Istniejąca obecnie sytuacja gospodarcza zmusza do poszukiwania sposobów zwiększenia opłacalności prowadzenia gospodarstw rolnych.

Rozwój produkcji roślinnej łączy się ze wzrostem nakładów energetycznych. Celem stosowania uproszczeń jest poszukiwanie oszczędności. Uprawa roli, zwłaszcza orka pochłania 20-40% nakładów na produkcję roślinną oraz 15-50% zużytego paliwa. Każde pogłębienie uprawy o 1 cm powoduje dodatkowe zużycie paliwa o ok. 0,5 l/ha, a zużycie paliwa na wykonanie orki płytkiej jest o 43% mniejsze niż na wykonanie orki głębokiej. Tradycyjna metoda, w zależności od uprawianej rośliny i sposobu uprawy, wymaga zwykle od 5 do 15 przejazdów po polu ciągnikami z narzędziami i maszynami, co dodatkowo powoduje ugniatanie powierzchni uprawianej nawet do dwóch razy.

Obniżenie nakładów i podniesienie wydajności roboczej można uzyskać przez:

- spłycenie uprawy,

- agregatowanie narzędzi,

- zrezygnowanie z uprawy płużnej na rzecz kultywatora do spulchniania warstwowego, glebogryzarki, brony wirnikowej czy siewu bezpośredniego.

Wyróżnia się dzisiaj trzy główne metody uprawy:

- konwencjonalną (tradycyjną), praktykowana w Europie Środkowej w ok. 85%,

- uproszczoną, praktykowana w Europie Środkowej w ok. 15%,

- tzw. uprawę zerową, polegającą na przygotowaniu pola pod zasiew wyłącznie przez zastosowanie herbicydów totalnych na ściernisko i wykonanie siewu specjalnym siewnikiem, tzw. siewu bezpośredniego; praktykowana w Europie Środkowej znacznie poniżej 1% gruntów ornych.

Konwencjonalna (tradycyjna) metoda uprawy charakteryzuje się następującymi cechami:

- podstawowym narzędziem jest pług,

- daje pewność uzyskania oczekiwanego plonu,

- zaorane zostają wszelkie resztki pożniwne, chwasty i osypane ziarno zbóż,

- zapewnia bezawaryjną pracę maszyn uprawowych i siewnych,

- ma długotrwałe działanie spulchniające,

- usuwa głębokie koleiny.

W metodach tradycyjnych szczególne znaczenie ma przygotowanie gleby do siewu. Ekonomicznym rozwiązaniem jest tutaj możliwość łączenia narzędzi pozwalająca uzyskać w jednym przejeździe żądaną jakość uprawy:

- na glebach lekkich wystarczające są połączone z pługiem zestawy kultywatorów i bron,

- na glebach cięższych może być opłacalne użycie narzędzi napędzanych z wału odbioru mocy ciągnika, przeznaczonych do uprawy gleby po orce, nadają się tutaj brony wirnikowe, ponieważ oprócz dobrego efektu wytwarzania struktury gruzełkowatej zapewniają one również właściwe wy-równanie pola, brony wirnikowe stosuje się najczęściej w zestawach uprawowych z siewnikiem pneumatycznym.

Uproszczona metoda uprawy gleby ma cechy następujące:

- głównym narzędziem uprawy gleby jest w tej metodzie kultywator o sztywnych łapach,

- pola pozbawione chwastów można przygotować do siewu o wiele mniejszym nakładem finansowym,

- pozostawione na powierzchni gleby resztki pożniwne zwiększają zawartość substancji organicznej w glebie, co sprzyja zatrzymywaniu wody i składników pokarmowych,

- resztki pożniwne spowalniają odpływ wody i ograniczają spływ powierzchniowy, a także zacieniają powierzchnię gleby, przez co zmniejszają się straty wody w wyniku parowania,

- resztki pożniwne zmniejszają również siłę uderzenia kropel o powierzchnię gleby, co wpływa na zmniejszenie erozji wodnej.

Dłuższe stosowanie metody uproszczonej pomaga poprawić strukturę gleby, zwiększa jej pojemność wodną, ułatwia rozwój korzeni, co podnosi produkcyjność gleby i czyni ją łatwiejszą w uprawie.

Uprawa zerowa (bezuprawowa, siew w glebę nieuprawioną)

Do zalet tej technologii zaliczyć należy:

- zapobieganie erozji wodnej i wietrznej gleby,

- ograniczenie strat wody w glebie,

- umożliwienie szybkiego i terminowego siewu,

- małe zapotrzebowanie na energię i robociznę,

- większa zawartość humusu,

- poprawę struktury i życia biologicznego gleby.

Ten typ uprawy ma też jednak liczne wady:

- groźby nasilenia chorób, szkodników i zachwaszczenia plantacji,

- konieczność stosowania większych dawek azotu (o ok. 25%),

- powolniejsze ogrzewanie się gleby wiosną,

- niezbyt korzystne oddziaływanie słomy i resztek pożniwnych na kiełkowanie i wzrost roślin następczych.

Kiedy stosować uproszczenia w uprawie roli ?

Upraszczanie jest możliwe dla większości roślin polowych, jednak zboża najlepiej znoszą uproszczenia i tutaj można je stosować przez kilka lat. Przykłady:

- po mechanicznym zbiorze ziemniaków stan gleby jest podobny jak po orce, przygotowanie do terminowego siewu zbóż ozimych można ograniczyć do płytkiego spulchnienia i wyrównania powierzchni pola,

- po zbiorze kombajnem pozostająca wysoka ścierń może utrudniać uprawę pożniwną pługiem podorywkowym, można wykonać wtedy kultywatorowanie lub talerzowanie albo można odwrócić kolejność zabiegów, po żniwach wykonać orkę średnią na głęb. 15 cm, a przed siewem płytko na 8cm, spulchnić glebę broną talerzową,

- rozwinięciem tego typu upraszczania jest zastąpienie pługa w uprawie pożniwnej, przedsiewnej i przedzimowej kultywatorem o sztywnych łapach – działają one na podobną głębokość jak pługi, jednak bez odwracania gleby, ale ją podcinają i kruszą, dzięki temu stawiają mniejszy opór, są bardziej wydajne i mniej energochłonne,

- kolejne możliwości upraszczania uprawy przedsiewnej dla zbóż do jednego przejazdu roboczego daje agregowanie (łączenie) narzędzi: zestaw bierny – kultywator, wał strunowy, siewnik, brona zgrzebło; lub zestaw aktywny – glebogryzarka (albo brona wirnikowa) i siewnik.

W tych przypadkach potrzebny jest jednak mocniejszy ciągnik (80-100 kW).

Wnioski:

W miarę upraszczania uprawy roli następuje wzrost zachwaszczenia, szczególnie przy systematycznym, wieloletnim wykonywaniu siewu bezpośredniego. Wzrastają wtedy wydatki na walkę z chwastami i nawożenie; może się zdarzyć, że straty wynikłe z obniżki plonu będą większe niż zysk z zaoszczędzonych wydatków na paliwo i robociznę.

Należy pamiętać, że stosowanie uproszczeń jest najbardziej efektywne na glebach:

- o małym zachwaszczeniu, zwłaszcza uciążliwymi chwastami,

- o dobrej kulturze,

- uregulowanym pH,

- wysokiej zasobności w składniki pokarmowe.

Względnie bezpieczne na wszelkich typach gleb może być przemienne stosowanie w zmianowaniu uproszczeń i pełnej uprawy.

W nowoczesnej uprawie roli obserwuje się przechodzenie z metod klasycznych do uproszczonych takich jak uprawa bezorkowa tzn.; powierzchniowa, zerowa i siew bezpośredni. Powodem tych zmian są względy ekonomiczne i przyrodnicze. Stosowanie uproszczeń w uprawie roli wymaga od rolnika rozsądnego postępowania, które pozwoli ograniczyć ujemne skutki tej uprawy, ale jednocześnie umożliwi wykorzystać jej zalety.

Uprawa roli obejmująca głęboką orkę przedzimową i cały zespół wiosennych zabiegów doprawiających rolę jest bardzo pracochłonna i energochłonna, a przy tym wzrastających cenach energii także kosztowna. Uprawa uproszczona roli polega najczęściej na spłyceniu uprawy lub zmniejszeniu liczby zabiegów, aż do zupełnej ich eliminacji w przypadku uprawy zerowej.

W ostatnich latach również w Polsce obserwuje się wzrost zainteresowania uproszczeniami w uprawie roli. W naszych warunkach istnieje możliwość stosowania uproszczonej uprawy roli i uprawy zerowej, na glebach będących w dobrej kulturze, strukturalnych oraz zasobnych w substancję organiczną i wapń. Warto też pamiętać, że siew bezpośredni bez uprawy mechanicznej nie powinien być stosowany na glebach zlewnych i nieprzepuszczalnych oraz na bardzo lekkich piaszczystych. Uprawa zerowa może być stosowana także wtedy, gdy brakuje czasu bądź warunki organizacyjne i pogodowe nie pozwalają na wykonanie pełnej uprawy roli ze względu na nadmierne przesuszenie gleby czy wystąpienia erozji. W przypadku planowania siewu bezpośredniego jesienią po zbiorze przedplonu nie wykonuje się żadnej uprawy mechanicznej. Z pola można usunąć jedynie słomę, łodygi czy liście.

Warunkiem powodzenia technologii bez uprawy roli jest staranne wykonanie siewu, zapewniające uzyskanie właściwej obsady roślin, Konieczne jest użycie do tego specjalnych siewników, których sekcje wyposażone są najczęściej w tarcze rozcinające glebę. W wykonanych przez nie szczelinach umieszczany jest materiał siewny.

- ZALETY

Uproszczenia w uprawie roli powodują zmiany właściwości chemicznych i fizycznych gleb. Kilkuletnie stosowanie siewu bezpośredniego powoduje zakwaszanie górnej warstwy gleby. Przyczyną zakwaszenia jest powierzchniowe wnoszenie nawozów mineralnych, płytsze rozmieszczenie systemu korzeniowego oraz zubożenie górnych poziomów gleby w niektóre pierwiastki zobojętniające odczyn gleby. Takie powierzchniowe techniki uprawy powodują także zwiększenie zawartości przyswajalnego potasu, fosforu i magnezu w górnych poziomach warstwy ornej. Zjawisko to można wytłumaczyć wolniejszym, w porównaniu z uprawą płużną, wymywaniem składników pokarmowych głąb gleby. Do pozytywnych efektów w uprawie bezpłodnej można zaliczyć zwiększenie zawartości próchnicy w warstwie od 0cm-20cm.

Uprawa bezorkowa oddziałuje także na życie biologiczne gleby. Zmiany zachodzą w ilości, aktywności i rozmieszczeniu makro- i mikroelementów w środowisku glebowym. Mikroflora i mikrofauna mogą niwelować lub znacznie ograniczać ujemne skutki we właściwościach fizycznych gleby. Uprawa zachowawcza w mulcz w porównaniu z tradycyjnymi metodami powoduje wzrost populacji dżdżownic i zwiększenie kanalików pozostawionych przez te organizmy. Zapewnia to utrzymanie przepuszczalności i napowietrzenia gleby na poziomie zbliżonym do naturalnego. Zastosowanie tego typu uprawy zwiększa także wydajność pracy maszyn, co pomaga uzyskiwać stabilniejsze plony. Łatwiej jest, bowiem dotrzymać optymalne terminy agrotechniczne i uprawiać w tym samym czasie większy areał.

- WADY

Stosowanie uproszczeń w uprawie roli, a zwłaszcza całkowite zrezygnowanie z uprawy mechanicznej powoduje wzrost zachwaszczenia. Dotyczy to przede wszystkim zwiększenia ilości i masy chwastów oraz zmiany ich składu gatunkowego. Brak orki wyraźnie zwiększa zachwaszczenie takimi chwastami jak: perz, mniszek lekarski czy ostrożeń polny. Czynnikiem warunkującym uzyskanie dobrych plonów przy stosowaniu bezorkowej uprawy roli jest prowadzenie skutecznej walki z zachwaszczeniem. Przy uproszczonej uprawie roli musimy się również liczyć z niedokładnym zniszczeniem ścierni i słabym przykryciem obornika.

Efekty ekonomiczne stosowania bezorkowej uprawy roli, podobnie jak wyniki dotyczące plonowania roślin, często się różnią. Zależą one nie tylko od wysokości plonów, ale również od poniesionych nakładów na całą uprawę. Przy siewach bez uprawy roli większe są nakłady na herbicydy i nasiona, natomiast przy uprawie tradycyjnej- na robociznę, energię i maszyny. Przy uprawie tradycyjnej zużycie paliwa jest kilkakrotnie wyższe niż przy uprawie bezorkowej. Umiejętne stosowanie uproszczeń umożliwia obniżenie kosztów i uzyskanie lepszego wyniku ekonomicznego niż przy uprawie tradycyjnej.

Uproszczona technologia uprawy roli ma swoje wady i zalety. W określonych warunkach przyrodniczo-ekonomicznych może być przydatna. Jednak stosowanie jej wymaga od rolnika rozsądnego postępowania, które ograniczyłoby ujemne skutki takiej uprawy, ale jednocześnie umożliwiłoby wykorzystanie zalet uproszczonej uprawy.

Bezorkowe systemy mogą mieć szerokie zastosowanie np.; na terenach silnie urzeźbionych, w celu zapobiegania erozji.