Wykładowca dr. Grażyna Gurnik
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Metodyka Pracy Dydaktycznej
12.10
Zasady wychowania – zasady naczelne
(wychowania perspektywicznego – do rozwoju)
zasady kierunkowe:
indywidualizacja oddziaływań
kształtowanie środowiska wychowanka
integracji oddziaływań
aktywizacji wychowanka
nauczania wychowującego
zasady operacyjne:
poszanowania godności
odwoływania się do doświadczenia wychowanka
stopniowanie wymagań
konsekwencji wymagań
korygowania zachowań destrukcyjnych
proces wychowawczy – złożony system integracji zmierzający do określonych celami wychowawczymi rezultatów, realizowany w formie zamierzonych sytuacji wychowawczych, poprzez zastosowanie określonych metod i środków wychowania.
Zawsze proces wychowawczy zaczyna się, od wyznaczenia przez nauczyciela celu wychowawczego.
cel wychowawczy – postulowana zmiana w osobowości wychowanka, zamiar wychowawczy, standard wychowawczy.
sytuacja wychowawcza – sytuacja zaaranżowana przez wychowawcę; postawione zadanie, rozdanie ról, zlecone czynności, które ma wykonać wychowanek.
efekt procesu wychowawczego – skutek, wynik, rezultat oddziaływania sytuacji wychowawczej, która odbierana jest SUBIEKTYWNIE przez wychowanka, przez pryzmat jego własnego doświadczenia.
rezultatem procesu wychowawczego mogą być:
zachowania (skutki bliskie)
postawy (efekty długotrwałe)
formy wychowania – sytuacje wychowawcze. Ze względu na rodzaj aktywności wychowanka:
treściowe (np. poznawcze, zabawowe, sportowe)
organizacyjne (np. indywidualne, zespołowe, wycieczka, pogadanka)
środki wychowawcze – materiały, sprzęt, wyposażenie pomocne w aranżowaniu sytuacji wychowawczej, np. film, książka, zabawki, nagroda rzeczowa.
Funkcje celów wychowawczych (wg. Guryckiej):
modelująca (pomaga zmienić wychowanka, jego zachowania)
kontrolna
informacyjna
etyczno-regulacyjna (przekazywanie norm - etycznych, zachowań)
antycypacyjna – (perspektywiczna, wychodząca w przyszłość)
Mają znaczenie regulacyjne i organizujące działania wychowawcze.
26.10
błąd wychowawczy – niezgodność doświadczenia dziecka z celem wychowawczym. Takich niezgodnych doświadczeń dostarcza błędne wychowanie lub zerwanie interakcji między dzieckiem a wychowującym.
Strefy szkodliwości błędu:
doraźne – zerwanie interakcji w wyniku konkretnej sytuacji
odległe – generalizowanie negatywnej oceny i w konsekwencji zmiany w osobowości, kształtują się postawy negatywne w stosunku do wychowawcy
Na ogół wychowawca jest nieświadomy, że popełnia błąd wychowawczy.
źródła błędów:
osobowość wychowawcy
postawy wychowawcze
Błędy wychowawcze wg. Guryckiej
09.11.
Błędy wychowawcze (kiedy jesteśmy bardziej podatni na popełnianie):
uprzedmiotowienie dziecka:
identyfikuje dziecko z zadaniem – rygoryzm
identyfikuje dziecko z ideałem – idealizacja
identyfikuje dziecko z przeszkodą – agresja
spostrzeganie dziecka jako słabego:
w stosunku do zadania – hamowanie aktywności
w kontekście jego potrzeb – obojętność
jako słabe samo w sobie – zastępowanie dziecka
spostrzeganie sytuacji jako trudnej:
dla dziecka – zastępowanie
dla siebie – agresja
Określenie postawy wychowawczej pomaga stwierdzić, jakie błędy wychowawcze można popełnić.
Postawy wychowawców wg. K. Horney:
„ku” ludziom: (możliwe błędy wychowawcze)
idealizacja
wyręczanie
„od” ludzi:
obojętność
hamowanie aktywności
„przeciw” ludziom:
agresja
rygoryzm
Skutki błędów wychowawczych (każdy błąd powoduje te dwa skutki w różnej mierze):
zaburzenie podmiotowości dziecka – prowadzą do tego błędy:
agresji (wywołuje lęk, poczucie winy, podporządkowanie się, izolacja)
hamowanie aktywności (obrażanie się, wycofywanie, utrata wiary w siebie)
wzrost opozycyjności dziecka wobec wychowawcy
Błędy wychowawcze rodziców (B. Wójcik):
„zimne” błędy – popełniane są najczęściej wobec dzieci z niepowodzeniami szkolnymi. Postawa „zimna” (odrzucająca) prowadzi do agresji, rygoryzmu, hamowania aktywności, itd. Powoduje zachwianie poczucia bezpieczeństwa, zaburzenia osobowości (dzieci podejmują ryzykowne decyzje, aby zwrócić na siebie uwagę), bunt, opór wychowawczy.
błędy „ciepłe” – (np. nadopiekuńczość) prowadzą na ogół do uzależnienia dziecka. Rodzice nieadekwatnie zawyżają samoocenę dziecka, przez co cechuje je brak odporności na stres, wobec zadania uruchamiają mechanizmy obronne, nie radzą sobie z trudnymi sytuacjami bez pomocy rodziców.
względność błędów wychowawczych – np. podejście zimne, rygorystyczne zadaniowe może również hartować, a podejście ciepłe sprawia, że dziecko czuje się kochane i ma lepszą samoocenę. Każda skrajność w ograniczonej dawce może przygotowywać do życia i hartować! Należy tylko znaleźć złoty środek.
Typy metod wychowania:
pośrednie/strukturalne – (na grupę) oddziaływanie na wychowanka poprzez grupę, otoczenie:
zmienianie zespołu
stanowienie obyczajów
tworzenie klimatu wychowawczego
np. org. wycieczek, zabaw integracyjnych, budowanie samorządu, pozyskiwanie nieformalnych liderów grupy
bezpośrednie/sytuacyjne (na wychowanka)
perswazja
nagradzanie i karanie
stawianie zadań
drama – jest to uczenie się przez indywidualną ekspresję i społeczne relacje
Cele:
wychowawczy – rozwija empatię, wrażliwość, przygotowuje do różnych ról
terapeutyczny – rozładowuje napięcie, pomaga wylać i wyrazić trudne uczucia
kreatywny – rozwija wyobraźnię, wrażliwość, zgodność samoekspresji, kreatywność
rozwija zdolności komunikacyjne
integrujący – sprzyja uspołecznieniu
indywidualizujące
Drama jest fikcją. polega na odgrywaniu fikcyjnych sytuacji konfliktowych. Aktorzy otrzymują role i zarys sytuacji, od nich zależy jak potoczy się akcja, nie ma konkretnego zamkniętego scenariusza.
Techniki:
stop klatka – w momencie kulminacyjnym zatrzymuje się akcję i dokonuje jej analizy, pyta bohaterów: dlaczego to robisz? co czujesz? – porównuje co wywołało konkretne reakcje przed i po punkcie kulminacyjnym
zmiany ról – patrzenie na konflikt z różnych punktów widzenia
płaszcz eksperta – np. przy kursach pedagogów – odgrywają oni ekspertów (np. psychologa, doradcy), którzy mówią jak właściwie postąpić w danej sytuacji konfliktowej innym aktorom z problemem
drama typu rzeźba – uformowanie z uczestników rzeźby mającej przedstawić jakieś cechy lub emocje
formy pomocnicze – scenografia, rekwizyty
30.11.
język akceptacji – np. słowa, wyrażenia pozytywnych uczuć, gesty (przytulanie, głaskanie), niewtrącanie się (pozwolenie dziecku na własną inicjatywę, bez kontroli), bierne słuchanie (bez przerywania)
Gordon – rodzice bardzo często chcą rozwiązywać problemy za własne dzieci, powinni zaś „przyznać dziecku prawo do posiadania rozwiązania problemu”.
aktywne słuchanie – (czynne) twarzą w twarz, kontakt wzrokowy, krótki dystans, używanie zachęcających zwrotów podtrzymujących rozmowę, akcentujące zainteresowanie zwroty.
Dyscypliny kierowania klasą wg. Edwardsa:
Teoria kierowania - Metody - modyfikacja zachowań (Skinner)
(kontrola) behawioralne - dyscyplina asertywna (Couter)
- model Jones’a
Teoria - Metody - logiczne konsekwencje (Dreikburg)
przewodnictwa poznawcze - terapia wyboru (Glesser
- dyscyplina rozsądna (Gethercoat)
Teoria - Metody - trening skuteczności
interwencji psychodynamiczne - analiza transakcyjna
niedyrektywnej
(swoboda)
interwencja niedyrektywna – dziecko ma skłonność do samorealizacji i należy go zachęcać do osobistego poznawania świata.
Teorie kierowania:
Modyfikacja Zachowań wg. Skinnera – w celu zmodyfikowania zachowań stosujemy wzmocnienie lub karę; wygaszanie zachowań poprzez, np. ignorowanie, wykluczanie, kary.
należy jasno określić zasady
system kładzie przede wszystkim nacisk na nagradzanie (np. nadawanie przywilejów, udział w lekcji na powietrzu, opieka nad zwierzętami, pełnienie funkcji – asystenta nauczyciela, dyżurnego, możliwość wyboru swojego miejsca)
ignorowanie złego zachowania. W niektórych przypadkach ewentualne wygaszanie lub wykluczanie.
Problemy:
przekupuje się dzieci
zewnętrzne nagrody zastępują wewnętrzną motywację
powoduje konformizm – dziecko będzie coś robić tylko dla nagrody
okalecza wewnętrzną motywację dziecka
Dyscyplina Asertywna wg. Coutera – główne problemy w klasie opierają się na braku asertywności nauczyciela.
Nauczyciel ma prawo do:
ustanawiania reguł dających warunki do nauki
domagania się od ucznia odpowiedniego zachowania
otrzymywania pomocy w dyscyplinowaniu od dyrekcji i rodziców
6 kroków stosowania dyscypliny asertywnej:
stworzenie pozytywnej relacji nauczyciel – uczeń (być wzorem, interesować się uczniem)
określenie reguł (zasad i wymagań)
rejestrowanie przypadków niewłaściwych zachowań, np. 3 kropki – ostrzeżenia, 4 kropki – kara.
Problemy:
obawa, strach dziecka przed lekcjami, u starszych dzieci bunt
utrwala agresję, modeluje zachowania agresywne, władza opiera się na przemocy
może budzić konformizm w zastraszanych dzieciach
nie uczy odpowiednich zachowań, ale zachowań unikowych
stosowanie kar i nagród opiera wychowanie na manipulacji!
Zalety:
nauczyciel stara się być autorytetem, wzorem
Model Jones’a – model kontrolowania klasy. dzieci aby zachowywały się prawidłowo muszą być kontrolowane. Do nauczyciela należy władza w klasie. Powinien zarządzać przestrzenią klasy i stosować strategie odnośnie udzielania uczniom wskazówek, ustalania granic.
Wskazówki:
nie skupiać się na jednym uczniu
1.chwal; 2.podpowiedz; 3.odejdź
należy mieć oczy naokoło głowy, kilka spraw na uwadze, reagować na wszystko
stosować mowę ciała
podchodzić do ucznia, który sprawia kłopoty, mówić patrząc mu w oczy
stanowczo, bezpośrednio zapobiegać nawarstwianiu się złych zachowań
Zalety:
klasa jest cicho na lekcjach
nie dopuszcza do rozwoju na bieżąco złych zachowań
Wady:
- napięta atmosfera, niekomfortowa dla uczniów, może wzbudzać wrogość w stosunku do nauczyciela
14.11. – brak.
21.12.
2. Teoria przewodnictwa:
Model logiczne konsekwencje wg. Dreikburga:
Wychowawca powinien umieć rozpoznać motywy złego zachowania. Potrzeby:
zwrócenia na siebie uwagi
podkreślenia swojej dominacji (chce być liderem) – należy nie dać się sprowokować, nie walczyć o władzę, spróbować zaaranżować sytuację tak, aby dać mu władzę, np. przy jakimś zadaniu. Można też nie dopuszczać, aby była to konfrontacja uczeń–nauczyciel, ale uczeń-klasa.
potrzeba wzięcia odwetu (kiedy dzieci czują się czymś zranione) – wprowadzać na drogę pozytywnych relacji z rówieśnikami, dać możliwość wykazania się (np. posadzić z sympatycznym rówieśnikiem, dać pod opiekę młodsze dziecko).
zademonstrowanie słabości (kiedy coś się nie wiedzie) – zmienić atmosferę na mniej rywalizującą, obniżyć wymagania, takie dzieci potrzebują sukcesu.
Raczej stosować zachęty, niż pochwały, np.:
zamiast „twój rysunek jest najlepszy” -> „ty chyba naprawdę lubisz rysować”
logiczne konsekwencje – ukazanie dziecku konsekwencji tego co zrobiło, aby to naprawiło
Mocne strony:
sprzyja autonomii
pomaga uczniowi zrozumieć motywy swojego zachowania
pomaga poznać konsekwencje swoich czynów
Słabe strony:
trudno rozpoznać motywy każdego złego zachowania dziecka w dużej klasie
Zakazy:
nie koncentruj się nadmiernie na własnym autorytecie
powstrzymaj się od karcenia
nie zmuszaj dzieci do obiecywania
unikaj nagradzania, stosuj zachęty
nie krytykuj
nie używaj gróźb, nie bądź mściwy
Nakazy:
zrozum cel niewłaściwego zachowania dziecka
dawaj jednoznaczne wskazówki czego oczekujesz
koncentruj się na obecnych, nie przeszłych zachowaniach
dawaj wybór – kontynuowania złego zachowania i kary lub też zaprzestanie, izolowanie
opieraj się n tym co pozytywne, unikaj zwracania uwagi na to co negatywne, jeśli nie musisz
stosuj logiczne konsekwencje zamiast kar
Terapia wyboru wg. Glessera – rozmawiać o niewłaściwym zachowaniu i skorygować je. Nie pytać o powody (wtedy dziecko zwala winę na innych, usprawiedliwia się), ale pytać: co zrobiłeś?? – dokonanie przez ucznia oceny swojego zachowania. Zadawanie pytań zmuszających dziecko do zauważenia negaynwego wymiaru własnych zachowań i ich ewentualnych skutków.
Prowadził szkołę jakości – uczono współpracy, podejmowano działania przekazujące odpowiedzialność na dziecko
Mocne strony:
sprzyja rozwijaniu niezależności i odpowiedzialności uczniów
nie pobudza do buntu
pomaga spojrzeć bardziej sprawczo na własne zachowania
Wady:
nie każde dziecko jest zdolne do samoregulacji
Dyscyplina rozsądna Gethercoat:
pespektywa etyczna:
nie poniżaj
nie osądzaj i nie pouczaj
nie porównuj między sobą
nie żądaj szacunku, ale na niego zasługuj
nie doprowadzaj do próby sił
nie wprowadzaj odpowiedzialności zbiorowej, itp.
perspektywa prawna:
uczyć demokracji
reguły, konsekwencje powinny dotyczyć
prawnych przepisów
wprowadzać reguły związane ze zdrowiem,
bezpieczeństwem, poszanowaniem cudzej
własności, odpowiedzialności za siebie
04.01.
3. Teoria interwencji:
Model treningu skuteczności wg. Gordona – nie powinno się stosować kontroli, siły, zakazów odnośnie młodzieży (wywołują bunt). Stawiać na samokontrolę i samoregulację. Nauczyciel powinien zwracać uwagę, czy złe zachowania ucznia to wynik jego problemów, czy błędów nauczyciela. Kiedy zauważasz problem u ucznia pytaj: Jak sądzisz od czego trzeba zacząć aby rozwiązać ten problem? Jakie mogą być alternatywne rozwiązania tego problemu?
stosować komunikaty typu „ja” (3 elementy):
jasne przekazywanie, co stanowi dla nauczyciela problem, co jest niedopuszczalne
stwierdza konkretny skutek niewłaściwego zachowania dziecka
stwierdzenie uczuć jakie uczniowie wzbudzili w nauczycieli złym zachowaniem
metodypsychodynamiczne – przekazują uczniom akceptację, co pomaga rozładować napięcie, daje wsparcie społeczne
Analiza transakcyjna wg. Berne’a – zakorzeniona w psychoanalizie. Berne stwierdził, że każdy z nas nabywa w dzieciństwie doświadczenia i wzorca zachowań, które pozostają w naszej podświadomości (w postaci uczuć). W ciągu życia człowiek podejmuje często nieprzemyślane gruntownie decyzje, odpowiada na bodźce automatycznie sięgając do tych pierwotnie utrwalonych doświadczeń, chyba, że podejmie się świadomy wysiłek by to przemóc.
3 stany ego (kształtują się w wyniku doświadczeń i zapisują w sferze świadomości i podświadomości):
rodzica – sygnały nadawane z zewnątrz przez dorosłych kształtują wzorce zapisywane w ciągu pierwszych 5 lat życia (reguły, normy, pouczenia)
dziecka – emocje, spontaniczność, beztroska, ciekawość, kreatywność, poczucie bycia nie w porządku, że trzeba być uległym, egocentrycznym
dorosłego – racjonalizm (superego), stara się analizować sytuacje, rozwiązywanie problemu stosując racjonalne podejście do sytuacji
Transakcja (komunikacja) – rodzaj kontaktów, gdzie uczestnicy są na przemian nadawcami i odbiorcami
analizowanie transakcji – podczas komunikowania ważne jest ustalenie, który stan ego jest akurat aktywny.
Powinno unikać się transakcji rozbieżnej, lepiej gdy aktywne są zbieżne stany ego.
Berne i Harris – z pozycji dziecka i rodzica reagujemy w sposób automatyczny. Stan dorosłego wymaga podejmowania świadomego wysiłku.
Harris – możliwe pozycje życiowe:
„ja nie jestem w porządku – ty jesteś” – najczęściej u małych dzieci w wyniku braku aprobaty
„ja nie jestem w porządku i ty nie jesteś” – gdy rodzice stosują nadmiar kar, są zbyt restrykcyjni. Często prowadzi do całkowitego zamknięcia dziecka w sobie.
„ja jestem w porządku – ty nie jesteś” – gdy dziecko jest źle traktowane, maltretowane, duża agresja ze strony otoczenia – budzi agresję, chęć odwetu, prowadzi do psychopatologii.
„ja jestem w porządku – ty jesteś w porządku” – przy stałej aprobacie otoczenia, budzi samoaprobatę
11.01.
Sytuacje stresowe:
rozwód rodziców – dzieci mają częściej problemy behawioralne, trudności w relacjach z rówieśnikami, sany depresyjne, problemy w szkole. Stosujemy metody psychodynamiczne– pomagamy w wydalaniu emocji, rozmowa, przepracowanie trudnej sytuacji. Dziecko powinno uznać fakt separacji za coś dokonanego i nieodwracalnego, uwolnić się od gniewu i poczucia winy.
śmierć kogoś bliskiego – dziecko szuka przyczyn w sobie, nie rozumie, że śmierć jest nieodwracalna, może uciekać w chorobę lub depresję.
przeżycie traumatyczne – szok pourazowy, stawianie sobie pytań (dlaczego właśnie ja?), dziecko przeżywa nawroty wspomnień kiedy potrzebuje stale przebywać blisko rodziców. Zabawa z dzieckiem aby wyładowało swoje emocje i strach. Terapia zabawą pomagającą w wyrażaniu swoich uczuć. Terapia grupowa.
przemoc–młodsze stają się nieposłuszne, starsze reagują agresją, wyzwala się u dziecka gniew i rozpacz, częściej będą maltretowały swoje dzieci (zachodzi modelowanie), częściej popadają w depresję i konflikty z prawem, nie potrafią budować związków emocjonalnych. Interwencja:poznać funkcjonowanie dziecka w rodzinie, odsunięcie groźby przemocy (oddzielenie sprawcy od ofiary), praca wychowawcza z dzieckiem (metody psychodynamiczne), praca z rodzicami (korekta metod wychowawczych).
nadużycia seksualne – częściej w stosunku do dziewcząt, pomiędzy 8-12r. życia. Okaleczenie psychiczne (stany lękowe, depresje), mechanizmy obronne (walka z rodzicem, ucieczka w swój świat, amnezja, ucieczka z domu), przejawiają wzmożoną aktywność seksualną w stosunku do rówieśników, zaburzenia tożsamości seksualnej. Interwencja:przede wszystkim ustalić czy naprawdę dochodzi do nadużyć; odizolować ofiarę od sprawcy, wzmacnianie mechanizmów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, okazać akceptację, nie potępiać rodzica!, uwolnić uczucia dziecka (wielokrotne wracanie do traumatycznych wydarzeń), rozmowa kontrolowana z rodzicami, aby opowiedziało o swojej traumie, szczególnie wskazana terapia grupowa.
Sytuacje związane z autoagresją dziecka:
anoreksja–częściej u dziewcząt. Paniczna obawa przed nadwagą, znają często wartość kaloryczną każdego produktu, stosują środki przeczyszczające, autoobrzydzenie, satysfakcja z odmawiania sobie jedzenia. Przyczyny: nie radzenie sobie z napięciami, lęk przed dorosłością, ryzyko zawodowe u niektórych grup (modelki). Interwencja:opieka psychologa/psychiatry, czasami hospitalizacja (przy dużym niedoborze wagi), dokładnie pilnować aby osoba jadła, nagradzać i komplementować NIE ZA WYGLĄD! nie rozmawiać o jedzeniu, pokazać, że sprawy wagi nie są najważniejsze, poszerzać zakres zainteresowań.
bulimia – głównie po okresie dojrzewania, często u ofiar przemocy, kiedy ktoś radzi sobie ze stresem – obżera się, a potem uwalnia od ciężaru. Interwencja: budowanie poczucia kontroli, podnoszenie samoakceptacji, terapia antydepresyjna, behawioralna i poznawcza.
18.01.
Postępowanie problemowe:
ADHD – cierpliwość, próba uporządkowania życia dziecka (stały harmonogram dnia, rytuały, usunięcie zbędnych bodźców i stymulatorów ze środowiska gdy ma się czymś zająć, itd.). W szkole: sadzanie ucznia z przodu, najlepiej samego, jedno polecenie na raz, używać pomocy naukowych (typu ilustracje), wzmocnienie pozytywne – chwalić, nagradzać, zwracać uwagę na pozytywy.
dysleksja – bardzo istotna wczesna diagnoza. Interwencja: wzmacnianie poczucia kontroli i sprawstwa, stawianie osiągalnych celów, nie wytykanie błędów, zwracanie uwagę na osiągnięcia i wzmacnianie wytrwałości i wiary we własne siły, nie porównywać z innymi uczniami, ale jego własnymi.
dzieci niegrzeczne – nie stosować kar fizycznych, precyzyjne wprowadzanie reguł i bezwzględne się ich trzymanie, bez ustępstw.
reaktancja – im większy nacisk, tym większy opór.