insulinę, regulujący proces wchłaniania cukrów i skrobi- pośrednio ma wpływ na stany psychiczne człowieka (nadmierna pobudliwość, apatia połączona z agresją)

• Gruczoły przytarczyczne

• Gruczoły płciowe mają one największy wpływ na zachowania agresywne i skłonność do dominacji- męski hormon testosteron stymuluje agresję i skłonności dominacyjne.

1. Uszkodzenia organiczne, szczególnie centralnego układu nerwowego- szereg procesów patologicznych zachodzących w mózg może mieć wpływ na różne postacie patologii zachowania, procesy te mogą wypływać ze złej przemiany materii, zaburzeń natury biochemicznej, urazów fizycznych, nowotworów- wszystkie te uszkodzenia układu nerwowego mogą prowadzić do nieprzystosowania społecznego.

• Np. charakteropatie uszkodzenie CUN- mózgu i rdzenia kręgowego. Odchylenie od normy w zakresie życia popędowego, emocjonalnego i woli- w przypadkach charakteropatii mogą nastąpić w osobowości dziecka nagłe zmiany, np. Jednostki charakterystyczne po zapaleniu opon mózgowych.

Osobowość charakteropatyczna

• Przejawia oschłość uczuciową,

• Niepohamowanie w reakcjach,

• Zaburzone uczucia wyższe (współczucie, szacunek, przyjaźń),

• Obserwuje się tendencje destrukcyjne (złośliwość, intryganctwo, dokuczliwość, agresywność, skłonność do znęcania się nad zwierzętami i osobami słabszymi),

• W szkole nawet jeśli pozostaje w normie intelektualnej, to ma duże trudności w nauce.

1. Konstytucjonalne (świadomej aktywności wychowanka)

1. Przyspieszenie rozwoju- akceleracja- szybszy rozwój psychiczny i fizyczny dzieci w stosunku do rozwoju dzieci z lat ubiegłych, przyczyną tego są lepsze warunki gospodarcze, wyższa stopa życiowa ludności, wpływ różnorakich bodźców ze świata zewnętrznego i ich większa intensywność,

2. Zahamowanie rozwoju- retardacja- spowolnienie tempa rozwoju i osobowości jednostki, spowodowana przez czynniki materialne, warunki zdrowotnego rozwoju, atmosferę społeczną,

3. Dysharmonie rozwoju- nieharmonijny rozwój różnych funkcji tworzy tło, na którym powstają nerwice i trudności wychowawcze, spowodowany organicznymi zmianami w mózgu, zwiększoną wrażliwością całego organizmu na niekorzystne wpływy środowiskowe, działaniem psychotropowym czynników hormonalnych nadmiernym obciążeniem fizycznym lub niedostatkiem materialnej opieki,

1. Środowiskowe

1. Rodzina:

• Niewłaściwa postawa wychowawcza- zbytnia pobłażliwość lub zbytni rygoryzm wychowawczy,

• Zmienność stosunku do dziecka,

• Obojętny lub wrogi stosunek jednego lub obojga rodziców do dziecka,

• Niezaspokojone potrzeby psychiczne dziecka w rodzinie (bezpieczeństwa, akceptacji, miłości, uznania),

• Rozbicie rodziny,

• Alkoholizm rodziców,

• Rozwody,

• Nieprawidłowa atmosfera w domu,

• Wczesne małżeństwa,

• Zbyt szybkie tempo pracy rodziców,

• Rodziny jednopokoleniowe (każda rodzina ma własne mieszkanie),

• Zanik tradycji,

• Migracje ludności,

• Anonimowość życia wielkomiejskiego.

1. Grupy rówieśnicze

2. Szkoła:

Swoista struktura szkoły

• Szkoła podstawowa jest szkołą masową- znaczy to, że jej działaniem objęte są wszystkie dzieci, a więc także z zaniedbaniami środowiskowymi i trudnościami w nauce, wynikającymi z lżejszych zaburzeń rozwojowych, wad mowy, legastenii, zaburzeń motorycznych, słabszej wydolności psychofizycznej, wad organów zmysłowych

• Szkoła stosuje programy i metody nauczania, stawiając wymagania dostosowane do dzieci średnio uzdolnionych- dzieci mające trudności w nauce łatwo doznają niepowodzeń, szybko się zniechęcają, zaczynają wagarować, a potem często wkraczają na drogę wykolejenia i przestępstwa

• Duża liczebność klas utrudnia indywidualizację i pomoc dzieciom z mniejszą „wydolnością szkolną”

• Nieprawidłowe warunki życia szkolnego (przeludnienie klas, złe warunki lokalne)

• Dążenie do tego, aby wszystkie dzieci w równym stopniu opanowały materiał szkolny (zakres programowy), co dla niektórych jest zbyt trudne

• Niezbędne w dużej organizacji szkolnej regulaminy i przepisy początkowe bywają przyczyną konfliktów.

Błędy wynikające ze stosunku nauczyciela do dziecka wymagającego specjalnej opieki wychowawczej

• Nauczyciel, który nie zdołał poznać dziecka słabiej uczącego się i nie poznał przyczyn jego niepowodzeń szkolnych, narażony jest na popełnianie błędów, które mogą nie tylko pogłębiać trudności dziecka, ale stać się zaczątkiem wykolejenia- stałe podwyższanie poziomu nauczania stawia uczniów z zaburzeniami i trudnościami w rozwoju i nauce w coraz gorszej, bardziej stresowej i nerwocogennej sytuacji, nie stwarza możliwości rozwoju uczniom bardzo zdolnym i witalnym, wskutek czego nudzą się oni w szkole,

• Zbyt mało jest mężczyzn nauczycieli, co zmniejsza wychowawczy wpływ szkoły na chłopców -90% młodzieży niedostosowanej społecznie stanowią chłopcy,

• Ocenienie tylko wydolności intelektualnej dziecka, a pomijanie jego osłabionej lub wypaczonej sfery uczuć i woli, które utrudniają wykorzystanie uzdolnień,

• Pomijanie w ocenianiu dziecka okoliczności, warunków oraz wysiłków, które są nieraz bardzo dużo mimo słabszych efektów szkolnych,

• Niedostateczna znajomość środowiska rodzinnego dziecka i niepedagogizowanie go,

• Chęć pozbycia się uczniów niedostosowanych społecznie, bo bywają oni ordynarni, agresywni, zaniżają wyniki nauczania,

• Brak kwalifikacji nauczyciela do pracy z dziećmi i niedostosowanymi społecznie, bark opieki specjalistycznej lekarskiej i psychologicznej,

• Niedostateczna liczba i niezbyt dobre warunki pracy świetlic szkolnych,

• Szkoła preferuje zadania dydaktyczne, w praktyce często rezygnując z pracy wychowawczej lub ograniczając czas na nią przeznaczony (traktowanie nauczania za zadanie pierwszoplanowe, a zaniedbywanie zadań wychowawczych),

• Przeładowane treściami programy, sztywny sposób ich realizacji,

• Ujemna ocena dziecka i krzywdzące je reakcje pedagogiczne nakłanianie do nauki przy pomocy systemu kar (zła ocena, nagana publiczna, wzywanie rodziców do szkoły, niepromowanie ucznia do następnej klasy)- nie powoduje to gotowości dziecka do pracy i nauki, a wręcz przeciwnie, wpływa na to, że wyniki stają się gorsze,

• Stosowanie metod przymusu i represji w stosunku do dziecka o słabej strukturze nerwowej, zahamowanego lękliwego.

1. Czynniki makrospołeczne:

• Sytuacja społeczna i ekonomiczna kraju, urbanizacja,

• Migracje ludności z miast do wsi (gdy zmiana miejsca pobytu pociąga za sobą zbyt duże trudności adaptacyjne, związane z przyswojeniem sobie nowego sposoby życia, nowych umiejętności, wiadomości, które przekraczają wytrzymałość fizyczną lub psychiczną człowiek, wtedy może odegrać rolę dezorganizującą),

• Wojny,

• Środki masowego przekazu (agresja, chęć naśladowania czynów przestępczych; dziecko wychowawczo zaniedbane odbiera program selektywnie, przejmuje żywiej te jego partie, które odpowiadają jego niezaspokojonym potrzebom, społecznie niedostosowany poszukuje szczególnie tematyki kryminalnej i seksualnej, dzieci wykolejone są bardziej uczulone na treści, które same przeżyły osobiście- sceny strachu, gwałtu, okrucieństwa, sceny napadu, pobicia, znęcania się, kradzieży, konfliktów rodzinnych, zwracają uwagę na ekscentryczne sposoby bycia).

STSTEM OPIEKI NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEDOSTOSOWANĄ SPOŁECZNIE- statystyka

W Polsce- zgodnie z zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 26.10.1982 roku (Dz. U. z 1982r. Nr 35, poz. 228 z późn. Zmianami: Dz. U. z 2003 r. Nr 137, poz. 1304; Dz. U. z 2005 r.) oraz Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jednolity ze zmianami Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109)- przewiduje stosowanie następujących środków wychowawczych i poprawczych:

• Upomnienie,

• Zobowiązanie do określonego postępowania,

• Ustalenie odpowiedzialnego nadzoru rodziców lub opiekunów,

• Ustalenie nadzoru organizacji młodzieżowej lub społecznej bądź osoby godnej zaufania,

• Zastosowanie nadzoru kuratora,

• Skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, a także organizacji społecznej zajmującej się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, szkoleniowym,

• Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych,

• Przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,

• Umieszczenie nieletniego w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii, ośrodku szkolno-wychowawczym,

• Umieszczenie w zakładzie poprawczym,

• Zastosowanie innych środków przewidzianych w ustawie, w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

System ten jest organizowany przez:

• Upomnienie,

• Zobowiązanie do określonego postępowania,

• Ustalenie nadzoru organizacji młodzieżowej lub społecznej bądź osoby godnej zaufania,

• Zastosowanie nadzoru kuratora,

• Skierowania do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, a także organizacji społecznej zajmującej się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, szkoleniowym,

• Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych,

• Przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,

• Umieszczenie nieletniego w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii, ośrodku szkolno- wychowawczym,

• Umieszczenie w zakładzie poprawczym,

• Zastosowanie innych środków przewidzianych w ustawie, w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

System ten jest organizowany przez:

Ministerstwo Edukacji Narodowej (zapewnia opiekę nad nieletnimi niedostosowanymi społecznie lub zagrożonymi wykolejeniem, tworząc poradnie psychologiczno- wychowawcze, zapewnia też etaty pedagogom szkolnym otaczającym opieką i udzielającym pomocy uczniom z trudnościami w uczeniu się i z zaburzeniami w zachowaniu, uczniom zaniedbanym wychowawczo i środowiskowo), organizuje:

• Pogotowia opiekuńcze (placówki opiek całkowitej o charakterze diagnostyczno- selekcyjnym i kompensacyjnym; do pogotowia kierowane są najczęściej dzieci, którym rodzice z przyczyn obiektywnych nie mogą zapewnić opieki),

• Domy dziecka jako placówki opieki całkowitej dla dzieci i młodzieży pozbawionej opieki rodzin, najczęściej sierot społecznych),

• Państwowe młodzieżowe ośrodki wychowawcze (przeznaczone dla młodzieży niedostosowanej społecznie i przestępczej: są one sprofilowane i przeznaczone dla różnych grup dzieci).

Ministerstwo Sprawiedliwości: (ma w swojej gestii następujące placówki resocjalizacyjne):

• Rodzinne ośrodki diagnostyczno- konsultacyjne,

• Schroniska dla nieletnich (pobyt: nie dłużej niż 3 m-ce; jeżeli zasadne jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego, zatarcia śladów czynu karalnego, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego),

• Zakłady poprawcze różnych typów, w zależności od potrzeb wychowanków (typy placówek resocjalizacyjnych:

- zakłady dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu, prowadzące pracę wychowawczą w środowisku otwartym,

- zakłady dla nieletnich wymagających bezpośredniego nadzoru wychowawczego,

- zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemoralizowanych w wysokim stopniu,

- zakłady dla nieletnich upośledzonych umysłowo, stosujące oddziaływanie resocjalizacyjno- rehabilitacyjne,

Zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neurologicznymi i z innymi zaburzeniami osobowości, zapewniające wzmożoną opiekę psychoterapeutyczną).

Ministerstwo Zdrowia (organizuje następujące formy pomocy):

• Poradnie zdrowia psychicznego,

• Oddziały psychiatrycznej opieki zdrowotnej,

• Zakłady lecznictwa odwykowego dla osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków,

• Zakład pomocy społecznej dla głębiej upośledzonych,

• Domy małego dziecka (dla dzieci od 0 do 3 lat).

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (ma w swojej gestii):

• Policyjne izby dziecka,

• Referaty do spraw nieletnich przy terenowych jednostkach policji.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (ma w swojej gestii):

• Regionalne ośrodki polityki społecznej,

• Powiatowe centra pomocy rodzinie,

• Ośrodki pomocy społecznej,

• Domy pomocy społecznej,

• Placówki specjalistycznego poradnictwa (w tym rodzinnego),

• Placówki opiekuńczo- wychowawcze,

• Ośrodki adopcyjno- opiekuńcze,

• Ośrodki wsparcia,

• Ośrodki interwencji kryzysowej.

Nieletni wg wykonywanych środków wychowawczych lub poprawczych (GUS, 2008)

Rodzaje środków	2007
Nadzór Kuratora	49259
W tym społecznego	31993
Rodziców	15200
Umieszczenie w:
Zakładzie poprawczym	1916
Młodzieżowym ośrodku wychowawczym	95014
Młodzieżowym ośrodku socjoterapii	1727
Ośrodku szkolno- wychowawczym	891
Skierowanie do ośrodka kuratorskiego	1471

Nieletni, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze, poprawcze lub kary w sądach powszechnych w związku z czynami karalnymi (GUS, 2008):

Wyszczególnienie	2006
	Ogółem
Według wybranych rodzajów przestępstw
Przeciwko życiu i zdrowiu w tym:
Zabójstwo	19
Uszczerbek na zdrowiu- uszkodzenie ciała	1561
Udział w bójce lub pobiciu	2427
Przestępstwa związane z narkomanią	1314
Przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości w tym:
Groźba karalna i zmuszanie
Zgwałcenie	50
Przeciwko mieniu w tym:
Kradzież rzeczy	3876
Kradzież z włamaniem	2606
Rozbój	1849
Kradzież rozbójnicza	57
Wymuszenie rozbójnicze	482

Wykład VI 30.03.2011

Tyflopedagogikę (grec. Typhlós) określa się jako naukę o kształceniu, wychowaniu i rewalidacji niewidomych, ociemniałych i żałobo widzących (także z dodatkowymi niepełno sprawnościami).

DEFINICJE I KLASYFIKACJE OBNIŻENIA OSTROŚCI WZROKU

Ostrość wzroku- zdolność rozróżniania dwóch punktów przy maksymalnym zbliżeniu.

Ostrość wzroku mierzy się za pomocą tablic Snellena. Ostrość wzroku ustala się biorąc pod uwagę stosunek odległości, z jakiej widzi się dany znak, do odległości, z jakiej powinna go widzieć osoba prawidłowo widząca (stosunek ten wyraża się w formie ułamka zwykłego lub dziesiętnego):

Np. jeśli dana osoba odczytuje z tablicy Snellena (jako ostatni) z odległości 6m znak przewidziany dla tej odległości (znak, który osoba prawidłowo widząca widzi z odległości 5m), to oznacza, że ostrość wzroku tej osoby wynosi; V= 6/6 = 1,0 (tzn, że wzrok funkcjonuje na normalnym poziomie). Natomiast jeśli dana osoba z odległości 6m widzi znak , który prawidłowo widząca widzi z odległości 60m, to oznacza, że jej ostrość wzroku wynosi . V = 6/60 = 0,1 (jest to więc ostrość dziesięciokrotnie obniżona w stosunku do normy.

MIĘDZYNAROWOWA KLASYFIKACJA OBNIŻENIA OSTROŚCI WZROKU

KATEGORIA	Stopień uszkodzenia wzroku	Ostrość wzroku po korekcji	Terminologia (nazwa)
Wzrok w granicach normy	-	Od 0,8 do 1,0	Wzrok całkowicie normalny
	Lekki	Poniżej 0,8	Wzrok prawie normalny
Słabo wzroczność (niedowidzenie)	Umiarkowany	Poniżej 0,3	Słabo wzroczność umiarkowana
	Znaczny	Poniżej 0,1	Słabo wzroczność znaczna
Ślepota (niewidomy)	Głęboki	Poniżej 0,05	Słabo wzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
	Prawie całkowita	Poniżej 0,002	Ślepota prawie całkowita – poczucie światła
	całkowita	0,00	Ślepota całkowita ślepota medyczna (całkowite zniesienie czynności wzrokowych)

(WHO, 1992) – definicja opiera się na kryteriach medycznych, na uszkodzeniu podstawowych czynności wzrokowych- osłabieniu ostrości wzroku i zaburzeniu pola widzenia:

Słabo widzący- to taka osoba, której funkcje wzrokowe są zaburzone pomimo leczenia lub standardowej korelacji okularowej i której ostrość wzroku wynosi od 6/18 [0,3] do poczucia światła lub pole widzenia jest mniejsze niż 10° od punktu fiksacji, ale która posługuje się lub potencjalnie może się posługiwać wzrokiem w celu zaplanowania lub wykonania czynności

Niewidomi- osoby z ostrością wzroku 0 (ślepota medyczna- amaurosis), osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05 (osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabo wzrocznością głęboką)

3/60 (0,05) ≤ SŁABO WIDZĄCY < 6/18 (0,3) NIEWIDMOMI < 3/60 (0,05)

Międzynarodowy Rejestr Chorób (ICD):

Niewidomi – osoby należące do kategorii I (od całkowitej ślepoty do poczucia światła)

Słabo widzący – osoby mieszczące się między 2 a4 kategorią ( od poczucia światła do ostrość nie większej niż 6/18 [0,3])

Międzynarodowa Klasyfikacja uszkodzeń, Niepełnosprawność i Upośledzeń(1980) przyjmuje następujący podział i stopnie ostrości wzroku wyrażone w ułamkach dziesiętnych:

Zaburzenia widzenia	Kategoria	Ostrość wzroku przy możliwie najlepszej korekcji
		Maksymalna tzn. mniejsza niż…
Słabe widzenie	1	6/ 18 20/70 3/10 (0,3)
	2	6/60 20/200 1/10 (0,1)
Ślepota	3	3/60 (liczy palce z odl. 3m) 20/400 1/20 (0,05)
	4	1/60 (liczy palce z odl. 1 m) 5/300 (20/1200) 1/50 (0,02)
	5	Bark poczucia światła

MEN (1993)

• Dzieci słabo widzące – to dzieci, które zachowały zdolność widzenia i traktują ją jako główny kanał uczenia się; mogą przez dłuższy czas czytać teksty czarno drukowe (choćby wymagało to specjalnie powiększonego druku i specjalnie powiększających pomocy optycznych)

• Dzieci niewidome – te, które nie mogą wykorzystywać wzroku w trakcie nauki szkolnej, na skutek braku wzroku posługują się pismem punktowym Braille’a

• Dzieci szczątkowo widzące – postrzegają zarysy kształtów przedmiotów i ich ruch, mogą mieć możliwość rozróżniania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej

PZN:

• Słabo widzący – osoba, która nie jest całkowicie niewidoma i u której ostrość wzroku w lepszym oku po korelacji szkłami nie przekracza 0,1 lub u której pole widzenia w lepszym oku nie jest większe niż 30°

• Niewidomy – osoba z ostrością wzroku mniejszą równa 0,05 w lepszym oku korelacji okularowej lub pole widzenia o średnicy nie większej niż 20°

Klasyfikacja ze względu na grupę inwalidzką

I grupa inwalidzka- osoby z ostrością wzroku 0-0,05 lub polem widzenia zawężonym do 20° (może wystąpić tylko Edna z tych wartości)

II grupa inwalidzka- osoby z ostrością wzroku 0,05-0,1 lub polem widzenia zawężonym do 30°

I i II grupa inwalidzka to osoby prawnie niewidome

Klasyfikacja ze względu na czas utraty wzroku

1. Osoby, które utraciły wzrok w okresie od 0 do 5 roku życia (niewidome),

2. Osoby, które utraciły wzrok w okresie późniejszym niż 5 rok życia (ociemniałe).

Klasyfikacja ze względu na to kiedy podjęto rehabilitację

1. osoby, wobec których podjęto rehabilitację natychmiast po stwierdzeniu uszkodzenia lub utraty wzroku,

2. osoby, wobec których podjęto rehabilitację w okresie późniejszym

Klasyfikacja ze względu na stan wzroku

1. sytuacja, gdy utrata wzroku postępuje

2. sytuacja, gdy stan wzroku jest ustabilizowany

Klasyfikacja ze względu na obecność dodatkowych niepełnosprawności

1. osoby niewidome i z uszkodzonym narządem słuchu (głuchoniewidome)

głuchoniewidomy – osoba, u której występuje uszkodzenie wzroku w takim stopniu, że ostrość wzroku po korekcji w lepszymm oku nie przekracza 0,1 lub pole widzenia nie przekracza 30° oraz uszkodzenie słuchu w stopniu co najmniej umiarkowanym (średni ubytek słuchu wynosi minimum 40dB w lepszym uchu):

• osoby całkowicie głuchoniewidome

• osoby niesłyszące, mające użyteczny wzrok

• osoby niesłyszące, mające użyteczny słuch

• osoby mające użyteczny słuch i wzrok.

1. Osoby niewidome i jednocześnie upośledzone intelektualnie

2. Osoby niewidome i niepełnosprawne ruchowo

3. Osoby niewidome i przewlekle chore

4. Osoby niewidome i głuchonieme.

SCHEMAT OKA

Zaburzenia narządu wzroku

1. Uszkodzenia widzenia centralnego - człowiek nie widzi przedmiotów o określonej wielkości, z jakiej widzi oko pełnosprawne( miarowe). Widzenie centralne mierzone jest ostrością wzroku:

Uszkodzenie widzenia centralnego ma negatywny wpływ na wiedzenie przedmiotów, ich kształtów, zwłaszcza małych przedmiotów ( w tym również cyfr i innych znaków graficznych- pisma, druku).

1. Uszkodzenia widzenia obwodowego – przejawiają się w ograniczeniach i ubytkach pola widzenia. Normalne pole widzenia każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej 150°, a w płaszczyźnie pionowej 120°. Przy częściowym nakładaniu się pól obu oczu pełne pole widzenia człowieka wynosi w płaszczyźnie poziomej ok. 200°.

Ograniczenie pola widzenia może być:

• Połowiczne (utrata połowy pola widzenia po lewej i prawej stronie),

• Kwadrantowe (wypadnięcie kwadratu (¼) pola widzenia- prawego górnego, prawego dolnego, lewego górnego, lewego dolnego)

• Ubytki wysypkowe ( w postaci mroczków, plamek, muszek)

• Mogą być także ubytki: zajęcie centralnego pola wiedzenia, zajęcie obwodowego pola widzenia (widzenie lunetowe- jak w przypadku patrzenia przez dziurkę od klucza).

1. Uszkodzenie okołoporodowe

2. Choroby analizatora wzrokowego, powodujące bark wzroku:

1. nowotwory oczu lub mózgu

2. jaskra (podjęte w porę leczeni może zmniejszyć rozmiary inwalidztwa wzroku – brak leczenia w przypadku jaskry nieuchronnie prowadzi do zaniku nerwu wzrokowego i ślepoty; skłonność do chorowania na jaskrę (podniesienie ciśnienia śródgałkowego) jest dziedziczna)

3. jaglica (egipskie zapalenie spojówek; choroba wirusowa dotycząca spojówki i rogówki; powoduje zbliznowacenie rogówki (bielmo) i podwinięcie powiek; leczenie- antybiotyki, mechaniczne usuwanie powstających przy tym grudek, przeszczep rogówki)

1. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą:

1. Ospa (przed powszechnym zastosowaniem szczepień ochronnych zbierała obfite żniwo niewidomych)

2. Zapalenie opon mózgowych i mózgu

3. Szkarlatyna

4. Niekiedy gościec

5. Choroby tropikalne

1. Cukrzyca

2. Zatrucie (alkoholem, jadem kiełbasianym, grzybami w niektórych przypadkach prowadzi do ślepoty- zazwyczaj dotyczy to głównie kilkuletnich dzieci i osób dorosłych)

3. Urazy:

1. Mechaniczne (zabawy kijami, strzały z łuku, kamienie z procy, zranienia w wyniku eksplozji znalezionej amunicji (tzw. Niewypałów), zranienia i ukłucia oczu nożem, nożyczkami, widelcem),

2. Termiczne (promienie Roentgena lub promienie po eksplozji broni nuklearnej mogą spowodować ciężkie uszkodzenia wzroku),

3. Chemiczne (np. strzelanie wapnem z butelki- powoduje poparzenie, proch z wiatrówek i pistoletów)

1. Awitaminoza

2. Zmiany starcze:

1. Zmętnienie soczewki,

2. Zaburzenie funkcjonowania mięśnia rzęskowego – złe napięcie akomodacji

Patologia układu wzrokowego:

• Achromatopsja- brak zdolności widzenia barw,

• Aniridia- wrodzony niedorozwój lub brak tęczówki,

• Aphakia- bezsoczewkowość,

• Zaćma (cataracta)- zmętnienie soczewki,

• Retinopatia cukrzycowa (soczewkowe zwyrodnienie siatkówki),

• Jaskra (glaukoma),

• Zwyrodnienie plamki żółtej

• Małoocze- niedorozwój gałek ocznych,

• Wysoka krótkowzroczność (myopia),

• Zanik nerwu wzrokowego,

• Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki,

• Retinopatia wcześniacza (zwłóknienie pozasoczewkowe),

• Oczopląs,,

• Olśnienie,

• Światłowstręt,

• Światłolubność.

• Widzenie fluktuacyjne- zmienne

Według światowych danych szacuje się, że poważne zaburzenia widzenia występują u 1% populacji. Populacja osób niewidomych: ok. 16 mln na całym świecie:

Afryka- 700 osób na 100 tys.

Azja- 700 osób na 100 tyś.

Australia- 450 osoby na 100 tys.

Ameryka- 252 osoby na 100 tys.

Europa- 114 osób na 100 tys.

W Polsce nie ma dokładnych danych dotyczących liczby niepełnosprawnych ze względu na wzrok. Szacuje się, że liczba osób z uszkodzeniem wzroku przekracza 500 tys.

Wg. Statystyki PZN, liczba niewidomych wynosi ok. 6 tys. (ok. 10% jego członków), osób słabo widzących jest ok. 68 tys.(ok. 90%).

Jakie zmiany zachodzą w populacji osób z dysfunkcją wzroku?

• Całkowita liczba osób niewidomych i słabo widzących ulega stałemu zwiększeniu. Wynika to z wielu powodów. Jednym z nich są starzejące się społeczeństwa i niepełnosprawność wzrokowa związana z wiekiem. Inna przyczyna związana jest z postępem medycyny, która ratując życie, nie potrafi wyeliminować wszystkich skutków chorób, wypadków, itp.

• Na całym świecie wzrasta liczba dzieci słabo widzących, natomiast maleje liczba całkowicie niewidzących.
  Jest to spowodowane postępem medycyny i upowszechnieniem opieki lekarskiej i społecznej nad małymi dziećmi, ludźmi dorosłymi i starymi. Wpłynął na to również rozwój nauk medycznych i psychologicznych (psychologicznych szczególnie ich działów z pogranicza pedagogiki specjalnej: pediatrii, neurologii, okulistyki, otolaryngologii, psychologii klinicznej, psychologii rehabilitacyjnej). Przyczyniły się one do rozwoju diagnostyki zaburzeń rozwojowych we wczesnym dzieciństwie, a więc i opieki specjalnej od chwili stwierdzenia objawów upośledzenia u małych dzieci (wczesna interwencja).

• Istnienie tendencja do zwiększania się liczby dzieci, u których poza uszkodzeniem (lub brakiem) wzroku występują jeszcze innego rodzaju zaburzenia i deficyty rozwojowe (np. upośledzenie umysłowe, zaburzenia mowy, schorzenia neurologiczne, brak słuch)- zarówno na świecie, jak i w Polsce obserwuje się zwiększenie liczby dzieci niewidomych i słabo widzących z dodatkowo ograniczoną sprawnością.

Wykład VII 04.05.2011r

Pedagogika terapeutyczna- R. Janeczko 1992

Nauka zajmująca się teorią i praktyką wychowania samowychowania, kształcenia- samokształcenia, samoobsługi i opieki pedagogicznej nad tymi osobami, które z powodu ryzyka zachorowania, choroby i uszkodzenia narządu ruchu oraz wskutek warunków leczenia i chorowania lub współwystępujących zaburzeń mają trudności w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu zgodnie ze społecznie uznanymi ideami wychowania.

Pedagogika terapeutyczna ≠ terapia pedagogiczna

Pedagogika terapeutyczna

Zajmuje się dziećmi, osobami dorosłymi i starszymi niepełnosprawnymi ruchowo (trwale lub czasowo), w czasie choroby (lub w okresie postchorobowym), gdy osoba ta nie może funkcjonować tak, jak zdrowi rówieśnicy.

Terapia pedagogiczna

Usprawnia dzieci i dorosłych, uczy umiejętności przetrwania krytycznych dla nich momentów lub niejednokrotnie długo trwających okresów leczenia (szczególnie osoby przewlekle chore). Pedagogikę tego typu określa się jako część, nieodzowny element procesu leczenia i ważny czynnik profilaktyczny (zapobiegający ujemnym konsekwencjom choroby, głównie w zakresie rozwoju psychicznego). Zastosowanie: w szkołach i przedszkolach, szpitalach, sanatoriach, domach specjalnych dla dorosłych, zakładach leczniczo- wychowawczych.

Uszkodzenia narządu ruchu - to ograniczenie lub zmniejszenie sprawności fizycznej na skutek zmian wrodzonych lub nabytych układu kostno- stawowego i mięśniowo- nerwowego.

Rozwój motoryczny człowieka obejmuje:

• Lokomocję, czyli umiejętność przemieszczania się w przestrzeni oraz

• Manipulację, czyli zdolność do używania własnych rąk jako narzędzi.

Ważnym przejawem rozwoju motorycznego jest także rozwój postawy, który oznacza wzrastającą zdolność do kontrolowania różnych części swego ciała, przede wszystkim tułowia i głowy.

Za czynności ruchowe odpowiedzialny jest narząd ruchu:

• Kości

• Stawy

• Więzadła

• Mięśnie kończyn górnych, dolnych

• Kręgosłup.

Narząd ruchu jest ściśle powiązany z innymi układami, a szczególnie z układem nerwowym, którego elementy tworzą tzw. układ ruchu.

Układ ruchu jest odpowiedzialny za przebieg czynności motorycznych, tzn. lokomocyjnych- umożliwiających poruszanie się, przemieszczanie w przestrzeni oraz manipulacyjnych, polegających na różnorodnych działaniach na przedmiotach.

UKŁAD RUCHU

NARZĄD RUCHU + UKŁAD NERWOWY

UKŁAD NERWOWY- zespół w organizmie zwierzęcym służący do odbierania informacji ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego oraz kierujący reakcjami organizmu, stosownie do odbieranych bodźców; jest zbudowany z właściwych elementów pobudliwych, czyli neuronów (komórek nerwowych) oraz komórek glejowych [neurony nie żyją w mózgu w izolacji, ok. połowa mózgu to komórki glejowe, które wypełniają luki między neuronami i dostarczają za pomocą krwi substancji odżywczych do komórek nerwowych; otaczają też włókna nerwów obwodowych [aksony], wytwarzając dookoła nich osłonki mielinowe.

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

MÓZG RDZEŃ KRĘGOWY

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

ZWOJE NERWOWE NERWY

Najczęściej obserwowanymi przejawami rozwoju układu motorycznego są: napięcie mięśniowe i podstawowe odruchy ruchowe.

Odruch- automatyczny, stereotypowa reakcja na specyficzny bodziec.

ODRUCHY PODSTAWOWE

• Odruch poszukiwania piersi, odwracanie przez noworodka głowy w kierunku bodźca dotykowego, czemu towarzyszy otwarcie ust.

• Odruch chwytny, chwytnie przez niemowlę obiektu, który dotyka wewnętrznej strony dłoni, wyzwalany przez podrażnienie wewnętrznej strony dłoni, wyzwalany przez podrażnienie wewnętrznej strony dłoni (zanika ok. 3 m-ca życia)

• Odruch Moro, reakcja dziecka na utratę oparcia dla głowy lub głośny dźwięk, składająca się z gwałtownego wyprostowania rąk i palców, po którym następuje przytulenie zaciśniętych piąstek do piersi; nazywany inaczej odruchem obejmowania, gdyż związany jest wykonywaniem ruchu przypominającego obejmowanie w odpowiedzi na gwałtowny bodziec, np. wyciągnięcie kocyka spod pleców dziecka, zanika ok. 6 m-ca życia.

• Odruch toniczno-szyjny, zmiana pozycji ciała niemowlęcia, kiedy głowa jest odwrócona w jedną stronę: następuje wówczas wyciągnięcie przed siebie ręki po tej samej stronie i skurczenie ręki po przeciwnej stronie, co przypomina postawę szermierza.

• Odruch kroczenia, reakcja niemowlęcia na trzymanie go w pozycji wyprostowanej, lekko pochylonego do przodu, z nogami dotykającymi twardego, płaskiego podłoża, polegająca na ruchach zbliżonych do chodzenia, nazywany inaczej odruch stąpania, związany z wykonywaniem naprzemiennych ruchów kończyn dolnych przy dotykaniu stopami podłoża (zanika ok. 5 m-ca życia.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ W OBRĘBIE NARZĄDU RUCHU

• Wady wrodzone:

1. Spowodowane czynnikami wewnątrzpochodnymi takimi, jak: choroby genetyczne i zaburzenia w chromosomach- powodują np.:

1. Wrodzone niedorozwoje lub ubytki kończyn dolnych i górnych, np.:

- Dodatkowe palce lub ich zrost-wada tego typu może powstać w konsekwencji zaburzeń chromosomowych (np. trisomii chromosomu 13) posiadania nieprawidłowego genu, w niektórych przypadkach ich etiologia jest nieznana- tego typu zaburzenia pojawiają się z częstością 2/1000 noworodków;

-brak kończyn (Amelie),

-dłonie i stopu wyrastają bezpośrednio z tułowia (fokomelie)- powstają one najczęściej na skutek działania czynnika szkodliwego (teratogenu) w okresie aktywnego tworzenia się kończyn tzn. między 4 a 7 tygodniem ciąży; przykładem teratogenu wywołującego ten rodzaj wad jest thalidomid- lek, który w latach 69- tych zalecany kobietom w ciąży jako poprawiający ich samopoczucie, spowodował urodzenie się na zachodzie Europy wielu dzieci z omawianym zaburzeniem. Tzw. Okres krytyczny dla tego czynnika zawiera się w przedziale między 34 a 50 dniem licząc od ostatniej miesiączki.

1. Wrodzone zniekształcenia stóp,

2. Wrodzone zwichnięcia biodra

-dysplazje- niepełne ukształtowanie się stawu biodrowego w okresie życia płodowego- stan ten może, przy niekorzystnych warunkach przejść w nadwichnięcie, a nawet zwichnięcie stawu biodrowego; aby prawidłowo ukształtował się staw dziecka stosuje się tzw. „szerokie pieluszkowanie” oraz noszenie dziecka na biodrze matki lub jej brzuchu, czasem trzeba zastosować nieskomplikowane aparaty ortopedyczne, w przypadku zwichnięcia stawu stosuje się leczenie z wykorzystaniem wyciągu, u dzieci wobec których zawiodło leczenie zachowawcze lub zbyt późno je podjęto (np.: dopiero w 2 roku życia), często konieczny okazuje się zabieg operacyjny;

1. Wrodzone zniekształcenia funkcji stawów,

2. Wrodzone zniekształcenia kręgosłupa i tułowia

-skolioza (boczne skrzywieni kręgosłupa- odchylenie anatomicznej osi kręgosłupa od linii środkowej ciała lub osi mechanicznej, wzdłuż której w normalnych warunkach przenosi się siła obciążenia- stopień tych deformacji jest zależny od wieku, w którym proces patologizacji w obrębie kręgosłupa się rozpoczął- są one tym cięższe, im we wczesnej fazie okresu dorastania, około 10-11 roku życia- sposobem leczenia są wówczas ćwiczenia korekcyjne (jeśli mimo ćwiczeń skrzywienie pogłębia się, konieczne staje się noszenie gorsetu, a w niektórych przypadkach- wykonanie zabiegu operacyjnego.

1. Przepuklina oponowo-rdzeniowa z niedowładami i porażeniami kończyn.

1. Spowodowane czynnikami zewnątrzpochodnymi (które uszkadzają rozwijający się płód):

1. Promieniowanie jonizujące, działające w okresie prenatalnym

2. Czynniki toksyczne i chemiczne leki,

3. Czynniki infekcyjne

4. Niedotlenienie płodu,

5. Baraki pokarmowe brak ryboflawiny- witaminy B2, witaminy D.

• Wady nabyte powstałe na pewnym etapie życia człowieka, spowodowane:

1. Zaburzeniami o etiologii urazowej (spowodowane urazem):

1. Zniekształcenia po złamaniach, zwichnięciach, uszkodzeniach ścięgien, więzadeł, mięsni i skóry,

2. Skostnienia okołostawowe,

3. Przykurcze,

4. Martwice kości,

5. Amputacje.

1. Zaburzenia spowodowanymi procesem chorobowym (spowodowanymi chorobą)- czasami w wyniku choroby np. nowotworu zmian martwiczych bądź na skutek urazu dochodzi do amputacji; u ludzi młodych (do 16 roku życia) amputacje dotyczą częściej kończyn górnych i są powiązane z urazem, natomiast u osób starszych amputacje na ogół dotyczą kończyn dolnych i mają etiologię chorobową; amputacjom często towarzyszy zjawisko czucia fantomowego- odczuwania kończyny, której nie ma. Uszkodzenia mogą być spowodowane także chorobą naczyniową lub zmianami zwyrodnieniowymi.

2. Stanami zapalnymi w kościach, stawach, mięśniach i układzie nerwowym- doprowadzają do:

1. Zniekształcenia kości i stawów,

2. Ograniczenia ruchów w stawach,

3. Niedowładów i porażeń mięśni.

1. Stanami niedotlenienia i zaburzeń przemiany materii i czynności hormonów:

1. MPDz,

2. Martwice kości,

3. Złuszczenie główki kości udowej,

4. Choroby metaboliczne: otyłość, cukrzyca,

5. Zaburzenia układu krążenia,

6. Wady serca.

Klasyfikacje chorób

Kryterium ze względu na podobieństwo przebiegu chorób i ich etiologii (ze względu na etiologię, przebieg)

• Choroby i zniekształcenia narządu ruchu na tle procesów zapalnych

• Nowotwory i nowotworowe zmiany kości i tkanek miękkich narządu ruchu

• Porażenia i niedowłady w przebiegu chorób kręgosłupa i rdzenia kręgowego oraz uszkodzeń mózgu

• Choroby reumatoidalne i inne

Choroba reumatyczna

Jest to choroba przebiegająca przewlekle, z nawrotami i powoduje uszkodzenia układu krążenia. Wywołana jest przez paciorkowce beta. Zakażenia te i dzieci są nagminne. Największe nasilenie choroby przypada na 4-8 rok życia. Stwierdzono też jej sezonowość- powraca w okresie jesienno-zimowym. Pierwsze objawy choroby to: złe samopoczucie, brak łaknienia, bladość, podwyższona ciepłota ciała. Po kilku dniach pojawiają się charakterystyczne objawy choroby reumatycznej- dolegliwości stawowe, obrzęki, uszkodzenie serca, pląsawica (mimowolne ruchy, niezborność ruchów, drżenie).

Kryterium ze względu na choroby poszczególnych układów narządu ruchu

• Choroby układu kostnego (np. nowotwory kości)

• Choroby układu stawowego (np. zmiany zwyrodnieniowo- zniekształcające stawów- spowodowane np. gruźlicą kostno- stawową (prowadzi ona do zniszczenia i uszkodzenia stawów oraz osłabienia mięśni)

• Choroby układu mięśniowego (np. dystrofie mięśniowe)

• Choroby układu naczyniowego (np. nowotwory tkanki naczyniowej)

• Choroby układu nerwowego (np. uszkodzenia splotów nerwowych czy nerwów obwodowych).

Mózgowe porażenie dziecięce występuje z częstotliwością 1,5-3 na 1000 dzieci (w Polsce, na 40-50 tys. dzieci niepełnosprawnych ruchowo około 20-25 tys. to dzieci z MPDz).

Spowodowane jest:

• Nieprawidłowościami dotyczącymi łożyska pępowiny,

• Niewydolnością krążenia u matki bądź ciężko przebiegającym porodem,

• Wcześniactwem (nieukończony 37 tydzień życia płodowego),

• Małą masą urodzeniową (u noworodków z masą ciała 1000g i niższą ryzyko wystąpienia MPDz wzrasta wielokrotnie),

• Chorobami matki (wirusowe, bakteryjne, zatrucie ciążowe, cukrzyca),

• Nieprawidłowym ułożeniem płodu,

• Szkodliwymi wpływami środowiskowymi (nieprawidłowe odżywianie się matki, palenie przez nią papierosów, nadużywanie alkoholu, papierosów, narkotyków, przyjmowanie niektórych leków),

• Złym stanem zdrowia dziecka po urodzeniu (mierzony skalą Agar- skala ta obejmuje 5 funkcji: akcja serca, oddychanie, zabarwianie skóry, napięcie mięśniowe, reakcje obronne. W niektórych krajach europejskich i w USA wykorzystuje się Skalę Oceny Zachowania Noworodka- zwraca się w niej uwagę właściwości fizyczne, zachowanie dziecka, jego zdolność do uczenia się).

MPDz występuje w wielu postaciach. Wykorzystując najczęściej spotykane klasyfikacje można wyróżnić 3 zasadnicze postacie i czwartą mieszaną, łączącą różne postacie:

• Postać spastyczna

• Postać pozapiramidowa (nazywana też atetotycznymi)

• Postać ataktyczna

• Postacie mieszane- piramidowo- pozapiramidowe, piramidowo- móżdżkowe, pozapiramidowo- móżdżkowe.

Klasyfikacja MPDz według T. Ingrama (1964)

Rozmiar zespołu neurologicznego	Rozmieszczenie zmian	Stopień nasilenia
Obustronne porażenie kurczowe (diplegia)	Niedowład kończyn dolnych Niedowład 3 kończyn Niedowład 4 kończyn (większe nasilenie zmian w kończynach dolnych niż górnych – często kończyny górne są zupełnie sprawne)	Lekki Umiarkowany Znaczny
Porażenie połowiczne (hemiplegia)	Niedowład połowiczny lewostronny lub prawostronny- w zależności od uszkodzenia mózgu (dotyczy kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie)	Lekki Umiarkowany Znaczny
Obustronne porażenie połowiczne (hemiplegia bilateralis)	Niedowład 4 kończyn (znaczne zaburzenia wszystkich czynności ruchowych: współwystępuje często upośledzenie umysłowe, padaczka, zaburzenia mowy i wzroku)	Lekki Umiarkowany Znaczny
Zespół piramidony (diskineza) Dystoniczny Atetotyczny Pląsawicy Z drżeniem Za zmianami napięcia mięśniowego	Jedna kończyna Połowiczny Obejmujący 3 kończyny Obejmujący 4 kończyny (występowanie niekontrolowanych ruchów mimowolnych)	Lekki Umiarkowany Znaczny
Postacie mieszane	Uszkodzenie mózgu dotyczy wielu struktur, które ściśle ze sobą współdziałają)	Lekki Umiarkowany Znaczny

Dzieci przewlekle chore

Dziecko przewlekle chore

Dziecko, które wskutek długotrwałej choroby, zazwyczaj ciężkiej, zostało pozbawione naturalnych warunków dostępnych dzieciom zdrowym. J. Doroszewska

Przewlekła choroba

Polski Słownik Medyczny

Jest to proces patologiczny trwający ponad 4 tygodnie, cechujący się brakiem nasilonych objawów chorobowych. Wyróżniamy choroby o pierwotnie przewlekłym przebiegu (np. niektóre choroby gośćcowe) oraz wtórnie przewlekłe, będące zejściem chorób o przebiegu ostrym. W przebiegu chorób przewlekłych mogą wystąpić zaostrzenia objawów chorobowych, zmniejszenie się ich nasilenia lub czasowe ustąpienie.

Mała Encyklopedia Medyczna

„przewlekły” to: chroniczny, czynnik lub choroba o długotrwałym przebiegu i najczęściej słabym nasileniu objawów (np. choroby trwające miesiącami czy latami, przebiegające zwykle z mało gwałtownymi, niezbyt nasilonymi objawami; niekiedy towarzyszą człowiekowi przez całe życie- np. cukrzyca, białaczka limfo blastyczna).

Ostra choroba

Występująca nagle, o burzliwym przebiegu, nasilonych objawach i trwająca od kilku godzin do kilku dni.

Choroby przewlekłe pojawiają się u dzieci w różnym wieku. Niektóre z nich trwają od urodzenia (np. wrodzone wady serca, fenyloketonuria). Inne pojawiają się mniej lub bardziej gwałtownie w różnych okresach życia dziecka. Jedne bezpośrednio zagrażają życiu dziecka (nowotwory, ciężkie wady serca, przewlekła niewydolność nerek), inne bezpośrednio nie zagrażają jego życiu (zespoły złego wchłaniania, choroby reumatyczne, otyłość).

W latach 70=tych i 80-tych zaszły znaczne zmiany w epidemiologii chorób dziecięcych i w organizacji procesu rehabilitacji dzieci przewlekle chorych. Raporty Instytutu Badan Pedagogicznych (1981) i Instytutu Matki i Dziecka (1982) zawierają dane dotyczące z tym, że najwięcej dzieci w wieku szkolnym dotkniętych było chorobami związanymi z organicznym uszkodzeniem centralnego układu nerwowego (MPDz), chorobami alergicznymi (alergie skórne i astma oskrzelowa), narządu ruchu i układu krążenia (często w postaci wady serca).

Podano, że 10-15% całej populacji w wieku szkolnym stanowią dzieci chore wymagające długotrwałej rehabilitacji.

Aktualnie utrzymują się wysokie wskaźniki dzieci chorych na wymienione w tych raportach choroby.

Ponadto wzrasta liczba dzieci chorych na tzw. zespoły złego wchłaniania (np. celiakia), chorobę nowotworową (np. leukemia) oraz przewlekłe zakażenia różnych narządów.

Przyczyną tego jest zanieczyszczenie naturalnego środowiska człowieka.

Mechanizm negatywne

• Agresja (agresja jawna lub czynna występuje u tych osób niezwykle rzadko, objawiając się głównie w postaci autoagresji (obwinianie siebie, obniżanie swej wartości, poczucie bezsensu własnego życia, a nawet wyrządzanie sobie krzywdy) lub w postaci zachowania negatywnego czy opornego (zachowanie oporne polega na tym, że człowiek mimo oddziaływania na niego nie zmienia swego zachowania albo zmienia je na przeciwne do tego, jakiego oczekujemy; może zamknąć niewidomego w izolacji społecznej).

• Rezygnacja (jej zewnętrznymi przejawami jest apatia i bierność, hamują one rozwój psychiczny; brak przeciwdziałania rezygnacji powoduje regres rozwojowy niewidomego).

• Regresja (jest to obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego, kulturalnego lub społecznego człowieka).

• Ucieczka (jako forma samoobrony; człowiek unika kontaktu z ludźmi, z którymi mu się nie powiodło, unika miejsca, w którym doznał przykrości).

• Projekcja (rzutowanie winy za swoje niepowodzenia na kogoś drugiego).

• Represja (może być źródłem nerwicy; człowiek stara się zapomnieć o tym, co go boli, spycha ten fakt do podświadomości- a to z kolei wywołuje duże napięcie nerwowe).

Mechanizmy pozytywne

• Kompensacja (ma za zadanie prowadzić do zastąpienia braków i udaremnień wytworzonych przez niepełnosprawność, kompensacja przyjmuje funkcję fizjologiczną, która oznacza szukanie możliwości kompensacji fizjologicznej utraconych funkcji i ćwiczenie funkcji zastępczych- np. w przypadku utraty lewej ręki funkcje przejmuje stopniowo prawa ręka),psychologiczna polegająca na zastępowaniu utraconych funkcji zwłaszcza poznawczych przez współdziałanie pozostałych zmysłów, współpracujących z procesami korowymi- myślowymi, społeczna która dotyczy zastępstwa roli społecznej, utraconej wskutek niepełnosprawności; jest to kompensacja utraconej rangi społecznej).

• Racjonalizacja obiektywne uświadomienie sobie strat, które spowodował brak wzroku, a jednocześnie zasobów( dyspozycji), które pomimo tego braku niewidomemu pozostały i które może on rozwijać. Można to osiągnąć poprzez dążenie zwerbalizowania stanów emocjonalnych, perswazję (czyli wyjaśnianie rzeczywistych faktów), pomoc we właściwej ocenie faktów, wzbudzenie zainteresowania danym celem życiowym).

• Transformacja (jest mechanizmem pozytywnym, polegającym na zmianie celu życia, niedostępnego wskutek niepełnosprawności na cel realny).

Przemiany dokonujące się w organizowaniu rehabilitacji dzieci przewlekle chorych

1. Odchodzenie od długotrwałej hospitalizacji dzieci chorych, które kierowane SA do ośrodka leczniczego (szpitalna, kliniki, sanatorium) tylko na pewien okres, niezbędny dla ich intensywnego leczenia i usprawniania. Po powrocie do domu rodzinnego leczenie dzieci kontynuowane jest w ośrodkach lecznictwa otwartego (specjalistyczne poradnie i ośrodki rehabilitacji). Dzięki temu dzieci przewlekle chore nie są długotrwale izolowane od naturalnego środowiska i lepiej mają zaspokojone potrzeby psychiczne i emocjonalne.

2. Dążenie do wczesnego wykrywania (diagnozy) chorób dzieci oraz obejmowania ich wczesną interwencją medyczną i pedagogiczną. Poza diagnozą dokonywaną w szpitalnych oddziałach dziecięcych i w specjalistycznych poradniach organizuje się ośrodki wczesnej diagnozy i interwencji zatrudniające specjalistów z różnych dziedzin.

3. Dążenie do jak najpełniejszego włączenia rodziny w proces rehabilitacji dziecka i wyposażenia rodziców w odpowiednie wiadomości i umiejętności niezbędne w postępowaniu z dzieckiem chorym. Włącza się rodziców w różne rodzaje terapii, organizuje się dla nich indywidualne i grupowe konsultacje ze specjalistami oraz wczasowe turnusy rehabilitacyjne, w których uczestniczą razem z chorymi dziećmi.

4. Organizowanie otwartych ośrodków rehabilitacyjno- wychowawczych, których dziecko przebywa kilka godzin w ciągu dnia i poddawane jest odpowiedniej terapii. Specjaliści ośrodka udzielają także porad rodzicom ukierunkowując ich postępowanie z dzieckiem.

Wykład VIII

Pedagogika korekcyjna- głównym podmiotem jej oddziaływań są dzieci z parcjalnymi zaburzeniami w rozwoju. Podstawowym założeniem w pracy korekcyjnej jest korygowanie, usuwanie i pomniejszanie zaburzeń, opóźnień w rozwoju psychomotorycznym dziecka.

Definicje specyficznych trudności w nauce

Dzieci z trudnościami w nauce (synonimy)

• Dzieci z mikrouszkodzeniami,

• Z mikrodefektami,

• Z zaburzeniami rozwojowymi,

• Zaburzeniami rytmu rozwoju,

• Dzieci nieharmonijnie rozwinięte,

• Dzieci z fragmentarycznymi deficytami,

• LD (learning disabilities).

Działalność korekcyjno- wyrównawcza ≠ gimnastyka korekcyjna

Działalność korekcyjno- wyrównawcza ≠ reedukacja

J. Konopnicki

Niepowodzenia szkolne to stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań szkolnych. Autor traktuje tenże stan nie jako nagłe przejście od zadowalającego stanu w wiadomościach do ich braku, lecz jako proces dłuższy, w toku którego obserwuje się naturalny wzrost braków w wiadomościach oraz zmiany w zachowaniu się dziecka. Według niego, niepowodzenie w nauce szkolnej jest jedną z przyczyn zaburzeń w zachowaniu i nieprzystosowania społecznego.

W procesie pogłębiającego się niepowodzenia można wyróżnić następujące fazy (wg. J. Konopnickiego):

• Braki w wiadomościach i negatywne formy ustosunkowania się ucznia do szkoły,

• Zaawansowane braki w wiadomościach ucznia,

• Brak promocji, drugoroczność.

Cz. Kupisiewicz

Niepowodzenia szkolne to rozbieżność pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów z założeniami programowymi w zakresie poszczególnych przedmiotów.

R. Michałowicz, J. Ślenzak (1982)

Psychoneurologiczne zaburzenia rozwoju- te wszystkie odchylenia w czynnościach psychicznych, które mają uwarunkowania neurologiczne, niezależnie od och etiologii i od okresu rozwoju układu nerwowego, w którym powstały. Nieprawidłowości w budowie czy funkcjonowaniu układu nerwowego mogą powodować subtelne zakłócenia w rozwoju psychicznym i motorycznym lub być przyczyną znacznych upośledzeń.

Narodowy Zjednoczony Komitet do Spraw Trudności w Uczeniu się (National Joint Committee for Learning Disabilities – NJCLD)

Trudności w uczeniu się to bardzo szeroki termin odnoszący się do bardzo zróżnicowanej grupy zaburzeń, manifestujących się poprzez znaczące trudności w opanowaniu i stosowaniu umiejętności słuchowych, mówienia, czytania, pisania, rozumienia oraz umiejętności matematycznych. Zaburzenia te są pochodzenia wewnętrznego i wydają się być uwarunkowane dysfunkcjami centralnego systemu nerwowego. Z tego też powodu mogą współwystępować z innymi rodzajami niepełnosprawności (np.: z defektami sensorycznymi, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami rozwoju emocjonalnego i społecznego, jak również z konsekwencjami wpływów środowiska (np.: różnice kulturowe, nieodpowiednie lub niewłaściwe wychowanie, czynniki psychologiczne), nie są one jednak bezpośrednim następstwem działania tych warunków i wpływów ( Hallahan, Kauffman. 1988).

Stowarzyszenie Dzieci i Dorosłych z trudnościami w uczeniu (The Association for Children and Adults with Learning Disaabilities – ACLD)

Specyficzne trudności w uczeniu się – to długotrwały stan, najprawdopodobniej pobudzenia neurologicznego, który w sposób wybiórczy manifestuje się poprzez zakłócenia rozwoju, integracji i realizacji werbalnych oraz niewerbalnych zdolności. Specyficzne trudności w uczeniu się występują jako odmienny rodzaj niepełnosprawności przy zachowaniu przeciętnej lub ponadprzeciętnej inteligencji, prawidłowo funkcjonujących systemów sensorycznych, właściwej sprawności motorycznej i adekwatnych możliwości uczenia się, Trudności te manifestują się w bardzo różny sposób, zarówno jeśli chodzi o ich zakres, jak i stopień nasilenia. W ciągu życia mogą one wpływać na poczucie własnej wartości i samoocenę, edukację, aktywność zawodową, społeczną oraz czynności dnia codziennego.

H. Spionek, H. Nartowska

Zwykle najczęstszą przyczyną trudności w uczeniu się jest nieharmonijny (a nie globalnie opóźniony) rozwój psychiczny i ruchowy.

Czynnikiem mogącym powodować niepowodzenia szkolne są dysharmonie rozwojowe (czyli zakłócenia w rozwoju dotyczące niektórych sfer rozwoju psychoruchowego na tle prawidłowego, a nawet przyspieszonego rozwoju w innych zakresach). Występują one pod postacią dysharmonii pomiędzy rozwojem fizycznym i umysłowym albo polegają na opóźnieniu rozwoju sfery emocjonalno-uczuciowej przy prawidłowym poziomie funkcji poznawczych i ruchowych. Może być to również opóźnienie rozwoju ruchowego przy właściwym poziomie umysłowym.

Fragmentaryczne deficyty rozwojowe- gdy występują opóźnienia lub zakłócenia wąsko zakresowe, np. zaburzenia sprawności manualnej przy prawidłowym ogólnym rozwoju ruchowym lub zakłócenia w percepcji wzrokowej bądź tylko słuchowej.

Dla określenia głębokości deficytu posługujemy się wskaźnikiem fragmentarycznego deficytu rozwojowego (WFDR). Pojęcie to wprowadziła H. Spionek.

Wskaźnik Fragmentarycznego Deficytu Rozwojowego (WFDR)

Opóźnienie Rozwoju Funkcji (ORF)

WFDR=

Wiek Życia (WŻ)

Klasyfikacja trudności w uczeniu się

Klasyfikacja ze względu na stopień ciężkości zaburzeń (oparta na przekonaniu, że w postępowaniu wychowawczym należy w większym stopniu respektować stopień nasilenia zaburzeń niż ich zakres):

• osoby z lekkim stopniem zaburzeń w uczeniu się

• osoby z umiarkowanym stopniem zaburzeń w uczeniu się

• osoby z znacznym stopniem zaburzeń w uczeniu się.

• Klasyfikacja ze względu na zakres zaburzeń (Kornatowska, Losiowski)

2grupy dzieci z globalnymi i specyficznymi trudnościami w uczeniu się:

• dzieci z zakłóceniami i opóźnieniami w rozwoju większości procesów psychicznych

• dzieci, u których nieprawidłowości występują w rozwoju jednej lub zaledwie kilku funkcji.

Klasyfikacja ze względu na charakter objawów

• trudności w uczeniu się i charakterze rozwojowym (psychologicznym)- ich podłożem są zaburzenia uwagi, procesy pamięciowe, funkcje percepcyjne i percepcyjno- motoryczne oraz zakłócenia w rozwoju myślenia i mowy,

• trudności w uczeniu się o charakterze edukacyjnym (pedagogicznym)- tu uwzględnia się wyłącznie charakter niepowodzeń szkolnych dziecka (szuka się odpowiedzi napytanie, na czym polegają jego trudności w uczeniu się czytania, pisania, matematyki).

Klasyfikacja ze względu na patomechanizm powstawania trudności w nauce ( Winzer, 1994)

• dzieci z nadpobudliwością psychoruchową i deficytami uwagi, bardzo często o podłożu organicznym (minimalne dysfunkcje mózgu)

• dzieci z zaburzeniami w funkcjach percepcyjno- motorycznych

• dzieci z zaburzeniami w rozwoju myślenia, mowy i języka.

Klasyfikacja ze względu na stopień prawidłowości budowy i funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (zwolennicy orientacji medycznej, np. H.M. Gaddes)

1. osoby z organicznymi uszkodzeniami mózgu, ujawniającymi się w wyraźny, ostry sposób w badaniu neurologicznym,

2. osoby z minimalnymi uszkodzeniami tkanki mózgowej czy minimalnymi dysfunkcjami mózgu (MBD), trudnymi do zdiagnozowania ze względu na nieostrość i niejednoznaczność, objawów ujawnianych w badaniach neurologicznych; określa się je także jako graniczone dysfunkcje; osoby z tej grupy cechują często następujące właściwości: zahamowanie rozwoju, opóźnienie rozwoju mowy, deficyty percepcyjne, nadpobudliwość, problemy z orientacją przestrzenną, nieukształtowany obraz ciała, zła koordynacja wzrokowa- ruchowa, niezgrabność ruchowa, także nieprawidłowy w stopniu nieznacznym i średnim zapis EEG.

3. Osoby ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, bez oznak w badaniu neurologicznym – nawet subtelnych- nieprawidłowości funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, przypuszcza się, że przyczyny ich trudności tkwią albo w deficytach genetycznych, albo w minimalnych dysfunkcjach mózgu, niemożliwych do wykrycia w standardowym badaniu neurologicznym,

4. Osoby normalne- bez problemów w uczeniu się, bez żadnych objawów dysfunkcji OUN,

5. Osoby z zaburzeniami emocjonalnymi, u których trudności w uczeniu się są objawem wtórnym, skutkiem lękliwości, zaburzeń uwagi itp., zaburzenia emocjonalne mogą mieć przyczyny organiczne lub mogą być rezultatem zmian patologicznych na skutek np. zatrucia chemicznego.

Dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia- definicje

Klasyfikacja DSM- IV (1994)- wyodrębnia 4 grupy nieprawidłowości w uczeniu się:

1. Zaburzenia w czytaniu- trudności w nauce czytania uwarunkowane zaburzeniami rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, zburzeniami integracji sensoryczno- motorycznej i zaburzeniami rozwoju funkcji językowych, występujące u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym nazywa się dysleksją rozwojową;

w klasyfikacji DSM- IV przyjęto 3 kryteria, według którego można rozpoznać zaburzenia dyslektyczne:

1. Osiągnięcie danej jednostki w zakresie czytani, mierzone za pomocą standaryzowanych testów, znajdują się wyraźnie poniżej poziomu przewidzianego dla jej wieku życia, rodzaju wykształcenia oraz ilorazu inteligencji ogólnej

2. Zaburzenia określone w kryterium a znacząco utrudnia jednostce osiąganie dobrych wyników w nauce szkolnej lub zajęciach dnia codziennego wymagających umiejętności czytania,

3. Przy istnieniu deficytu narządów zmysłowych, trudności w czytaniu są znacznie większe niż te, które wynikają bezpośrednio z istoty tego deficytu.

1. Trudności w uczeniu się matematyki- czyli dyskalkulia, rozpoznaje się je wówczas, gdy i dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym występują trudności w opanowaniu elementów rachunku prostego i manipulowaniu niewielką liczbą przedmiotów. Bardzo często współwystępują one z trudnościami w nauce czytania. Kryteria przydatne przy ustaleniu dyskalkulii są następujące:

1. Umiejętności matematyczne jednostki, mierzone za pomocą standaryzowanych testów, znajdują się istotnie poniżej poziomu przewidzianego dla jej wieku życia, ilorazu inteligencji ogólnej oraz poziomu wykształcenia.

2. Zburzenia określone w kryterium a znacząco utrudnia osiąganie wymagających posiadania umiejętności matematycznych

3. W przypadku istnienia deficytu o charakterze sensorycznym, trudności w uczeniu się matematyki są znacznie większe niż te, które z tym deficytem są zwykle związane.

1. Zaburzenia w pisaniu­- czyli dysgrafia, oznacza specyficzne trudności w przyswajaniu przez dziecko pisania określonych znaków. Wyróżnia się jej 3 rodzaje:

1. Trudności wynikające z zaburzeń procesy analizy słuchowej utrudniających prawidłową percepcję dźwięków

2. Trudności wiążące się z zaburzeniami percepcji wzrokowej ograniczającymi w przestrzeni, co powoduje nieprawidłowe ich odwzorowanie

3. Trzeci rodzaj dysgrafii to trudności z opanowaniem zasad poprawnej pisowni (dysortografia).

Przyczyny rozpoznanie zaburzeń w pisaniu należy opierać się na następujących kryteriach:

• Umiejętności w zakresie pisania, mierzone za pomocą standaryzowanych testów lub ich funkcjonalnej oceny, występują na poziomie istotnie niższym, niż wynika to z wieku życia danej osoby, jej ilorazu inteligencji ogólnej oraz Pizom wykształcenia,

• Zaburzenia określone w kryterium a w istotny sposób utrudniają osiąganie postępów w nauce lub wykonywanie czynności codziennych wymagających posługiwania się tekstami pisanymi(m.in. pisanie zdaniami poprawnymi pod względem gramatycznym oraz składni)

• W przypadku deficytu o charakterze sensorycznym, trudności w pisaniu są znacznie większe, niż wynikałoby to z istoty samego deficytu.

1. Zaburzenia w uczeniu się nie wyszczególnione w inny sposób.

Stan światowej i Polskiej pedagogiki korekcyjnej

Populacja dzieci z trudnościami w nauce

Często występowanie u dzieci trudności w uczniu się ocenia się w Polsce na 5-10 %, a nawet 20%. Nie jest to jednak grupa jednorodna, wyróżnia się w niej 2 podgrupy:

1. Dzieci o wybiórczo obniżonym poziomie funkcjonowania (jest ich ok. 85%)

2. Dzieci o ogólnie obniżonym poziomie funkcjonowania (ok. 15%).

• Obecnie stale wzrasta liczba dzieci mających trudności w nauce (największa jest w klasach początkowych). Stwierdza się, że w ogólnej populacji dzieci jest 15-20% uczniów szkół podstawowych, u których występują trudności w nauce spowodowane ograniczeniami w rozwoju.

• Na skutek intensyfikacjo nauczania w klasach I- III wzrasta liczba uczniów wykazujących trudności w nauce czytani i pisania.

• Podobne zjawisko obserwuje się w uczeniu matematyki.

W innych krajach, podobnie jak w Polsce wskaźniki epidemiologiczne są bardzo zróżnicowane:

1. W USA częstość występowania trudności w uczeniu się szacuje się na 1-30 % (z czego dzieci w wieku szkolnym jest ok. 2-5%, dzieci w wieku szkolnym jest ok. 2-5%),

2. W Kanadzie- na 2-40% (dzieci w wieku szkolnym- 2-4%),

3. Wzrasta także częstość występowania trudności w uczeniu się wśród uczniów klas starszych (w wieku dorastania).

Przyczyny tendencji wzrostowych liczby dzieci z trudnościami i niepowodzeniami szkolnymi:

• Postęp badań naukowych, rozwoju i upowszechnienia techniki powodują podniesienie poziomu życia oraz wzrost wymagań szkoły wobec uczących się w niej dzieci

• Postęp medycyny.

Zajęcia terapeutyczne z dziećmi dyslektycznymi mają różne formy organizacji (doświadczenia innych krajów)

1. Specjalne szkoły i kliniki czytania (USA, Niemcy, Szwecja, Czechy, Słowacja),

2. Specjalne klasy czytania (Austria, Niemcy, Holandia, Francja, kraje skandynawskie, Czechy, Słowacja),

3. Specjalne kluby czytani (Niemcy, USA).

4. Zróżnicowany program nauczania, uwzględniający funkcje związane z procesem czytania (Szwajcaria).

(w Genewie) powstała w 1956 roku służba lekarsko-pedagogiczna, zajmująca się terapią dzieci z trudnościami w czytaniu. Stosuje ona różne formy pomocy- zależnie od stopnia zaburzenia: przy lekkich trudnościach w czytaniu – tylko odpowiedni wskaźniki, jak postępować z dziećmi (otrzymują rodzice i nauczyciel), w poważniejszych przypadkach- klasy adaptacyjne, z małą liczbą uczniów, stosowanie odpowiednich metod nauczania,

1. klasy dla dzieci 9 i 10 letnich o normalnej inteligencji ale z trudnościami w czytaniu i pisaniu (Niemcy),

2. zajęcia korekcyjne w zakresie czytania obrazowane są przez specjalistów w szkołach publicznych, w prywatnych „instytucjach czytania”, zaś zajęcia prowadzone przez uniwersytety mają charakter otwarty. Specjaliści pracujący w szkołach są niestety przeciążeni pracą, kliniki prywatne są drogie i nie wszystkie dzieci potrzebujące tego rodzaju pomocy mogą z niej skorzystać (np. Szkoła Leczenia Wychowawczego, Los Angeles, M. Frostig) USA.

Przegląd niektórych form pomocy dzieciom w Polsce

• J. Magnuska i A. Koźmińska dla Zakładu Higieny Psychicznej i Psychiatrii Dziecięcej PAN zestaw pomocy terapeutycznych.

Metoda leczniczo- pedagogiczna opiera się na założeniach, że jedynie samodzielna i samorzutna aktywność dziecka zaspokaja jego najsilniejszą potrzebę samorealizacji , czyli rozwoju wszystkich swoich możliwości, gwarantuje mu w ten sposób utrzymania w równowadze jego systemu nerwowego.

Celem tej metody jest zapewnienie dziecku sukcesów w pracy.

• G. Kurant- grupa reedukacja pisania. Autor programu wyróżnia 2 etapy w procesie wyrównawczym- psychoterapeutyczny (ma na celu zmianę emocjonalnej postawy dziecka, zlikwidowanie zahamowań psychicznych, zmianę stosunku dziecka do siebie i do najbliższego otoczenia) i etap dydaktyczny (obejmuje ćwiczenia ogólnorozwojowe, ćwiczenia rozwijające sprawność poszczególnych funkcjo psychofizycznych ważnych w procesie nauki pisania).

• B. Zakrzewska- doświadczenia w zakresie kompleksowej terapii dziecka z trudnościami w czytaniu. Wyróżnia ona 3 etapy działalności terapeutycznej: psychoterapeutyczny, psychologiczny, dydaktyczno-lingwistyczny. W ich realizacji wyodrębnia się 2 okresy: wstępny (przywrócenie dziecku wiary w jego możliwości za pomocą terapii zabawowej i zajęciowej); właściwy (kompleksowe kształceni opóźnionych funkcji).

• B. Saw- doświadczenia z pracy w Stołecznej Przychodni Zdrowia Psychicznego i na Oddziale Dziennym dla Dzieci Dyslektycznych Akademii Medycznej w Warszawie („Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”).

Książka jest przeznaczona dla rodziców dzieci z trudnościami czytania i pisania. Opis metod i form reedukacji objawowej dla dzieci młodszych oraz metody kombinowanej, uwzględniającej ćwiczenia szeroko zakresowe wszystkich funkcji psychicznych.

Wyniki badań przeprowadzonych w USA i Kanadzie dowodzą, że odroczona skuteczność oddziaływań terapeutycznych nie jest zbyt wysoka. Wiele osób, które doznały niepowodzeń szkolnych w dzieciństwie, napotykało problemy edukacyjne w kolejnych okresach swojego życia. Niekiedy trudności te były przyczyną ich złej adaptacji społeczno- zawodowej.

W Polsce jest ok. 20-30% obywateli dotkniętych wtórnym analfabetyzmem. Można przypuszczać, że wiele spośród tych osób ujawniało specyficzne trudności w nauce w okresie dzieciństwa.

BIBLIOTERAPIA

W roku 1966 Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy przyjęło oficjalną def. biblioterapii: „użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii; także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie”.

R. Rubin(1978)

„Biblioterapia to program aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedrukowanych materiałów, zarówno wyobrażeniowych, jak i informacyjnych, ułatwiający przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglądu w normalny rozwój lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniu”.

J.M. Clarke i E. Bostle(1988)

Biblioterapia oznacza terapeutyczne stosowanie książek I innych materiałów względem pojedynczych osób lub grup.

E. Tomasik

Biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych(obrazów, filmów) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, i ogólnorozwojowych.

• Np. akceptacja własnej niepełnosprawności,

• Podjęcie akcji kompensacyjnej,

• Akceptacja dziecka niepełnosprawnego intelektualnie przez rodziców czy kolegów,

Koniecznym elementem biblioterapii jest międzyosobowy kontakt indywidualny(biblioterapeuty z osobą) bądź grupowy.

Czytelnictwo a biblioterapia

M. Skwarnicki(1979)

Czytelnictwo to proces społeczny, polegający na zaspakajaniu kulturalnych, naukowych i rozrywkowych potrzeb ludzi przez przyswojenie sobie przekazywanego w piśmie dorobku myśli i ducha ludzkiego.

Różnice między czytelnictwem a biblioterapią

1. Czytelnictwo nie wyodrębnia swoistych celów terapeutycznych, biblioterapia je wyodrębnia; w czytelnictwie więc może, choć nie musi dokonywać się terapia, a w biblioterapii stanowi ona główny cel postepowania.

2. Biblioterapia kładzie znacznie wiekszy nacisk niż czytelnictwo na funkcję terapeutyczną, kompensacyjną, profilaktyczną, i stymulującą twórczość człowieka.

3. Inne jest korzystanie z książek: w czytelnictwie zakłada się bezpośredni kontakt czytelnika z książką(ten kontakt z książką jest najważniejszy), podczas gdy w biblioterapii można z tego kontaktu zrezygnować, stosując formy niewerbalne.

4. Od uczestnika biblioterapii nie wymaga się oczytania, może no być nawet analfabetą, konieczna jest dyskusją, rozmowa z nim, gdyż w ten sposób dokonuje się określony proces terapeutyczny- w czytelnictwie niekonieczne są formy dyskusyjne, wymaga się na ogół umiejętności samodzielnego czytania, a głownym elementem oceny poziomu czytelnictwa jest oczytanie.

Funkcje biblioterapii

1. Funkcja terapeutyczna- biblioterapia jest terapią osoby poddającej sie temu procesowi

2. Funkcja kompensacyjna- właściwie dobrana książka może kompensować braki osoby niepełnosprawnej

3. Funkcja profilaktyczna- wypełnienie wolnego czasu treściami wartościowymi, a tym samum nauczanie spędzania wolnego czasu w pozytywny społecznie sposób, pozwala zapobiegać niewłaściwym zachowaniom.

4. Funkcja stymulująca twórczość- twórczość, ekspresja samego siebie daje człowiekowi radość tworzenia, poczucie wolności i szczęścia

Typy biblioterapii:

1. Instytucjonalna- oznacza stosowanie literatury przede wszystkim dydaktycznej- do potrzeb indywidualnego „zinstytucjonalizowanego” pacjenta. Jest to posługiwanie się tekstem z zakresu higieny psychicznej względem pacjentów chorych umysłowo. Celem biblioterapii instytucjonalnej jest przede wszystkim informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji, choć stosuje się tu także materiały „wglądowe” (z zakresu biblioterapii klinicznej).

tego typu biblioterapię prowadza na ogół lekarze.

1. Kliniczna- polega na stosowaniu literatury- głównie wyobrażeniowej- w grupach pacjentów z problemami emoc. lub behawioralnymi. Pacjenci dobrowolnie uczestniczą w zajęciach, które SA prowadzone zazwyczaj wspólnie lub w porozumieniu przez lekarza i bibliotekarza. Zajęcia mogą odbywać się w szpitalu lub poza nim(np. w środowisku chorego). Głównym celem biblioterapii klinicznej jest uzyskanie przez pacjenta zdolności wglądu w siebie, co ma prowadzić do zmiany jego sytuacji psych.

2. Rozwojowa- stosuje książki materiały wyobrażeniowe i dydaktyczne do potrzeb normalnych użytkowników. Tego rodzaju gr biblioterapeutyczne prowadzone SA przez bibliotekarza, nauczyciela lub innego pomocnego profesjonalistę. Zajęcia mają pobudzać normalny rozwój, samorealizację i wspierać zdrowie psychiczne uczestników- wszystko po to, aby osiągnęli oni poczucie szcześcia. Biblioterapia rozwojowa prowadzona jest w szkole lub w środowisku otwartym, ma pomagać ludziom w rozwiązywaniu problemów, które niesie życie, a także w spełnianiu zadań związanych szeroko rozumianym, obejmującym całe życie, rozwojem człowieka.

Etapy biblioterapii

1. Identyfikacja z postaciami literackimi-

Identyfikując się z bohaterem, czytelnik może mówić o swoich uczuciach pod pozorem mówienia o bohaterze. Przeżycia zastępcze podnoszą próg tolerancji na frustrację, pozwalają antycypować cierpienie- to wzmaga przystosowanie społeczne. Przeżycie antycypacyjne nie kosztuje tak wiele jak przeżycia rzeczywiste, ale przygotowuje człowieka do przeżycia rzeczywistego, ale przygotowuje człowieka do przeżycia rzeczywistego. W tej fazie powinny wystąpić kolejne procesy:

1. Ekspresja afektu do bohatera,

2. Wyrażenie zgody lub niezgody z jego opiniami,

3. Obawa o jego los,

4. Ekspresja przyjemności bycia podobnym do bohatera.

1. Projekcja- dokonywana jest na przykładzie bohaterów literackich, pozwala terapeucie poznać prawdziwą naturę irracjonalnych postaw pacjenta (co przyczynia się do postawienia właściwej diagnozy). W fazie projekcji może wystąpić:

1. Projekcja spostrzeżeniowa, polegająca na interpretacji motywów postępowania bohatera lub relacji między postaciami,

2. Projekcje poznawcze, czyli wnioski odnoszące się do sensu wyrażonego przez autora, narzucenie sensu moralnego opowieści bądź wyjaśnianie wyników w kategoriach własnej teorii życia. Terapeutycznym skutkiem omawianego procesu jest zastąpienie tego, co było nieświadome, tym, co jest świadome. Przy pomocy terapeuty pacjent odkrywa własne możliwości, formułuje filozofię spójną z własną naturą, wzrasta wewnętrznie, odzyskuje prawdziwa radość życia.

1. Katharsis- odreagowanie napięci, w słowach występują emocje, a także agresja w stosunku do bohatera lub autora.

2. Wgląd- tu następuje samopoznanie (uczucie przynależności, zrozumienia siebie), rozumienie innych (tolerancja, akceptacja), włączenie nowych pojęć (wartości, celów) i integracja. Jest to etap odkrywania i pogłębiania wewnętrznego świata czytelnika w trakcie kontaktu z dziełem literackim. Poznając siebie człowieka staje się bardziej tolerancyjny dla własnych i cudzych wad.

Podsumowanie analizy etapów procesu biblioterapeutycznego:

• On jest taki jak ja lub ja jestem taki jak on,

• Ja czuję tak samo, jak on,

• Ja mogę to zrobić właśnie tak, jak on to zrobił, albo ja mogę to także zrobić

• Zobacz, ja to zrobiłem. Ostatni krok jest warunkiem powodzenia procesu biblioterapeutycznego.

Uwarunkowania programu terapeutycznego:

1. Cele programu

2. Dobór materiałów

3. Zewnętrzne warunki

4. Warunki czytania(oglądania)

5. Dobór uczestników

6. Biblioterapeuta(lider, animator grupy)

7. Metodyka biblioterapii

Zasady uczestnictwa w biblioterapii

• Swoboda uczestnictwa

• Uwzględnianie potrzeb, problemów i preferencji członków grupy

• Dostosowanie materiałów do ewentualnych upośledzeń i zdolności czytelniczych(druk, format, środki audiowizualne)

• Odwoływanie się do gotowości biblioterapeutycznej uczestnika, nieprzynaglania go,

• W większym stopniu udostępnianie biblioterapii grupom specjalnej troski

Zastosowanie biblioterapii

1. Biblioterapią i czytelnictwem zajmują się bibliotekarze, pedagodzy (nauczyciele, wychowawcy), lekarze(zwłaszcza psychiatrzy), pielęgniarki, psychologowie, asystenci socjalni(głównie opiekunowie osób starszych)

2. Biblioterapia nie może być traktowana tylko jako sposób leczenia, powinna być traktowana jak czynność terapeutyczna, która wprawdzie może stanowić część programu medycznego, ale głównie ma być drogą do samorealizacji człowieka.

3. B. może być stosowana w szpitalu dla przewlekle chorych, którzy mają problemy z samoakceptacją. B. powinni być tez objęci członkowie ich rodzi i przyjaciele. Pacjenci przebywający na krótko w szpitalu znajdą w bibl. Możliwość rekreacji i samokształcenia.

4. W szpitalach psychiatrycznych większy nacisk należy położyć na taki dobór materiałów bibliotecznych, aby ułatwiały one pacjentom rozumienie różnych zjawisk i pobudzały ich do ekspresji.

5. W instytucjach wychowawczych bibl. Prowadzą głównie nauczyciele, którzy pomagają uczniom pod względem rozwojowym i leczniczym(w instytucjach tych najłatwiej jest stosować programy biblioterapeutyczne).

6. W placówkach karnych bibl. Jest wielorako uwarunkowana. Bezpieczeństwo, wprowadzenie nowego personelu, przemieszczanie się więźniów na spotkania grupowe, na których nieobecni są funkcjonariusze, przynoszenie książek i innych materiałów- to główne problemy. Więźniowie czasem boją się zabierać głos i szczerze wypowiadać, aby to, co powiedzą, nie było wykorzystywane przeciw nim, starają się przypodobać terapeutom, żeby zasłużyć na warunkowe zwolnienie.

7. Ponadto bibl. Z powodzenia może być stosowana w domach opieki, zakładach dla niepełnosprawnych umysłowo, domach dziennego pobytu, ośrodkach dla narkomanów i alkoholików, zakładach dla niepełnosprawnych ruchowo.

TECHNIKI C. FREINETA

Szkoła tradycyjna- koncentracja na materiale nauczania, jej organizacja wymaga bezwzględnego podporządkowania się programowi określającemu ten materiał.

Nowoczesna szkoła francuska-skupia cały wysiłek na dziecku, przyszłym członku społeczeństwa i opiera się na rozumnym wykorzystaniu zainteresowań ucznia i zaspokojeniu jego potrzeb rozwojowych.

Techniki Freineta

• Swobodne teksty dzieci, drukarnia i gazetka szkolna jako podstawa do nauki języka ojczystego

• Różnorodne formy ekspresji jako podstawowa forma wychowania estetycznego, a jednocześnie środek terapeutyczno-reedukacyjny

• Wymiana gazetki szkolnej i korespondencji międzyszkolnej jako nowa forma kontaktów społecznych

• „doświadczenie poszukujące” jako podstawa do możliwie najbardziej samodzielnej pracy uczniów w zakresie matematyki, przyrody, geografii i historii

• Nowe formy planowania, kontroli i samo kontroli oraz oceny pracy dzieci poprzez naturalny samorząd uczniowski- spółdzielnia klasowa jako zasada wychowania moralnego i społecznego.

• Nowa organizacja i wyposażenia klasy w nowoczesne pomoce naukowe i narzędzia dla realizacji nowoczesnych metod nauczania u wychowania.

Formy planowania i kontroli

1. Fiszki samokontrolne

2. Układanie planów pracy- cała klasa (z wychowawcą) opracowuje tygodniowy plan pracy:

• Plan ogólny- uwzględniający program szkolny, potrzeby środowiskowe, aktualne wydarzenia w kraju i na świecie,

• Plan indywidualny- każdy uczeń wpisuje zadania i prace, które zmierza sam wykonać i za które przyjmuje odpowiedzialność.

1. Są 3 formy kontroli:

• Samokontrola

• Karnet szkolmy uczenia

• Dyplomy sprawności

1. Spółdzielnia szkolna

Organizacja i wyposażenie klasy freinetowskiej

4 pracownie dla podstawowej pracy ręcznej:

• Praca w polu i hodowla

• Praca w drzewie i metalu

• Tkactwo, szycie, gospodarstwo domowe

• Konstrukcja, mechanika, handel

4 pracownie dla działalności instrumentalne, uspołeczniającej i artystycznej:

• Poszukiwanie, dokumentacja

• Eksperymentowanie

• Twórczość- ekspresja słowna- drukarstwo

• Twórczość- ekspresja plastyczna i muzyka.

• Zamiast ławek w klasie freinetowskiej- lekkie dwu- lub jednoosobowe ruchome stoliki z szufladami na zeszyty i przybory szkolne

• Kilka tablic ściennych z możliwością zamknięcia którejś z nich

• Biurko nauczyciela- poza stolikami uczniów, w końcu klasy

• Dziennik klasowy- „okrętowy” opis każdego dnia, informacje o zachowaniu się i postępach dzieci- stąd wnioski do pracy na dzień następny

• Obok stolika nauczyciela- biblioteka klasowa

• Wywieszona gazetka szkolna oraz plany uczniów

• Stale miejsce na wystawę aktualnych prac

• W wielu miejscach inne „wytwory” rozweselające klasę

• Klasa nie powinna liczyć więcej niż 30 uczniów

• Dostęp do radia, magnetofonu, filmu

• Dzieci uczestniczą bezpośrednio w organizowaniu i planowaniu zajęć

• Zajęcia odbywają się w małych zespołach

• Tradycyjny podręcznik i tradycyjna lekcja są wykluczone.

Zalety szkoły C. Freineta (szkoły aktywnej)

1. Szkołę tę cechuje zasada, że tylko zwarty kolektyw może dokonać zmian (szkoła ludowa)

2. Uznawanie tylko materialistycznej wiedzy

3. Włączenie do pedagogiki wszelkich zdobyczy i osiągnięć kulturalnych epoki

4. Ekspresja- zajmuje czołowe miejsce w procesie nauczania; stanowi dla nauczyciela źródło poznania psychiki dziecka; jest środkiem psychoterapeutycznym, uwalniającym dziecko od nagromadzonych napięć psychicznych; jest ważnym środkiem wychowani estetycznego.

5. Dziecko przez swą twórczość przygotowuje się do udziału w wytwarzaniu dóbr kulturowych

6. Zadaniem szkoła jest nie tylko wyposażenie ucznia w określoną sumę wiadomości, ile raczej wyposażenia w techniki sprawności i nawyki służące do samodzielnego zdobywania wiedzy

7. Ocena ucznia musi dotyczyć przede wszystkim wysiłków, nie zaś wyników.

8. Wielki sukces tych metod odnotowano w szkołach specjalnych i szkołach dla osób przewlekle chorych.

Wady szkoły C. Freineta:

1. Wypracowanie technik i metod szkolnych, zaniedbując treści programowe.

2. Wiedzenie dziecka w oderwaniu od realnych warunków politycznych i społecznych

3. Techniki nie spełniają swej funkcjo w szkołach przeludnionych

4. Techniki te wymagają dużego wkładu pracy nauczyciela.

Metoda warunkowania instrumentalnego

Oparte są na tzw. klasycznym warunkowaniu odkrytym przez Pawłowa i na warunkowaniu instrumentalnym, wprowadzonym przez jego uczniów (Konorski, Miller) i psychologów amerykańskich (Skinner, Thorndike).

Zastosowali oni do tego typu warunkowania prawidłowości ustalone przez Pawłowa (powtarzanie, wzmacnianie, wygaszanie, różnicowanie, generalizację).

Warunkowanie instrumentalne

Stosując ja uczymy kogoś, że gdy tak czy inaczej się zachowa, zostanie za to nagrodzony(co wywołuje wzmocnienie) czymś, co ma dla niego wartość. Albo ukarany przez pojawienie się sytuacji dla niego niemiłej, albo przez nieotrzymanie czegoś pożądanego, co powoduje wygaszanie takiej bądź innej niepożądanej dla wychowawcy reakcji.

Metoda warunkowania instrumentalnego polega na pozytywnym wzmacnianiu (nagradzaniu i wyróżnianiu) poprawnych form zachowania i osiągnięć lub na ich zahamowaniu wywołanym ustaniem wzmocnienia.

Wzmocnienia- zdarzenia i bodźce, które dostarczają wzmocnienia dla określonego zachowania.

Zadaniem metody instrumentalnej jest bezpośrednia analiza zachowania człowieka i szczegółowe określenie pewnych dających się zaobserwować czynników, które utrzymują, zmniejszają lub zwiększają częstość danego zachowania.

4 rodzaje wzmocnień

1. Pierwotne-konieczne do życia(jedzenie, picie, ciepło, sen)dwa pierwsze stosuje się w pracy z dzieckiem opóźnionym w rozwoju i upośledzonym(najlepiej stosować ulubione przysmaki dziecka)

2. Wtórne- (lub uogólnione) są to przedmioty, które same w sobie nie są dla dziecka użyteczne, ale mogą posłużyć do zdobycia czegoś upragnionego(np. pieniądze wymienia się na cukierki, żetony na lody, punkty na ocenę)

3. Społeczne- pochwały, uśmiechy, pocałunki, pieszczoty- wszystko, co jest okazywaniem uwagi(nawet uniesienie brwi czy spojrzenie)

4. Stymulujące- ich rola wzmacniająca polega na tym, że dostarczają one dziecku nowych bodźców: interesujące wrażenia, nowe zabawki, gry, określone czynności, muzyka, jasne światło oraz inne rodzaje wrażeń wzrokowych, słuchowych i dotykowych.

Stosowanie wzmocnień

1. Dziecko powinno otrzymywać wzmocnienie wówczas, gdy zrobi to, czego od niego chcemy: w miarę możliwości nie w innym czasie, niż oczekujemy; pomaga to utrzymać jego zainteresowanie wzmocnieniem.

2. Wzmocnienie musi być stosowane bezpośrednio po dobrym zachowaniu, wzmocnienia musimy mieć zawsze pod ręką, aby móc je dać dziecku.

3. Wzmocnienie powinno być wyraźne. Dotyczy to szczególnie wzmocnień społecznych: pochwały powinny być entuzjastyczne, uśmiechy radosne, uściski i pocałunki wyraźne. Bądą wtedy dla dziecka zajmujące i ekscytujące, a także uzyska ono pewność, że postąpiło dobrze.

4. Gdy dziecko uczy się czegoś nowego, powinno otrzymywać wzmocnienia ciągłe, za kazde wykonane zadanie. Później, gdy nabędzie większej zreczności i znacznie częściej będzie odnosić sukcesy lepiej jest stosować wzmocnienia tylko od czasu do czasu. A więc, aby wykształcić nowy rodzaj zachowania, używamy wzmocnienia konsekwentnego(czyli ciągłego), natomiast dla utrzymania zachowania już wyuczonego najlepsze jest wzmocnienie przerywane(stosowane od czasu do czasu).

METODA OŚRODKOW PRACY

W metodzie Decorly’ego ośrodkiem zainteresowania w początkowej fazie nauki było samo dziecko, jego potrzeby, warunki życiowe, zabawy i zajęcia. Następnie owe zajęcia przenosiły się na rozwój jednostki ludzkiej- od życia człowieka pierwotnego do okresu współczesnej cywilizacji.

Treści z różnych dziedzin były zgrupowane wokół tematu dziennego ośrodka zainteresowań. Realizowano je w następujących etapach:

• Obserwacja

• Kojarzenie w czasie i przestrzeni

• Ekspresja konkretna, werbalna lub graficzna

1. Nie stosowano podręczników, dzienniczek obserwacji

2. Zasada wychowania do życia przez życie

3. Całościowe ujmowanie materiału nauczania, bez rozbijania je na oddzielne przedmioty

4. Zainteresowania dzieci czynnikiem doboru materiału

METODA OŚRODKÓW PRACY ZAWIERA:

Zajęcia wstępne

Obserwację

Kojarzenie(przeróbka umysłowa zebranego materiału przyniesionego z terenu)

Ekspresję(modelowanie w glinie, twórczość ruchowa, muzyczna)

Zajęcia końcowe(przypomnienie nowych wiadomości i umiejętności, sprawdzenie właściwego ich zrozumienia i opanowania przez dzieci)

Metoda ta wychodzi od jednego zagadnienia stanowiącego centrum, wokół którego grupują się inne, wiążące się z nim bezpośrednio i logicznie w całość- koncentryczne, logicznie powiązane treści programowe, bazujące na zainteresowaniach dziecka
zasada poglądowości