Charakterystyka mniejszości narodowych w Polsce

W polskim ustawodawstwie rozróżnienie na mniejszość narodową i etniczną zostało uchwalone 6 stycznia 2005 roku ustawą "o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym". Akt ten zakłada że mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: jest mniej liczna od pozostałej części ludności Rzeczpospolitej Polskiej; w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; ma świadomość własnej historycznej wspólnoty i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; jej przodkowie zamieszkiwali obecne tereny RP od co najmniej 100 lat; utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Ostatni warunek jest istotny przy rozgraniczeniu pojęć: mniejszość narodowa i etniczna. Mniejszość etniczna różni się tym, że utożsamiana jest z mniejszością bezpaństwową. Dodatkowo ustawa precyzuje, że mniejszościami narodowymi zamieszkałymi w Polsce są: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy i Żydzi; a za mniejszości etniczne uznaje ustawowo następujące mniejszości: karaimską, turecką, romską i tatarską.

Wyróżnia się następujące grupy mniejszościowe:

1. Zwarte. 2. Rozproszone.

Mniejszości o zwartej strukturze to takie, które od lat przebywają na tym samym terenie co ich przodkowie, kultywują tradycję i zachowują odrębność m. in. pod względem kulturowym i obyczajowym, niejednokrotnie starają się stworzyć własne władze samorządowe. Natomiast osoby należące do mniejszości, które są rozproszone w zdecydowanie większym stopniu asymilują się z liczniejszą grupą, zatracają swoją tożsamość narodową. Z reguły tego typu zjawiska mają miejsce w dużych miejskich metropoliach. Bywa i tak, że celowo pewne osoby chcą zatracić swoją tożsamość i budować nowe życie - bez przeszłości.

Dawne Województwo Podlaskie stanowi najbardziej zróżnicowany obszar na terenie naszego kraju jeżeli chodzi
o ilość nacji i kultur. Poza Polakami mieszkają tam również: Białorusini i Litwini oraz Tatarzy jak również Ukraińcy a także Rosjanie i Cyganie wraz z Żydami, jak też "Staroobrzędnicy".

NIEMCY:

Obecnie mniejszość niemiecka w RP to Polacy narodowości niemieckiej, którzy zadeklarowali swoją niemiecką narodowość w ramach spisów powszechnych organizowanych na terenie państwa polskiego. Ze względów historycznych i historyczno-geograficznych miejscem zamieszkania tej mniejszości są tereny położone głównie
w pobliżu obecnych granic Polski i Niemiec oraz na terenach, które w czasach historycznych znajdowały się na pograniczu polsko-niemieckim. Z historycznego punktu widzenia na wzrost lub spadek obywateli państwa polskiego pochodzenia niemieckiego największy wpływ miały wypadki dziejowe związane z:

• powstanie państwa Zakonu Krzyżackiego na terenach Ziemi Dobrzyńskiej i Chełmińskiej, a później opanowanie przez ten Zakon terenów Prusów i prowadzona przez Zakon polityka kolonizacji niemieckiej na całym obszarze nadbałtyckiem od Pomorza Gdańskiego aż do Królewca;

• rozbiór i upadek państwa polskiego, germanizacja ludności polskiej pod zaborem niemieckim i masowe osadnictwo niemieckie na terenach zaboru pruskiego.

• masowe wysiedlanie ludności niemieckiej przez cofające się jednostki armii niemieckiej i kontynuacja tego procesu przez Aliantów i władze PRL w latach 1945-1950^[2].

BIAŁORUSINI:

Jest to największa liczebnie mniejszość narodowa w rejonie Podlasia, przede wszystkim: gmina Bielsk Podlaski - połowa mieszkańców to Białorusini, natomiast w gminie Orla stanowią oni aż siedemdziesiąt pięć procent ogółu ludności. Spora grupa mieszka również na terenie gminy Boćki.

Po zakończeniu II Wojny Światowej doszło do znaczących zmian wśród przedstawicieli mniejszości białoruskiej. Najważniejszą przyczyną takiego stanu rzeczy były migracje do większych ośrodków miejskich w celu zdobycia wykształcenia czy też znalezienia pracy, itd. Mimo to w dalszym ciągu większość Białorusinów zamieszkuje tereny wiejskie.

UKRAIŃCY:

Ukraińcy stanowią mniejszość narodową w sile od dwustu do trzystu tysięcy obywateli. Spora grupa ludności pochodzenia ukraińskiego z obszarów południowo - wschodnich państwa polskiego została siłą przesiedlona
w ramach tzw. akcji "Wisła", w roku 1947 na obszary północno - zachodnie. Ukraińcy zamieszkują przede wszystkim na następujących obszarach naszego kraju: Województwo Warmińsko - Mazurskie
i Zachodniopomorskie oraz Dolnośląskie. Jednak warto pamiętać, że pewnej grupy Ukraińców nie zmuszono do zmiany miejsca zamieszkania, stąd też sporo przedstawicieli tej mniejszości żyje do dziś dnia na obszarze województwa podkarpackiego a także małopolskiego. Ukraińcy mają własnych reprezentantów w jednostkach samorządu terytorialnego, przede wszystkim w woj. warmińsko – mazurskim. Również jeżeli chodzi o oświatę to
z roku na roku jest coraz lepiej. Wzrasta liczba szkół oraz ukraińskich uczniów. Najliczniejsza grupa Ukraińców należy do Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyjsko - Ukraińskiego, jednak spora grupa należy również do wspólnoty Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

ROSJANIE:

Z licznej przed II wojną światową mniejszości rosyjskiej (140 tysięcy osób) pozostało w 1945 roku 20-30 tysięcy. Jest to związane nie tylko ze zmianą granic, lecz także z obawą przed represjami ze strony sowieckiej, jakie mogłyby spaść na to środowisko. Obecnie Polskę zamieszkuje 10 do 13 tysięcy osób pochodzenia rosyjskiego,
w tym 2,5 do 3 tysięcy stanowiąstarowiercy.

Mniejszość rosyjską można podzielić na dwie części:

– Rosjan pozostałych w Polsce po okresie zaborów i emigracji porewolucyjnej oraz staroobrzędowców, którzy na terenachRzeczypospolitej osiedlali się już w XVII wieku. Na Suwalszczyznę przybyli oni w II poł. XVIII wieku,
a na Mazury w 1830 r.

-Staroobrzędowcy zamieszkują w trzech skupiskach w województwie warmińsko-mazurskim oraz województwie podlaskim. Do naszych czasów dotrwały tylko trzy wsie w których ludność ta mieszka w zwartych grupach. Są to Gabowe Grądy, Wodziłki i Wojnowo. Duże grupy staroobrzędowców mieszkają też w Suwałkach i Augustowie. Pozostali są rozproszeni w wielu miejscowościach województwa (głównie wokół Rucianego i Ukty). Rosjanami są też jednowiercy skupieni wokół wojnowskiej parafii. W latach 70. i 80. zmalało znacznie skupisko mazurskie na skutek emigracji do Niemiec.

-Od XIX wieku mieszkają w Polsce grupy Rosjan skupionych w dużych miastach, a przede wszystkim w Białymstoku, Łodzi i Warszawie. Ze względu na przekrój społeczny (inteligencja, w części wręcz arystokracja), stanowili oni w latach międzywojennych środowisko o dużych wpływach kulturalnych. Obecnie, po fali emigracji do państw zachodnich, środowisko topolonizuje się, zachowując właściwie tylko wyznanie.

Przez ostatnie czterdzieści lat napłynęło do Polski, drogą emigracji, nieco ludności rosyjskiej. Jako ludność napływowa (nie mniejszość narodowa) nie wchodzi ona w zakres tego artykułu.

LITWINI:

Na obszarze Polski jest ich dziesięć do dwunastu tysięcy. Zamieszkują przede wszystkim obszar Suwalszczyzny: w gminie Sejny stanowią czterdzieści procent ogółu ludności, a w gminie Puńsk stanowią osiemdziesiąt procent ogółu mieszkańców. Także w Sypliszkach oraz Suwałkach znajduje się ich liczne grono. W naszym kraju istnieje pięć organizacji skupiających przedstawicieli narodowości litewskiej. Najliczniejszą a zarazem najstarszą jest Stowarzyszenie Litwinów w Polsce. Na obszarze gminy Puńsk działa pięć litewskich "podstawówek" oraz jedyne w naszym kraju litewskie Liceum Ogólnokształcące. Mniejszość litewska od 1960 roku wydaje czasopismo "Aura", posiada również własne audycje na antenie Polskiego Radia oraz regionalnej "trójki" telewizyjnej w Białymstoku.

SŁOWACY:

Słowacy stanowią mniejszość narodową, której liczebność na terenie naszego kraju szacuje się w granicach dziesięciu do dwudziestu tysięcy obywateli, zamieszkujących tradycyjnie rejony Spiżu oraz Orawy.

Ilość uczniów, którzy uczą się języka słowackiego na zasadzie języka mniejszości nieustannie maleje. Dziś naukę w tym zakresie pobiera blisko trzystu pięćdziesięciu uczniów w szesnastu placówkach oświatowych. Słowacy
w większości należą do wspólnoty Kościoła Rzymskokatolickiego.

ŻYDZI:

Żydzi w Polsce, wg źródeł historycznych pierwszymi Żydami, jacy pojawili się na ziemiach polskich, byli kupcy przybywający tu już w X w. W okresie XI-XVII w. do Polski napływała ludność żydowska uchodząca przed prześladowaniami z Zachodu, tworząc w miarę upływu czasu największe skupisko Żydów w Europie - pod koniec XV w. było ich tu 30 tys., w połowie XVII w. już 350-500 tys., a u schyłku Rzeczypospolitej ok. 800 tys. (głównie Aszkenazyjczycy).

ORMIANIE:

Ormianie są jedną z zamieszkujących w Polsce zbiorowości etnicznych o "egzotycznym" rodowodzie i długiej tradycji osadnictwa na ziemiach Rzeczypospolitej. Armenia, macierzysty kraj przodków dzisiejszych Ormian polskich, położona jest w północno-wschodniej części Wyżyny Armeńskiej, pomiędzy Wyżyną Anatolijską
a Wyżyną Irańską, w środkowej części Azji Przedniej. Państwo armeńskie w wieku XI uległo najazdom Seldżuków, a dwa wieki później inwazji mongolskiej, na skutek czego nastąpiła emigracja wielu Ormian na tereny Bizancjum, Rusi, Złotej Ordy oraz do miast położonych nad Morzem Czarnym. Armenia została schrystianizowana w III i IV wieku, w V w. zaś Kościół Ormiański zerwał łączność z Rzymem i pozostawał
w niezależności.

Liczbę Ormian w Polsce szacuje się na 40-80 tys., w tym ok. 8 tys. stanowią przedstawiciele tzw. starej emigracji (tj. potomków Ormian przybywających do Rzeczypospolitej XI-XVII w.), a pozostali to emigranci, którzy przybyli do Polski po II wojnie światowej, a zwłaszcza po upadku Związku Radzieckiego (tzw. nowa emigracja).

CZESI:

Czesi stanowią mniejszość narodową, której liczba przedstawicieli w naszym kraju oscyluje w okolicach trzech tysięcy, zajmują oni przede wszystkim okolice Kotliny Kłodzkiej oraz Lubelszczyzny natomiast miejscowość Zelów tereny nieopodal Piotrkowa Trybunalskiego.

Osadnictwo Czechów na terenie Polski trwało pomiędzy XVI i XVIII wiekiem. Emigrowali przede wszystkim ewangelicy. Było to spowodowane prześladowaniami o podłożu wyznaniowym. Dominująca część Czechów na terenie Polski to oczywiście ewangelicy.