1.Funkcje emocji:
Motywacyjna – pobudza nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczonego lub wyobrażonego zdarzenia
Ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne
Pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy na co zwracamy uwagę, wpływają na nasz sposób spostrzegania siebie i innych
Emocje intensyfikując wybrane doświadczenia życiowe sygnalizują, że dana reakcja jest szczególnie ważna
Regulują interakcje społeczne: jako pozytywne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny środek pozwalają nam zachować dystans wobec innych
Pobudzają do zachowań prospołecznych
Komunikacyjna funkcja demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy
2.Źródła emocji:
Głównym źródłem emocji są wszelkie BODŹCE odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś
PRZEDMIOTY LUB OBIEKTY, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem
POTRZEBY- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość
KONTAKT Z SAMYM SOBĄ- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji
SŁOWA- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale tez w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia
3.Właściwości emocji:
Każda emocja posiada:
Siłę- bardziej lub mniej intensywna emocja
Kierunek- coś jest pociągające-odpychające, emocje pozytywne-negatywne, przyjemne- nieprzyjemne
Jakość- to, że emocje mogą wyzwalać odmienne formy zachowań świadczy o jakości emocji
Pobudzenie emocjonalne- stan pewnej mobilizacji, który przede wszystkim przejawia się na poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie trawienia). Pobudzenie emocjonalne na poziomie psychicznym przejawia się w zmianie umysłowości, w zmianie uwagi- przy optymalnym poziomie pobudzenia człowiek szybciej myśli, jest bardziej skoncentrowany. Przy zbyt wysokim pobudzeniu albo zbyt słabym nie jest w stanie myśleć, jest rozproszony, chaotycznie przetwarza informacje
4.Carl Lange:
Carl George Lange (1834-1900)- duński lekarz i psycholog, profesor anatomii na Uniwersytecie w Kopenhadze. Jednocześnie choć niezależnie od Williama Jamesa rozwinął teorię emocji Jamesa-Langego, według której wszystkie emocje powstają na podłożu fizjologicznym i mogą być do tego poziomu zredukowane. W przeciwieństwie do Jamesa, Lange twierdził, że emocje to po prostu reakcje naczyniowo-ruchowe. Lange odkrył też psychotropowe właściwości litu.
5.Teoria Jamesa-Langego:
Teoria Jamesa-Langego to jedna z wielu teorii starających się wyjaśnić na poziomie ogólnym, czyli dotyczącym większości, o ile nie wszystkich wyróżnianych emocji mechanizm ich powstawania.
Jest to najwcześniejsza teoria emocji, ale nie można o niej powiedzieć, że jest klasyczną teorią emocji z tego względu, że proponuje rozwiązanie sprzeczne ze zdroworozsądkową teorią emocji. Otóż powszechnie uważa się, że emocje są spowodowane uświadomieniem sobie jakiegoś bodźca znaczącego (np. zagrażającego- niedźwiedzia), co z kolei powoduje zmiany somatyczne (np. przyspieszone bicie serca) i zmiany behawioralne (np. ucieczkę).
Teoria Jamesa-Langego proponuje inną kolejność występowania tych czynników:
Najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź)
To spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne (przyspieszone bicie serca) i behawioralne (ucieczka)
Zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja
Oznacza to, że według tej teorii, nie uciekam bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się niedźwiedzia, ponieważ uciekam.
Teoria Jamesa-Langego została opracowana niezależnie.
6. Robert Plutchik:
Robert Plutchik- amerykański psycholog opracował teorię emocji, w której zaproponował istnienie ośmiu podstawowych emocji, ewolucyjnie naturalnie rozwiniętych. Emocje te są wrodzone i bezpośrednio odnoszą się do zachowań adaptacyjnych, które mają na celu pomoc w przetrwaniu. Z nich wynikają wszystkie inne emocje.
Podstawową ideą Plutchika jest fakt, że możemy przeżywać mieszaninę pierwotnych emocji. Polega to na łączeniu poszczególnych emocji w jedność, tworząc bardziej złożone emocje. Łączenie to doprowadza do stworzenia kombinacji odpowiedzialnych za konkretne przeżycia.
Trójwymiarowy diagram Plutchika opisuje relacje między różnymi emocjami, analogicznymi do kolorów na kole. Wymiar pionowy reprezentuje intensywność, a koło poziome reprezentuje stopień podobieństwa. Emocje przeciwległe na kole są emocjami przeciwnymi. Według Plutchika nie możemy doświadczać ich w tym samym czasie. W dwuwymiarowym rzucie diagramu, emocje w pustych przestrzeniach tworzą podstawowe diady, które są mieszaniną dwóch podstawowych emocji
Dziesięć postulatów Plutchika:
Pojęcie emocji ma zastosowanie na wszystkich poziomach ewolucji i podobnie jak do ludzi, odnosi się też do zwierząt.
Emocje mają ewolucyjne podłoże i u różnych gatunków rozwinęły różne formy ekspresji.
Emocje pełnią rolę adaptacyjną, pomagając organizmom przetrwać zagrożenia stwarzane przez środowisko.
Pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych gatunków, można zidentyfikować pewne wspólne elementy oraz ogólne wzorce.
Istnieje niewielka liczba podstawowych, pierwotnych emocji stanowiących pewien prototyp.
Wszystkie inne emocje są stanami pochodnymi, występują jako kombinacje, mieszaniny lub związki podstawowych emocji.
Pierwotne emocje są to hipotetyczne konstrukty, swojego rodzaju stany idealne, których właściwości i cechy są wnioskowane bezpośrednio.
Pierwotne emocje mogą być scharakteryzowane w postaci par biegunowych przeciwieństw.
Wszystkie emocje różnią się pod względem stopnia podobieństwa do siebie nawzajem.
Każda emocja może występować w różnym stopniu natężenia i na różnym poziomie pobudzenia.
Emocje w pewien sposób sąsiadujące na diagramie, gdy są odczuwane jednocześnie, mogą być połączone w nowe emocje. Mieszanina dwóch dowolnych pierwotnych emocji jest nazywana przez Plutchika diadą. Na przykład, diada radości i zaufania to miłość. Diady z przeciwstawnych emocji nie mogą zostać utworzone, gdyż zachodzi między nimi konflikt
7.Inteligencja emocjonalna:
Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ (Emotional Intelligence Quotient) lub EI (Emotional Intelligence) - kompetencje osobiste człowieka w rozumieniu zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób.
Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ
KOMPONENTY STANÓW AFEKTYWNYCH
Według Reykowskiego [1] proces emocjonalny to specyficzna reakcja organizmu na zmiany wewnętrznego i zewnętrznego środowiska, w skład której wchodzą 3 podstawowe komponenty:
pobudzenie emocjonalne, które prowadzi do zmian mobilizacyjnych w organizmie;
uświadomienie znaczenia tych zmian dla podmiotu;
specyficzne i jakościowe cechy zdarzenia mającego znaczenie dla człowieka.
8.Komponenty stanów afektywnych:
Przez procesy poznawcze rozumiemy procesy aktywnego przetwarzania informacji, wymagające dotychczasowej wiedzy, lub prowadzące do uzyskania nowej wiedzy, zaś emocje będziemy rozumieć jako trójskładnikowy system zawierający komponenty nerwowe, ekspresyjno-motoryczne i subiektywne, czyli odczucia.
Trzy stanowiska:
· Pierwotność poznania
· Niezależność emocji i poznania
· Pierwotność afektu
Wojciszke: Wszystkie trafne ale jedynie w pewnych warunkach
Pierwotność poznania:
Lazarus: u podstaw emocji leży rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów i interesów. Te procesy poznawcze nie muszą być do końca uświadomione. Zdarzenie, może wywołać emocje , kiedy dotyczy istotnych cech relacji miedzy organizmem a środowiskiem, a więc kiedy zmieniają się warunki realizacji jakiegoś celu. Ocena ma charakter poznawczy i obejmuje komponenty pierwotne i wtórne.
· Komponent pierwotny – czy dany bodziec może w jakikolwiek sposób wpływać na realizację celów jednostki. Jeśli nie wiąże się on z realizowanymi celami, emocja nie powstaje
· Po drugie jednostka ocenia czy zdarzenie lub bodziec jest zgodny z realizowanym celem, czy też nie. Gdy występuje zgodność, pojawia się emocja o znaku pozytywnym, a gdy niezgodność, to o znaku negatywnym.
· Ocena dotyczy zaangażowania ego. Jeśli zdarzenie było wynikiem działania intencjonalnego, to mogę odczuwać wobec kogoś wdzięczność lub złość. Analogicznie emocje można odczuwać wobec siebie samego. Konstruowane jest, zatem znaczenie relacyjne. Emocje powstają w wyniku napotkania zdarzeń ułatwiających lub utrudniających nam realizacje jakiegoś celu.
Weiner: emocje w sytuacjach społecznych – widok człowieka leżącego na chodniku budzi różne emocje w zależności od dokonanej przez obserwatora atrybucji przyczyn takiego stanu rzeczy (inaczej kiedy się upił a inaczej kiedy ma atak serca albo ktoś go pobił).
Te wyniki wskazują, że mechanizm oceny bywa obecny w doświadczaniu emocji, ale niekoniecznie je poprzedza.
Niezależność emocji i poznania:
· Pierwotność poznania byłaby nieadaptacyjna – emocje u zwierząt muszą być wzbudzane automatycznie, gdyby traciły czas na ich przetwarzanie poznawcze mogłyby zginąć.
· Emocje niemające przedmiotu – lęk czy niepokój, znane z klinicznej praktyki – dowód na istnienie emocji nieopartych na procesach poznawczych.
· Podstawowe emocje mają charakter wrodzony i typowy dla całego gatunku.
· Efekt ekspozycji – zmiana oceny obiektu wskutek wzrostu częstości kontaktów (badania Zajonca). Ponieważ czas ekspozycji jest bardzo krótki mechanizmy poznawcze związane z zapamiętywaniem bodźca i rozpoznawaniem go jako znanego i bezpiecznego nie mogą leżeć u podstaw jego emocjonalnej oceny.
· Mechanizmy o charakterze poznawczym nie muszą determinować przebiegu zjawisk emocjonalnych - preferencje kolorów nie są uzależnione od tych właściwości bodźców, które decydują o ich podobieństwie i różnicowaniu (barwa, nasycenie, jasność) - Zajonc
Pierwotność zjawisk afektywnych:
Zajonc:
· emocja wyprzedza poznanie filogenetycznie i ontogenetycznie.
· Emocje są uniwersalne międzygatunkowo.
· Emocji nie można czasowo zawiesić a procesy poznawcze tak (uczenie się wiersza, koncentracja uwagi na obrazie)
· Niektóre stany emocjonalne mogą być pozbawione treści poznawczych
Zajonc – emocja wyprzedza poznanie bo: w codziennym życiu jak kogoś spotykamy i nie pamiętamy kto to jest i tak możemy doświadczać poczucia, że lubimy tę osobę.
· Cechy afektywne bodźca (dobry/zły) mogą być przekazywane szybciej i łatwiej niż obiektywne cechy nieafektywne
Badania Murphy i Zajonca: efekt torowania: jeśli bodziec afektywny jest eksponowany bardzo krótko (tak, że nie można zarejestrować go świadomie) to toruje on w większym stopniu ocenę bodźca świadomego niż gdy jest eksponowany w czasie normalnym. Bodziec torujący: twarz albo figura geometryczna ; bodziec właściwy: chińskie ideogramy; zadanie: ocena ideogramu. Jeżeli pokazywano figurę ocena bez zmian. Jeżeli twarz: ocena zgodna z emocją na pokazywanej twarzy.
Na rzecz tego, iż afekt poprzedza poznanie, mówią badania neuropsychologiczne. Badania Le Doux wykazały, że główną struktura odpowiedzialna za nasze emocje jest ciało migdałowate. Informacje z narządów zmysłowych docierają wcześniej do ciała migdałowatego niż do kory mózgowej. Przetwarzanie informacji klasyczna drogą zmysłową jest stosunkowo wolne. Na końcu następuje świadome rozpoznanie bodźca , co wymaga użycia zasobów pamięciowych do zinterpretowania danych sensorycznych.
Można przypuszczać, iż w wypadku krótkotrwałych ekspozycji bodźca pojawia się afekt sterowany przez ciało migdałowate, natomiast brak jest pełnej analizy bodźca przez korę. Dopiero na podstawie analizy korowej jednostka może odtworzyć znaczenie bodźca, opierając się na zasobach pamięciowych.
Spór o pierwszeństwo afektu nad poznaniem, lub poznania nad afektem powoli wygasa. Częściej mawia się dziś o współzależności afektu i poznania.
9.Teorie uśmiechu: Teoria Izarda
Z pozoru teoria Carrolla Izarda (w literaturze anglosaskiej znana jako Differential Emotions Theory) do złudzenia przypomina neurokulturowy model Ekmana i Friesena, ale głębsza analiza ujawnia istotne różnice. Oba modele powstały na bazie międzykulturowych badań nad „rozpoznawaniem” emocji, które doprowadziły do wyróżnienia listy uniwersalnych emocji podstawowych. W wypadku Izarda lista obejmowała aż dziewięć pozycji: contempt (lekceważenie, pogarda), happiness (zadowolenie, szczęście), anger (złość), fear (strach), distress (później zastąpiony przez sadness (smutek), surprise (zdziwienie), interest (zainteresowanie), guilt (poczucie winy) oraz shame (wstyd). O ile jednak Ekman koncentrował się na wyjaśnianiu międzykulturowych podobieństw i różnic w ekspresji emocji podstawowych, o tyle Izarda bardziej interesowały funkcje i rola emocji.
Według Izarda emocje stanowią jeden z pięciu podsystemów osobowości i traktowane są (podobnie jak u Tomkinsa) jako główny system motywacyjny ludzkiego zachowania. Jako osobne systemy, o połączonych wieloma współzależnościami składowych, traktuje on także pojedyncze emocje. Istnieją trzy takie składowe: (1) neurochemiczna, (2) doświadczeniowa, (3) ekspresywna, związana z ekspresją emocji. Izard (1993, por. Doliński, 2000) jest również autorem hipotezy o czterech systemach aktywacji emocji: neuronalnym, poznawczym, sensomotorycznym i motywacyjnym.
W przeciwieństwie do Ekmana, Izard zakłada, że emocje podstawowe nie mieszają się ze sobą i nie tworzą emocji wtórnych; inne stany afektywne powstają poprzez połączenie emocji podstawowych z określonymi strukturami poznawczymi, takimi jak myśli czy wyobrażenia. Tak więc duma nie jest połączeniem radości i złości, lecz radością połączoną z myślami o własnych osiągnięciach (por. Izard, 1997, s. 61). Tego typu połączeń może być, według Izarda, nieskończenie wiele.
„Ekspresja mimiczna – pisze Izard (1997, s. 57) – podobnie jak wokalna czy pantomimiczna, jest uznawana za przekazywany genetycznie produkt ewolucji gatunku; jest to zarazem komponent emocji, który w znacznym stopniu podlega modyfikacji”. W sytuacji, gdy danej emocji można przypisać określoną ekspresję mimiczną, Izard, podobnie jak obecnie Ekman, dopuszcza dużą elastyczność interpretacji. Nie ma prototypowych wyrazów twarzy, które odpowiadałyby emocjom. Danej emocji może odpowiadać zbiór ekspresji, różniących się w jakimś zakresie wyglądem, lub nawet obecnością pewnych elementów. Smutek może się przejawiać na przykład wyłącznie lekkim uniesieniem brwi.
Najczęściej jednak nie ma prostej, przyczynowo-skutkowej zależności pomiędzy emocją a mimiką. „Ważne jest, aby odejść od uproszczonych linearnych modeli zakładających zależności przyczynowo-skutkowe – pisze Izard (1997, s. 74) – i wziąć pod uwagę nielinearne procesy przyczynowe, które charakteryzują wszystkie złożone systemy organiczne [...]. W takim paradygmacie możliwe jest analizowanie wzajemnych zależności przyczynowych pomiędzy wzorami mimicznymi, stanami emocjonalno-motywacyjnymi, motywami społecznymi, intencjami, spostrzeganiem, procesami oceny i zachowaniami celowymi”.