System polityczny RP według konstytucji z 23 kwietnia 1935r.
U końca lat 20 XX wieku rozpoczęły się próby projektów nowej konstytucji. W 1934 rozpoczęły się prace nad konstytucją w Parlamencie. Prezydent podpisał konstytucję 23 kwietnia 1935 roku. Dzień później została ogłoszona. Była ukoronowaniem dążeń do silnej prezydentury w Polsce. Tworzona była z myślą że prezydentem zechce zostać J. Piłsudzki.
Składa się z 14 rozdziałów, 81 artykułów, brak wstępu.
| Rozdział 1 – Rzeczpospolita Polska | Zawiera podstawowe zasady ustrojowe |
|---|---|
| Rozdział 2 – Prezydent Rzeczypospolitej | Systematyka ustawy zasadniczej wskazuje miejsce poszczególnych organów władzy w wykreowanym systemie politycznym |
| Rozdział 3 – Rząd | |
| Rozdział 4 – Sejm | |
| Rozdział 5 – Senat | |
| Rozdział 6 – Ustawodawstwo | Zaznacza się też brak ujęcia w osobnym rozdziale praw obywatelskich, ich rozproszenie po całym tekście konstytucji kwietniowej jednoczesne ich okrojenie w stosunku do konstytucji marcowej |
| Rozdział 7 – Budżet | |
| Rozdział 8 – Siły zbrojne | |
| Rozdział 9 – Wymiar Sprawiedliwości | |
| Rozdział 10 – Administracja państwowa | |
| Rozdział 11 – Kontrola państwowa | |
| Rozdział 12 – Stan zagrożenia państwa | |
| Rozdział 13 – Zmiana konstytucji | |
| Rozdział 14 – Przepisy końcowe |
Państwo uczyniono centralną wartością, nadrzędną nad jednostką. Państwo zapewnia jednostce swobodny rozwój, kształtuje życie społeczne. Obywatele powinni być państwu wierni i rzetelnie wykonywać nałożone obowiązki. Państwo zapewniało obywatelom wolność sumienia, słowa i zrzeszeń ale w granicach dobra powszechnego. Państwo jest głównym źródłem władzy a nie naród.
Twórcy konstytucji odeszli od klasycznej zasady podziału władzy. Prezydent zyskał największe uprawnienia władcze. W jego osobie koncentrowała się jednolita i niepodzielna władza państwowa. Był czynnikiem nadrzędnym, harmonizującym naczelne organy władzy.
PREZYDENT RP
Wybór prezydenta
Prezydenta wybierało Zgromadzenie Elektorów na kadencję 7 lat( tak jak w marcowej), które składało się z: marszałka Senatu – przewodniczący, marszałek Sejmu – zastępca przewodniczącego, premiera, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, generalnego inspektora Sił Zbrojnych oraz 75 elektorów których 50 wybierał Sejm a 25 Senat. Po wyborze głowy państwa mandaty elektorów wygasały.
Prezydent miał także prawo zgłoszenia swojego następcy, wtedy odbywały się wybory powszechne, obywatele wybierali spośród dwóch kandydatów.
Nie odnoszono się do kwestii reelekcji, ta sama osoba mogła ubiegać o prezydenturę nawet kilkakrotnie. (w konstytucji marcowej prezydenta wybierało zgromadzenie narodowe)
[był to tylko zapis, nie wykorzystany w praktyce ponieważ Mościcki miał być prezydentem do 1940 ale rozpoczęła się wojna]
Uprawnienia prezydenta
Prerogatywy (uprawnienia własne nie wymagające kontrasygnaty)
Na czas wojny wyznaczyć mógł swojego następcę na wypadek opóźnienia urzędu (kapitalnie ważny zapis gwarantujący ciągłość władzy)
Mianował i odwoływał premiera, prezesa NIK, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, naczelnego wodza i generalnego inspektora sił zbrojnych.
Powoływał sędziów Trybunału Stanu i 1/3 senatorów
Mógł stosować prawo łaski,
Rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji,
Stawianie członków rządu przed Trybunałem Stanu,
Wskazywanie Swojego następcy i zarządzanie wyborów powszechnych tej sprawie,
Uprawnienia zwykłe (wymagały kontrasygnaty premiera i właściwego ministra)
Zwoływanie i rozwiązywanie Sejmu i Senatu (po zakończeniu kadencji)
Stanowienie o wojnie i pokoju,
Ratyfikowanie umów z innymi państwami,
Mianował i odwoływał ministrów na wniosek premiera,
Był zwierzchnikiem sił zbrojnych,
Reprezentował państwo na zewnątrz,
Przyjmował i wysyłał przedstawicieli dyplomatycznych,
Zyskał wpływ na ustawodawstwo - prezydent na wniosek Rady Ministrów wydawał dekrety z mocą ustaw. Parlament mógł upoważnić prezydenta do tego na określony czas. Prezydent wydawał dekrety z mocą ustaw gdy parlament był rozwiązany.
Odpowiedzialność prezydenta
Brak zapisu o odpowiedzialności politycznej i prawnej, jedynie odpowiedzialność moralna – przed bogiem i historią za losy państwa (najsłabszy moment konstytucji)
W razie opóźnienia urzędu prezydenta zastępował go marszałek Senatu (Senat zyskuje przewagę nad Sejmem), na czas wojny prezydent wyznaczał swojego zastępcę.
RZĄD
Składał się z Premiera i ministrów.
Realizował on i odpowiadał za politykę wewnętrzną i zewnętrzną kraju. Premier reprezentował rząd i kierował jego pracami, ustalał także ogólne zasady polityki państwa. Ministrowie kierowali resortami. Wszystko jednak zależało od prezydenta który w dekrecie ustalał zakres działania premiera i rządu.
Premier i ministrowie ponosili odpowiedzialność polityczną podwójną: przed prezydentem i przed Sejmem który mógł zwykłą większością głosów uchwalić wotum nieufności dla całego rządu lub indywidualnie. Ponosili także odpowiedzialność prawną za naruszenie ustaw – mogli być postawieni przez parlament przed Trybunał Stanu.
PARLAMENT
Składał się z Sejmu i Senatu, kadencja trwała 5 lat, zajmował się uchwalaniem ustaw oraz prowadził kontrolę nad rządem. Nie można było być jednocześnie posłem i senatorem.
Sejm – 208 posłów, wybierani w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych, większościowych.
W każdym ze 104 okręgów wybierano po dwóch posłów z listy. Listy ustalały zgromadzenia okręgowe złożone z członków samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego. Partie polityczne nie mogły zgłaszać kandydatów. Czynne prawo 24 lat, bierne 30 (podniesiono cenzus wieku względem marcowej 21, 25, uszczerbek zasady powszechności)
Senat – 96 senatorów, 1/3 wybierał prezydent, 64 było wybieranych w wyborach pośrednich. Czynne prawo: 30 lat, wyższe lub średnie wykształcenie, odznaczenia państwowe, stopień oficerski. Te elity wybierały delegatów które wybierały 2/3 Senatu. Bierne prawo 40 lat.
Pracami izb kierowali marszałkowie, obradowały one w trybie sesyjnym. Prezydent mógł zwoływać izby na sesje nadzwyczajne. Posiedzenia były jawne ale była możliwość ich utajnienia. Posłowie i Senatorowie korzystali z immunitetu, nie ponosili odpowiedzialności za pracę w parlamencie. Za inne przestępstwa odpowiadali jak zwykli obywatele
Inicjatywa ustawodawcza należała do Sejmu i rządu. Sejm uchwaloną ustawę przekazywał do Senatu który mógł ją uchwalić odrzucić bądź wprowadzić poprawki, Sejm większości 3/5 mógł nie zgodzić się z uchwałami Senatu, jeśli tego nie zrobił uznawało się je za przyjęte (w marcowej wystarczyło 11/20 by odrzucić weto).Ustawa trafiała do prezydenta który posiada prawo weta ustawodawczego, izby bezwzględną większością mogły odrzucić weto.
SĄDOWNICTWO
Sprawiedliwość w RP wymierzały Sądy. Sędziowie mianowani przez prezydenta byli niezawiśli. Sprawami karnymi i cywilnymi zajmowały się sądy powszechne, wojskowe i wyjątkowe z Sądem Najwyższym na czele. Najwyższy Trybunał Administracyjny orzekał o legalności aktów administracyjnych, Trybunał kompetencyjny rozstrzygał spory o właściwości między sądami innymi organami władzy. Trybunał Stanu orzekał w sprawach premiera, ministrów, posłów i senatorów jeśli naruszyli konstytucję bądź inne ustawy. W skład TS wchodził Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego i 5 sędziów na okres 3 lat.
PODSUMOWANIE
Rozpatrywanie i interpretowanie konstytucji kwietniowej w oderwaniu od realiów ówczesnej Europy nie ma żadnego sensu bo nie prowadzi do obiektywnej oceny. W całej Europie obserwowano kryzys demokracji, kryzys gospodarczy i kłopoty narodowościowe. Te ujemne zjawiska nakładały się na siebie i kumulowały. Polska znalazła się między dwoma państwami totalitarnymi: w wersji faszystowskiej w Niemczech i w wersji komunistycznej w Rosji, stwarzało to szczególne niebezpieczeństwo. Stąd konstytucja kwietniowa była próbą przeciwstawienia się Polski systemom totalitarnym i niedostatkom parlamentaryzmu, Polska na tej podstawie wykształciła swój własny system ograniczonej demokracji.
Konstytucja zrywała z systemem parlamentarno-gabinetowym na rzecz systemu z silną pozycją prezydenta prezydencko-parlamentarny.