36. METODY PRACY UCZNIA NA LEKCJI - klasyfikacja metod, związek z celami lekcji

• Stosowane we współczesnej szkole metody nauczania podzielić można na pięć zasadniczych grup:

1. Metody podające (wykład informac.; pogadanka; opowiadaanie, opis; anegdota; odczyt; objaśnienie, wyjaśnienie);

2. Metody problemowe (wykład problemowy; wykład konwersatoryjny; klasyczna me. problemowa; aktywizujące /met. przypadków; met. sytuacyjna; inscenizacja; gry dydakt.: symulacyjne, decyzyjne, psychologiczne; seminarium; dyskusja dydakt.: związana z wykładem, wielokrotna, okrągłego stołu, burza mózgów, panelowa, metaplan/);

3. Metody eksponujące (film; sztuka teatralna; ekspozycja; pokaz połączony z przeżyciem);

4. Metody programowane (z użyciem komputera; z użyciem maszyny dydaktycznej, podręcznika programowanego);

5. Metody praktyczne (pokaz; ćw. przedmiotowe; ćw. laboratoryjne; ćw. produkcyjne; met. projektów; met. przewodniego tekstu).

• Typowe metody podające (metody asymilacji wiedzy) to: Wykład informacyjny; Pogadanka; Opowiadanie; Prelekcj; Anegdota; Odczyt; Objaśnienie lub wyjaśnienie.

• Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej. Z tego względu stosowany może być sporadycznie w gimnazjum, częściej w szkołach ponadgimnazjalnych i stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych. Typowe dla wykładu elementy to przekazanie informacji w sposób systematyczny i logicznie konsekwentny. Wykładowca powinien treść wykładu wiązać umiejętnie z życiem, dobierać trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiać. Wykład nie powinien również być zbyt długi.

• Wykład informacyjny to taki, w którym teść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci.

• Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą.
  Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi.
  Pogadanka może służyć:
  - Przygotowaniu uczniów do pracy na lekcji
  - Zaznajamianiu ich z nowym materiałem
  - Systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości.

• Opowiadanie to przedstawienie jakiejś akcji, rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie. Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu. Opowiadanie wdraża uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów oraz uczy poprawnego wyrażania myśli.

• Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi itp.Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.

• Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i zaskakującą puentą.
  Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów do samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie zapamiętania pewnych faktów.

• Prelekcja to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej.

• Odczyt to również jedna z odmian wykładu. Metoda ta polega na zreferowaniu treści przygotowanych na piśmie.

• Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry twierdzenia z innych, wcześniej już znanych, w skończonej liczbie kroków.

• Stosowane w nauczaniu metody problemowe to: wykład problemowy; konwersatoryjny; klasyczna met problemowa; metody aktywizujące (met. przypadków, sytuacyjna, inscenizacja, gry dydakt, seminarium, dyskusja dydakt)

• Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego, jego pojawiania się, kierunków i sposobów jego rozwiązywania oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.

• Wykład konwersatoryjny polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych lub praktycznych. Przekazywana słuchaczom wiedza znajduje bezpośrednie zastosowanie w ich działaniu i dlatego łatwiej ją przyswajają.

• Klasyczna metoda problemowa polega na:
  1. Wytworzeniu sytuacji problemowej
  2. Formułowaniu problemów i pomysłów ich rozwiązania
  3. Weryfikacji pomysłów rozwiązania
  4. Porządkowaniu i stosowaniu uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakt. praktycznym lub teoretycznym.
  Cechą charakterystyczną tej metody jest dominacja uczenia się nad nauczaniem. Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, że jest w stanie rozwiązywać coraz trudniejsze problemy.

• Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji czy przestępstwa i wyjaśnieniu tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które należy odpowiedzieć, uczniowie sami formułują dalsze pytania wyjaśniające ten przypadek, a nauczyciel udziela na nie odpowiedzi.

• Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają racje „za” i „przeciw”. Zadanie uczniów polega na zrozumieniu tej sytuacji oraz podjęciu decyzji w sprawie jej rozwiązania. Następnie uczniowie muszą przewidzieć skutki tej decyzji. Metoda ta doskonale może sprawdzić się podczas realizacji zadań przygotowujących uczniów do wyboru dalszego kierunku kształcenia.

• Metoda inscenizacji polega na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem w tej metodzie jest odtwarzanie przez uczniów zachowań jakiejś postaci, wcielenie się w nią, przejęcie na siebie jej roli. Inscenizacje o charakterze realnym służą do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi, funkcjonowania instytucji lub organizacji. Inscenizacje o charakterze fikcyjnym stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Celem tej metody może być poznanie czegoś nowego, przeżycie lub udzielenie komuś pomocy terapeutycznej.

• Zajęcia prowadzone metodą seminaryjną mają na celu dokładniejsze poznanie wybranej dziedziny wiedzy lub jej zagadnień. Metoda ta stosowana jest najczęściej na wyższych uczelniach. Można stosować ją również w szkołach średnich w celu przygotowania uczniów do zdawania egzaminu maturalnego z wybranych przedmiotów, zwłaszcza w zakresie rozszerzonym.W klasach gimnazjalnych można wprowadzić pewne elementy tej metody na zajęciach kół przedmiotowych.

• Dyskusja dydaktyczna to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami. Uczestnicy dyskusji prezentują własne poglądy lub odwołują się do poglądów innych osób.
  Stosowanie tej metody zaleca się wtedy, gdy uczniowie reprezentują znaczny stopień dojrzałości i samodzielności w zdobywaniu wiedzy, w formułowaniu zagadnień, w doborze i jasnym przedstawianiu własnych argumentów oraz w rzeczowym przygotowaniu się do tematu dyskusji. Dobrze przeprowadzona dyskusja uczy głębszego rozumienia problemu, samodzielnego zajmowania stanowiska, operowania argumentami i krytycznego myślenia. Uczy jednocześnie liczenia się ze zdaniem innych i uznawania ich argumentów, jeśli są trafne oraz lepszego rozumienia innych ludzi. Sprzyja klarowaniu się własnych przekonań i kształtowaniu własnego poglądu na świat.
  Wyróżnia się następujące rodzaje dyskusji: związana z wykładem; okrągłego stołu; wielokrotna; burza mózgów; panelowa; meta plan

• Dyskusja związana z wykładem stanowi jeden z elementów wykładu konwersatoryjnego bądź jest jego kontynuacją.

• Dyskusja okrągłego stołu to jedna z odmian dyskusji, której uczestnicy reprezentują odmienne, często przeciwstawne poglądy na określony temat. Jej celem jest znalezienie stanowiska słusznego, możliwego do przyjęcia przez obie strony.
  Cechą charakterystyczną tej metody jest to, że uczestnicy dyskusji zasiadają wokół okrągłego stołu lub w kręgu. Takie usytuowanie dyskutantów zakłada z góry, że racje obu stron są jednakowo ważne, a celem spotkania jest wypracowanie wspólnych ustaleń możliwych do zaakceptowania przez obie strony.

• Dyskusja wielokrotna polega na podziale uczniów na dwie grupy reprezentujące dwa odmienne stanowiska na dany temat. Każda z grup przygotowuje stosowne argumenty i stara się przekonać do swych racji przeciwników.

• Burza mózgów, zwana również twórczą dyskusją, stanowi niekonwencjonalny sposób zespołowego poszukiwania nowych pomysłów dotyczących metod rozwiązywania problemów. Proces rozwiązywania problemów tą metodą składa się z dwóch typowych czynności intelektualnych: wytwarzania pomysłów rozwiązania i ich oceny. Czynności te normalnie przeplatają się ze sobą na zasadzie sprzężenia zwrotnego, przy czym zachodzi tu zjawisko natychmiastowego wartościowania. W burzy mózgów występuje natomiast oddzielenie w czasie procesu tworzenia pomysłów od ich oceny i selekcji. Myślą przewodnią burzy mózgów jest pobudzanie uczestników dyskusji, aby swobodnie zgłaszali dużą liczbę pomysłów. Wychodzi się tu z podstawowego założenia: duża liczba pomysłów zawiera przynajmniej kilka dobrych. Statystyka dowodzi, że ze 100% pomysłów zgłoszonych, 12-15% ma wartość praktyczną, zaś pomysły zakwalifikowane do realizacji stanowią 2-3%.

• Dyskusja panelowa jest to publiczna debata, prowadzona przez specjalistów, celem przedst. różnych punktów widzenia

• Metaplan to jedna z nowoczesnych form dyskusji, której wyniki przedstawiamy w postaci graficznej. Stosowany może być zarówno jako element pracy w grupie jak i z całym zespołem klasowym najczęściej w celu oceny przyczyn lub skutków danych wydarzeń.

• Gry dydaktyczne są pewną formą zabawy podlegającej dokładnie sprecyzowanym regułom. Wyróżniamy gry: symulacyjne, decyzyjne i psychologiczne.

• Gry symulacyjne polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych. Są to najczęściej różnego rodzaju gry strategiczne. Przedmiotem symulacji jest w nich określona rzeczywistość. Uczą, że podjęcie określonych działań wpływa na zmianę tej rzeczywistości.

• Gry decyzyjne służą wyrabianiu u uczniów umiejętności wszechstronnego analizowania problemów składających się na pewną określoną sytuację, podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami.

• Gry psychologiczne stwarzają możliwość ćwiczenia nowych zachowań, są okazją do uzewnętrzniania nowych umiejętności w sytuacjach pozbawionych stresu, zachęcają do podejmowania prób zmiany zachowań. Najczęściej stosowaną grą psychologiczną jest psychodrama, czyli odgrywanie krótkich scenek na określony temat, czasem w oparciu o przygotowany wcześniej scenariusz. Metoda ta stosowana jest zwykle wtedy, gdy zależy nam na odwołaniu się do uczuć, jakie towarzyszą uczniom w określonych, trudnych sytuacjach życiowych.

• Typowe metody eksponujące to: film; sztuka teatralna; ekspozycja; pokaz połączony z przeżyciem

Teoretyczną podstawę nauczania programowanego stanowią następujące zasady ogólne:
1. Zasada podziału materiału na niewielkie, ściśle ze sobą powiązane porcje
2. Zasada aktywizacji uczniów studiujących programowany tekst
3. Zasada natychmiastowej oceny każdej odpowiedzi
4. Zasada indywidualizowania tempa i treści uczenia się
5. Zasada empirycznej weryfikacji tekstów programowanych.
Nauczanie programowane (liniowe, rozgałęzione, mieszane i blokowe) charakteryzują następujące elementy:

• materiał nauczania podzielony jest na małe części,

• każda udzielona przez U odp (drogą wyboru, po wypełnienie luk w tekście) porównywana jest z odp. poprawną

• jeśli U udzielił błędnej odp. ponownie analizuje daną partię materiału, a jeśli poprawnej przechodzi do następnej części,

• każda następna część posiada większy stopień trudności od części poprzedniej.

Nauczanie programowane prowadzone być może z użyciem komputera, maszyny dydaktycznej lub podręcznika programowanego. Obecnie dostępnych jest wiele komputerowych programów dydaktycznych spełniających warunki nauczania programowanego. W naszej szkole wykorzystywane są programy do nauczania zasad ruchu drogowego, wykonywania działań sposobem pisemnym, działań na ułamkach oraz przygotowujące do egzaminu gimnazjalnego.

• Metody praktyczne ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów praktycznych. Do grupy tej zaliczamy: pokaz; ćw. Przedmiotowe; ćw. Laboratoryjne; ćw. Produkcyjne; metodę projektów; metodę przewodniego tekstu.

• Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, zjawisk, wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech.

• Ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i praktycznych. Szczególną rolę odgrywają w nauczaniu zasad ortografii, matematyki i języków obcych.

• Podczas ćwiczeń laboratoryjnych uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty biologiczne, chemiczne czy fizyczne. Eksperymenty te pozwalają na formułowanie pewnych uogólnień, zilustrowanie wcześniej poznanych praw, zasad i reguł (tradycyjna metoda laboratoryjna) oraz ułatwiają uczniom przewidywanie nie znanych im jeszcze zjawisk i procesów (problemowa metoda laboratoryjna).

• Ćwiczenia produkcyjne sprowadzają się do bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych. Przebiegają one według następującego schematu:
  - uświadomienie sobie przez uczniów celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania
  - opracowanie projektów, rysunków i modeli prac, które mają być wykonane oraz harmonogramu czynności
  - przygotowanie materiałów i narzędzi
  - wykonanie prac
  - samokontrola, kontrola i ocena wykonanych prac.

• Metoda projektów polega na spontanicznym rozwiązywaniu wybranego zagadnienia w jego naturalnych warunkach (to znaczy tam gdzie problem występuje rzeczywiście) przez samodzielne i wolne od schematów rozumowanie i działanie.

• Zajęcia szkolne uczniów, zarówno lekcyjne jak i pozalekcyjne, wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych, ponieważ mają przygotować uczniów do pracy w różnych sytuacjach i układach społecznych.
  Ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy indywidualnej (jednostkowej) oraz zbiorowej.
  Stąd podział stosowanych form pracy na dwie podstawowe grupy:
  1. Praca indywidualna
  2. Praca zbiorowa:
  - praca w grupach
  - praca z całą klasą
  Zarówno praca indywidualna jak i praca zbiorowa może być jednolita lub zróżnicowana.

• Praca jednolita polega na rozwiązywaniu przez wszystkich uczniów tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych a następnie wspólnym uzgodnieniu i usystematyzowaniu uzyskanych wyników.

• Praca zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu różnych zadań składających się na określoną całość (przygotowanie gazetki, wystawy, przedstawienia, opracowanie twórczości pisarza itp.).

• W realizacji celów kształcenia i wychowania szczególne znaczenie ma praca w grupach. Sprzyja ona realizacji celów społeczno-wychowawczych, przyzwyczaja do odpowiedzialności, umiejętności podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym oraz partnerstwa. Rozwija aktywność poznawczą oraz samodzielność uczniów. Zwiększa ich wiarę we własne siły, obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych.

• Zadanie N polega tu na tworzeniu takiej atmosfery, by każdy uczeń, pogłębiając wiarę we własne możliwości, zwiększał swą dyspozycyjność w procesie uczenia się, dostrzegał problemy i współpracując z kolegami rozwiązywał je.

• Wybór odpowiednich metod nauczania oraz form pracy zależy od wielu czynników.
  Najważniejsze z nich to:
  - specyfika przedmiotu nauczania,
  - cele operacyjne lekcji,
  - wiek uczniów,
  - zakres posiadanej przez uczniów wiedzy i umiejętności,
  - środki dydaktyczne jakimi dysponujemy,
  - warunki pracy.

Klasyfikacje według wybranych autorów opracowań pedagogicznych

• Podział wg Cz. Kupisiewicza z dodanymi metodami aktywizującymi:

• metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką;

• metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar rzeczy, zjawisk, procesów;

• metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;

• metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa;

• Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia się Wincentego Okonia:

• metody asymilacji wiedzy - uczenie się przez przyswajanie: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką;

• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - uczenie się przez odkrywanie: klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów mikronauczanie, gry dydaktyczne;

• metody waloryzacyjne - uczenie się przez przeżywanie: metody impresyjne, metody ekspresyjne;

• metody praktyczne - uczenie się przez działanie: metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych.

• Klasyfikacja wg T. Nowackiego

• metody nauczania teoretycznego: wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, wyjaśnienie;

• metody nauczania praktycznego: rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż, inscenizacja.

• Klasyfikacja wg K. Kruszewskiego:

• metody słowne,

• metody oglądowe,

• metody praktyczne,

• metody gier dydaktycznych.

1

---