Wzajemność:
W społeczeństwach rozwiniętych, zarówno w pierwszych kulturach, jak i nowoczesnych cywilizacjach występuje reguła wzajemności.
Wzajemność- strukturalizuje wszelkie formy interakcji, od poziomu mikro do poziomu makro ( Adolf, Mau).
Równowaga i spoistość nie może istnieć bez wzajemności. Wszystkie kontakty między ludźmi opierają się na wzajemności ( Simmel).
Badając mieszkańców Wysp Trobriandzkich , Malinowski dostrzegł w zachowaniu tubylców wyraźny schemat wzajemności- wymiana dóbr i usług- rola ekonomiczna.
Ceremonia wręczania darów ( Krąg kula)- rola pozaekonomiczna .
Lata dwudzieste XX wieku Marcel Mauss- uznał za podstawowy mechanizm podtrzymujący integrację i ciągłość w społeczeństwie prenowoczesnym cykl daru, akceptacji i odwzajemniania darów. Cykl ten podtrzymuje relacje ciągłego długu.
Współczesne interpretacje zjawiska wzajemności idą w dwóch kierunkach: albo widzą we wzajemności przejaw uznanych reguł kulturowych, albo efekt racjonalnej kalkulacji.
Wzajemność( Gouldner)- norma moralna, która artykułuje dwa oczekiwania:
Ludzie powinni pomagać tym, którzy im pomogli.
Ludzie nie powinni szkodzić tym, którzy im pomogli.
Dwa rodzaje wzajemności ( Gouldner):
Wzajemność heteromorficzna- zwrot dobra i usługi innych niż otrzymane, ale o porównywalnej wartości.
Wzajemność homomorficzna – zwrot dobra, czy usługi w identycznej postaci jak otrzymywane.
Obiektywna wycena wzajemności- okoliczności ( Gouldner):
Jak bardzo otrzymane dobro było niezbędne obdarowanemu?
Jakimi zasobami dysponował darczyńca?
Jakimi motywami się kierował?
W jakiej sytuacji zewnętrznej działał?
Rewanż nie musi być natychmiastowy, może być odłożony w czasie , ale otrzymane od kogoś dobra tworzą trwałe zobowiązanie na przyszłość.
Zupełnie inne podejście do problemu wzajemności reprezentuje G. Homans i P.M. Blau. Wskazują oni nie tyle moralne, ile raczej racjonalne podłoże wzajemności. Dla przezycia i zaspokojenia potrzeb ludziom niezbędna jest kooperacja z innymi. Wzajemność jest więc w tym ujęciu racjonalną strategią działania, która opłaca się bardziej niż egoizm.
Podobnym zwyczajem do „ Kręgu Kula” jest zwyczaj dawania prezentów pod choinkę- reguła wzajemności, daję i otrzymuje , oczywisty sposób wytwarzania ciepłej atmosfery, trudno dopatrzeć się tu podłoża ekonomicznego.
Filantropia- stanowi oczekiwanie moralne w pewnych środowiskach elitarnych, przynosi obdarowującemu odwzajemnienie nie bezpośrednio ze strony obdarowanego, ale w postaci prestiżu i uznania w środowisku, umacniając jego integracje i więzi społeczne.
Filantropia stała się współczesną formą darów i niezbędnym warunkiem przynależności do elit ( dawniej status łączył się z przynależnością do Kościoła).
Szacunek:
Cechą świata jest to, że ludzie nie są sobie równi ( prócz śmierci).
Aby nierówność nie doprowadziła do chaosu i anarchii wymagana jest aksjologiczna i normatywna regulacja współżycia mimo nierówności. Z tego wynika znaczenie „ szacunku” – reguluje relacje między jednostkami nierównymi.
Uznanie- przejawiać się może w różny sposób. Twarde i uchwytne, często materialne np. awans , premia, order- tak dzieje się przeważnie w środowisku naukowym . Miękki przejaw uznania to dostrzeganie zasług i osiągnięć, które wyrażają się w dobrym słowie, pochwale.
Wyrazem szacunku jest sposób zwracania się do innych, pewne formy grzecznościowe. Różne kultury podchodzą do tego inaczej. Na przykład w Ameryce ludzie od razu zaczynają mówić sobie po imieniu i nie jest to wyraz braku szacunku do rozmówcy.
Relacja szacunku wiąże dwie jednostki : ta, która jest godna szacunku i ta, która ją szacunkiem obdarza.
Pojęcie szacunku odnosimy również do całych grup np. Kościół, armia. Paradoksalnie jest to tylko skrót myślowy ponieważ szacunkiem obdarzamy księży, czy wojskowego.
Niektóre kultury wymagają, aby szacunkiem darzyć każdego ze względu na niezbywalną godność każdego człowieka. Szacunku godni są zarówno lepsi od nas jak i gorsi. Przykładem może być tu rytuał obmywania nóg przez biskupa, czy papieża- obmywa on nogi każdemu, bez względu na wyższość, czy niższość.
Codzienne pojmowanie szacunku:
Szacunkiem obdarzamy kogoś ze względu na indywidualne uzdolnienia, talenty, umiejętności wrodzone, czy nabyte.
Szacunkiem obdarzamy za jakieś ogólne cechy biografii np. zasługi wojenne
Szacunkiem otaczamy za sumę czyichś dobrych uczynków, godnych zachowań, słusznych decyzji w przeszłości.
Szacunek należy się pewnym kategoriom ludzi ze względu na jakieś cechy demograficzne- wiek, płeć.
Szacunkiem obdarzamy ze względu na szczególną pozycje i rolę pełnioną w grupie- rola ojca w rodzinie.
Szacunek kierujemy ku pewnym zawodom z uwagi na ich niezbędność dla zbiorowości- zawody pomocowe np. lekarz.
Szacunek należy się tym, którzy tworzą nowe wartości, kształtują przyszłość świata- wizjonerzy, prorocy, reformatorzy, uczeni.
Szacunek ma wiele odcieni i spokrewniony jest z innymi rodzajami relacji: z jednej strony odmianą szacunku jest charyzma, silnie zabarwiona emocjonalnie, łącząca najbardziej intensywne uznanie, podziw, posłuszeństwo wynikające z godnych szacunku cech osoby obdarzanej charyzmą: talentów, pomocy, wsparcia- swoim wiernym, fanom itp.
Z drugiej strony pozornie zbliżona do szacunku relacja do idoli popkultury tzw. Cele brytów, granicząca niekiedy z uwielbieniem i utożsamianiem się z nim.
Przywódca charyzmatyczny jest nauczycielem, idol jest „ modelem”
W świecie ludzkim szacunek jest fenomenem subiektywnym, udzielamy go opierają się na subiektywnych, uznanych przez nas kryteriach. Ta subiektywność to jedno ze źródeł patologicznych form szacunku. Np. w subkulturze biznesu szarej strefy, szacunkiem będzie obdarzany „ cwaniak”, któremu udało się oszukać kontrahenta. Obdarzyć szacunkiem możemy tego, kto na to nie zasługuje, możemy pomylić się w naszej ocenie, paść ofiarą manipulacji
Patologiczne formy szacunku nie wynikają tylko z subiektywnych ocen. Przeciwieństwem szacunku jest nadmierna poufałość, manifestowanie bliskości np. poklepywanie po plecach to kolejny przejaw wroga szacunku, czyli chamstwo. Takie spoufalanie może być wykorzystywane przy manipulacji w marketingu ( pseudo- Gemeinschaft- pozorna intymność)
Autentyczny szacunek jest relacją autoteliczną, której przyświeca jakaś korzyść osobista. Jest wyrazem spontanicznego i bezinteresownego uznania dla czyjejś wyjątkowości
Noblesse oblige- szlachectwo zobowiązuje, ten kto obdarzony jest szacunkiem musi stsrać się temu kredytowi sprostać. Szacunek, podobnie jak zaufanie jest wartością ulotną, długo i trudno się go zdobywa, ale łatwo traci.
Jeszcze bardziej destruktywny dla szacunku jest dysonans między ogólnymi oczekiwaniami wobec czyjejś roli zawodowej, a niegodnym postępkiem kogoś, kto w tej roli stępuje. Gdy zajmuje się pewną wyróżnioną społecznie rolę, to nie można zachowywać się haniebnie, np. ksiądz, który molestuje dzieci.
Zdrowe społeczeństwo to takie, w którym szacunkiem obdarzana jest jednostka, która na to zasługuje, jest kompetentna, szlachetna, prawdomówna , postępująca zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami.