„Edukacja pacjenta z POChP”
Do 2030 r. choroba ta stanie się trzecią najważniejszą przyczyną zgonów na świecie - alarmuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc - POChP - cierpi ponad 200 mln osób.
Światowy Dzień POChP, obchodzony w tym roku 17 listopada, ma zwiększyć świadomość występowania tego schorzenia, poprawić wiedzę na temat czynników jego ryzyka oraz zwrócić uwagę na potrzebę jak najlepszej opieki nad pacjentami, którzy na nie cierpią.
Z tej okazji, w wielu miastach w całej Polsce chętni będą mogli się zgłaszać na bezpłatną spirometrię, która stanowi podstawę diagnostyki POChP. Dokładne adresy placówek, które będą ją wykonywać można znaleźć na stronie internetowej: www.astma-alergia-pochp.pl
Głównym czynnikiem ryzyka POChP jest palenie tytoniu. Palacze stanowią 90 proc. wszystkich chorych na POChP. Pozostałe 10 proc. to m.in. osoby, które w swoim życiu były narażone na toksyczne pyły i gazy uszkadzające układ oddechowy oraz bierni palacze.
POChP charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym, który toczy się w układzie oddechowym pod wpływem substancji drażniących oraz niecałkowicie odwracalną obturacją (zwężeniem) oskrzeli. Rozwija się średnio przez 20-30 lat. Jej pierwszym objawem często jest zadyszka przy wchodzeniu po schodach, ale później pacjentom zaczyna brakować tchu nawet podczas zwykłych czynności. W ostatniej fazie choroby trzeba stosować przewlekłą tlenoterapię, a niektórzy chorzy wymagają również respiratora
Spirometria pomaga wykryć chorobę we wczesnych stadiach rozwoju, dzięki czemu możliwe jest wdrożenie terapii, która przedłuża choremu życie i poprawia jego jakość.
W terapii chorych na POChP stosuje się leki rozszerzające oskrzela (beta-2-mimetyki) które łagodzą duszność oraz steroidy wziewne, które zmniejszają stan zapalny w układzie oddechowym i hamują postępy choroby.
Jego zdaniem, aby poprawić przestrzeganie zaleceń lekarskich w tej grupie chorych niezbędna jest ich edukacja. Taką rolę spełniają centra edukacji pacjenta w chorobach przewlekłych prowadzone przez Wojskowy Instytut Medyczny oraz Instytut Gruźlicy w Warszawie. Obecnie, w Polsce istnieje sieć ponad 50 szkół dla tych chorych.
Pełnoobjawowe POChP rozwija się przez kilkanaście lat. Chorzy, choć często wymagają leczenia, wcale nie są leczeni. Nie zdają sobie sprawy, że kaszel i niewielka zadyszka, to pierwsze objawy POChP, które powinny budzić niepokój. Dopiero przy dużym nasileniu dolegliwości, zazwyczaj w wieku ponad 40 lat, zgłaszają się do lekarza, często już w bardzo zaawansowanym stadium choroby. Objawy kliniczne narastają powoli i podstępnie. Przez lata chory nie uświadamia sobie niebezpieczeństwa; niewielki, suchy kaszel czy wręcz pokasływanie, przedłużające się w okresie infekcji jesienno-zimowych, nie budzi ich niepokoju. To najczęściej pierwszy objaw, choć może nie wstępować w ogóle. Potem zwykle dołącza się duszność, dająca o sobie znać jako problem z wchodzeniem po schodach, niemożność podbiegnięcia do autobusu czy wykonania cięższej pracy. "Pojawienie się tych problemów pacjenci tłumaczą wiekiem, lekką zadyszkę paradoksalnie usprawiedliwiają faktem palenia papierosów . W miarę postępu choroby kaszel z odkrztuszaniem gęstej wydzieliny staje się coraz bardziej męczący, a silna duszność z trudem pozwala na spacer po płaskim terenie". W terminalnym stadium niewydolność oddechowa o charakterze spoczynkowym uniemożliwia jakiekolwiek funkcjonowanie. W konsekwencji POChP rozwija się nadciśnienie płucne i niewydolność krążenia. Wtedy możliwości poprawy stanu są już wybitnie ograniczone.
Z powodu duszności pacjenci są znacznie mniej mobilni, często przedwcześnie stają się inwalidami - przerywają pracę zawodową, ograniczają cięższy wysiłek czy chociażby zwykłą aktywność fizyczną, nie chodzą na spacery, nie uprawiają sportu. A wyniki badań dowodzą, że już regularny, kilkudziesięciominutowy spacer może znacznie poprawić ich kondycję. Pacjenci z POChP w miarę rozwoju choroby często tracą na wadze. Spadek masy ciała, którego przyczynami są nadmierny katabolizm oraz niewłaściwa dieta, prowadzi do zaników mięśniowych i niesie za sobą pogorszenie stanu zdrowia. Co więcej, ponieważ chorzy mniej się ruszają, dochodzi do rozwoju osteoporozy, a złamania będące jej konsekwencją prowadzą do poważnego i długotrwałego unieruchomienia. Chorych na POChP trapią nawracające infekcje układu oddechowego, w tym bardzo niebezpieczne zapalenia płuc, które często przebiegają z niewydolnością oddechową. Chorzy w takim stanie muszą być leczeni nie tylko na oddziałach pulmonologicznych, ale w sporej części przypadków na oddziałach intensywnej terapii; ich stan może wymagać nawet zastosowania oddechu wspomaganego. Szanse na przeżycie tego rodzaju powikłań są niewielkie. "Zaostrzenia to bardzo niebezpieczny incydent, szczególnie gdy dotyczą ciężkiej i bardzo ciężkiej postaci POChP. Pacjent nigdy nie wraca do stanu zdrowia sprzed pogorszenia. Wykazano, że więcej chorych ginie z powodu zaostrzeń POChP niż z powodu zawałów serca - około 10 proc. umiera podczas zaostrzeń, 10 proc. po wyjściu ze szpitala w pierwszym roku, a 20 proc. w kolejnym" - mówi prof. Iwona Grzelewska-Rzymowska. Dlatego zaleca się szczepienie przeciw grypie oraz pneumokokom, a przede wszystkim rzucenie palenia, ponieważ sprzyja ono infekcjom układu oddechowego. Z powyższych powodów niezwykle ważne jest, aby wykryć POChP we wczesnej fazie. Osoby palące papierosy powinny podlegać kontrolnym badaniom spirometrycznym - a w razie spadku wskaźników wentylacyjnych (FEV1) powyżej 30 ml/rok należy pacjentów zmotywować do odpowiednich kroków przeciwdziałających postępowi choroby.
Nawet w obliczu realnego zagrożenia chorobą pacjenci zazwyczaj jednak nie rzucają palenia i niechętnie poddają się okresowym badaniom spirometrycznym. Dlatego obecnie ogromny nacisk kładzie się na działania edukacyjne. Edukacja jest sprawą podstawową, lekarz i pielęgniarka opiekujący się chorym na POChP mają obowiązek prowadzenia działań edukacyjnych, zwłaszcza w zakresie edukacji antynikotynowej. W tych działaniach powinny zawierać się drobne interwencje pod postacią rozmowy podczas każdej wizyty nakłaniające do zerwania z nałogiem. W trudniejszych sytuacjach można zaproponować terapię w poradni antynikotynowej, która poza kompleksową opieką zapewnia wsparcie psychologiczne. Życie pokazuje jednak, że w większości przypadków pacjenci nie korzystają z takiej pomocy, bowiem wymaga ona poświęcenia przez nich wiele czasu i poddania się specjalnemu "reżimowi antynikotynowemu".
Kolejnym, niezwykle istotnym elementem opieki nad pacjentem z POChP jest rehabilitacja - "uruchomienie" i odpowiednia aktywność fizyczna. W programie GOLD zaleca się seanse rehabilitacyjne prowadzone przez specjalistyczne ośrodki. Powinny one trwać co najmniej 2 miesiące.
Leczenie farmakologiczne stosowane w POChP ma jedynie charakter objawowy: poprawia komfort życia poprzez łagodzenie objawów i poprawę wydolności wysiłkowej, zmniejsza częstość zaostrzeń, a co za tym idzie liczbę hospitalizacji. W żaden sposób nie wpływa na zahamowanie postępującego upośledzenia czynności płuc. Stosuje się terapię dostosowaną do potrzeb pojedynczego pacjenta. Leczenie ma charakter przewlekły, postępujący – w zależności od pogarszającego się stanu pacjenta wprowadza się większe dawki już stosowanych leków lub dołącza nowe.
Ważny element postępowania stanowi prowadzona w warunkach domowych tlenoterapia, która jest coraz tańsza; koncentratory tlenu w dużym stopniu są refundowane przez NFZ. Przewlekłe leczenie tlenem przedłuża życie chorych.
U większości palaczy tytoniu chorych na POChP wskaźnik FEV1 spada o około 50-60 ml/rok, u niektórych nawet o 100 ml/rok. Wraz z zaprzestaniem palenia prędkość spadku wskaźników wentylacyjnych zmniejsza się - może osiągnąć taką dynamikę, jak u osoby zdrowej. Dlatego oprócz prawidłowego i wcześnie podjętego leczenia farmakologicznego, niezwykle ważną rolę odgrywa intensywna praca edukacyjna, obejmująca zerwanie z nałogiem oraz regularne działania rehabilitacyjne.
POChP jest chorobą nieuleczalną i postępującą w czasie, a wszelkie działania lekarskie mają na celu spowolnienie dalszego postępu choroby i poprawę komfortu życia pacjenta. Terapia powinna zostać dostosowana do potrzeb indywidualnego pacjenta i zależy od ciężkości stanu, a także od stopnia dostępności leczenia, współpracy z pacjentem, uwarunkowań kulturowych i lokalnych.
Istotną kwestią w leczeniu POChP jest właściwa edukacja pacjenta i jego rodziny. Wiedza o chorobie pomoże pacjentowi radzić sobie z POChP w codziennym życiu, a także poprawi ogólny stan zdrowia, mimo że obiektywnie nie wpłynie na czynność płuc. Największe znaczenie ma ukierunkowanie pacjenta na działania, które mają na celu usunięcie z jego otoczenia czynników wpływających negatywnie na postęp choroby, a zwłaszcza zmobilizowanie pacjenta do zaprzestania palenia papierosów.