24. Środki dydaktyczne- typologia i funkcje (na podstawie W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej i ćwiczenia od dr L.Tymiakina)
I. Pojęcie:
Środki dydaktyczne- są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na wzrok, słuch, dotyk oraz umożliwiające im pośrednie i bezpośrednie poznanie rzeczywistości.
II. Typologia: (podział wg Okonia):
1.Środki proste
środki słowne (podręczniki i inne teksty drukowane),
proste środki wzrokowe (przedmioty, model, wykresy, mapy),
proste słuchowe środki (instrumenty)- tego nie ma u Okonia, ale Tymiakin wyróżnia.
2. Środki złożone
a) mechaniczne środki wzrokowe (aparat fotograficzny, teleskop),
środki słuchowe (magnetofon, radio, odtwarzać CD),
środki słuchowo-wzrokowe (audiowizualne)- łączące obraz z dźwiękiem np. film czy telewizja,
środki automatyzujące proces uczenia się(gabinet językowe czyli laboratoria, , komputery).
Ad.1. Proste środki nie wykorzystują dodatkowo urządzeń mechanicznych, w przeciwieństwie do środków złożonych. Łączy je to, że odwołują się do różnych zmysłów.
środki słowne eksponują tylko treści werbalne tj. podręcznik.
proste środki wzrokowe wiążą poznanie umysłowe ze wzrokowym i eksponują rzeczywistość w postaci pośredniej lub bezpośredniej. Postać bezpośrednią mają środki, gdy występują jako:
naturalne okazy w naturalnym środowisku np. drzewa w lesie, zwierzęta w sadzie,
naturalne okazy w środowisku sztucznym np. okazy w muzeum,
okazy spreparowane w postaci preparatów suchych np. wypchane zwierzęta.
Postać pośrednią mają środki, gdy występują w postaci:
-modeli, czyli środków zastępczych wiernie oddających przedmioty rzeczywiste np. model osady, dzielnicy, ciała ludzkiego,
-obrazy, a więc odbicie rzeczywistości w płaszczyźnie
Postać uogólniającą:
- znaki symbolizujące umowne treści np. znaki drogowe,
- mapy,
-schematy, wykresy, diagramy.
Ad.2. Środki złożone opierają się na urządzeniach mechanicznych i elektotechnicznych.
- środki mechaniczne wzrokowe złożone stanowią najstarszą grupę środków złożonych, obecnie najczęściej wykorzystywane aparat fotograficzny, kamera.
- środki automatyzujące proces uczenia są szczególnie popularne od momentu wprowadzenia na szeroką skalę komputera. Pomagają one indywidualizować proces kształcenia (dopasowywać odpowiedni poziom nauki do wiedzy ucznia) i częściowe ograniczenie roli nauczyciela (oczywiście nie zastąpienie go). Pierwsze tego typu środki tzn. laboratoria językowe były wykorzystywane po II wojnie światowej w celu usprawnienia i przyspieszenia nauki języków obcych. W pracowniach takich uczniowie spędzali określoną ilość godzin: tam słuchali nagrań z płyt i ćwiczyli wymowę za nagraniem (akcent, intonację). Uczniowie ponadto nagrywali swoje wypowiedzi na różnych etapach kształcenia, celem porównania efektów. Jeśli chodzi o współczesne programy komputerowe są one zaprogramowane tak, aby przechodzić od zadań łatwiejszych do trudniejszych, a nauczyciel na każdym etapie może śledzić osiągnięcia ucznia, co pozwala na indywidualizację procesu kształcenia w klasie (ale w takiej formie lepsze do ćwiczenia niż wprowadzani nowego tematu).
III. Funkcje środków dydaktycznych (za Tymiakinem):
zapewniają odpowiednią znajomość zjawisk materialnych niezbędną do wyobrażenia pojęć np. reprodukcje obrazów Leonarda da Vinci czy rzeźb Michała Anioła dla zrozumienia pojęcia antropocentryzmu czy teocentryzmu poprzez pokazanie architektury czy ikonografii w katedrach gotyckich;
ułatwiają zapamiętywanie teorii naukowej poprzez graficzne albo inne przedstawienie abstrakcji (np. typologii znaków w szkole średniej na lekcji polskiego, podziału języka polskiego na poszczególne podsystemy językowe, podziała języka od najmniejszych cząstek do większych, tzn. od fonemu do zdania);
ułatwiają zrozumienie istoty i sposobu wykonywania czynności przy nauce działania (robię i mówię);
przyspieszają przyswojenia wiadomości i umiejętności np. laboratoria językowe czy programy komputerowe.