Inaczej epidemiologia – nauka i przyczynach, uwarunkowaniach i sposobach rozwoju chorób zakaźnych. Jej przedmiotem są prawidłowości rządzące powstawaniem i rozwojem zaraz oraz zasady postępowania, których celem jest likwidacja lub ograniczenie ich zasięgu.
Przedmiotem epitiozoologii szczegółowej jest opis właściwości czynnika etiologicznego choroby, symptomatologia (objawy kliniczne i zmiany patologiczne), sposoby profilaktyki swoistej i nieswoistej i metody zwalczania chorób zakaźnych zwierząt.
Działanie epitiozoologów to likwidacja/ograniczenie źródła zakażenia, przerwanie dróg szerzenia się choroby, stymulacja odporności (np. szczepienia).
Aby choroba istniała i się rozwijała, konieczne jest istnieje źródła zakażenia, organizmu zwierzęcia podatnego na zakażeni i zespołu czynników środowiskowych, które umożliwiają kontakt patogenu z organizmem wrażliwym.
Także łańcuch epizootyczny to źródło zakażenia, drogi szerzenia się choroby oraz organizm właściwy. Składniki te są niezbędne do powstania choroby zakaźnej. Jeżeli zabraknie chociaż jednego z nich infekcja się nie rozwinie i nie będziemy mogli mówić o chorobie zakaźnej, a co dopiero o epidemii.
Jest miejscem stałego lub okresowego przebywania i namnażania zarazków, z którego mogę się wydostawać i rozprzestrzeniać i zakażać zwierzęta. Jego istnienie ustala się na podstawie wywiadu epizootiologicznego, objawów klinicznych i badań laboratoryjnych. Wyróżnia się pierwotne i wtórne źródło zakażenia.
Pierwotne źródło to np. zwierzę rozsiewające zarazki z okresie wylęgu choroby. Są to nosiciele, zwierzęta chore i siewcy zarazków, a także ozdrowieńcy, którzy mimo iż pokonali chorobę, wciąż mogą stanowić źródło zakażenia. Także zwierzęta zdrowe, które nie chorowały, ale są nosicielami danej choroby.
Homologiczne – ten sam gatunek zwierzęcia.
Heterologiczne – inny gatunek.
Pierwszorzędne źródło zakażenia – gatunek zwierzęcia przy chorobie, od której zwierzę zaraża się najczęściej.
Drugorzędne – inne gatunki będące źródłem zakażenia.
Wtórne źródło to np. gleba zanieczyszczona, pastwisko, skażona pasza, czy woda czyli skupisko zarazków poza organizmem zwierzęcia.
Zarazkiem nazywamy czynnik chorobotwórczy, mający właściwości wywołujące choroby, czyli:
Zakaźność – zdolność wnikania do organizmu zwierzęcia.
Zaraźliwość – właściwości pozwalające na wydostanie się z zarażonego organizmu.
Toksyczność – wydzielanie toksyn będących podstawą zjadliwości zarazka.
Tropizm – powinowactwo patogenu do kreślonych narządów czyt. Co atakuje dany zarazek. Zarazek,
Każdy zarazek cechuje się określonym widmem zakaźnym = liczba gatunków zwierząt wrażliwych na zakażenie danym zarazkiem.
Rezerwuarek zarazka nazywamy teren obejmujący źródło zakażenia, dzięki którym zarazki rozmnażają się i przezywają.
Zakażenie definiowane jest jako wniknięcie, usadowienie się i namnożenie zarazka i pobudzenie do odczynów. Jeżeli w następstwie zakażenia pojawią się objawy chorobowe oraz zmiany chorobowe, mamy do czynienia z choroba zakaźną. Zakażenie szerzy się w organizmie:
Przez przestrzenie tkankowe i naczynia limfatyczne.
Za pośrednictwem krwi.
Za pośrednictwem nerwów obwodowych.
Przez ciągłość tkanek.
Przez styczność.
Wrota zakażenia to miejsce, przez które zarazek wnika do organizmu powodując zakażenie. Do najczęstszych należą jama gębowa i nosowa. Może być też skóra uszkodzona, układ moczowo-płciowy, przez worek spojówkowy, za pośrednictwem komórek płciowych.
Rodzaje zakażeń:
Pierwotne (zarazek, z którym po raz pierwszy styka się zwierzę).
Ponowne (tym samym gatunkiem zarazka, gdy zakażenie pierwotne zostało zlikwidowane).
Nadważenie (zarażenie tego samego gatunku zwierzęcia innym zarazkiem w czasie trwania zakażenia).
Mieszane (równoczesne zakażenie dwoma lub więcej gatunkami zarazków).
Wtórne (rozwija się, gdy do zakażenia pierwotnego w czasie jego działania dołącza się zakażenie innym zarazkiem).
Terminalne (wnikanie zarazków warunkowo chorobotwórczych do tkanek i narządów pod koniec choroby lub przed jest padnięciem).
Samozakażenie (zakażenie własną mikroflorą lub w efekcie obniżenia odporności).
Bezobjawowe (brak objawów lub objawy są atypowe).
Mogą się szerzyć przez kontakt bezpośredni, gdy zachorowanie jest następstwem bezpośredniej styczności zwierzęcia ze źródłem zakażenie. Odbywa się droga łożyskową, w trakcie porodu, stosunków płciowych, wdychania powietrza z zarazkami, ukąszenia i zadrapania.
Drugą jest droga pośrednia przez martwe czynniki zanieczyszczone zarazkiem , które w sposób bierny = mechaniczni przenosiciele lub czynny = biologiczni przenoszą zarazki. Może to być woda, pasza, przedmioty służące do pielęgnacji zwierząt, nawóz, gleba, droga kropelkowa i pyłowa.
Drogą alimentarną szerzą się choroby wywoływane rzez drobnoustroje i pasożyty bytujące w przewodzie pokarmowym. Mogą to być pasze i woda.
Do szerzenia się chorób mogą się przyczynić także lekarz weterynarii lub personel medyczny nie przestrzegający zasad higieny.
Jest problemem dla epidemiologów i epizootiologów ze względu na trudność w likwidowaniu i wykrywaniu. Jest ono bezobjawowym, długotrwałym bytowaniem zarazków w organizmie zwierzęcia, a jednocześnie możliwość wydostania się i zakażenia zwierząt, ludzi oraz skażenia środowiska.
Nosicielem może być osobnik zdrowy, ale zakażony, jak i chory organizm.
Urazy skóry i błon śluzowych. Przez rany łatwiej wnikają bakterie.
Szczepienia. Po szczepieniu następuje krótkotrwałe obniżenie odporności.
Choroby o ostrym przebiegu. Zakażenie bezobjawowe przechodzą w zakażenie jawne.
Nieodpowiednie warunki utrzymania zwierząt. Obniżenie odporności, poprzez stres.
Błędy żywieniowe.
Nadmierna wilgotność przy niskiej temperaturze. Szybkie oziębienie.
Niedogrzanie i przegrzanie. Zachorowania układu oddechowego.
Nadmierne zapylenie i obecność toksyn w powietrzu. Zapalenie spojówek i błon śluzowych = łatwiejszy rozwój infekcji.
Niedobory białkowe, witaminowe, kaloryczne i mineralne. Wpływają na odporność.
Nadmierna eksploatacja zwierząt. Wpływa negatywnie na odporność zwierzęcia.
Transport. Stres, zaniedbanie etc = uaktywnienie zakażeń utajonych.