PRZYCZYNY POWSTAWANIA OM - Organizacje międzynarodowe zaczęto zakładać w XVII/XVIII w. Wcześniej nie istniała potrzeba tworzenia takich organizacji. W związku z postępem technicznym (skonstruowanie silnika spalinowego, telefonu itd.), rozwojem gospodarczym na skalę światową, rozwojem handlu międzynarodowego, komunikacji i transportu zaistniała potrzeba zawierania umów między państwami, wspólnych zasad i reguł. Pierwszymi organizacjami międzynarodowymi były między innymi:, Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865), Międzynarodowy Związek Radiotelegraficzny (1906), Związek Pocztowy (1878), Międzynarodowe Biuro Miar i Wag. Jedną z najstarszych organizacji finansowych był Bank Rozrachunków Międzynarodowych (1930)
Organizacje finansowe powstawały po I i II wojnie światowej, kiedy nastąpił rozwój nauki, handlu, przepływ kapitału i usług. Pod koniec II wojny światowej powstawały organizacje, których zadaniem było przywrócenie równowagi sprzed wojny. Były to: Międzynarodowy Fundusz Walutowy (1944), Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) – pomoc po zniszczeniach wojennych.
KORPORACJA TRANSNARODOWA – działa w kilku państwach (2-3)
INWESTYCJE MIĘDZYNARODOWE:
INWESTYCJA BEZPOŚREDNIA – przepływ kapitału polegający na zakupie nieruchomości. Inwestor jedzie do danego kraju i tworzy tam firmę.
INWESTYCJE PORTFELOWE – najczęściej w akcje, obligacje.
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - DEFINICJA
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE – zrzeszenie co najmniej 3 podmiotów utworzone dla realizacji wspólnego celu, który ma charakter międzynarodowy, bądź jest realizowany poprzez działalność międzynarodową.
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE – zinstytucjonalizowana forma współpracy suwerennych państw w określonej dziedzinie, np. oświaty, finansów, z wyodrębnionymi stałymi organami, podejmującymi decyzje w sprawach wspólnych zadań i środków służących do ich realizacji.
STATUT (umowa założycielska) - jest podstawą funkcjonowania organizacji . Określa cele i zadania organizacji, obowiązki członków i ich kompetencje, siedzibę, zasady finansowania itd. Statut jest podstawą prawną istnienia i funkcjonowania organizacji, podlega procedurze ratyfikacji, zmienia się wraz z potrzebami organizacji. Statut zawiera: cele organizacji, warunki przystąpienia, prawa i obowiązki członków, siedzibę, stosunki z innymi organizacjami, źródła finansowania, procedurę powoływania organów, skład organów, tryb podejmowania decyzji, zasady kontroli, bilans organizacji
PROCES UTWORZENIA (ZAŁOŻENIA) ORGANIZACJI OM powstają przez zawarcie przez państwa (ewentualnie przez inne podmioty) wielostronnego traktatu (umowy międzynarodowej) zwanego umową założycielską (statutem, aktem konstytucyjnym) PROCEDURA ZAŁOŻENIA ORGANIZACJI: 1. Inicjatywa (państwa, kilku państw lub istniejącej organizacji); 2. Czynności przygotowawcze: opracowanie wstępnego projektu statutu, ustalenie listy uczestników konferencji założycielskiej, organizacja konferencji założycielskiej
Konferencja założycielska - dyskusje, powołanie organów zarządzających.
Ratyfikacja i podpisanie statutu (2/3 państw obecnych i biorących udział w głosowaniu)
PRAWO ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ – ogół norm prawnych regulujących tworzenie i funkcjonowanie organizacji międzynarodowych, tzw. Międzyrządowych zrzeszających państwa.
KLASYFIKACJA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
1) Kryterium: Skład członkowski. a) Rządowe ( = międzyrządowe = państwowe = międzypaństwowe = publiczne) - trwały charakter, członkami są państwa, statut – wielostronna umowa międzynarodowa, stałe organy o kompetencjach określonych w statucie, członkowie działają dla realizacji wspólnych celów. b) Pozarządowe ( = niepaństwowe = prywatne) - trwały charakter, członkami są osoby fizyczne, prawne lub ich związki, statut – porozumienie prawa prywatnego, stałe organy o kompetencjach określonych w statucie, członkowie działają dla realizacji wspólnych celów, cel ma charakter międzynarodowy lub realizowany przez działalność międzynarodową.
2) Kryterium: Zakres podmiotowy. a) Globalne – chcą zrzeszać jak największą liczbę państw świata (ONZ); b) Partykularne – charakter regionalny, położone w zamkniętym regionie (Unia Afrykańska, Liga Państw Arabskich)
3) Kryterium: Zakres działalności. a) Ogólne (uniwersalne) (ONZ) - maksymalny zakres kompetencji, zajmują się całokształtem zadań, problemów; b) Wyspecjalizowane (funkcjonalne) (NATO, FAO, UNESCO) –ś ciśle sprecyzowany zakres kompetencji, mają konkretny cel i nie wychodzą poza niego w swojej działalności.
4) Kryterium: Możliwość przystąpienia. a) Otwarte – bez limitu członków, każdy może przystąpić, jeśli tylko spełni warunki. b) Półotwarte – tylko państwa spełniające kryteria selekcji (np. położenie w danym regionie, ustrój itp.); c) Zamknięte – nie można przystąpić, zrzeszają tylko założycieli organizacji, nie rozszerzają się.
5) Kryterium: Stopień władzy organizacji nad członkami. a) Klasyczne – uchwalają zalecenia albo normy prawne; b) Ponadpaństwowe (ponadnarodowe) – istnieją organy, którym rządy państw członkowskich przekazują część kompetencji. Organy te mają prawo do podejmowania decyzji w określonym zakresie (te decyzje muszą zostać przyjęte przez państwa).
6) Kryterium: Cele i skutki działalności. a) Koordynujące – celem jest intensywna współpraca międzynarodowa w danej dziedzinie (Bank Światowy, Światowa Organizacja Handlu); b) Integrujące – celem jest doprowadzenie do przemian strukturalnych w systemie prawnym i ekonomicznym, aby zunifikować (ujednolicić) rozwiązania tworząc wspólny organizm gospodarczy; stworzenie obszaru, na którym będą żyły różne narody i będą miały jednolite struktury prawne i ekonomiczne.
7) Kryterium: Posiadanie lub nie specjalnych więzów łączących z innymi organizacjami. a) Wyspecjalizowane w ramach jakiejś rodziny organizacji (Bank Światowy i Grupa Banku Światowego); b) Nieposiadające takiego statusu
8) Kryterium: Znaczenie w stosunkach międzynarodowych. a) O dużym znaczeniu – globalne, o szerokim spektrum działania (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Unia Europejska, Bank Światowy).; b) O małym znaczeniu – nie mają siły przebicia.; c) „Marte” – powstały i istnieją, ale nie działają.
9) Kryterium: Działanie. a) Polityczne b) Gospodarcze c)Finansowe
PODMIOTOWOŚĆ MIĘDZYNARODOWOPRAWNA - OM działają w ramach gospodarki światowej jako jej kreatorzy i uczestnicy. Wobec tego OM są uczestnikami społeczności międzynarodowej.
Organizacje międzynarodowe są podmiotami prawa międzynarodowego publicznego. Posiadają one PODMIOTOWOŚĆ MIĘDZYNARODOWOPRAWNĄ, na którą składają się: - zdolność prawna, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków; -zdolność do działań prawnych, czyli do wywoływania skutków prawnych. Wyróżniamy dwa rodzaje podmiotowości międzynarodowoprawnej: - Pierwotna i pełna – taką podmiotowość mają państwa.; - Pochodną i ograniczoną – mają organizacje międzyrządowe (może być nadana przez państwa, które także określają jej zakres).
Atrybuty podmiotowości organizacji międzynarodowych: prawo zawierania umów międzynarodowych, prawo utrzymywania stosunków dyplomatycznych, prawo występowania z roszczeniami międzynarodowymi oraz obowiązek ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej.
CZŁONKOWIE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
1. Założyciele (członkowie pierwotni) – brali udział w zakładaniu organizacji
2. Członkowie wtórni – dołączyli po założeniu, w trakcie działania organizacji.
Lub
1. Zwyczajni – jednakowe, te same przywileje
2.Uprzywilejowani – zwiększone uprawnienia (np. podwójny głos)
Lub
1. Pełni (zwyczajni) – typowy katalog praw i obowiązków, działają we wszystkich organach.
2. Niepełni (częściowi) – ograniczone możliwości w organizacji, np. nie mają prawa do głosowania, nie mogą zasiadać we władzy (Przykład: Stowarzyszeni – mają niepełne prawa)
INICJATORZY ZAŁOŻENIA ORGANIZACJI – nie koniecznie członkowie pierwotni.
FUNKCJE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
FUNKCJA jest synonimem zadań i celów, jakie twórcy organizacji stawiają przed nią.
Podział funkcji ze względu na typy zachodzących procesów i metod działania:
Regulacyjne
Kontrolne – kontrolowanie członków organizacji oraz władz i zarządu (sprawdzanie, czy właściwie są wykorzystywane środki, czy zbyt duża część środków nie jest przeznaczana na administrację itp.)
Operacyjne – związane z realizacją zadań wyznaczonych przez organizację
lub
kredytowe
regulacyjno-stabilizacyjne
integracyjne – współdziałanie w określonych celach; scalanie, łączenie się w jakąś całość.
Podział funkcji ze względu na cele stawiane przez członków:
strategiczne = polityczne – aby wywierać wpływ, mieć większą siłę przebicia
adaptacyjne = ekonomiczne – wspólne działania w określonych kwestiach ekonomicznych
symboliczne = estetyzujące – poprawa jakości życia, ochrona środowiska itp.
SFERY FUNKCJONOWANIA ORGANIZACJI:
WEWNĘTRZNA – dotyczy sprawnego działania samej organizacji, ustalenia wewnętrzne członków.
ZEWNĘTRZNA – zależy od siły finansowej członków i możliwości finansowania jej celów (to, co wpływa na działanie organizacji z zewnątrz)
STRUKTURA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ
- Organy plenarne – walne zgromadzenie, raz do kilku razy w roku
- organy zarządzające – możliwy jest - Dyrektor i jego zastępcy; Wybierane na okres kilku lat 3-5 lat; są to stanowiska kadencyjne. Np. Komisja Europejska, Rada Bezpieczeństwa ONZ
- organy administracyjne - Działają na co dzień, efekt funkcji podmiotu, bieżące działania, np. sekretariat; mogą być rozbudowane na różne departamenty, np. Sekretarz Generalny ONZ
- organy sądowe – w niektórych org., pełnia funkcje rozstrzygania sporów między członkami, np. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
- organy parlamentarne – wspólne działania, np. Parlament Europejski
OSOBY FIZYCZNE nie mogą być członkami organizacji międzyrządowych. Mogą w niej jedynie występować w dwóch postaciach, jako:
- delegaci poszczególnych państw, którzy reprezentują swoje państwo.
- obserwatorzy - pochodzą z państw, które nie są członkami organizacji, a jedynie przyglądają się pracy tej organizacji.
FUNKCJONARIUSZ MIĘDZYNARODOWY – osoba mianowana lub wybrana ze względu na swoje kwalifikacje zawodowe bądź cechy osobowe przez organ organizacji międzynarodowej, na stałe zatrudniona i pobierająca wynagrodzenie. Jest to osoba, która działa na rzecz, dla dobra i w imieniu organizacji (nie na rzecz swojego państwa). Inne państwa nie mogą wpływać na tę osobę, jest ona niezależna od państwa członkowskiego. Np. Członkowie Komisji Europejskiej.
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Źródła poznania prawa – są to źródła informacji o prawie, których używa się w celu stwierdzenia treści przepisów prawa, czyli traktaty, uchwały organizacji itp.; Np. Dziennik Ustaw, dokumenty wydawane przez Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
źródła powstawania prawa:
w znaczeniu materialnym - to wszelkie przyczyny (wola państwa, nakazy rozumu, emocje) o charakterze pozaprawnym, które doprowadziły do tego, że prawo ukształtowało się i nabrało mocy obowiązującej., np. wola państwa, nakazy rozumu, więź społeczna, świadomość ludzka itp.
w znaczeniu formalnym - to zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do ukształtowania się normy prawa międzynarodowego, np. zwyczaj międzynarodowy
TRZY ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:
Traktaty (umowa międzynarodowa, konwencja)
Zwyczaje
Uchwały
ZNACZENIE ŹRÓDEŁ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Traktaty – powstanie ma znaczenie wyłączne, funkcjonowanie – duże znaczenie
Zwyczaje – nie ma znaczenia powstanie, funkcjonowanie – znikome znaczenie
Uchwały - nie ma znaczenia powstanie, funkcjonowanie – bardzo duże znaczenie
UCHWAŁA jest źródłem prawa, ale aby nim była w ramach organizacji międzynarodowej muszą być spełnione warunki: 1. musi być to uchwała organizacji międzynarodowej/międzyrządowej – nie może być pozarządowa uchwała 2.Musi być uchwałą wiążącą – musi być przyjęta, a członkowie zobowiązują się do jej przestrzegania; 3. Musi mieć charakter normatywny – tworzy normy prawne.
UCHWAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ –
PRO FORO INTERNO – regulują w ramach organizacji można domniemywać uprawnienia organizacji do tworzenia takich norm; określają wewnętrzną strukturę i funkcjonowanie samej organizacji.
PRO FORO EXTERNO – regulują poza organizacją uprawnienie organizacji do tworzenia takich norm musi być wyraźnie zawarte w statucie; regulują działalność państw członkowskich poza organizacją
TRYBY PODEJMOWANIA UCHWAŁ W ORGANIZACJACH MIĘDZYNARODOWYCH:
Jednomyślne podejmowanie uchwał – wszystkie państwa muszą poprzeć uchwałę, aby została ona przyjęta (wystarczy jeden sprzeciw, aby uchwała została odrzucona).
Podejmowanie uchwał większością głosów:
- Zwykła większość głosów – jeżeli więcej państw zagłosowało „za” niż „przeciwko”, uchwała jest uchwalona. Głosy wstrzymujące się nie mają przy tym praktycznego znaczenia. (Przykład: spośród 20 państw: 2 za uchwałą, 1 przeciw, reszta wstrzymuje się – uchwała zostaje przyjęta)
- Bezwzględna – zostanie przyjęta, jeżeli za uchwałą zagłosuje więcej niż 50% państw. Głosy wstrzymujące mają takie samo znaczenie jak głosy przeciwne. (15 państw: „za” 8, „przeciw” 7 – uchwała przyjęta, bo 8>15/2)
- Kwalifikowana większość – mamy określoną ułamkowo ilość osób, które mają być „za”(najczęściej 2/3 lub ¾ liczby państw członkowskich).
Podejmowanie uchwał w systemie contracting out – państwo może w określonym terminie złożyć sprzeciw wobec uchwały i tym samym wyłączyć się z jej zastosowania wobec niego (uchwała wówczas nie obowiązuje tylko tego państwa, które złożyło sprzeciw).
SANKCJE ZNAJDUJĄCE SIĘ W DYSPOZYCJI ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ
- upomnienie
- nagana
- zawieszenie w prawach członkowskich zawieszenie we wszystkich prawach; lub zawieszenie w niektórych prawach
- wykluczenie z organizacji
- ewentualne sankcje ekonomiczne i zbrojne
PRAWO TRAKTATÓW – należy do międzynarodowego prawa publicznego. Ogół norm prawnych regulujących kwestie zawierania umów międzynarodowych, ich obowiązywania oraz stosowania. Reguluje to Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 i z 1986 r. Normy te mają charakter zwyczajowy, są skodyfikowane (zebrane w ogół norm prawnych).
Prawo traktatów: Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r. tzw. II konwencja, zast. Do UM zawieranych między państwami, Pl przystąpiła w ’90, w UM weszła w ‘80
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowym oraz między organizacjami międzynarodowymi z 1986 r.
Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w przedmiocie traktatów z 1978 r.
prawo zwyczajowe
UMOWA MIĘDZYNARODOWA (traktat, konwencja) – zgodne oświadczenie dwóch lub więcej państw bądź podmiotów prawa międzynarodowego, które jest prawotwórcze.
TRYB ZAWIERANIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ
TRYB PROSTY, np. negocjacje + podpisanie – zgoda podmiotu na związanie się traktatem zostaje wyrażona przez podpisanie
TRYB ZŁOŻONY, np. negocjacje + parafowanie + podpisanie + ratyfikacji – zgoda podmiotu na związanie się traktatem zostaje wyrażona przez zatwierdzenie lub ratyfikację, ewentualnie formalne potwierdzenie wcześniejszego podpisania umowy.
FINANSOWANIE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA: 1) zasoby własne - składki członkowskie, udziały, odpłatne usługi, dochody z lokat; 2) Zasoby pożyczone – pożyczki, kredyty