Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. , zgodnie z brzmieniem tytułu rozdziału IX, do organów kontroli państwowej i ochrony prawa zalicza m.in. Najwyższą Izbę Kontroli.

Wypływają dwa wnioski, po pierwsze, że względu na charakter funkcji spełnianej przez NIK nie jest możliwe zakwalifikowanie tego organu w ramach przyjętej zasady trójpodziału władzy. Po drugie, ujęcie regulacji dotyczącej m.in. NIK w osobny rozdział Konstytucji podkreśla samodzielność i niezależność funkcjonowania tej instytucji w strukturze aparatu państwowego.

Pozycję ustrojową NIK w sposób bezpośredni określa art. 202 Konstytucji.

Zgodnie z art. 202 Konstytucji Naczelna Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, podległym wyłącznie Sejmowi i działającym na zasadach kolegialności. Określenie Najwyższej Izby Kontroli jako „naczelnego organu kontroli państwowej” oznacza, że po pierwsze NIK dysponuje najszerszymi kompetencjami w porównaniu z innymi organami władzy publicznej wypełniającymi funkcję kontroli państwowej, zarówno jeśli idzie o podmiotowy jak i przedmiotowy zakres kontroli. Po drugie NIK ma ustawowo zagwarantowane uprawnienia do korzystania z wyników kontroli przeprowadzanych przez inne organy kontroli, rewizji lub inspekcji działających w administracji rządowej i samorządzie terytorialnym. Po trzecie oceny, uwagi i wnioski dokonywane przez NIK są ostateczne, co oznacza, że nie mogą być uchwalone lub zmienione przez żaden inny organ państwa, nawet Sejm. Po czwarte, Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrole w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania całego systemu organów państwa. Nie jest instytucją działającą wyłącznie na zlecenie Sejmu. Podejmuje czynności kontrolne także na wniosek Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.

Wpływ na pozycję ustrojową Najwyższej Izby Kontroli wywiera ustanowiona w Konstytucji zasada podległości NIK Sejmowi.

Podległość NIK Sejmowi przejawia się m.in. w tym, że:

1. Sejm- z udziałem Senatu- powołuje prezesa NIK (art. 205 ust. 1 Konstytucji);

2. Sejm- także jego organy wskazane w regulaminie - zleca NIK przeprowadzanie kontroli (art. 6 ust. 1 ustawy o NIK)

3. NIK przedkłada Sejmowi uchwalane przez Kolegium NIK okresowe plany pracy (art. 6 ust. 2 ustawy o NIK)

4. NIK jest zobowiązany do przedstawiania Sejmowi analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów jako również informacji o wynikach kontroli zlecanych przez Sejm lub jego organy, wniosków w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określanych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne (art.204 ust.1 pkt 1,2,3 Konstytucji, art. 7 ust. 1 pkt 1,2,3,5 ustawy o NIK)

5. NIK jest zobowiązany do corocznego przedstawiania Sejmowi sprawozdania ze swojej działalności

6. Sejm kontroluje wykonanie budżetu NIK m.in. poprzez działania Sejmowej Komisji do spraw Kontroli Państwowej

Kolejna konstytucyjna zasada wyznaczająca pozycję ustrojową NIK odnosi się do sposobu działania tej instytucji. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Konsekwencją wdrożenia tej zasady a zarazem podstawowym przejawem jej funkcjonowania jest powołanie Kolegium NIK. Organ ten uczestniczy w realizacji funkcji kierowania Najwyższą Izbą Kontroli, co wyraża się głównie w ustawowo zagwarantowanych kompetencjach do podejmowania decyzji o strategicznym charakterze dla działalności Izby jak np. uchwalanie okresowych planów pracy NIK.

Innym istotnym elementem wpływającym na ustrojową pozycję NIK jest sposób określania przez Konstytucję statusu jej Prezesa. W tej płaszczyźnie rozważań zwrócenia uwagi wymaga przed wszystkim po pierwsze- zasada kadencyjności, po drugie- zasada incompatibilitas i zakaz przynależności do partii politycznych oraz związków zawodowych.

Zgodnie z art. 205 ust. 1 Konstytucji prezes NK jest powołany na okres 6 lat. Wynikająca z tego przepisu zasada kadencyjności w sprawowaniu funkcji prezesa jest rozwiązaniem, które w istotny sposób przyczynia się do umocnienia niezależności NIK. Długość kadencji prezesa nie pokrywa się z kadencją parlamentu. Rozwiązanie to zatem zmniejsza zależność Izby do aktualnego układy sił politycznych.

Zachowania niezależności, bezstronności i apolityczności Najwyższej Izby Kontroli sprzyjają rozwiązania zawarte w art. 205 ust. 2 i 3 Konstytucji. Wynika z niego szereg zakazów wiążących się z piastowaniem funkcji prezesa NIK; zakaz zajmowania przez prezesa NIK innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, zakaz wykonywania innych zajęć zawodowych, zakaz przynależności do partii politycznych, związków zawodowych, jak również zakaz prowadzenia działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością zajmowanego urzędu. Art. 103 i 108 konstytucji funkcja prezesa NIK nie podlega łącznemu ze sprawowaniem mandatu posła i senatora.

Za dodatkową gwarancję niezależności działania NIK uznać należy objęcie jej prezesa immunitetem formalnym. Ma on stanowić ochronę przed próbami wywierania nacisku na osobę sprawującą urząd prezesa a przez to na działalność kontrolną Izby zgodnie z art. 206 konstytucji. Prezes bez uprzedniej zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.

 

Jednym elementem struktury organizacyjnej tej instytucji uregulowanym w konstytucji jest prezes NIK. Art. 205 ust. 1 konstytucji stanowi że : prezes najwyższej izby kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz. Wniosek w sprawie powołania prezesa NIK ma prawo zgłosić marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów.

Wniosek kierowany jest przez marszałka do Komisji do spraw kontroli państwowej celem wydania opinii, która następnie jest doręczana posłom. Powołanie prezesa NIK następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Kolejnym krokiem w procedurze powołania prezesa NIK jest wyrażenie zgody. W przypadku zaś kiedy Senat odmówi wyrażenia zgody Na powołanie określonego kandydata powołuje to konieczność powtórzenia całej procedury powołania od początku.

Kadencja prezesa NIK trwa 6 lat i rozpoczyna się z dniem złożenia przez niego przysięgi przed Sejmem. Po upływie kadencji prezes NIK pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego prezesa NIK. Obowiązujące przepisy dopuszczają możliwość tylko jednokrotnej reelekcji.

Wygaśnięcie kadencji prezesa NIK następuje w razie jego śmierci, orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości utraty zajmowanego stanowiska lub odwołania.

Zgodnie z art. 17 ustawy Sejm odwołuje prezesa NIK jeżeli:

1. 1)      zrzekł się on stanowiska

2. 2)      uznał, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby

3. 3)      został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa

4. 4)      Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lup popełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwa

Zamknięty katalog przyczyn odwołania prowadzi do wniosku, że prezes NIK nie ponosi przed Sejmem odpowiedzialności politycznej. Stanowi to kolejną gwarancję niezależności i samodzielności Izby.

Z piastowaniem funkcji prezesa NIK wiążą się pewne przywileje ale także i ograniczenia. Do pierwszej grupy zaliczyć należy immunitet formalny oraz nietykalność. Immunitet formalny prezesa NIK polega na tym, że nie może być on be uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Ani konstytucja ani ustawa nie przewiduje możliwości zrzeczenia się przez prezesa i ochrony wynikającej z immunitetu.

Nietykalność wyraża się w zakresie stosowania wobec osoby prezesa zatrzymana lub tymczasowego aresztowania bez uprzedniej zgody Sejmu. Od tej zasady przewidziany jest jeden wyjątek. Zatrzymanie jest dopuszczalne w przypadku gdy: 1) ma miejsce ujęcie na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, 2) zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

W świetle przepisów ustawy zadaniem prezesa jest kierowanie najwyższą izbą kontroli. Do jego kompetencji należą więc wszystkie sprawy związane z kierowaniem izbą oraz z jej reprezentowaniem, z wyjątkiem tych, które zastrzeżone zostały do właściwości kolegium NIK.

Zgodnie ze statusem NIK prezes kieruje działalnością izby przy pomocy wiceprezesów oraz dyrektora generalnego po drugie to, że kierownicze kompetencje o zasadniczym charakterze przyznane zostały wewnętrznemu organowi kolegialnemu jakim jest Kolegium NIK.

Wiceprezesów NIK, w liczbie od 2 do 4 powołuje i odwołuje marszałek Sejmu na wniosek prezesa NIK. Zakres zadań wiceprezesów określa prezes NIK. Ich rola sprowadza się przed wszystkim do bieżącego nadzoru nad działalnością kontrolną jednostek organizacyjnych NIK. Prezes NIK może także w razie potrzeby powierzyć jednemu z wiceprezesów swoje zastępstwo.

Dyrektora generalnego powołuje i odwołuje prezes NIK za zgodą marszałka Sejmu. Jego zadaniem jest zapewnienie warunków sprawnego funkcjonowania NIK. Wiceprezesi NIK oraz dyrektor generalny nie mogą należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością sprawowanych urzędów.

W instytucji Kolegium NIK w sposób najpełniejszy realizuje się zasada kolegialnego działania NIK. W skład tego organu wchodzą z urzędu: prezes NIK, wiceprezesi, dyrektor generalny oraz 14 członków. Członków Kolegium powołuje marszałek Sejmu na wniosek prezesa NIK. Ustawa wymaga, aby w składzie Kolegium zasiadało 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych i tyluż dyrektorów jednostek organizacyjnych lub doradców prezesa NIK. Kadencja członków Kolegium Izby trwa 3 lata. Wygaśnięcie kadencji członka Kolegium następuje w razie jego śmierci lub odwołania.

Marszałek Sejmu odwołuje członka Kolegium jeżeli:

1. zrzekł się funkcji

2. przestał zajmować w NIK stanowisko dyrektora jednostki organizacyjnej lub doradcy prezesa NIK

3. przez ponad rok nie uczestniczył w posiedzeniach Kolegium NIK

4. został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione z winy umyślnej

do kompetencji Kolegium NIK należy podejmowanie decyzji w najbardziej istotnych dla funkcjonowania Izby sprawach. Kolegium NIK zatwierdza:

1. opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów

2. wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne

3. wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, prezesa NBP, oraz kierujących instytutami o których mowa w art.4 ust.1

4. projekt Statutu NIK

5. projekt budżetu NIK

6. okresowe plany kontroli NIK.

Kolegium NIK opiniuje:

1. wniesione przez prezesa NIK programy kontroli i informacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli

2. inne sprawy wniesione przez prezesa NIK albo przedstawione przez co najmniej 1/3 składu Kolegium NIK.

Posiedzenia Kolegium zwołuje prezes NIK z własnej inicjatywy lub na wniosek co najmniej 1/3 członków, on też proponuje ich porządek dzienny. Prezes lub wyznaczony przez niego wiceprezes przewodniczą posiedzeniom Kolegium NIK. Uchwały zapadają większością głosów w obecności co najmniej polowy składu Kolegium. Głosowanie jest zawsze tajne, a osoby głosujące przeciwko mają prawo zgłosić zdanie odrębne. W przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego. Jednostkami organizacyjnymi NIK są departamenty (na szczeblu centralnym) i delegatury (na szczeblu terenowym). Departamenty i delegatury są równorzędnymi jednostkami organizacyjnymi. Status NIK nadawany w drodze zarządzenia przez marszałka Sejmu, na wniosek prezesa NIK. Określa on wewnętrzną strukturę organizacyjną NIK, w tym siedziby delegatur . aktualnie obowiązujący Statut NIK dzieli departamenty na 2 grupy:

1. wykonujące zadania kontrolne

2. wykonujące zadania w zakresie organizacji i obsługi funkcjonowania.

W skład pierwszej grupy wchodzi 14 deparlamentów wykonujących zadania w zakresie przeprowadzania postępowania kontrolnego oraz 2 departamenty wykonujące zadania w zakresie wspomagania postępowania kontrolnego: Departament Prawny i Departament Strategii Kontroli.

Podstawowym zadaniem tych departamentów jest przeprowadzenie lub wspomaganie kontroli w naczelnych i centralnych organach państwowych.

W skład drugiej grupy wchodzi 5 departamentów. Zgodnie ze statutem w strukturze organizacyjnej NIK jest 16 delegatur. Podstawowym zadaniem delegatur jest kontrola organów i jednostek terenowych na obszarze należącym do ich właściwości.

Podstawowym zadaniem Najwyższej Izby Kontroli jest kontrola wykonania budżetu państwa. Działalność naczelnego organu kontroli nakierowana jest na ocenę sposobu wydawania środków publicznych oraz korzystania z majątku publicznego.

Podmiotowy zakres działania NIK sprowadza się do określenia kręgu podmiotów w których NIK może przeprowadzać postępowania kontrolne.

Dwa rodzaje kontroli: obligatoryjną i fakultatywną. Pod pojęciem kontroli obligatoryjnej rozumieć należy spoczywający na Najwyższej Izbie Kontroli obowiązek objęcia działalnością kontrolną określonych podmiotów.

Kontrola obligatoryjna obejmuje działalność:

1. organów administracji rządowej,

2. NBP

3. Państwowych osób prawnych

4. Innych państwowych jednostek organizacyjnych

Ad a) Organy administracji rządowej: Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie, organy centralne podporządkowane Radzie Ministrów, prezesowi Rady Ministrów, ministrom, odpowiednie organy terenowe, a więc wojewodowie i kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, wykonujący kompetencje w imieniu wojewody lub własnym oraz organy administracji niezespolonej.

Ad b) objęciu tej jednostki kontrolą w takim zakresie w jakim podlegają jej organy administracji rządowej

Ad c) jednostkę posiadającą osobowość prawną, do której należy wyłącznie mienia państwowe m .in.: przedsiębiorstwa państwowe banki państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, państwowe szkoły wyższe.

Ad d) nie posiadające osobowości prawne np. jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze czy zakłady budżetowe.

Jeśli idzie o przedmiotowy zakres kontroli wskazanych wyżej podmiotów określa go art.3 ustawy o NIK stanowić, że Izba przeprowadzając postępowanie kontrolne „bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno- prawnej tych jednostek”.

Najwyższe Izba kontroli jest uprawniona nie tylko do dokonywania kontroli finansowych wśród których największe znaczenia ma ocena wykonania budżetu państwa, lecz również do oceny działalności w sferze gospodarczej i organizacyjno- administracyjnej. Oznacza to że NIK posiada kompetencje do oceny realizacji zadań nałożonych na kontrolowaną jednostkę przez przepisy obowiązującego prawa. Jest to zatem kontrola wszechstronna obejmująca poza oceną wykonania budżetu także merytoryczną stronę działalności kontrolowanego podmiotu.

Kontrola fakultatywna (nieobowiązkowa) oznacza że NIK może - w razie potrzeby-objąć działaniami kontrolnymi określone kategorie podmiotów.

Podmioty podlegające kontroli fakultatywnej podzielić można na 2 grupy. Pierwszą grupę stanowi krąg podmiotów wymienionych w art.203 ust.2 Konstytucji. W świetle tego przepisu NIK może kontrolować działalność: organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.

Drugą grupę objętą zakresem kontroli fakultatywnej stanowią podmioty nie dające się zakwalifikować ani do sfery państwowej ani do sfery samorządowej. Będą to więc jednostki organizacyjne i przedsiębiorcy należący do sfery niepublicznej. Zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy o NIK działalność tych podmiotów NIK może kontrolować tylko w takim zakresie w jakim:

1. wykonują zadania zlecone przez państwo lub samorząd terytorialny

2. wykonują zamówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego

3. organizują lub wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne

4. działają z udziałem państwa lub samorządu terytorialnego, korzystają z mienia państwowego lub samorządowego, w tym także ze środków przyznanych na podstawie umów międzynarodowych

5. korzystają z indywidualnie przyznanej pomocy, poręczenia lub gwarancji udzielonych przez państwo, samorząd terytorialny lub podmioty określone w ust. z 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne

kryteria na jakich powinno opierać się postępowanie kontrolne prowadzone przez NIK. Konstytucja posługuje się czterema kryteriami kontroli, kryteria te to: legalność, gospodarność, celowość i rzetelność.

Legalność oznacza zgodność z prawem. Jako kryterium kontroli sprowadza się do badania, oceny i stwierdzenia czy kontrolowana jednostka lub podmiot prowadziła swoją działalność na podstawie obowiązującego prawa i w jego granicach.

Gospodarność jako kryterium kontroli sprowadza się do oceny, czy działalność kontrolowanej jednostki oparta została na zasadach efektywności ekonomicznej. Stąd też badaniu podlega zarówno sposób wydatkowania środków będących w dyspozycji kontrolowanej jednostki pod kątem oszczędności i wydajności jak też relacja poniesionych nakładów do osiągniętych efektów.

Celowość oznacza odpowiedniość, przydatność do potrzeb, adekwatność do przyjętych założeń kontrolowanej działalności. Jako kryterium kontroli sprowadza się do oceny, czy podejmowane przez kontrolowaną jednostkę działania mieściły się w celach określonych dla niej w aktach normatywnych, regulujących funkcjonowanie tego rodzaju jednostki, czy zastosowanie metody i środki były odpowiednie dla osiągnięcia założonych celów i wreszcie, czy cele te zostały osiągnięte.

Rzetelność jako kryterium kontroli sprowadza się do oceny czy działalność kontrolowanej jednostki prowadzona jest z uwzględnieniem takich elementów jak należyte wypełnianie obowiązków, dotrzymywanie zobowiązań, uczciwości, słowności, sumienności, solidność, zachowanie godne zaufania.

Istotnym zadaniem Najwyższej Izby Kontroli, jest jej udział w procedurze podejmowania przez Sejm uchwały dotyczącej absolutorium dla Rady Ministrów.

Procedura podjęcia uchwały w przedmiocie absolutorium uregulowana jest w art. 226 Konstytucji. Niezbędnym jej elementem jest przedłożenie Sejmowi dwóch dokumentów sporządzanych przez NIK: 1) analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.

Wszczęcie kontroli następuje za zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej. Prezesa Redy Ministrów oraz z własnej inicjatywy.

Kontrolę przeprowadzają pracownicy NIK tzw. kontrolerzy, na podstawie legitymacji służbowej i imiennego upoważnienia określającego jednostkę kontrolowaną i podstawę prawną podjęcia kontroli.

Zasadniczą część procedury kontrolnej stanowi postępowanie dowodowe. W jego ramach kontroler- z mocy ustawy- dysponuje szeregiem uprawnień m .in. prawem do: swobodnego wstępu do pomieszczeń i obiektów jednostki kontrolowanej, wglądu do wszelkich dokumentów związanych z jej działalnością, sporządzania odpisów lub wyciągów z dokumentów, przeprowadzania oględzin, wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania od pracowników kontrolowanej jednostki ustnych lub pisemnych wyjaśnień oraz korzystania z pomocy biegłych i specjalistów.

Przemiany ustrojowe, jakie nastąpiły w Polsce po roku 1989, objęły również sferę praw i wolności obywatelskich jednym z przejawów nowej regulacji statusu prawnego jednostki w Polsce było uchwalenie w 1992 r. ustawy o radiofonii i telewizji. Prace nad tym aktem rozpoczął już Sejm X kadencji w 1989 r. uwzględniając dotychczasowe, historyczne doświadczenia projektodawcy i twórcy ustawy przede wszystkim położyli nacisk na stworzenie prawnych mechanizmów gwarantujących obywatelom prawo do rzetelnej informacji, między innymi poprzez uznanie służebnej roli mediów publicznych wobec społeczeństwa, a nie aparatu władzy. Wysunięto również postulat niezależności i bezstronności mediów, jako jeden z czynników urzeczywistniających zasadę pluralizmu politycznego. Jej istota polega bowiem nie tylko na zaakceptowaniu faktu istnienia i działania wielu partii oraz ugrupowań politycznych reprezentujących odmienne opcje programowe, ale także na umożliwianiu im głoszenia poglądów za pomocą środków masowej informacji. Realizację tych założeń zapewnia ustawa o radiofonii i telewizji, uchwalona przez Sejm 29 grudnia 1992r.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. nie wprowadziła zasadniczych zmian z strukturze i kompetencjach Krajowej Rady Radiofonii i telewizji . postanowienia jej dotyczące znalazły się w rozdziale IX, wspólnie z przepisami o Najwyższej Izbie Kontroli i Rzeczniku Praw Obywatelskich. Tym samym zostało potwierdzone, że organ ten stanowi jedną z istotnych, konstytucyjnych gwarancji ochrony wolności środków masowego przekazu, szczególnie w powiązaniu z tym , iż obecna Konstytucja expressis verbis wyraża zasadę wolności prasy i innych środków społecznego przekazu, a także prawa do informacji. Zgodnie z art.213 ust.1 konstytucji krajowa rada radiofonii i telewiaji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Krajowa rada radiofonii i telewizji jest instytucją niezależną od innych organów państwowych. Formalną kontrolę nad jej działalnością sprawują podmioty uczestniczące w wyborze składu krajowej rady, a mianowicie Sejm, Senat i prezydent, którym Rada corocznie przedstawia sprawozdanie ze swej działalności, jak również informuje wyżej wymienione podmioty o podstawowych problemach radiofonii i telewizji. Sprawozdanie krajowej rady podlega następnie zatwierdzeniu przez Sejm i Senat, przy czym każda izba czyni to odrębną uchwałą. W razie odrzucenia sprawozdania zarówno przez Sejm jak i Senat decydującego znaczenia dla dalszych losów Rady nabiera postawa prezydenta. Jeśli zatwierdzi on stanowisko obu izb parlamentu, kadencja wszystkich jej członków wygasa w ciągu 14 dni od podjęcia ostatniej z uchwał.

Krajowa rada radiofonii i telewizji jest organem kolegialnym i pluralistycznym. Jej pluralistyczny charakter zapewniają przede wszystkim dwa czynniki- tryb powoływania członków rady oraz długość ich kadencji.

Konstytucja stwierdza iż członkowie krajowej rady radiofonii i telewizji są powoływani przez sejm, senat i prezydenta RP. To ogólne sformułowanie znalazło rozwinięcie w art. 7 ustawy, gdzie mówi się że w skład rady wchodzi 9 członków: 4 powoływanych przez sejm, 2 przez senat i 3 przez prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu.

Procedurę powoływania członków krajowej rady przez sejm i senat określają odpowiednie uchwały- sejmu z 16 marca 1995 r. w sprawie trybu zgłaszania kandydatów oraz senatu z 9 września 1994 r. w sprawie trybu powoływania członków krajowej rady radiofonii i telewizji. Powoływanie członków krajowej rady przez prezydenta konstytucja potraktowała jako jedną z jego prerogatyw.

Ustawa o radiofonii i telewizji z 29 czerwca 1995 r. przyjęła zasadę, iż przewodniczącego krajowej rady powołuje i odwołuje rada spośród swoich członków większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Posiedzenie w sprawie wyboru przewodniczącego zwołuje i przewodniczy mu najstarszy wiekiem członek krajowej rady. Zastępcę przewodniczącego również wybiera rada na wniosek przewodniczącego spośród swoich członków.

KRRiTV jest organem działającym permanentnie, zaś jej skład odnawiany jest co 2 lata, na zasadzie rotacji. Funkcjonuje natomiast kadencja członków rady i wynosi ona 6 lat, licząc od dnia powołania. Przyjęto przy tym zasadę, iż kadencja poszczególnych członków nie wygasa jednocześnie, lecz co 2 lata upływa dla 1/3 składu rady. Zgodnie z art. 7 ust.5 ustawy o radiofonii i telewizji członek rady nie może być powolany na kolejną pełną kadencję.

Podstawę prawną dla określenia statusu członków KRRiTV stanowi aktualnie nie tylko, jak to było dotychczas, art.8 ustawy o radiofonii i telewizji, ale również art. 214 ust. 2 konstytucji. Ustrojodawcą podniósł bowiem do rangi konstytucyjnej takie gwarancje niezależności członków rady jak: apotyczność, zakaz przynależnością do związków zawodowych oraz zakaz prowadzenia działalności nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.

Szczególnie istotną gwarancją niezależności członków rady jest ograniczenie możliwości ich odwoływania tylko do przypadków wskazanych w ustawie. Organ uprawniony do powołania członka krajowej rady radiofonii i telewizji może go odwołać w przypadku:

1. zrzeczenie się swej funkcji przez członka

2. choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji

3. skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej

4. naruszenia przepisów ustawy stwierdzonego orzeczeniem trybunału stanu

reguluje nadal art.8 ustawy. Zgodnie z jego treścią członkom krajowej rady przysługuje prawo do bezpłatnego urlopu na czas sprawowania funkcji, przy czym okres tego urlopu wlicza się do ich stażu pracy. Ustawa przyznaje im również prawo do wynagrodzenia, którego wysokość określa rozporządzeniem prezydent.

Kluczową rolę w strukturze KRRiTV odgrywa jej przewodniczący. Analiza zadań i uprawnień, w jakie wyposaża go ustawa, prowadzi do wniosku, iż jest to jedyny, wyodrębniony organ wewnętrzny rady. Przewodniczący reprezentuje krajową radę na zewnątrz i kieruje jej pracami. Do jego podstawowych zadań należy m.in. udzielanie koncesji na rozpowszechnianie programów. Czyni to w formie decyzji administracyjnej, wydanej na podstawie uchwały krajowej rady radiofonii i telewizji. Ponadto przewodniczący ma prawo cofnąć koncesję w przypadkach wskazanych w ustawie, również na podstawie uchwały upoważniającej ze strony KRRiTV. Do właściwości przewodniczącego należy tkże przydzielanie spółkom w porozumieniu z ministrem łączności częstotliwości niezbędnych do wykonywania ich ustawowych zadań oraz rejestrowanie programów rozpowszechnianych w sieciach kablowych. Przewodniczący krajowej rady wykonuje też szereg uprawnień o charakterze kontrolnym w stosunku do nadawców programów telewizyjnych i radiowych.

Do zadań krajowej rady radiofonii i telewizji ustawa zalicza:

1. projektowanie w porozumieniu z prezesem rady ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

2. określanie w granicach upoważnień ustawowych warunków prowadzenia działalności przez nadawców

3. podejmowanie w zakresie przewidzianym ustawą rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów

4. sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców

5. organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych

6. określanie odpłat abonamentowych opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru

7. opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji

8. organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji

9. inicjowanie postępu naukowo- technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji

10. współpracę z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych.

Z zestawienia tego wynika iż KRRiTV jest instytucją o dualistycznym charakterze. Z jednej strony jest organem ochrony prawa, co wynika chociażby z jej usytuowania w systematyce nowej konstytucji czy też zadań jakie ustrojodawca wyznaczył krajowej radzie. Z drugiej zaś strony szereg uprawnień w jakie wyposaża radę ustaw, nadaje jej charakter organu administracji.

Jako organ ochrony prawa KRRiTV przede wszystkim kontroluje i ocenia programy emitowane przez nadawców z punktu widzenia podstawowych, społecznie akceptowanych wartości.

Krajowa rada radiofonii i telewizji ma również zadanie czuwać nad tym by radiofonia i telewizja zachowały otwarty i pluralistyczny charakter.

Jako organ ochrony krajowa rada może również ingerować w działalność sponsorów przez wprowadzenie zakazów sponsorowania określonych audycji lub stosowania niektórych metod sponsorowania w ocenie rady ograniczających samodzielność nadawców.

Artykuł 213 ust. 2 konstytucji przyznaje KRRiTV prawo do wydawania rozporządzeń oraz podejmowania uchwał w sprawach indywidualnych.

---