ZESPÓŁ 4 – KOSZTY WEDŁUG RODZAJÓW I ICH ROZLICZENIE

400 – AMORTYZACJA

401 – ZUŻYCIE MATERIAŁÓW I ENERGII

402 – USŁUGI OBCE

403 – PODATKI I OPŁATY

404 – WYNAGRODZENIA

405 – UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I INNE ŚWIADCZENIA

408 – AMORTYZACJA

409 – POZOSTAŁE KOSZTY

410 – ZUŻYCIE MATERIAŁÓW I ENERGII

420 – USŁUGI OBCE

430 – WYNAGRODZENIA ( KOSZTY WYNAGRODZEŃ)

440 – KOSZTY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I INNYCH ŚWIADCZEŃ

450 – PODATKI I OPŁATY

460 – POZOSTAŁE KOSZTY RODZAJOWE

465 – USŁUGI BANKOWE

466 – KOSZTY FINANSOWANIA ZAPASÓW TOWARÓW LUB PRODUKTÓW

467 – PODRÓŻE SŁUŻBOWE

468 – KOSZTY REPREZENTACJI I REKLAMY

469 – INNE KOSZTY RODZAJOWE

490 – ROZLICZENIE KOSZTÓW RODZAJOWYCH

KOSZTY W UKŁADZIE RODZAJOWYM

Koszt – ilość pieniędzy na pozyskanie lub wytworzenie produktu albo usługi.

-- pieniężny wyraz nakładów poniesionych w związku z działalnością gospodarczą

-- część wyrażonego w pieniądzu zużycia

-- w praktyce zalicza się do niego również pozycje nie wiążące się ze zużyciem np.

niektóre podatki czy opłaty skarbowe

-- wartościowe czyli pieniężne wyrażenie nakładów

Do kosztów związanych z podstawową działalnością firmy nie zalicza się zużycia będącego

następstwem szkód, wypadków losowych, utrzymania nieczynnych zakładów pracy itp.

Takie zużycie musi być uznane za stratę.

Kosztem może być jedynie to zużycie które dotyczy danego okresu.

Koszty można rozpatrywać w ujęciu mikroekonomicznym (jednostka gospodarcza) i makro-

Ekonomicznym (cała gospodarka i jej sektory).

Koszty produkcji – obejmują wartość zużytych środków produkcji oraz wynagrodzenie

pracowników biorących udział w procesie produkcji.

-- są częścią społecznych kosztów produkcji obejmujących zużycie

czynników produkcji.

Koszty własne przedsiębiorstwa – koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo. Są kategorią mikroekonomiczną i obejmują nakłady odpowiadające kosztom produkcji przedsiębiorstwa.

Pojęcie kosztu własnego – można też przedstawić porównując kategorie nakładu, wydatku i kosztu.

Nakład – celowe zużycie środków przeznaczonych oraz wykorzystanie pracy żywej wyrażone w

jednostkach naturalnych. Np. odsetki bankowe czy niektóre podatki, mogą to być jednostki

pieniężne. Są one tu jednostkami naturalnymi.

Wydatek – każde, niezależnie od celu jego poniesienia, zmniejszenie stanu środków pieniężnych.

Nie każdy wydatek musi pociągnąć za sobą koszty i odwrotnie.

Typowy przykład to

amortyzacja – koszt nie niosący wydatków.

zakup środków trwałych – wydatek, a koszty będą pojawiać w miarę dokonywania odpisów

amortyzacyjnych.

Wydatek jest pojęciem szerszym od kosztu.

Koszty własne – wyrażone w pieniądzu, niezbędne gospodarczo zużycie środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, materiałów, paliwa, energii, czasu pracy, usług obcych oraz nakłady pieniężne, a także niektóre wydatki nieodzwierciadlające zużycia, ponoszone w związku z normalną działalnością przedsiębiorstwa w określonej jednostce czasu, których efektem są użyteczne produkty lub usługi.

Koszty – definicja ustawowa – uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określoną wartość, w formie w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzają do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

PODZIAŁ KOSZTÓW DLA POTRZEB RACHUNKÓW ZYSKÓW I STRAT

Wykazuje się obecnie trzy grupy kosztów:

A/ koszty działalności operacyjnej

B/ pozostałe koszty operacyjne

C/ koszty finansowe

Koszty działalności operacyjnej – związane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa.

Obejmują one kilka grup kosztów wg rodzajów oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów w cenach nabycia lub zakupu.

Pozostałe koszty operacyjne – koszty, które nie wiążą się bezpośrednio za działalnością jednostki gospodarczej.

Zalicza się do nich w szczególności:

a/ koszty działalności socjalnej

b/ koszty związane ze zbyciem środków trwałych, środków w budowie, WNiP, a także z

utrzymaniem i zbyciem nieruchomości oraz WNiP zaliczanych do inwestycji

c/ koszty związane z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych,

nieściągalnych, z wyjątkiem należności i zobowiązań charakterze publicznoprawnym

nieobciążających kosztów

d/ koszty wynikające z utworzenia i rozwiązania rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z

operacjami finansowymi

e/ koszty związane z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, z wyjątkiem

odpisów obciążających koszty wytworzenia sprzedanych produktów lub towarów, koszty

sprzedaży lub koszty finansowe

f/ odszkodowania, kary i grzywny

g/ koszty związane z przekazaniem lub otrzymaniem nieodpłatnie, w tym w drodze

darowizny aktywów, w tym także środków pieniężnych na inne cele niż nabycie lub

wytworzenie środków trwałych, środków trwałych w budowie albo WNiP

Koszty finansowe – to poniesione koszty operacji finansowych.

Składają się w szczególności z odsetek (w tym także za zwłokę w zapłacie), z prowizji od pożyczek i zobowiązań, strat na sprzedaży papierów wartościowych, ujemnych różnic kursowych.

{ Koszty finansowe i pozostałe koszty finansowe – patrz wynik finansowy jednostki}

Wyodrębnienie poniższych trzech grup kosztów jest istotne, gdyż tylko grupa A/ koszty działalności operacyjnej, jest przedmiotem tzw. rachunku kosztów.

A/ koszty działalności operacyjnej

B/ pozostałe koszty operacyjne

C/ koszty finansowe

Koszty mogą być prezentowane w układzie rodzajowym, są wówczas zgrupowane wg składowych elementów procesu pracy; układ ten wykazuje rodzaje kosztów bez względu na cel ich poniesienia.

Koszty rodzajowe zwane są także kosztami prostymi np. amortyzacja, usługi obce.

Koszty można podzielić wg typów działalności jednostki gospodarczej.

Wówczas wyróżnia się koszty działalności operacyjnej – które mogą być podzielone na koszty właściwej działalności operacyjnej i pozostałe koszty operacyjne – oraz koszty działalności inwestycyjnej i finansowej.

Kolejna klasyfikacja kosztów to podział ich w układzie funkcjonalnym, gdzie określane są wg funkcji i zadań realizowanych przez podmiot gospodarczy. Np. koszty zakupu lub koszty sprzedaży.

Stosując układ kalkulacyjny (zawierający niejako w sobie układ funkcjonalny), w którym koszty klasyfikowane są ze względu na cel ich poniesienia), koszty dzielimy na pośrednie i bezpośrednie.

Na koszty pośrednie składają się koszty wydziałowe, sprzedaży, zakupu i zarządu.

Koszty można dzielić wg odmian działalności, gdzie dzieli się je na koszty działalności podstawowej, pomocniczej, wydziałowe, zarządu.

Kolejny podział kosztów – wg miejsc powstawania: tu można je bardziej szczegółowo podzielić je wg odmian działalności: np. w ramach kosztów działalności pomocniczej mogą być wyodrębnione koszty poszczególnych placówek działalności bytowej – koszty stołówki, hotelu robotniczego.

Ważnym kryterium klasyfikacyjnym kosztów jest ich stopień reagowania na zmiany rozmiarów produkcji. Wtedy dzielimy je na stałe i zmienne.

PODSUMOWANIE PODZIAŁÓW KOSZTÓW.

Lp.	Kryterium klasyfikacyjne kosztów	Pozycje kosztów
1	Rodzaj kosztu	Zużycie materiałów i energii Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia i świadczenia na rzecz pracowników Amortyzacja Pozostałe koszty
2	Funkcja kosztu	Koszty zakupu Koszty sprzedaży Koszty pośrednie
3	Sposób „odnoszenia” na jednostki kalkulacyjne	Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie
4	Typ działalności jednostki gospodarczej	Koszty działalności podstawowej Koszty działalności inwestycyjnej Koszty działalności finansowej
5	Odmiany działalności	Koszty działalności podstawowej Koszty działalności pomocniczej Koszty wydziałowe Koszty zarządu
6	Miejsce powstawania	Koszty działalności podstawowej Koszty działalności pomocniczej Koszty zarządu
7	Stopień reagowania na wielkość produkcji	Koszty stałe Koszty zmienne

RACHUNEK KOSZTÓW

Jest to ogół technik stosowanych w gromadzeniu, przetwarzaniu i prezentowaniu finansowych i ilościowych danych wewnątrz organizacji w celu określenia kosztów ośrodków

i jednostek oraz poszczególnych operacji.

Pod pojęciem jednostki kosztów rozumie się jednostkowe produkty lub usługi, z którymi mogą być związane koszty.

Jako ośrodek kosztów rozumie się wyodrębnione części przedsiębiorstwa, z którymi mogą być związane koszty.

Rachunek kosztów jest obecnie częścią rachunkowości zarządzającej, a jego przedmiotem zainteresowania są koszty działalności operacyjnej.

Rachunek kosztów można też zdefiniować jako:

-- ogół czynności zmierzających do ustalenia w różnych przekrojach i zinterpretowania

wyrażonej w pieniądzu wysokości nakładów dokonywanych w jednostce gospodarczej

w określonym czasie i z określonym przeznaczeniem, które wiąże się z koniecznością

mierzenia kosztów i uzyskiwanych przychodów w celu określenia wyników z działalności

jednostki gospodarczej

-- czynności związane z pomiarem i ewidencją kosztów, rozliczaniem kosztów na miejsca ich

powstawania i rodzaje produktów oraz opracowaniem sprawozdań w zakresie kosztów

UKŁADY EWIDENCYJNE KOSZTÓW

Ewidencja kosztów może być prowadzona:

1/ tylko w układzie rodzajowym kosztów

2/ tylko w układzie funkcjonalnym kosztów

3/ w obu układach jednocześnie

Druga możliwość istnieje tylko teoretycznie, gdyż w takim przypadku do kont kosztów w układzie funkcjonalno – kalkulacyjnym należy prowadzić ewidencję analityczną, która ma umożliwić ustalenie wysokości poniesionych kosztów wg rodzajów

Wariant pierwszy – uproszczony – koszty ujmowane są jedynie w układzie rodzajowym.

Najpierw ewidencja kosztów w układzie rodzajowym potem rozliczenie ich na miejsca powstawania.

Układ rodzajowy i funkcjonalny nie obejmują:

-- pozostałych kosztów operacyjnych

-- kosztów finansowych

-- kosztów inwestycji rozpoczętych

-- strat nadzwyczajnych

Powyższe koszty są ewidencjonowane na osobnych kontach nienależących do żadnego z wymienionych układów ewidencyjnych.

KOSZTY W UKŁADZIE RODZAJOWYM

Rodzaje kosztów są to pierwotne, jednorodne składniki kosztów własnych, które z punktu

widzenia danego przedsiębiorstwa stanowią proste elementy procesu prac.

Odpowiednie ich uszeregowanie tworzy tzw. rodzajowy układ kosztów.

Koszty te ewidencjonuje się na kontach zespołu 4.

Ujmuje się tu w zasadzie koszty proste poniesione w danym okresie sprawozdawczym, najczęściej jednego miesiąca. Z wyjątkiem kosztów pokrywanych z funduszów specjalnych.

Zadanie podstawowe układu rodzajowego kosztów polega na ustaleniu jakie koszty i w jakiej wysokości ponosi przedsiębiorstwo.

Taka ewidencja jest uzasadniona wtedy gdy przedsiębiorstwo prowadzi jednorodną działalność na niewielką skalę i nie jest potrzebna kontrola i analiza kosztów wydziałów, stanowisk pracy.

Chodzi tu o podmioty gospodarcze prowadzące działalność handlową, produkujące jeden rodzaj wyrobów lub wykonujące różne usługi, rezygnujące przy tym z kalkulacji kosztów poszczególnych wyrobów, usług itp.

Za główny mankament rodzajowy układ kosztów należy uznać fakt, iż informuje on tylko o globalnej wysokości poniesionych kosztów zużycia poszczególnych czynników produkcji w danym czasie, natomiast nie określa ani miejsca, ani produktów, na jakie zostały poniesione.

Z tego względu układ rodzajowy kosztów nie jest zbyt przydatny w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

Natomiast z punktu widzenia potrzeb zewnętrznych jedynym przydatnym układem kosztów

jest układ rodzajowy, ponieważ ewidencja ogólnogospodarcza w praktyce polega na sumowaniu danych liczbowych uzyskiwanych przez konkretne podmioty gospodarcze, a przedmiotem sumowania mogą być jedynie dane otrzymane na podstawie jednorodnych i obiektywnych kryteriów klasyfikacyjnych.

Zaletą układu rodzajowego kosztów jest jego uniwersalny charakter.

Układ ten jest jednolity we wszystkich przedsiębiorstwach, niezależnie od ich rodzaju i formy własności. Dlatego też wykorzystuje się go do sporządzania sprawozdań finansowych, a także do planowania kosztów.

Dzięki temu możliwe jest także dokonywanie porównań kosztów miedzy rożnymi przedsiębiorstwami.

Można układ ten stosować w analizie makroekonomicznej.

W jednostkach gospodarczych prowadzących różnorodną działalność niezbędna jest znajomość kosztów ( ich rodzajów i typów).

Oprócz ujęcia kosztów rodzajowych ważne jest ustalenie kosztów przekroju rodzajów działalności.

401 – ZUŻYCIE MATERIAŁÓW I ENERGII

Wn – obciążenie

-- za materiały pobrane do zużycia oraz za zużycie energii

Ma – uznanie

-- zwrot materiałów

-- odzyski części zamiennych z remontów rzeczowych aktywów trwałych

-- odpady mające wartość użytkową

-- otrzymane bonifikaty za zużytą energię

-- równowartość niezużytych materiałów ustalaną na koniec:

- miesiąca – przy prowadzeniu ewidencji ilościowej

- kwartału – na spisu inwentaryzacyjnego, jeśli spółka zalicza materiały w koszty

bezpośrednio po ich zakupie

-- roku obrotowego – gdy przy inwentaryzacji robót w toku stwierdzi się zapas

materiałów niewłączonych do procesu produkcji (nie stanowią

one bezpośrednio kosztów produkcji w toku)

W ciągu roku konto 401 wykazuje saldo Wn.

Natomiast na dzień bilansowy saldo to przenosi się na konto 490 ( w przypadku sporządzania kalkulacyjnego rachunku zysków i strat) lub na konto 860 (w przypadku sporządzania porównawczego rachunku zysków i strat).

Za zużycie materiałów uznaje się pobranie ich na podstawie dowodu wewnętrznych z zapasów magazynowych, jak i oddanie do zużycia bezpośrednio po zakupie.

Kosztem energii jest:

Zużycie energii elektrycznej, cieplnej, zimnej i ciepłej wody oraz sprężonego powietrza do

celów technologicznych i gospodarczych.

Na koncie tym ewidencjonuje się także opłaty dodatkowe za zużycie energii.

Jeśli nie mają charakteru sankcji.

Na koncie 401 nie ujmuje się:

-- obniżenia wartości zapasów materiałów do poziomu cen sprzedaży możliwych do

uzyskania – skutek utraty ich cech użytkowych lub przydatności (obciąża się w tym

przypadku konto 765 – pozostałe koszty operacyjne

-- opłat sankcyjnych za przekroczenie limitów zużycia energii (obciąża się także konto 765)

Do materiałów zalicza się szczególności:

-- materiały podstawowe (surowce, materiały i półfabrykaty obcej produkcji) stanowiące

podstawową materię wyrobów

-- materiały pomocnicze zużywane do produkcji i usług

-- opakowania bezpośrednio produkcyjne, wysyłkowe i handlowe

-- materiały budowlane i techniczne oraz części zapasowe, np. na remonty i konserwację

-- materiały biurowe, reklamowe, gospodarcze, służące utrzymaniu czystości

-- paliwa stałe, płynne i gazowe oraz oleje i smary

-- książki czasopisma, wydawnictwa periodyczne i informacyjne, kalendarze, plakaty itp.

402 – USŁUGI OBCE

Służy do ewidencji poniesionych kosztów robót i usług wyświadczonych przez inne jednostki.

Zalicza się do nich w szczególności: usługi transportowe, sprzętowe, składowania, budowlane (podwykonawcy), remontowe, łączności, dozoru mienia, wywozu śmieci, najmu (dzierżawy, leasingu operacyjnego) i usługi bankowe (opłaty manipulacyjne).

Usługi obce to także koszty licencji, jeśli okres korzystania z niej nie przekracza roku lub gdy opłata

licencyjna naliczana jest od sprzedanej ilości wyrobów (w innym przypadku wartość licencji byłaby

składnikiem WNiP).

Wn – obciążenie: Poniesione koszty

Ma – uznanie: Zmniejszenie kosztów

Nie ujmuje się usług transportowych objętych kosztami podróży służbowych, opłat o charakterze sankcyjnym stosowanych np. przy usługach transportowych (obciążenie konta 765), sług związanych usuwaniem szkód losowych (zaliczane są do strat nadzwyczajnych i

obciążają konto 771).

W ciągu roku konto 402 -- saldo Wn. Na dzień bilansowy przenosi się je na konto 490 lub 860.

403 – PODATKI I OPŁATY

Służy do ewidencji podatków i opłat obciążających koszty do których zalicza się w szczególności:

-- podatek akcyzowy płacony przy sprzedaży niektórych wyrobów

-- podatek od gier

-- podatek od nieruchomości

-- podatek od środków transportu

-- podatek VAT naliczony w fakturach VAT, nie podlegający zwrotowi ani odliczeniu od

podatku należnego, z wyjątkiem odnoszącego się do rzeczowych aktywów trwałych

-- opłaty skarbowe oraz urzędowe opłaty administracyjne i manipulacyjne, jeśli nie

zwiększają one ceny nabycia składników aktywów trwałych

-- opłaty sądowe i notarialne, niezwiązane z dochodzeniem roszczeń i nabyciem składników

trwałych

-- roczne opłaty uprawniające do wykonywania określonej działalności, na którą wydawane

są specjalne zezwolenia, np. usługi transportu międzynarodowego

-- opłaty za zanieczyszczenie środowiska, jeśli nie mają charakteru sankcji

-- opłaty manipulacyjne naliczane przez urzędy celne

Obciążenie (Wn) – zarachowanymi oraz zapłaconymi podatkami i opłatami.

Uznanie (Ct) – ewentualne zmniejszenia.

W ciągu roku konto wykazuje saldo Wn, natomiast na dzień bilansowy przenosi się je na konto 490 lub 860.

404 – WYNAGRODZENIA

Służy do ewidencji wynagrodzeń – czyli kwot pieniężnych oraz wartości świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalentu, zliczane zgodnie z przepisami do wynagrodzeń (osobowych, bezosobowych, agencyjno-prowizyjnych, honorariów wypłacanych pracownikom i innym osobom fizycznym).

Na koncie 404 nie ujmuje się:

-- wypłat ze środków funduszy specjalnych

-- wypłat z otrzymanych od innych jednostek np. fundusz pracy

-- wypłat i świadczeń niezaliczanych zgodnie z przepisami, do wynagrodzeń (kwalifikowanych

na konto 409)

Jeśli dla ustalenia podstawy naliczenia składek na ubezpieczenia społeczne lub uzyskania szczegółowych informacji o strukturze wynagrodzeń zachodzi potrzeba ujmowania kosztów wynagrodzeń w podziale na tytuły wypłat, można wykorzystać do tego celu dane ewidencji analitycznej do konta 231 – rozrachunki z tyt. wynagrodzeń

Obciążenia (Wn) Za wynagrodzenia w momencie naliczenia.

Uznanie (Ct) Za ewentualne zmniejszenia wynagrodzeń.

W ciągu roku konto wykazuje saldo Wn. Na dzień bilansowy przenosi się je na konto 490 lub 860.

405 –UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I INNE ŚWIADCZENIA

Służy do ewidencji kosztów świadczeń na rzecz pracowników.

Do kosztów tych zalicza się w szczególności:

-- składniki z tyt. ubezpieczenia społecznego obciążające pracodawcę na fundusz pracy i

FGŚP.

-- dopłaty do okresowych biletów na dojazdy do pracy -- odzież ochronna i robocza

-- szkolenia pracowników -- ubezpieczenia osobowe pracowników

Obciążenia (Wn) Za poniesione świadczenia

Uznanie (Ct) Za zmniejszenia ich z tyt. częściowej odpłatności pracowników np. za szkolenia

W ciągu roku obrotowego konto ma saldo Wn. Na dzień bilansowy przenosi się je na – 490 lub 860.

409 – POZOSTAŁE KOSZTY

Księgowane są wszystkie te koszty, które nie są ujmowane na kontach 401 – 408

Na koncie księgujemy:

-- koszty podróży służbowych krajowych i zagranicznych

-- wypłaty ryczałtów za używanie własnych narzędzi w pracy (własny samochód do celów

służbowych)

-- koszty wynajęcia kwater lub ryczałtów za noclegi w przypadku czasowego zatrudnienia

pracowników poza miejscem zamieszkania i stałego zatrudnienia

-- ubezpieczenia majątkowe

-- składki na rzecz organizacji (składki na rzecz organizacji, do których przynależność nie jest

Obowiązkowa, nie stanowią kosztów uzyskania przychodów)

-- koszty reprezentacji i reklamy, jeżeli nie są ujmowane na kontach 401 i 402

-- wypłaty pieniężne niezaliczane do wynagrodzeń i świadczeń na rzecz pracowników

(stypendia, odprawy pośmiertne, wypłaty za wykorzystanie wynalazku, wzoru)

Obciążenia (Wn) Za poniesione koszty

Uznanie (Ct) Za zmniejszenie kosztów

W ciągu roku – saldo Wn Na dzień bilansowy przeniesienie na konto 490 lub 860

408 - AMORTYZACJA

Służy do ewidencji planowych odpisów amortyzacyjnych obciążających koszty operacyjne.

Po stronie Wn księgujemy koszty amortyzacji:

-- WNiP

-- środków trwałych własnych (w tym inwestycji w obcych środkach trwałych)

otrzymywanych w nieodpłatny zarząd i użytkowanie oraz używanych w ramach umów

leasingu finansowego

nie ujmuje się:

-- kosztów jednorazowego odpisu jeżeli zakupione przedmioty nie podlegają ewidencji na

kontach środków trwałych. Są one księgowane na koncie 401

-- wartości netto sprzedawanych i likwidowanych środków trwałych ( obciążenie konta 765)

-- nieplanowanych odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych wycofanych z używania,

przeznaczonych do likwidacji oraz tych, które utraciły gospodarczą przydatność (także

obciążenie konta 765)

w ciągu roku saldo Wn na dzień bilansowy przenosi się je na konto 490 lub 860

490 – ROZLICZENIE KOSZTÓW (RODZAJOWYCH)

Stosowane jest wtedy gdy ponoszone koszty proste są ewidencjonowane najpierw na

kontach kosztów według rodzajów, a następnie przenoszone są na konta kosztów według typów działalności.

Jeśli jednostka prowadzi tylko konta kosztów według rodzajów, typów działalności i produktów, wówczas konto 490 stosuje się wyłącznie do przenoszenia kosztów dotyczących innych miesięcy.

Konto 490 uznaje się w szczególności za poniesione w ciągu okresu koszty proste:

-- niepodlegające rozliczeniu w czasie, w korespondencji ze stroną Wn kont kosztów według

typów działalności, funkcji i miejsc powstawania, czyli kont układu funkcjonalno –

kalkulacyjnego

-- przypadające na przyszłe okresy lub wyrażające wykorzystywanie rezerwy na koszty

przyszłych okresów, w korespondencji ze stroną Wn konta 640 – rozliczenia między-

okresowe kosztów

Rozliczenie kosztów rodzajowych następuje zwykle za pomocą tzw. rozdzielnika kosztów.

Jest to zbiorcze zestawienie sporządzane na podstawie dokumentów pierwotnych lub zapisów księgowych wynikających z urządzeń analitycznych.

KSIĘGOWE UJĘCIE EWIDENCJI KOSZTÓW W UKŁADZIE RODZAJOWYM

Lp.	Nazwa operacji gospodarczej	Wn(Dt)	Ma(Ct)
1	Bieżąca ewidencja wszystkich ponoszonych kosztów	zespół 4 bez 490	zespoły 0,1,2,3 i 8
2	Przeniesienie kosztów na koniec roku obrotowego	860	490
3	Koszty poniesione w okresie rozliczeniowym, dotyczące przyszłych okresów	640	490
4	Zaliczanie do kosztów okresu rozliczeniowego kosztów rozliczanych w czasie	490	640
5	Utworzenie rezerwy na koszty przyszłych okresów	490	640
6	Rozwiązanie rezerwy na koszty przyszłych okresów	640	490

640 - rozliczenie międzyokresowe kosztów 490 - rozliczenie kosztów rodzajowych 860 - wynik finansowy

ZADANIE 1

Proszę poniższe pozycje kosztów przypisać do odpowiednich kont księgowych.

Lp.	Charakterystyka kosztu	konto
1	Paliwo zakupione do samochodu dostawczego	401
2	Papier do kopiarki	401
3	Czynsz za lokal biurowy, wynajmowany przez przedsiębiorstwo od innej firmy	402
4	Zużycie środków trwałych zaliczane do kosztów, przypadające na bieżący miesiąc	408
5	Honorarium za przeprowadzenie szkolenia w firmie	404
6	Dieta dla pracownika przebywającego na delegacji służbowej	409

ZADANIE 2

Spółka cywilna prowadzi nieskomplikowaną jednorodną działalność, w związku z czym ewidencję kosztów ograniczono wyłącznie do układu rodzajowego kosztów. Spółka jest płatnikiem VAT. Proszę zadekretować i zaksięgować poniższe operacje gospodarcze:

Lp.	Treść operacji	Dowód księg.	Kwota	Wn	Ct
1	Przewóz opału przez spółdzielnię transportową	Rachunek	80,00	300	200
				402	300
2	Wydanie materiałów z magazynu	Rw	200,00	401	310
3	Pracownik pobrał zaliczkę na zakup druków	Rk	35,00	234	100
4	Faktura z-du energetycznego, w tym a/ wartość energii b/ VAT 7%		449,40 420,00 29,40	300 401 220	200 300 300
5	Zakup środków czystości przekazanych sprzątaczce	Rk	30,00	401	100
6	Rozliczenie zaliczki; pracownik przedstawił rachunek	Rachunek	35,00	401	234
7	Lista płac (pomijamy podatki i świadczenia na rzecz pracowników)	Lista płac	800,00	404	231
8	Wg wyciągu bankowego: a/ wypłata wynagrodzeń b/ zapłata za usługi informatyczne zaliczona w koszty c/ miesięczna rata czynszu dzierżawnego	WB	800,00 120,00 310,00	231 402 402	131 131 131
9	Zaksięgowano miesięczną stawkę amortyzacji	Plan amortyzacji	70,00	408	070

200

300
1/ 80,00 4/ 449,40

402
1/ 80,00 8b/ 120,00 8c/ 310,00

310
Sp. X

401
2/ 200,00 4a/ 420,00 5/ 30,00 6/ 35,00

100
Sp. X

231
8a/ 800,00
234
3/ 35,00

220 – rozrach z tyt. VAT
4b/ 29,40

404
7/ 800,00

131
Sp. X

408
9/ 70,00

070

Konta zespołu 4 służą do rejestracji:

-- kosztów w układzie rodzajowym (konta 401 – 469)

-- przeniesienia kosztu własnego sprzedaży, kosztów wg rodzaju oraz pomiaru zmiany

stanu produktów (konto – 490)

Dt	Rodzaj operacji	Ct
4xx lub 330 222	Zakup za gotówkę	100 202
4xx lub 330 222	Zakup bezgotówkowy	131 202

Dt	Rodzaj operacji	Ct
430	Lista płac brutto	231

Dt	Rodzaj operacji	Ct
440	Koszty składki płacone przez pracodawcę (emerytalne, rentowe, wypadkowe, fundusz pracy)	227

AMORTYZACJA I UMORZENIE

Umorzenie – Równowartość zużycia środków trwałych korygująca ich wartość początkową.

Amortyzacja – przenoszenie części wartości środków trwałych na wytwarzane za ich pomocą

produkty lub świadczone usługi znajduje wyraz w rachunkowości jako część kosztów

podmiotu gospodarczego.

Amortyzacja jest więc pieniężnym odpowiednikiem zużycia środków trwałych zaliczonych do kosztów działalności.

Koszty są pokrywane w drodze sprzedaży produktów.

W ten sposób jednostki gospodarcze otrzymują pieniądze na zakup nowych maszyn w chwili, gdy stare kompletnie się zużyją.

To zużycie – amortyzację – oblicza się przy zastosowaniu stawek procentowych lub

kwotowych, których wysokość zależy od trzech czynników:

-- wartość początkową środka trwałego

-- przewidywany okres użytkowania

-- metodę obliczania stawki amortyzacyjnej

Powyższe czynniki bierzemy też pod uwagę przy ustalaniu stopnia zużycia danej maszyny w danym okresie (najczęściej roku).

Długość okresu użytkowania zależy od dwóch rzeczy:

-- zużycia fizycznego

-- zużycia ekonomicznego (zwanego też zużyciem moralnym)

Zużycie fizyczne polega na tym, że podczas eksploatacji środek trwały starzeje się, staje się zawodny, ma większa awaryjność, wymaga częstszych remontów itp.

Na wysokość zużycia środka trwałego ma także wpływ rodzaj i jego jakość, intensywność i sposób wykorzystania (jak długo na dzień) oraz staranność obsługi.

Zużycie ekonomiczne wywołane jest postępem technicznym (doskonalsze, tańsze w

eksploatacji).

Zużycie ekonomiczne wpływa na zwiększenie amortyzacji, gdyż skrócenie okresu użytkowania środków trwałych wiąże się z koniecznością rozłożenia ich wartości na mniejsza liczbę lat.

Amortyzacji nie podlegają grunty orne, które nie służą wydobyciu kopalin metodą odkrywkową. Oznacza to, że kopalnie np. węgla brunatnego będą swoje grunty amortyzować.

METODY AMORTYZACJI

Polskie przepisy pozwalają na stosowanie dwóch metod amortyzacji:

-- metody liniowej -- metody degresywnej

Metoda liniowa – zakłada, że środek trwały zużywa się równomiernie w trakcie całego okresu używania

Metoda degresywna – zakłada, że w miarę upływu czasu wydajność środków trwałych

maleje, a rosną koszty eksploatacji.

Wysokość odpisów amortyzacyjnych jest wysoka na początku, a niższa pod koniec okresu użytkowania.

Niskie odpisy amortyzacyjne mają rekompensować zwiększające się koszty eksploatacji.

Metoda degresywna pozwala na zmniejszenie wyniku finansowego w dużo większym

stopniu niż amortyzacja liniowa.

Jest chętnie stosowana choć możliwości jej wykorzystania są ustawowo ograniczone.

W amortyzacji linowej wysokość rocznej stawki oblicza się za pomocą nast. wzoru:

a = Wp : n a – roczna stawka amortyzacyjna

Wp – wartość początkowa środka trwałego

n – przewidywany okres jego użytkowania (w latach)

można też przedstawić ją postaci stopy procentowej:

b% = 100 : n b% -- stopa procentowa

aby wówczas uzyskać wielkość rocznej amortyzacji, trzeba stopę procentową pomnożyć przez wartość początkową środka trwałego.

b% x Wp = a

w przypadku metody degresywnej stopę amortyzacji zwiększamy odpowiednim współczynnikiem .

jeśli znamy już roczną amortyzację, wystarczy podzielić jej wielkość przez 12 miesięcy (choć nie zawsze) by uzyskać wielkość amortyzacji miesięcznej.

PRZYKŁAD

Hotel firmy „Najlepszy” kosztował 2,4mln zł. Ile będą wynosić stawki amortyzacyjne tego budynku jeśli firma zakłada, że zużyje się on w ciągu 40 lat.

Wybrano metodę amortyzacji linowej:

a = 2 400 000 zł : 40 lat = 60 000zł/rok. oraz 60 000zł : 12 miesięcy = 5 000zł/ miesiąc

5 000zł – taką kwotę firma będzie zaliczać w koszty z tytułu amortyzacji budynku.

Teraz drugi wzór:

b% = 100 : 40 = 2,5% a potem obliczyć stawkę roczną:

2,5% x 2 400 000zł = 60 000zł/rok

Zgodnie z przepisami większość budynków jest objęta stawką 2,5% , tak jest również w przypadku hoteli.

Zasady naliczania amortyzacji
Rachunkowej
1/ metoda liniowa 2/ metoda degresywna Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej użyteczności środka trwałego, na określenie którego wpływają w szczególności: -- liczba zmian, na których pracuje środek trwały -- tempo postępu techniczno - ekonomicznego -- wydajność środka trwałego mierzona liczbą godzin jego pracy lub liczbą wytworzonych produktów albo innym właściwym miernikiem -- prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego -- przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego dla środków trwałych o niskiej jednostkowej wartości początkowej można ustalić odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe w sposób uproszczony poprzez dokonywanie zbiorczych odpisów dla grup środków zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem lub jednorazowo, odpisując wartość tego rodzaju środków trwałych.

Do celów podatkowych plan amortyzacji można do tych środków trwałych, których wartość początkowa wynosi więcej niż 3 500,-

Oznacza to, że środki trwałe o wartości do 3 500,- odpisać w koszty w momencie zakupu, nie trzeba ich amortyzować (choć można).

Jeśli odpiszemy je w koszty to wynik finansowy i dochód do opodatkowania będzie niższy w roku nabycia środka, a wyższy w kolejnych latach.

Jeśli będziemy go amortyzować w bieżącym roku, wynik finansowy będzie wyższy, ale amortyzacja sprawi, że koszty rozłożą się w czasie i obniżymy sobie dochód (oraz podatek dochodowy) w latach następnych.

Warto zrobić kiedy będziemy mieli stratę – podatku w tym roku nie zapłacimy, a w następnych latach będziemy mogli go obniżyć.

W innych sytuacjach lepiej od razu odpisać środek trwały w koszty (lepiej od razu odzyskać pieniądze teraz niż za kilka lat kiedy stracą na wartości.

Najbardziej widoczne są różnice w amortyzacji rachunkowej i podatkowej samochodów

osobowych (przykład poniżej).

PRZYKŁAD

Firma kupiła samochód osobowy i zapłaciła za niego 120 000,-

Księgowy sporządził plan amortyzacji podatkowej i rachunkowej, przyjmując stawkę

amortyzacyjną dla samochodów osobowych w wysokości 20%, a ponieważ nie jest to produkcyjny składnik majątku, zastosował metodę liniową.

Amortyzacja rachunkowa samochodu w skali roku wyniesie:

120 000zł x 20% = 24 000zł.

To oznacza, że miesięczne w koszty będzie się zaliczać 2 000zł (24 000zł : 12 miesięcy = 2 000zl)

Zaliczenie amortyzacji do kosztów uzyskania przychodu wymaga odrębnych obliczeń:

1/ wartość początkowa samochodu 120 000zł

2/ wartość samochodu, która stanowi podstawę naliczania

amortyzacji będącej kosztem uzyskania przychodu wynosi:

20 000* € x 4,20zł (kurs € z dnia zakupu) 84 000zł

3/ amortyzacja według stawki 20%

20% x 84 000zł 16 800zł

4/ miesięcznie kosztem uzyskania przychodu będzie kwota:

16 800zł : 12 miesięcy = 1 400zł 1 400zł

Co więcej także ubezpieczenie samochodu nie może być całkowicie zaliczone w koszty uzyskania przychodu. Kwotę tę oblicza się proporcjonalnie.

Jeśli przyjmiemy, ze roczne ubezpieczenie samochodu kosztowało 3 000zł, to kwota ta jest kosztem w rozumieniu rachunkowości, ale kosztem uzyskania przychodu będzie jedynie jej część.

Aby obliczyć jaka to część, należy sprawdzić, ile procent wartości samochodu można zaliczyć w koszty uzyskania przychodu:

84 000zł : 120 000zł = 70% -- taką część kosztów ubezpieczenia traktować będziemy jako koszt uzyskania przychodu.

Te 70% wyniesie 2 100zł (70% x 3 000zł = 2 100zł)

*zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz

art. 16 ust. 1 ust. pkt. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych za koszty uzyskania przychodu nie uznaje się „odpisów z tytułu zużycia samochodu osobowego, dokonywanych wg sad określonych w innych artykułach ustawy, w części ustalonej od wartości samochodu przewyższającej równowartość 20 000 € przeliczone na złote wg kursu średniego € ogłaszanego przez NBP z dnia przekazania samochodu do używania”

W przykładzie podane jest, że firma wybrała amortyzację liniową. Mogłaby wybrać

amortyzację degresywną ale tylko w rachunkowości.

W zakresie amortyzacji podatkowej metodę degresywną można stosować:

-- dla budynków i budowli używanych w warunkach pogorszonych (współczynnik najwyżej

1,2) lub złych współczynnik 1,4)

-- dla maszyn, urządzeń i środków transportu, z wyjątkiem taboru pływającego,

użytkowanych bardziej intensywnie niż przeciętnie lub wymagających szczególnej

sprawności technicznej (nie więcej niż 1,4)

-- dla urządzeń objętych szybkim postępem technicznym (nie więcej niż 2,0)

Amortyzację i umorzenie środków trwałych oblicza się w rocznym planie amortyzacji.

Określa on stawki procentowe i kwoty rocznych odpisów amortyzacyjnych poszczególnych

środków trwałych .

PRZYKŁAD

Porównanie amortyzacji liniowej i degresywnej

Amortyzować będziemy zestaw komputerowy o wartości początkowej 10 000zł.

Jego podstawowa stawka amortyzacyjna wynosi 30% rocznie.

AMORTYZACJA LINIOWA

rok	Nazwa środka trwałego	Nr inwe- ntarzowy	Symbol KŚT	Miesiąc oddania do użytku	Wart poczatkowa	Umorzenie na początek roku	Stawka amortyzacji	Kwota roczne go odpisu	Kwota umorzenia na koniec roku
rok I	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12.96	10 000	0	30%	3 000	3 000
rok II	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12,96	10 000	3 000	30%	3 000	6 000
rok III	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12,96	10 000	6 000	30%	3 000	9 000
rok IV	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12,96	10 000	9 000	30%	1 000	10 000

Symbol KŚT – symbol klasyfikacji środków trwałych (ogłaszanej przez GUS)

Miesiąc oddania do użytku – ważny, gdyż zgodnie z przepisami rachunkowymi amortyzację można rozpocząć już w tym miesiącu oraz zgodnie z przepisami podatkowymi amortyzację środka trwałego oblicza się od miesiąca następnego po miesiącu, w którym środek trwały przyjęto do użytkowania.

W ostatnim roku kwota odpisu rocznego wynosi 1 000zł, mimo że stawka wynosi 30%

(30% x 10 000zł = 3 000).

Jest tak dlatego, gdyż pozostało jedynie 1 000zł wartości początkowej do umorzenia, a umorzenie nigdy nie morze być więcej warte niż wartość początkowa.

Nie zmienia się tylko kwota miesięcznego odpisu i będzie wynosić 250zł

(3 000zł : 12miesięcy = 250zł).

W ostatnim roku odpisy będą tylko przez pierwsze cztery miesiące.

AMORTYZACJA DEGRESYWNA

rok	Nazwa środka trwałego	Nr inwe- ntarzowy	Symbol KŚT	Miesiąc oddania do użytku	Wart poczatkowa	Umorzenie na początek roku	Stawka amortyzacji	Kwota roczne go odpisu	Kwota umorzenia na koniec roku
rok I	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12,96	10 000	0	60%	6 000	6 000
rok II	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12,96	10 000	6 000	60%	2 400	8 400
rok III	Zestaw komputerowy	xxx-yyy	491	12,96	10 000	8 400	30%	1 600	10 000

Do obliczenia amortyzacji degresywnej zastosujemy współczynnik 2,0 , jako że sprzęt jest podatny na szybki postęp techniczny.

Rok I Stawka amortyzacyjna 2,0 x 30% = 60%

Kwota roczna 60% x 10 000zł = 6 000zł

Kwota miesięczna 6 000zł : 12 miesięcy = 500zł

Rok II Stawka amortyzacji 60%

10 000zł – 6 000zł = 4 000zł

Kwota roczna 60% x 4 000zł = 2 400zł

[W amortyzacji degresywnej kwoty liczymy od wartości netto, w przeciwnym razie odpisy by nie

malały. Degresywna znaczy obniżająca, malejąca.]

Kwota miesięczna 2 400zł : 12 miesięcy = 200zł

Rok III Stawka amortyzacji 30%

Ponieważ w poprzednim roku odpis amortyzacyjny spadł poniżej wartości obliczonej metodą

degresywną (czyli poniżej 3 000zł), od tego roku przechodzimy na metodę liniowa.

Przejść na metodę liniową można już w roku, w którym odpisy liczone metodą degresywna spadłyby poniżej odpisów liniowych.

W naszym przypadku byłby to drugi rok użytkowania. Dlaczego tego nie zrobiliśmy? Chcieliśmy pokazać, że w amortyzacji degresywnej odpisy liczy się od wartości netto oraz można przejść na linową w drugim roku ale wcale nie trzeba.

Kwota roczna 1 600zł (tyle zostało do umorzenia)

Kwota miesięczna 250zł (przez pierwsze 6 miesięcy, a w ostatnim miesiącu 100zł, gdyż

6 miesięcy x 250zł + 100zł = 1 600zł).

Kwota ta obliczona jest w następujący sposób: 30% x 10 000zł : 12 miesięcy = 250zł.

ZADANIE

Proszę ustalić plan amortyzacji dla następujących środków trwałych:

a/ samochód osobowy, wartość początkowa 40 000zł, stawka amortyzacyjna 20%

b/ zestaw komputerowy, wartość początkowa 20 000zł, stawka amortyzacyjna 30%,

współczynnik 1,5.

Rozwiązanie

a/ stawka roczna: 40 000zł x 20% = 8 000zł

stawka miesięczna 8 000zł : 12 miesięcy = 667zł i będą dokonywane przez 5 lat.

b/ zestaw komputerowy.

Podany współczynnik sugeruje wykorzystanie metody degresywnej.

Rok I Stawka roczna 20 000zł x 30% = 6 000zł 6 000zł x 1,5 = 9 000zł

Stawka miesięczna 9 000zł :12 miesięcy = 750zł Umorzenie na koniec roku 9 000zł

Rok II Stawka roczna (20 000zł – 9 000zł) x 30% x 1,5 = 4 950zł

Stawka miesięczna 4 950zł : 12 miesięcy = 412,50zł

Umorzenie na koniec roku II : 9 000zł + 4 950zł = 13 950zł

Rok III Zmiana amortyzacji na liniową (odpis roczny obliczony wg tej metody wynosi

20 000zł x 30% = 6 000zł i jest niższy od odpisu dokonanego w roku II).

Stawka roczna 20 000zł x 30% = 6 000zł Stawka miesięczna 6 000zł : 12 = 500zł

Umorzenie na koniec roku III – ego wynosi: 9 000zł + 4 950zł + 6 000zł = 19 950zł

Rok IV 20 000zł – 19 950zł = 50zł

Tyle pozostało do umorzenia wartości netto środka trwałego. Będzie cała tegoroczna

amortyzacja. W pierwszym miesiącu zostanie odpisana w koszty.

W przykładzie i w zadaniu opisane są planowe odpisy amortyzacji.

W razie zmiany technik produkcji, przeznaczenia do likwidacji, wycofania z używania lub innych przyczyn powodujących trwałą utratę gospodarczej przydatności środka trwałego dokonuje się odpisów w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych z tytułu trwałej utraty

wartości, doprowadzając wartość księgową netto środka trwałego do ceny jego sprzedaży

netto – > Wn 76 Ma 015

Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości nie stanowią kosztu uzyskania przychodu (w

rozumieniu przepisów o podatku dochodowym, a także mogą być cofnięte, jeśli ustaną

przyczyny dla których zostały dokonane – > Wn 015 Ma 760

Lp.	Kryterium klasyfikacyjne kosztów	Pozycje kosztów
1	Rodzaj kosztu	Zużycie materiałów i energii Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia i świadczenia na rzecz pracowników Amortyzacja Pozostałe koszty
2	Funkcja kosztu	Koszty zakupu Koszty sprzedaży Koszty pośrednie
3	Sposób „odnoszenia” na jednostki kalkulacyjne	Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie
4	Typ działalności jednostki gospodarczej	Koszty działalności podstawowej Koszty działalności inwestycyjnej Koszty działalności finansowej
5	Odmiany działalności	Koszty działalności podstawowej Koszty działalności pomocniczej Koszty wydziałowe Koszty zarządu
6	Miejsce powstawania	Koszty działalności podstawowej Koszty działalności pomocniczej Koszty zarządu
7	Stopień reagowania na wielkość produkcji	Koszty stałe Koszty zmienne

Koszty działalności podstawowej – związane są z realizacją podstawowego celu działania jednostki, a więc z produkcją, świadczeniem usług, handlem.

Koszty działalności pomocniczej – koszty wyodrębnianych organizacyjnie komórek jednostki mających na celu ułatwienie realizacji zadań działalności podstawowej oraz sprawnego działania jednostki.

Koszty stałe, zmienne – koszty pośrednio związane z produkcją, a więc wydziałowe, zarządu, sprzedaży stanowią koszty stałe (i zmienne z przewagą stałych).

Koszt stały to koszt amortyzacji środków trwałych.

Koszt zmienny to koszt załadunku, przeładunku przy sprzedaży produktów.

Stałe koszty produkcji zaliczane są do kosztów pośrednich. Rozlicza się je na wytworzoną produkcję, dzieląc wielkość tych kosztów przez „normalną” wielkość produkcji (roboczogodziny).

A koszty bezpośrednio związane z wytwarzaniem stanowić będą w dużej części koszty zmienne czyli takie, których poziom jest uzależniony od wielkości produkcji (koszty materiałów zużytych bezpośrednio do produkcji, płace pracowników bezpośrednio produkcyjnych, koszty przygotowania do bezpośredniego wykorzystania w produkcji, koszt zużytych narzędzi).

Koszty działalności operacyjnej – to koszty bankowe u kredytobiorcy.