Rozwój psychiczny dziecka w wieku przedszkolnym jest ściśle związany z jego rozwojem fizycznym, rozwojem działalności, rozwojem kontaktów społecznych. Istotną rolę w rozwoju dziecka oprócz osobistego doświadczenia odgrywa również naśladownictwo, które sprzyja wytwarzaniu się związków czasowych przy powtarzaniu słów i naśladowaniu czynności dorosłego. 
Gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole uwarunkowana jest jego ogólną dojrzałością psychologiczną, umysłową oraz emocjonalno – społeczną. 
Rozwój umysłowy
Rozwój różnorodnych form orientacyjno – badawczej działalności dziecka tworzy przesłanki do kształtowania się działań i umiejętności myślenia. 
- Wrażenia i spostrzeżenia:
Narządy odbiorcze (receptory) u dziecka przedszkolnego są już całkowicie ukształtowane, funkcje analizatorów – jeszcze się doskonalą. Intensywny rozwój obserwujemy przede wszystkim w zakresie analizatora wzrokowego i słuchowego. Analizator wzrokowy dziecka doskonali się szczególnie w zakresie rozwoju ostrości wzroku, bystrość wzroku wzrasta w tym wieku o koło 40%. Wzrasta także umiejętność barw i kształtów. 
Rozwój analizatora słuchowego wiąże się ściśle z rozwojem mowy dziecka. W wieku przedszkolnym wrażliwość słuchowa dziecka wzrasta prawie dwukrotnie. Spostrzeganie pod koniec wieku przedszkolnego nabiera charakteru coraz bardziej zorganizowanego, celowego i odgrywa ważną rolę w całym rozwoju umysłowym dziecka. 
Wyobrażenia postrzeganych wcześniej przedmiotów, zjawisk i czynności – stanowią podstawę treści orientacyjno – badawczej działalności dziecka, jego wiadomości o świecie. 
Na początku okresu przedszkolnego dominuje u dziecka wyobraźnia bierna i mimowolna, mająca charakter odtwórczy. Duży wpływ na rozwój wyobraźni wywiera wychowanie artystyczne. Pod koniec tego wieku wyobraźnia dziecka staje się coraz bardziej twórcza 
i dowolna, zaczyna się też stopniowo uniezależniać od jego działalności. 
- Pamięć i uwaga:
Rozwój pamięci dziecka zależy od warunków jego życia. Wiek przedszkolny odgrywa ważną rolę w całym rozwoju pamięci człowieka. Pojemność pamięci u dziecka w tym okresie powiększa się szybko, związana jest ona w dużej mierze z działalnością dziecka; najwięcej nowych faktów i słów zapamiętuje ono w zabawie. Początkowo pamięć ma charakter mimowolny, zaś pamięć dowolna zaczyna się dopiero rozwijać. Rozwój pamięci dowolnej u dziecka w tym wieku zależy w pewnym stopniu od właściwości uwagi i zmian jakie w nich zachodzą. 
U dzieci w wieku przedszkolnym przeważa uwaga mimowolna; uwaga dowolna jeżeli nawet jest, to trwa bardzo krótko, jest rozproszona; dziecko nie potrafi się jeszcze przez dłuższy czas skupić na jednym przedmiocie.
- Mowa i myślenie:
Mowa dziecka stale się rozwija i wzbogaca, nie tylko ilościowo, ale i jakościowo – dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych. Wraz z powiększającym się dzięki rozmowom z dorosłymi doświadczeniem dziecka, stopniowo kształtuje się u niego tzw. wyczucie językowe. 
Charakterystycznym zjawiskiem językowym dla tego okresu są neologizmy dziecięce „nowotwory” językowe (powstają na skutek niedostatecznego jeszcze opanowania przez dziecko fonemów i zastępowania niezbędnych – już przyswojonymi). Rozwój mowy dziecka wiąże się ściśle z rozwojem myślenia. Mowa i myślenie rozwijają się w toku praktycznego działania spostrzeżeń dziecka. 
Myślenie w wieku przedszkolnym nie stanowi jeszcze odrębnej i samodzielnej czynności poznawczej, podporządkowane jest praktycznym działaniom. Wiek ten charakteryzują dwa rodzaje myślenia: sensoryczno – motoryczne i konkretno – wyobrażeniowe. 
Czynności dzieci w tym wieku stają się coraz bardziej złożone, ich realizacja wymaga zatem świadomości celu działania, a także namysłu, analizy sytuacji zadaniowej. 
- Kształtowanie się pojęć:
Początkowo w umyśle dzieci nie funkcjonują jeszcze struktury pojęciowe, lecz równoważniki pojęć. Jest to okres tzw. przedpojęciowy i możemy w nim następujące etapy: synkrety, kompleksy, pseudopojęcia. Tworzenie pseudopojęć przypada na wiek przedszkolny, stanowią one niezwykle ważny szczebel pośredni między kompleksowym a pojęciowym. 
W tym samym czasie kształtują się także pojęcia potoczne, które dopiero w okresie późnego dzieciństwa w dalszych stadiach rozwojowych mogą stać pojęciami naukowymi. W procesie przyswajania pojęć dziecko przechodzi od pojęć prostych do coraz bardziej złożonych, lub od ogólnych do specyficznych (ujmowanie przedmiotów i zjawisk globalnie).
Wskaźnikiem poziomu opanowania przez dziecko jakiegoś pojęcia jest sposób jego określania, czyli zdefiniowania. W wieku przedszkolnym przeważają definicje celowe, użytkowe i funkcjonalne, związane z subiektywnym, a niekiedy jeszcze egocentrycznym ujmowaniem świata. 
- Czynności i operacje umysłowe:
Do czynności umysłowych, prowadzących do kształtowania pojęć zaliczamy:
• analizę (dzielenie całości na części składowe),
• syntezę (scalanie elementów w jedną całość),
• abstrahowanie (wyodrębnianie jednej lub kilku cech przedmiotu, lub zjawiska i pominięcie innych jego właściwości),
• uogólnianie (polega na ujęciu danej cechy jako wspólnej własności ałej kategorii przedmiotów lub zjawisk),
• porównywanie (znajdowanie różnic i podobieństw między przedmiotami). 
W wieku przedszkolnym przeważa ujmowanie różnic, gdyż dziecku trudno odszukać cechy wspólne lub „takie same wśród różnych”. 
Omówione powyżej czynności umysłowe odrywają również ważną rolę w rozwiązywaniu problemów przez dzieci. 
- Rozwój rozumowania i wnioskowania:
Pierwsze formy rozumowania i wnioskowania można zaobserwować już u małego dziecka, a rozwijają się one najszybciej w wieku przedszkolnym. 
Właśnie w tym okresie rozumowanie dziecka przebiega już nie tylko na podstawie wyobrażeniowej. Ważną rolę w rozumowaniu odgrywają symbole słowne. 
Rozwój emocjonalno – społeczny
W oparcie o elementarne, wrodzone, podstawowe emocje tj. gniew, strach, przyjemność, w toku rozwoju dziecka i obcowania z dorosłymi i innymi dziećmi, wraz z bogaceniem się jego doświadczenia kształtują się w wieku przedszkolnym bardziej złożone, rozwinięte emocje, jakimi są uczucia. 
Uczucia mogą być wyrazem stosunku dziecka do siebie, bądź wyrazem jego stosunku do otaczającego je świata. Zmiany i rozwój życia emocjonalnego dziecka następują dzięki procesowi uczenia się, dzięki kojarzeniu bodźców i sytuacji dotychczas obojętnych z takimi, w których dana emocja cy uczucie wystąpiło. W miarę rozwoju działalności, oraz w miarę tworzenia się u dziecka nowych zainteresowań, powstania nowych potrzeb, uczucia jego zmieniają się, przekształcają i rozwijają. 
Uczucia określone jako przyjemne tj: zadowolenie, radość, miłość, przyjemność – są bardzo istotnym czynnikiem normalnego rozwoju dziecka. Natomiast uczucia przykre – strach, złość, zazdrość – zwłaszcza kiedy są silne i częste, mogą hamować działalność dziecka a nawet opóźniać jego rozwój. 
W wieku przedszkolnym przypada okres największego nasilenia strachu specyficznego w ramach prawidłowego rozwoju dziecka. Szereg zachowań emocjonalnych jest ściśle związane ze strachem, w tym sensie, że strach jest u nich e4lementem dominującym. Do najważniejszych zaliczamy: nieśmiałość, zakłopotanie, zmartwienie, lęk. 
Gniew, złość wywołują u dzieci przedszkolnych podobne przyczyny, co i w innych okresach, a więc przymus, ograniczenie swobody działania, zabranie ulubionej zabawki, nagana, kara, czyli sytuacje frustrujące. 
Dość powszechnym uczuciem u dziecka w wieku przedszkolnym jest zazdrość, najczęściej o uczucia bliskich osób, czasami o inne dziecko – bardziej wyróżnione, czy zabawki. Zazdrość wywołuje silne napięcie i przejawia się w różnych formach zachowania się dziecka: w agresji, wrogości, przygnębieniu, niechęci, chęci zwrócenia na siebie uwagi. 
Emocje, które staną się siłami dominującymi w życie dziecka, zależą głównie od środowiska, w jakim dziecko wzrasta, od stosunków łączących je z osobami znaczącymi, oraz od otrzymywania wskazówek jak należy kontrolować swoje emocje. Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziałują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne. 
Rozwój społeczny polega na zdobywaniu przez dziecko dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Dorośli wprowadzają dziecko w świat wytworów społecznych i uczą form zachowania przyjętych w danej kulturze. Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji jest przede wszystkim rodzina. Rodzice, a później wychowawcy i nauczyciele starają się za pomocą określonych oddziaływań tak kierować zachowaniem dziecka, aby przyswoiło te elementy roli, które w danym okresie ma pełnić. 
W okresie przedszkolnym, obserwuje się wyraźny postęp w uspołecznianiu dzieci. Uczą się one przystosowywać do innych, brać udział w zabawach grupowych, podporządkowywać prawidłom i przepisom obowiązującym w grupie. Ich udział w życiu grupy staje się aktywny. Rozwija się u nich poczucie odpowiedzialności, samodzielność, umiejętność podporządkowania swoich działań określonemu celowi, umiejętność samooceny. Kształtują się uczucia przyjaźni do innych, potrzeba aprobaty, uznania i współdziałania. 
Osiągnięcie dojrzałości społecznej trwa przez wiele lat i wyznaczone jest prawidłowym rozwojem moralnym i właściwymi wzorcami wychowawczymi. Granice chronologiczne wieku przedszkolnego są umowne i płynne. Z obserwacji dzieci w wieku przedszkolnym możemy wnioskować, że bywają dzieci 3 – letnie, nie przystosowane do udziału w grupie przedszkolnej oraz dzieci, które mogą uczęszczać do szkoły przed ukończeniem 7 lat. 
Każde dziecko rozwija się w nieci innym tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych i wychowawczych, które jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. 
Jednakże u wszystkich dzieci w tym okresie – pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą pewne istotne zmiany w psychice, zmiany typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, pozwalające wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych. 
Literatura:
M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1969
K. Trybowska, Wiek przedszkolny (w:) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, 
M. Żebrowska (red.), Warszawa 1969
M. Przetacznikowi, G. Makieło – Jarża, Psychologia rozwojowa, Warszawa 1977
M. Przetacznikowi, G. Makieło – Jarża, Psychologia ogólna, Warszawa 1972
M. Przetacznikowi, G. Makieło – Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985
E. B. Hurlock, Rozwój dziecka, cz. 1, Warszawa 1985.

Tożsamość przedszkolaka z portalu psychologicznego

http://www.psychologia.aplus.pl/html/psychologia_rozwojowa.html

 

Tożsamość człowieka rozwija się razem z nim, od początku jego istnienia. Początkowo rozwija swoją tożsamość poprzez obserwację rodziców, a później zaczyna wchodzić w rozmaite role społeczne. Kształtuje się zarówno tożsamość osobista, jak i społeczna.

         Pierwsze lata rozwoju człowieka są najintensywniejszym okresem w jego życiu. Nigdy później już człowiek nie osiągnie tak wiele w tak krótkim czasie. Pod koniec trzeciego roku życia, dziecko zaczyna odkrywać nowe możliwości i umiejętności. Stopień sprawności motorycznej, jak i mowy osiąga pewien poziom doskonałości. Dziecko zaczyna sobie wiele rzeczy wymyślać oraz wyobrażać. Nie poświęca już teraz czasu na zastanawianie się nad tym, że się porusza czy też, że mówi. Czynności te są po prostu wykonywane. Przed dzieckiem pojawiają się teraz nowe możliwości: możliwości podejmowania działań oraz inicjatywy. Z drugiej jednak strony, rzeczywistość przypomina mu o własnej słabości. Po ukończeniu drugiego – trzeciego roku życia ekspresja dziecka ma charakter ukierunkowany i jest  zamierzona. Dziecko poszukuje aprobaty a także zrozumienia u innych osób, a jego wytwory mają już określoną postać. Przed ukończeniem szóstego roku życia ekspresja dziecięca zaczyna pojawiać się jako forma dostosowania się do ogólnie przyjętych norm.

         W okresie przedszkolnym dziecko walczy z potencjalnymi rywalami, często o uprzywilejowaną pozycję wobec któregoś z rodziców. Próbuje podporządkowywać sobie inne osoby. Dziecko inicjatywą zaczyna wykazywać się także podczas zabaw, kiedy to wchodzi w role różnych postaci z bajek czy też innych, znanych mu osób. Samo określa warunki zabawy i to, jak można się podczas tej zabawy zachowywać. Zabawy tematyczne kształtują uczucia i osobowość dziecka. Przez cały czas trwania zabawy dziecko reaguje różnymi stanami emocjonalnymi na występujące w niej zdarzenia. Są to zarówno chwilowe wzruszenia, jak i długotrwałe nastroje. W sposób możliwie wierny, choć nieświadomy, dziecko odtwarza w swoich zabawach role społeczne pełnione przez dorosłych. Przenosi ono sytuacje z życia rodziny, łącznie z językiem, ruchami ciała i emocjami. Pozwala mu to lepiej zrozumieć rzeczy, jakie robią rodzice czy dziadkowie lub opiekunowie z przedszkola. Dziecko zaczyna myśleć abstrakcyjnie. W momencie, gdy zmysły po raz pierwszy nawiązują kontakt z otoczeniem i dziecko reaguje na doznania zmysłowe zaczyna w nim kiełkować twórczość. Dotykanie, odczuwanie, widzenie, manipulowanie, smakowanie, słuchanie; każdy sposób spostrzegania otoczenia i reagowania na nie, zaczyna stanowić podstawę tworzenia. W wieku dwa – cztery lata dziecko szuka zachęty i aprobaty dla aktu twórczego Dzięki temu, że sprawnie korzysta już z mowy, zaczyna korzystać z pamięci. W tym wieku, bowiem pamięć rozwija się bardzo intensywnie. Dziecko potrafi już nie tylko zapamiętywać, ale także odpamiętywać. Zaczyna pojawiać się „życie wewnętrzne”. Dziecko jest bardzo spontaniczne. Pomiędzy dziecięcymi uczuciami a ich zachowaniem jest prosta zależność. Kiedy dzieci czują się dobrze, dobrze się zachowują. W wieku przedszkolnym zaczynają się pierwsze sympatie i antypatie. Dziecko pamięta już, z kim dobrze się bawiło, a kto mu w tej zabawie przeszkadzał. Wydaje się, że dziecko w wieku przedszkolnym ukształtowało sobie własną logikę i chociaż zadaje mnóstwo pytań typu "dlaczego", to jednak zdaje się widzieć świat jako coś stałego, niezmiennego, nie uświadamiając sobie, że samo może wprowadzać w nim zmiany.

           Dziecko potrafi już rywalizować z lepszymi. Poznaje uczucie zazdrości o rzeczy, które należą do innych, a są przedmiotami pożądania. Nie umie jeszcze panować nad swoimi pragnieniami i za wszelka cenę próbuje osiągnąć to, czego chce, nie zważając na otoczenie. Wtedy też dziecko dowiaduje się, że czegoś „nie można, nie wolno, nie powinno się, itd.”. Jest to dla niego w pewien sposób frustrujące, albowiem okazuje się, że świat nie jest jeszcze w pełni dostępny. Pomimo tego, dziecko nie wymaga już ani wielkiej opiekuńczości i troski, ani też stałej obecności i pomocy któregoś z rodziców. W tym okresie dziecko zaczyna się coraz bardziej uspołeczniać. Ważne stają się dla niego kontakty z rówieśnikami, uczy się zasad współżycia w grupie, wspólnych zabaw i dzielenia się swoimi zabawkami.

           W wieku przedszkolnym, jak już wspomniałam, dziecko bardzo intensywnie rozwija swą wyobraźnię i inicjatywę. Często dochodzi do sytuacji, kiedy mały człowiek czuje się źle i przeżywa, swoistego rodzaju, konflikt wewnętrzny, polegający na myleniu przez niego wyobrażeń z rzeczywistością. Czasami wyobrażając sobie coś, czuje lęk przed realną karą. Miłość do osoby opiekującej się dzieckiem może sprawić, że wyobraźnia i rzeczywistość nigdy nie będą istniały oddzielnie. Sytuacje przeżywane w wyobraźni wprowadzają do świata realnego i pomagają zaakceptować sytuacje prawdziwe.

           Aby rozwój tożsamości dziecka w wieku przedszkolnym był optymalny i dążył w kierunku pozytywnym, należy dziecku poświęcać maksymalnie dużo czasu i uwagi. Opiekunowie powinni szanować jego uczucia i pomóc mu radzić sobie z nimi. Jakże często słyszymy rozmowy pomiędzy dzieckiem a dorosłym, w których ten zaprzecza uczuciom dziecka. I wcale nie mam tu na myśli skomplikowanych sytuacji i rozmów o wielkich uczuciach, ale zdarzenia codzienne, np.

           - „ Mamo, ta książka jest dla mnie za trudna, nic z niej nie rozumiem.”

           - „ Nie może być za trudna, jest przeznaczona dla dzieci w Twoim wieku, czytamy                                                                              dalej.”.

 W takiej sytuacji rodzic powinien zareagować zupełnie inaczej, mówiąc, np.: „Rozumiem, w takim razie poczytajmy jakaś inną, a do tej wrócimy za jakiś czas.”

Akceptując uczucia dziecka, opiekun daje mu do zrozumienia, że jest ono dla niego ważne,   i że równie ważne są dla niego jego odczucia i problemy. Człowiek, który jest rozumiany już w dzieciństwie, z którego uczuciami liczą się inni, dorośli ludzie, nie będzie miał, w wieku dorosłym, problemów z okazywaniem uczuć i z nawiązywaniem kontaktów interpersonalnych. W okresie przedszkolnym zaczyna rozwijać się samodzielność dziecka, jego inicjatywa, poczucie swobody i niezależności. Dlatego tak ważne jest, aby kontakty z dorosłymi istotne w poprzednich etapach życia, stawały się rzadsze, aby dziecko miało możliwość nauczenia się i utrwalania cech samodzielności i odpowiedzialności za siebie.

           Jak pisałam już wyżej, u dzieci w wieku od trzech do siedmiu lat bardzo ważną rolę odgrywa przejawianie inicjatywy, czy to w zabawie, czy w życiu realnym. Zadaniem opiekunów powinna być pomoc w jej rozwoju, a także przygotowywanie dzieci do samodzielnego życia i bycia niezależnym. My – rodzice, często jednak popełniamy wiele błędów, które niestety uczą nasze dzieci, że nie trzeba czynić wiele wysiłków, starać się wykonywać coś dobrze, podejmować samodzielnie decyzje. Jakże wielu z nas zawiązuje za swe dzieci sznurowadła, sprząta pokój, bądź udziela rad bez wysłuchania całej opowieści? Jak wielu z nas nie tylko robi za dziecko rozmaite rzeczy, ale i myśli za nie? A wszystko po to, aby było szybciej, sprawniej i bez kłopotu. W rezultacie pogłębiamy jedynie w dziecku myślenie, że jest jeszcze malutkie, bezradne i niewiele potrafi. Czy nie powinniśmy tego zmienić? Czy nie powinniśmy postarać się i fuknąć na samych siebie, że „nie tędy droga”? Przecież dziecko, któremu pozwala się dokonywać wyborów, podejmować, na razie niewielkie, decyzje, samemu zjeść (choćby trwało to dwa razy dłużej), lub samemu posprzątać po zabawie, dużo łatwiej w przyszłym życiu będzie umiało poradzić sobie nie tylko z błahymi sprawami, ale i z trudniejszymi, nie czekając aż ktoś mu pomoże.

W dążeniu do optymalnego kształtowania tożsamości, rodzicom pomóc może przedszkole. Rodzice mają możliwość wyboru dla swojego dziecka takiej placówki, której zaoferowany program będzie im i ich dziecku najbliższy. Rodzice interesują się nie tylko tym czy ich dziecko jest najedzone, ile muszą za to przedszkole zapłacić, ale coraz częściej ciekawi ich oferta programowa, kwalifikacje kadry pedagogicznej, a także warunki, jakie są stwarzane dziecku. Pytają o atmosferę panującą w przedszkolu, liczebność grup i ich skład. W większości, dzieci bardzo szybko adoptują się w przedszkolu. Jak wiemy, w wieku przedszkolnym, w życiu dziecka dużą rolę zaczyna odgrywać grupa rówieśnicza. Zaczynają się dla niego liczyć koledzy i koleżanki, są oni często ważniejsi niż osoby dorosłe. Do 5 roku życia kształtuje się osobowość i poczucie własnej wartości. Wiek przedszkolny, ma duże znaczenie dla ukształtowania się podstaw systemu wartości. Właśnie w tym okresie, tworzą się pierwsze orientacje wartościujące, przejmowanie pierwszych wzorów i ideałów postępowania. Dziecko zaczyna rozróżniać wartości, a także rozumieć ich sens. Planując sytuacje edukacyjne należy szerzej otworzyć dzieciom drzwi na świat wartości. Z różnych powodów ciągle napotykamy dzieci z zaniżonym poczuciem własnego Ja. Dziecko, albo zamyka się w sobie, albo też stara się zwrócić naszą uwagę agresywnym zachowaniem, wygłupianiem się. Dzieci młodsze uczą się od starszych samodzielności, starsze podsuwając pomysły automatycznie podnoszą własne Ja. Bardzo ważne jest, aby dzieci nauczyły się dostrzegać własne mocne i słabe strony. Nauczą się one w ten sposób przyjmować porażkę z podniesioną głową, bez zawiści do drugiego człowieka, z poczuciem bezpieczeństwa. Twórcza aktywność dzieci przejawiająca się w różnych formach ekspresji, logiczność myślenia m.in. podczas wyjaśniania przysłów własnymi słowami, zaskakująca otwartość i szczerość dzieci podczas odwoływania się do osobistych doświadczeń, przeżyć, przejawy koleżeńskich gestów, radosna, przyjazna atmosfera, integracja grupy utwierdzają w przekonaniu, że należy jak najczęściej razem z dziećmi odkrywać prawdę o wartościach.

             Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko podporządkowuje się normom społecznym, gdyż ceni sobie wydających je dorosłych i chce postępować zgodnie z nimi nie tylko z obawy przed karą lub z chęci uzyskania nagrody. Działa tu mechanizm identyfikacji z dorosłym. Na rozwój tożsamości poważny wpływ mają osoby znaczące oraz stawiane przed dzieckiem wymagania związane z pełnieniem ról społecznych i powtarzające się doświadczenia wychowawcze. Poczucie bezpieczeństwa, przywiązanie emocjonalne stanowią podstawę zdrowia psychicznego i rozwoju zdrowej oraz społecznie przystosowanej osobowości.

Katarzyna Gawlińska