I generacja

Instalacje podciśnieniowe z ręczną regulacją

Pierwsze układy zasilania LPG powstały we wczesnych latach powojennych we Włoszech. Opracowane wtedy rozwiązania są wykorzystywane do dzisiaj w systemach stosowanych do zasilania silników gaźnikowych i z wtryskiem benzyny.

Najprostszym systemem zasilania gazowego, określanym mianem I generacji, jest instalacja podciśnieniowa z ręczną regulacją. Użycie terminu „podciśnieniowa” w określeniu tych systemów jest nieprzypadkowe i charakteryzuje zasadę działania i regulacji dawki gazu instalacji I generacji, które wykorzystują (podobnie jak gaźnik w układzie zasilania benzyną) warunki panujące w kolektorze dolotowym, czyli właśnie zmienne w zależności od obciążenia podciśnienie.

Instalacja podciśnieniowa z ręczną regulacją (I generacja) składa się z następujących elementów (schemat 1):

Zawór tankowania (1)
Montowany w tylnej części pojazdu, najczęściej w zderzaku lub pod nim, przy wlewie benzyny lub w tylnym błotniku. Zapewnia bezpieczne połączenie z pistoletem na stacji tankowania i napełnienie zbiornika gazem. W codziennej eksploatacji jest zabezpieczony za pomocą wkręcanego korka lub odchylanej klapki. Łącznie z wielozaworem wchodzi w skład osprzętu zbiornika.

Landi Renzo/Schemat 1: Rozmieszczenie elementów instalacji I generacji do silników gaźnikowych (1- zawór tankowania, 2- zbiornik gazu, 3-wielozawór, 4- elektrozawór gazowy, 5- reduktor-parownik, 6- zawór regulacyjny, 7- mieszalnik, 8- przełącznik rodzaju zasilania, 9- elektrozawór benzynowy, A- przewód gazowy wysokiego ciśnienia, B- przewód gazowy niskiego ciśnienia)

Zbiornik gazu (2)
Magazynuje ciekłą mieszaninę propanu i butanu pod ciśnieniem od 3 barów (zimą) do 17 barów (latem). W zależności od zastosowanego osprzętu, rozróżniamy dwa typy zbiorników: przystosowane do montażu wielozaworu lub wyposażone w płytę armaturową. Mogą one mieć różny kształt. Najczęściej stosuje się zbiorniki toroidalne, montowane we wnęce koła zapasowego lub walcowe, umieszczane w przestrzeni bagażnika.

Wielozawór (3)
Zespół zaworów zintegrowanych w jednym urządzeniu, montowanym na specjalnym kołnierzu w zbiorniku, stanowiący wraz z zaworem tankowania osprzęt zbiornika (typu włoskiego). Zapewnia prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie zbiornika oraz instalacji, m. in.: zatankowanie odpowiedniej ilości gazu, otwieranie i zamykanie wypływu gazu ze zbiornika, kiedy jest to wymagane, jego ochronę w sytuacjach awaryjnych (nadmierny wzrost ciśnienia, rozszczelnienie), możliwość serwisowania instalacji. Spotyka się również inny rodzaj osprzętu zbiornika (typ holenderski). Spełnia on te same funkcje co wielozawór, każdy zawór jest jednak osobnym elementem montowanym na płycie armaturowej, stanowiącej część zbiornika.

Elektrozawór gazowy (4)
Montowany w komorze silnikowej, otwiera i zamyka przepływ gazu do reduktora-parownika. W elektrozaworze gazowym znajduje się również wymienny filtr ciekłego gazu, który zabezpiecza kolejne elementy układu przed zanieczyszczeniami zawartymi w LPG.

Reduktor-parownik (5)
Montowany w komorze silnikowej, odpowiada za zmianę stanu skupienia propanu-butanu z ciekłego na gazowy (w tym celu jest ogrzewany przez ciecz z układu chłodzenia silnika) oraz zredukowanie ciśnienia do wartości odpowiedniej do zasilania silnika. W zależności od sposobu odcięcia wypływu gazu po wyłączeniu silnika, rozróżniamy reduktory pneumatyczne (podciśnieniowe) oraz elektroniczne. Reduktory występują jako niezależne elementy lub są zintegrowane z opisanym wcześniej elektrozaworem gazowym.

Zawór regulacyjny (6)
Umieszczony na przewodzie (B) pomiędzy reduktorem (5) a mieszalnikiem (7), zamontowanym w układzie dolotowym. Jego otwarcie (ustawiane podczas regulacji) pozwala dostosować ilość LPG do zapotrzebowania silnika.

Mieszalnik (7)
Wprowadza gaz do układu dolotowego silnika, w którym jest montowany, najczęściej przed przepustnicą. Przepływające powietrze powoduje wysysanie paliwa gazowego z mieszalnika i tworzenie mieszanki gazowo-powietrznej, dostarczanej do cylindrów silnika.
Mieszalniki mogą mieć różną budowę i kształt (przekrój), wynikające z zasady działania i specyfiki zabudowy w danym silniku.

Elektrozawór benzynowy (9)
Stosowany w silnikach gaźnikowych, montowany w komorze silnikowej na przewodzie paliwowym, odcina dopływ benzyny do gaźnika podczas zasilania gazem.

Przekaźnik z okablowaniem lub emulator wtryskiwaczy (9, schemat 2)
Stosowany w silnikach z wtryskiem paliwa, montowany w komorze silnikowej, służy do wyłączenia zasilania wtryskiwaczy benzynowych (odcięcia dopływu benzyny) podczas zasilania silnika gazem.

Przełącznik rodzaju zasilania (8)
Montowany w kabinie kierowcy, służy do przełączania rodzaju zasilania silnika z benzyny na gaz i odwrotnie, co jest najczęściej sygnalizowane zaświeceniem odpowiedniej diody. Steruje pracą instalacji, w przypadku silników gaźnikowych poprzez otwieranie lub zamykanie odpowiednich elektrozaworów (benzynowego i gazowego), a w przypadku silników z wtryskiem benzyny poprzez otwieranie i zamykanie elektrozaworu gazowego i włączanie bądź wyłączanie przekaźnika lub emulatora wtryskiwaczy. W silnikach gaźnikowych stosuje się przełączniki rodzaju zasilania trójpozycyjne (benzyna-zero-gaz), silniki z wtryskiem paliwa są wyposażone w przełączniki dwupozycyjne (benzyna-gaz).

Landi Renzo/Schemat 2: Rozmieszczenie elementów instalacji I generacji do silników z wtryskiem paliwa (1- zawór tankowania, 2- zbiornik gazu, 3-wielozawór, 4- elektrozawór gazowy, 5- reduktor-parownik, 6- zawór regulacyjny, 7- mieszalnik, 8- przełącznik rodzaju zasilania, 9- przekaźnik z okablowaniem lub emulator wtryskiwaczy, A- przewód gazowy wysokiego ciśnienia, B- przewód gazowy niskiego ciśnienia)

Zasada działania
Skroplona mieszanina propanu-butanu jest magazynowana w zbiorniku gazu (2). Z chwilą otwarcia elektrozaworu zbiornika, będącego częścią wielozaworu (3), na skutek panującego nadciśnienia, gaz w fazie ciekłej przez przewód (A) umieszczony pod samochodem trafia do elektrozaworu gazowego (4), a z niego do reduktora-parownika (5). W reduktorze gaz odparowuje i następuje obniżenie jego ciśnienia do wartości nieco powyżej ciśnienia atmosferycznego. Odparowany gaz, poprzez przewody elastyczne (B), zawór regulacyjny (6) i mieszalnik (7), dostaje się do kolektora dolotowego i dalej do komór spalania silnika. Do wyboru rodzaju paliwa służy przełącznik rodzaju zasilania (8), znajdujący się w kabinie kierowcy, sterujący otwarciem odpowiednich elektrozaworów: benzynowego (9) i gazowego (4) – dla silników gaźnikowych. W przypadku silników z wtryskiem benzyny, steruje on pracą elektrozaworu gazowego (4) i przekaźnika lub emulatora wtryskiwaczy (9, schemat 2). W zależności od ustawionej na przełączniku pozycji rodzaju pracy, silnik jest zasilany wybranym przez kierowcę paliwem, co jest najczęściej sygnalizowane świeceniem odpowiedniej diody.

II generacja

Instalacje podciśnieniowe z elektroniczną regulacją

Pierwsze układy zasilania LPG powstały we wczesnych latach powojennych we Włoszech. Opracowane wtedy rozwiązania z pewnymi modyfikacjami są wykorzystywane do dzisiaj w instalacjach II generacji, stosowanych do zasilania starszej generacji silników z wtryskiem benzyny, wyposażonych w katalizator (11) i sondę lambda (12). Podciśnieniowa instalacja II generacji wykorzystuje warunki panujące w kolektorze dolotowym (czyli zmienne w zależności od obciążenia podciśnienie) a wymaganą w silnikach z katalizatorem dokładność dawkowania zapewnia elektroniczny system kontroli składu mieszanki, który na podstawie sygnałów z czujników silnika (sonda lambda, czujnik prędkości obrotowej i czujnik położenia przepustnicy) dobiera optymalny skład mieszanki dostarczanej do komór spalania.

Instalacja podciśnieniowa z elektroniczną regulacją (II generacja) składa się z następujących elementów (schemat 3):

Zawór tankowania (1)
Montowany w tylnej części pojazdu, najczęściej w zderzaku lub pod nim, przy wlewie benzyny lub w tylnym błotniku. Zapewnia bezpieczne połączenie z pistoletem na stacji tankowania i napełnienie zbiornika gazem. W codziennej eksploatacji jest zabezpieczony za pomocą wkręcanego korka lub odchylanej klapki. Łącznie z wielozaworem wchodzi w skład osprzętu zbiornika.

Zbiornik gazu (2)
Magazynuje ciekłą mieszaninę propanu i butanu pod ciśnieniem od 3 barów (zimą) do 17 barów (latem). W zależności od zastosowanego osprzętu, rozróżniamy dwa typy zbiorników: przystosowane do montażu wielozaworu lub wyposażone w płytę armaturową. Mogą one mieć różny kształt. Najczęściej stosuje się zbiorniki toroidalne, montowane we wnęce koła zapasowego lub walcowe, umieszczane w przestrzeni bagażnika.

Wielozawór (3)
Zespół zaworów zintegrowanych w jednym urządzeniu, montowanym na specjalnym kołnierzu w zbiorniku, stanowiący wraz z zaworem tankowania osprzęt zbiornika (typu włoskiego). Zapewnia prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie zbiornika oraz instalacji, m. in.: zatankowanie odpowiedniej ilości gazu, otwieranie i zamykanie wypływu gazu ze zbiornika, kiedy jest to wymagane, jego ochronę w sytuacjach awaryjnych (nadmierny wzrost ciśnienia, rozszczelnienie), możliwość serwisowania instalacji. Spotyka się również inny rodzaj osprzętu zbiornika (typ holenderski). Spełnia on te same funkcje co wielozawór, każdy zawór jest jednak osobnym elementem montowanym na płycie armaturowej, stanowiącej część zbiornika.

Elektrozawór gazowy (4)
Montowany w komorze silnikowej, otwiera i zamyka przepływ gazu do reduktora-parownika. W elektrozaworze gazowym znajduje się również wymienny filtr ciekłego gazu, który zabezpiecza kolejne elementy układu przed zanieczyszczeniami zawartymi w LPG.

Reduktor-parownik (5)
Montowany w komorze silnikowej odpowiada za zmianę stanu skupienia propanu - butanu z ciekłego na gazowy (w tym celu jest ogrzewany przez ciecz z układu chłodzenia silnika) oraz zredukowanie ciśnienia do wartości odpowiedniej do zasilania silnika. Reduktory występują jako niezależne elementy lub są zintegrowane z opisanym wcześniej elektrozaworem gazowym. W instalacjach II generacji stosowane są reduktory elektroniczne, opcjonalnie wyposażone w czujnik temperatury cieczy chłodzącej.

Silnik krokowy (6)
Umieszczony na przewodzie (B) pomiędzy reduktorem (5) a mieszalnikiem (7), zamontowanym w układzie dolotowym. Jego otwarcie, regulowane w czasie rzeczywistym, pozwala dostosować ilość LPG do aktualnego zapotrzebowania silnika na paliwo.

Mieszalnik (7)
Wprowadza gaz do układu dolotowego silnika, w którym jest montowany, najczęściej przed przepustnicą. Przepływające powietrze powoduje wysysanie paliwa gazowego z mieszalnika i tworzenie mieszanki gazowo-powietrznej, dostarczanej do cylindrów silnika.
Mieszalniki mogą mieć różną budowę i kształt (przekrój), wynikające z zasady działania i specyfiki zabudowy w danym silniku.

Przekaźnik z okablowaniem lub emulator wtryskiwaczy (9)
Montowany w komorze silnikowej, służy do wyłączenia zasilania wtryskiwaczy benzynowych (odcięcia dopływu benzyny) podczas zasilania silnika gazem. Czasami emulator jest zintegrowany ze sterownikiem elektronicznym (10).

Sterownik elektroniczny (10)
Steruje pracą silnika krokowego (6), korzystając z sygnałów pobieranych ze standardowych czujników zamontowanych na silniku (sonda lambda, czujnik prędkości obrotowej oraz czujnik położenia przepustnicy. Odpowiada również za moment przełączenia na zasilanie gazowe. Jest ono możliwe po osiągnięciu zadanych wartości temperatury cieczy chłodzącej (jeśli reduktor ma czujnik) i prędkości obrotowej. Czasami ma także wbudowany emulator wtryskiwaczy, niezbędny w większości samochodów z wielopunktowym wtryskiem paliwa.

Przełącznik rodzaju zasilania (8)
Dwupozycyjny (benzyna-gaz), montowany w kabinie kierowcy, służy do przełączania rodzaju zasilania silnika z benzyny na gaz i odwrotnie, co jest najczęściej sygnalizowane zaświeceniem odpowiedniej diody. Steruje pracą instalacji poprzez otwieranie i zamykanie elektrozaworu gazowego i włączanie bądź wyłączanie przekaźnika lub emulatora wtryskiwaczy. Przełączniki mogą być wyposażone w tradycyjny, dwupozycyjny klawisz lub mieć jeden przycisk, którego kolejne naciśnięcia powodują zmianę rodzaju zasilania.

Landi Renzo/Schemat 3: Rozmieszczenie elementów instalacji II generacji do silników z wtryskiem paliwa (1- zawór tankowania, 2- zbiornik gazu, 3-wielozawór, 4- elektrozawór gazowy, 5- reduktor-parownik, 6- silnik krokowy, 7- mieszalnik, 8- przełącznik rodzaju zasilania, 9- przekaźnik z okablowaniem lub emulator wtryskiwaczy, 10- sterownik elektroniczny, 11- katalizator spalin, 12- sonda lambda, A- przewód gazowy wysokiego ciśnienia, B- przewód gazowy niskiego ciśnienia)

Zasada działania
Skroplona mieszanina propanu-butanu jest magazynowana w zbiorniku gazu (2). Z chwilą otwarcia elektrozaworu zbiornika, będącego częścią wielozaworu (3), na skutek panującego nadciśnienia, gaz w fazie ciekłej przez przewód (A), umieszczony pod samochodem trafia do elektrozaworu gazowego (4), a z niego do reduktora-parownika (5). W reduktorze gaz odparowuje i następuje obniżenie jego ciśnienia do wartości nieco powyżej ciśnienia atmosferycznego. Odparowany gaz, poprzez przewody elastyczne (B), silnik krokowy (6) i mieszalnik (7), dostaje się do kolektora dolotowego i dalej do komór spalania silnika. Do wyboru rodzaju paliwa służy przełącznik rodzaju zasilania (8), znajdujący się w kabinie kierowcy, sterujący pracą elektrozaworu gazowego (4) i przekaźnika lub emulatora wtryskiwaczy (9), który czasami bywa częścią sterownika (10). W zależności od ustawionej na przełączniku pozycji rodzaju pracy, silnik jest zasilany wybranym przez kierowcę paliwem, co jest najczęściej sygnalizowane świeceniem odpowiedniej diody.

III generacja

Wtrysk ciągły gazu w fazie lotnej

Wtrysk ciągły gazu (III generacja instalacji gazowych) wykorzystuje wielopunktowe podawanie paliwa do układu dolotowego w pobliżu zaworów dolotowych. Uzyskana w ten sposób większa precyzja dawkowania paliwa jest niezbędna w nowoczesnych silnikach, wyposażonych w katalizator (11) i sondę lambda (12). Zastosowanie tej generacji systemu zmniejsza ryzyko powstawania zjawiska „powrotu płomienia”, co wynika ze zmiany miejsca wprowadzenia gazu do kolektora dolotowego. Zmiany podciśnienia w kolektorze dolotowym otwierają przepływ gazu do dysz umieszczonych w poszczególnych kanałach dolotowych. Zadaniem reduktora-parownika w III generacji instalacji gazowych jest utrzymanie ciśnienia gazu w określonym zakresie. Za dawkowanie paliwa odpowiedzialny jest sterowany elektronicznie regulator zwany dozatorem (6), który reguluje ilość gazu dostarczanego do silnika. W zależności od producenta instalacji, regulator ten ma różną budowę i bywa różnie nazywany.

Instalacja podciśnieniowa z wtryskiem ciągłym (III generacja) składa się z następujących elementów (schemat 4):

Zawór tankowania (1)
Montowany w tylnej części pojazdu, najczęściej w zderzaku lub pod nim, przy wlewie benzyny lub w tylnym błotniku. Zapewnia bezpieczne połączenie z pistoletem na stacji tankowania i napełnienie zbiornika gazem. W codziennej eksploatacji jest zabezpieczony za pomocą wkręcanego korka lub odchylanej klapki. Łącznie z wielozaworem wchodzi w skład osprzętu zbiornika.

Zbiornik gazu (2)
Magazynuje ciekłą mieszaninę propanu i butanu pod ciśnieniem. W zależności od zastosowanego osprzętu, rozróżniamy dwa typy zbiorników: przystosowane do montażu wielozaworu lub wyposażone w płytę armaturową. Mogą one mieć różny kształt. Najczęściej stosuje się zbiorniki toroidalne, montowane we wnęce koła zapasowego lub walcowe, umieszczane w przestrzeni bagażnika.

Wielozawór (3)
Zespół zaworów zintegrowanych w jednym urządzeniu, montowanym na specjalnym kołnierzu w zbiorniku, stanowiący wraz z zaworem tankowania osprzęt zbiornika (typu włoskiego). Zapewnia prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie zbiornika oraz instalacji, m. in.: zatankowanie odpowiedniej ilości gazu, otwieranie i zamykanie wypływu gazu ze zbiornika, kiedy jest to wymagane, jego ochronę w sytuacjach awaryjnych (nadmierny wzrost ciśnienia, rozszczelnienie), możliwość serwisowania instalacji. Spotyka się również inny rodzaj osprzętu zbiornika (typ holenderski). Spełnia on te same funkcje co wielozawór, każdy zawór jest jednak osobnym elementem montowanym na płycie armaturowej, stanowiącej część zbiornika.

Elektrozawór gazowy (4)
Montowany w komorze silnikowej, otwiera i zamyka przepływ gazu do reduktora-parownika. W elektrozaworze gazowym znajduje się również wymienny filtr ciekłego gazu, który zabezpiecza kolejne elementy układu przed zanieczyszczeniami zawartymi w LPG.

Reduktor-parownik (5)
Montowany w komorze silnikowej, odpowiada za zmianę stanu skupienia propanu-butanu z ciekłego na gazowy (w tym celu jest ogrzewany przez ciecz z układu chłodzenia silnika) oraz zredukowanie ciśnienia do wartości odpowiedniej do zasilania silnika. Reduktory stosowane w układach III generacji najczęściej wyposażone są dodatkowo w czujnik temperatury cieczy chłodzącej.

Dozator (6)
Umieszczony na przewodzie (B) pomiędzy reduktorem (5) a dystrybutorem (7). Wyposażony jest w dwa silniki krokowe, których otwarcie – regulowane w czasie rzeczywistym – pozwala dostosować ilość LPG do aktualnego zapotrzebowania silnika na paliwo.

Dystrybutor (7)
Rozdziela paliwo do poszczególnych cylindrów. W zależności od rozwiązania, w różnych systemach funkcje dozatora i dystrybutora może pełnić jeden moduł.

Kalibrowane dysze (13)
Wkręcone w odpowiednich miejscach w kolektor dolotowy, odpowiadają za dostarczenie paliwa do kolektora, a później do komór spalania. Ich rozmiar dobierany jest w zależności od wielkości silnika.

Emulator wtryskiwaczy (9)
Montowany w komorze silnikowej, służy do wyłączenia zasilania wtryskiwaczy benzynowych (odcięcia dopływu benzyny) podczas zasilania silnika gazem.

Sterownik elektroniczny (10)
Steruje pracą dozatora (6), korzystając z sygnałów pobieranych ze standardowych czujników zamontowanych na silniku (sonda lambda, czujnik prędkości obrotowej i położenia przepustnicy), z których korzysta również układ benzynowy. Odpowiada również za moment przełączenia na zasilanie gazowe. Jest ono możliwe po osiągnięciu zadanych wartości temperatury cieczy chłodzącej i prędkości obrotowej. Dodatkowo sterownik ma również wbudowany czujnik ciśnienia, do którego doprowadzane jest podciśnienie z układu dolotowego. Czasami czujnik ten jest niezależnym elementem.

Przełącznik rodzaju zasilania (8)
Dwupozycyjny (benzyna-gaz), montowany w kabinie kierowcy, służy do przełączania rodzaju zasilania silnika z benzyny na gaz i odwrotnie, co jest sygnalizowane zaświeceniem odpowiedniej diody. Steruje pracą instalacji poprzez otwieranie i zamykanie elektrozaworu gazowego i włączanie bądź wyłączanie emulatora wtryskiwaczy.

Landi Renzo/Schemat 4: Rozmieszczenie elementów instalacji III generacji do silników z wtryskiem paliwa (1- zawór tankowania, 2- zbiornik gazu, 3-wielozawór, 4- elektrozawór gazowy, 5- reduktor-parownik, 6- dozator, 7- dystrybutor, 8- przełącznik rodzaju zasilania, 9- emulator wtryskiwaczy, 10- sterownik elektroniczny, 11- katalizator spalin, 12- sonda lambda, A- przewód gazowy wysokiego ciśnienia, B- przewód gazowy niskiego ciśnienia)

Zasada działania
Skroplona mieszanina propanu-butanu jest magazynowana w zbiorniku gazu (2). Z chwilą otwarcia elektrozaworu zbiornika, będącego częścią wielozaworu (3), na skutek panującego nadciśnienia gaz w fazie ciekłej przez przewód (A), umieszczony pod samochodem, trafia do elektrozaworu gazowego (4), a z niego do reduktora-parownika (5). W reduktorze gaz odparowuje i następuje obniżenie jego ciśnienia do wartości powyżej ciśnienia atmosferycznego. Odparowany gaz, poprzez przewody elastyczne (B), dozator (6) i dystrybutor (7), dostaje się, za pośrednictwem kalibrowanych dysz (13), do kolektora dolotowego i dalej do komór spalania silnika. Do wyboru rodzaju paliwa służy przełącznik rodzaju zasilania (8), znajdujący się w kabinie kierowcy, sterujący pracą elektrozaworu gazowego (4) i emulatora wtryskiwaczy (9). W zależności od ustawionej na przełączniku pozycji rodzaju pracy, silnik jest zasilany wybranym przez kierowcę paliwem, co jest sygnalizowane świeceniem odpowiedniej diody.

IV generacja

Sekwencyjny wtrysk gazu

Instalacje gazowe IV generacji opracowano do zasilania silników wyposażonych w układy diagnostyki EOBD, które wymagają bardzo precyzyjnego dawkowania paliwa. Działanie tego rodzaju systemów jest bardzo zbliżone do benzynowych układów wtryskowych, a do ich sterowania wykorzystuje się jedynie sygnały sterujące wtryskiwaczami benzyny.

Instalacja sekwencyjnego wtrysku gazu (IV generacji) składa się z następujących elementów (schemat 5):

Zawór tankowania (1)
Montowany w tylnej części pojazdu, najczęściej w zderzaku lub pod nim, przy wlewie benzyny lub w tylnym błotniku. Zapewnia bezpieczne połączenie z pistoletem na stacji tankowania i napełnienie zbiornika gazem. W codziennej eksploatacji jest zabezpieczony za pomocą wkręcanego korka lub odchylanej klapki. Łącznie z wielozaworem wchodzi w skład osprzętu zbiornika.

Zbiornik gazu (2)
Magazynuje ciekłą mieszaninę propanu i butanu pod ciśnieniem. W zależności od zastosowanego osprzętu, rozróżniamy dwa typy zbiorników: przystosowane do montażu wielozaworu lub wyposażone w płytę armaturową. Mogą one mieć różny kształt. Najczęściej stosuje się zbiorniki toroidalne, montowane we wnęce koła zapasowego lub walcowe, umieszczane w przestrzeni bagażnika.

Wielozawór (3)
Zespół zaworów zintegrowanych w jednym urządzeniu, montowanym na specjalnym kołnierzu w zbiorniku, stanowiący wraz z zaworem tankowania osprzęt zbiornika (typu włoskiego). Zapewnia prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie zbiornika oraz instalacji, m. in.: zatankowanie odpowiedniej ilości gazu, otwieranie i zamykanie wypływu gazu ze zbiornika, kiedy jest to wymagane, jego ochronę w sytuacjach awaryjnych (nadmierny wzrost ciśnienia, rozszczelnienie), możliwość serwisowania instalacji. Spotyka się również inny rodzaj osprzętu zbiornika (typ holenderski). Spełnia on te same funkcje, co wielozawór, każdy zawór jest jednak osobnym elementem montowanym na płycie armaturowej, stanowiącej część zbiornika.


Elektrozawór gazowy (4)
Montowany w komorze silnikowej, otwiera i zamyka przepływ gazu do reduktora-parownika. W elektrozaworze gazowym znajduje się również wymienny filtr ciekłego gazu, który zabezpiecza kolejne elementy układu przed zanieczyszczeniami zawartymi w LPG.

Reduktor-parownik (5)
Montowany w komorze silnikowej, odpowiada za zmianę stanu skupienia propanu-butanu z ciekłego na gazowy (w tym celu jest ogrzewany przez ciecz z układu chłodzenia silnika) oraz zredukowanie ciśnienia do wartości odpowiedniej do zasilania silnika. Reduktory występują jako niezależne elementy lub są zintegrowane z opisanym wcześniej elektrozaworem gazowym. W instalacjach IV generacji stosowane są reduktory elektroniczne, wyposażone w czujnik temperatury cieczy chłodzącej.

Filtr fazy gazowej (6)
Umieszczony na przewodzie (B) pomiędzy reduktorem (5) a listwą wtryskiwaczy (7), zapewnia dodatkowe oczyszczanie paliwa w fazie gazowej, które trafi do wtryskiwaczy.

Listwa wtryskiwaczy z czujnikami temperatury i ciśnienia gazu (7)
Może być zespolona (kilka wtryskiwaczy w jednym module) lub złożona z pojedynczych wtryskiwaczy. Ich zadaniem jest dostarczanie do silnika odpowiedniej do aktualnego zapotrzebowania dawki paliwa. Czujniki temperatury i ciśnienia gazu służą do jej korygowania, mogą również stanowić niezależne podzespoły.

Sterownik elektroniczny (10)
Przetwarza sygnały służące do uruchamiania wtryskiwaczy benzynowych (generowane przez sterownik benzynowy), uwzględniając własności paliwa gazowego oraz sygnały z czujników temperatury i ciśnienia gazu w listwie wtryskiwaczy (7). W ten sposób przetworzone impulsy sterują otwieraniem poszczególnych wtryskiwaczy gazowych. Sterownik jest zintegrowany z emulatorem wtryskiwaczy, który podaje sygnały do centrali benzynowej, dzięki czemu nie koduje ona błędów wynikających z odłączenia wtryskiwaczy benzynowych. Odpowiada również za moment przełączenia na zasilanie gazowe. Jest ono możliwe po osiągnięciu zadanych wartości temperatury cieczy chłodzącej i prędkości obrotowej oraz często też czasu od uruchomienia silnika. Sterownik przełącza silnik z pracy na gazie na zasilanie benzyną w momencie wyczerpania zapasu gazu w zbiorniku, wykorzystując sygnał ciśnienia z czujnika w listwie wtryskiwaczy gazowych.

Przełącznik rodzaju zasilania (8)
Dwupozycyjny (benzyna-gaz), montowany w kabinie kierowcy, służy do przełączania rodzaju zasilania silnika z benzyny na gaz i odwrotnie, co jest sygnalizowane zaświeceniem odpowiedniej diody. Steruje pracą instalacji poprzez otwieranie i zamykanie elektrozaworu gazowego oraz wyłączanie i włączanie zasilania wtryskiwaczy benzynowych.

Kalibrowane dysze (9)
Wkręcone w odpowiednich miejscach w kolektor dolotowy, pozwalają na dostosowanie wydajności wtryskiwaczy gazowych do wielkości silnika.

Landi Renzo/Schemat 5: Rozmieszczenie elementów instalacji IV generacji do silników z wtryskiem paliwa i układem EOBD (1- zawór tankowania, 2- zbiornik gazu, 3-wielozawór, 4- elektrozawór gazowy, 5- reduktor-parownik, 6- filtr fazy gazowej, 7- listwa wtryskiwaczy z czujnikami temperatury i ciśnienia gazu, 8- przełącznik rodzaju zasilania, 9- kalibrowane dysze, 10- sterownik elektroniczny, 11- katalizator spalin, 12- sonda lambda, A- przewód gazowy wysokiego ciśnienia, B- przewód gazowy niskiego ciśnienia)

Zasada działania
Skroplona mieszanina propanu-butanu jest magazynowana w zbiorniku gazu (2). Z chwilą otwarcia elektrozaworu zbiornika, będącego częścią wielozaworu (3), na skutek panującego nadciśnienia, gaz w fazie ciekłej przez przewód (A), umieszczony pod samochodem, trafia do elektrozaworu gazowego (4), a z niego do reduktora-parownika (5). W reduktorze gaz odparowuje i następuje obniżenie jego ciśnienia do wartości nieco powyżej ciśnienia atmosferycznego. Odparowany gaz, poprzez przewody elastyczne (B), filtr fazy gazowej (6) i listwę wtryskiwaczy (7), dostaje się za pośrednictwem kalibrowanych dysz (9) do kolektora dolotowego i dalej do komór spalania silnika. Do wyboru rodzaju paliwa służy przełącznik rodzaju zasilania (8), znajdujący się w kabinie kierowcy, sterujący pracą elektrozaworu gazowego (4) i sterownika elektronicznego (10). W zależności od ustawionej na przełączniku pozycji rodzaju pracy, silnik jest zasilany wybranym przez kierowcę paliwem, co jest sygnalizowane świeceniem odpowiedniej diody.

V generacja

Sekwencyjny wtrysk gazu w fazie ciekłej

Instalacje gazowe V generacji służą do zasilania silników wyposażonych w układy diagnostyki EOBD, które wymagają bardzo precyzyjnego dawkowania paliwa. Gaz jest wtryskiwany w pobliżu zaworów dolotowych w stanie ciekłym i odparowuje dopiero w kanałach dolotowych silnika. Działanie instalacji V generacji jest analogiczne do benzynowych układów wtryskowych. Do jej sterowania wykorzystuje się jedynie sygnały pracujących wtryskiwaczy benzyny. Są to najczęściej systemy dedykowane do konkretnych modeli samochodów.

Instalacja sekwencyjnego wtrysku gazu ciekłego (V generacji) składa się z następujących elementów (schemat 6):

Zawór tankowania (1)
Montowany w tylnej części pojazdu, najczęściej w zderzaku lub pod nim, przy wlewie benzyny lub w tylnym błotniku. Zapewnia bezpieczne połączenie z pistoletem na stacji tankowania i napełnienie zbiornika gazem. W codziennej eksploatacji jest zabezpieczony za pomocą wkręcanego korka lub odchylanej klapki. Łącznie z wielozaworem wchodzi w skład osprzętu zbiornika.

Zbiornik gazu (2)
Magazynuje ciekłą mieszaninę propanu i butanu pod ciśnieniem. Zbiorniki mogą mieć różne kształty. Najczęściej stosuje się zbiorniki toroidalne, montowane we wnęce koła zapasowego, lub walcowe, umieszczane w przestrzeni bagażnika. Na specjalnie ukształtowanym kołnierzu montuje się pompę gazu z wielozaworem.

Pompa gazu z wielozaworem (3)
Pompa tłoczy ciekły gaz do dalszej części instalacji, zwiększając jego ciśnienie powyżej ciśnienia panującego w zbiorniku. Jest zabezpieczona przed nadmiernym wzrostem ciśnienia za pomocą zaworu przelewowego. W kołnierzu pompy znajduje się wielozawór, będący zespołem zaworów zintegrowanych w jednym urządzeniu, stanowiących wraz z zaworem tankowania osprzęt zbiornika. Wielozawór zapewnia prawidłowe i bezpieczne funkcjonowanie zbiornika oraz instalacji, m. in.: zatankowanie odpowiedniej ilości gazu, otwieranie i zamykanie wypływu gazu ze zbiornika, kiedy jest to wymagane, jego ochronę w sytuacjach awaryjnych (nadmierny wzrost ciśnienia, rozszczelnienie) i możliwość serwisowania instalacji.

Regulator ciśnienia (4)
Montowany w komorze silnikowej, utrzymuje ciśnienie w instalacji powyżej ciśnienia panującego w zbiorniku, co między innymi zapobiega możliwości lokalnego odparowania gazu w przewodach. W regulatorze znajduje się również elektrozawór, który otwiera i zamyka przepływ gazu do dalszej części instalacji.

Wtryskiwacze (5)
Dostarczają do silnika odpowiednią do aktualnego zapotrzebowania dawkę ciekłego paliwa gazowego.

Sterownik elektroniczny (6)
Przetwarza sygnały służące do uruchamiania wtryskiwaczy benzynowych (generowane przez sterownik benzynowy), uwzględniając własności paliwa gazowego. W ten sposób przetworzone impulsy sterują otwieraniem poszczególnych wtryskiwaczy gazowych. Sterownik jest zintegrowany z emulatorem wtryskiwaczy, który podaje sygnały do sterownika benzynowego, dzięki czemu nie koduje on błędów wynikających z odłączenia wtryskiwaczy. Steruje również pracą pozostałych elementów systemu (pompa gazu, elektrozawory). Odpowiada za moment przełączenia na zasilanie gazowe. Jest ono możliwe po pewnym czasie od uruchomienia silnika, po osiągnięciu przez sondę lambda temperatury roboczej, co wymaga czasu od kilku sekund (rozruch rozgrzanego silnika) do kilku minut (rozruch zimnego silnika). Sterownik przełącza również silnik na zasilanie benzyną w momencie wyczerpania zapasu gazu w zbiorniku.

Przełącznik rodzaju zasilania (7)
Dwupozycyjny (benzyna-gaz), montowany w kabinie kierowcy, służy do przełączania rodzaju zasilania silnika z benzyny na gaz i odwrotnie, co jest sygnalizowane zaświeceniem odpowiedniej diody. Steruje pracą instalacji poprzez uruchamianie odpowiednich elementów kontrolowanych przez sterownik elektroniczny (6) (elektrozawory w regulatorze ciśnienia i wielozaworze, zasilanie wtryskiwaczy benzynowych i pompy gazu).

Vialle/Schemat 6: Rozmieszczenie elementów instalacji V generacji do silników z wtryskiem paliwa i układem EOBD (1- zawór tankowania, 2- zbiornik gazu, 3- pompa gazu z wielozaworem, 4- regulator ciśnienia, 5- wtryskiwacze, 6- sterownik elektroniczny, 7- przełącznik rodzaju zasilania, A- przewód gazowy pod samochodem, B- przewód gazowy pomiędzy regulatorem ciśnienia a wtryskiwaczami

Zasada działania
Skroplona mieszanina propanu-butanu jest magazynowana w zbiorniku gazu (2). Z chwilą włączenia pompy gazu (3) i otwarcia elektrozaworu zbiornika, będącego częścią wielozaworu, gaz w fazie ciekłej przez przewód (A), umieszczony pod samochodem, trafia do regulatora ciśnienia (4). Regulator utrzymuje ciśnienie gazu powyżej ciśnienia w zbiorniku. Ciekły gaz, poprzez przewody elastyczne (B) i wtryskiwacze (5), dostaje się do kolektora dolotowego, gdzie zmienia stan skupienia na lotny i w takiej postaci trafia do komór spalania silnika. Do wyboru rodzaju paliwa służy przełącznik rodzaju zasilania (7), znajdujący się w kabinie kierowcy. W zależności od ustawionej na przełączniku pozycji rodzaju pracy, silnik jest zasilany wybranym przez kierowcę paliwem, co jest sygnalizowane świeceniem odpowiedniej diody.