Konsolidacja sprawozdań finansowych
- metody sporządzania sprawozdań, istota konsolidacji
Wprowadzenie
Zasady sporządzania sprawozdania finansowego jednostek powiązanych zostały uregulowane w Ustawie o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. Z 2009 r. nr 152). Oraz w Rozporządzeniu Ministra finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń sprawozdania finansowego jednostek powiązanych, zwanym w dalszej części „Rozporządzeniem o konsolidacji”. W dniu 10 marca 2008 r. znowelizowana została Ustawa o rachunkowości. W sprawach nie uregulowanych przepisami UoR jednostka może stosować Krajowe Standardy Rachunkowości, a w przypadku braku krajowego standardu Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.
Charakterystyka grypy kapitałowej.
Jednostki powiązane to grupa jednostek składająca się jednostki dominującej, znaczącego inwestora, jednostek zależnych i stowarzyszonych oraz jednostek znajdujących się pod wspólną kontrolą, a także wspólnika jednostki współzależnej inaczej podporządkowanej.
Jednostka dominująca jest spółką handlową sprawującą kontrolę nad inną jednostką (przedsiębiorstwem).
Jednostka zależna Spółka handlowa lub inny podmiot utworzony i działający zgodnie z przepisami obecnego prawa handlowego, kontrolowany przez jednostkę dominującą. (Jednostka dominująca posiada bezpośrednio lub pośrednio przez udziały w większości ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym jednostki zależnej więcej niż 50% głosów).
Jednostka stowarzyszona – spółka handlowa lub podmiot utworzony i działający zgodnie z przepisami obcego prawa handlowego, na którą znaczący inwestor wywiera znaczący wpływ. (Znaczący inwestor posiada nie mniej niż 20% głosów w organie stanowiącym tej jednostki.
Jednostka współzależna jest jednostką współkontrolowaną przez wspólników na podstawie umowy zawartej między nimi, na podstawie umowy spółki lub statutu tej spółki.
Sprawozdanie finansowe. Stanowi uporządkowane zestawienie informacji o sytuacji majątkowej i finansowej jednostki, o jej wyniku finansowym oraz przeprowadzonych przez nią transakcjach, sporządzone na określony dzień i moment czasowy, tzn. dzień bilansowy.
Informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych:
Pozwalają na określenie stanu faktycznego sytuacji finansowej i majątkowej podmiotu gospodarczego
Umożliwiają ocenę realizacji zamierzeń.
Stwarzają podstawy analizy działalności gospodarczej.
Tworzą podstawy kontroli i planowania.
Ułatwiają podejmowanie decyzji.
Konsolidacja sprawozdań finansowych polega na połączeniu sprawozdań finansowych dwóch lub więcej podmiotów gospodarczych, funkcjonujących odrębnie na rynku, ale powiązanych kapitałowo, i takim ich przedstawieniu jak gdyby działały one jako jeden podmiot gospodarczy.
Cele przeprowadzania konsolidacji sprawozdań kapitałowych obejmują:
ujawnienie monopolizacji rynku przez jedną spółkę, działającą pod wieloma markami, jako wiele podmiotów,
ujawnienie transferu zysków do spółek, zarejestrowanych w tzw. "oazach podatkowych",
uniemożliwienie spółkom deformacji prawdziwego obrazu sytuacji ekonomicznej jednostki dominującej. Spółka sprawująca kontrolę ekonomiczną nad inną spółką ma możliwości na takie kształtowanie wzajemnych stosunków, aby sztucznie poprawić lub pogorszyć kondycję finansową spółek.
Nadrzędne zasady konsolidacji sprawozdań finansowych
Wszelkie korekty konsolidacyjne dokonywane i ujawniane są wyłącznie w arkuszu konsolidacyjnym, sprawozdania jednostkowe spółek objętych konsolidacją nigdy nie są zmieniane.
Korekty konsolidacyjne bilansu nie mogą naruszać równowagi bilansowej.
Jednostki podporządkowane powinny stosować politykę rachunkowości zgodną z polityką stosowaną przez podmiot dominujący. Jeśli występują rozbieżności w stosowanych zasadach rachunkowości (np. w przypadku metod wyceny zapasów lub wyboru metody sporządzania rachunku zysków i strat), jednostka podporządkowana musi sporządzać dodatkowe sprawozdanie finansowe zgodne z polityką rachunkowości jednostki dominującej.
Dzień sporządzenia jednostkowych sprawozdań finansowych jednostek podporządkowanych nie może przypadać na więcej niż 3 miesiące przed dniem przeprowadzenia konsolidacji sprawozdań finansowych. Co do zasady - dzień bilansowy sporządzenia jednostkowych i skonsolidowanego sprawozdania finansowego powinien być ten sam.
Zgodnie z zasadą istotności konsolidacja może nie obejmować danych spółki zależnej, jeśli są one nieistotne z punktu widzenia jednostki dominującej (np. obrót spółki zależnej stanowi mniej niż jeden procent obrotów grupy kapitałowej).
Wartość firmy z konsolidacji powstaje w momencie objęcia kontroli nad jednostką podporządkowaną, tylko wtedy gdy cena nabycia przewyższa udział jednostki przejmującej w wartości godziwej aktywów netto (inaczej mówiąc - kapitale własnym) jednostki przejmowanej. W przeciwnym razie (tzn. w przypadku gdy nabyty udział jednostki przejmującej w wartości godziwej aktywów netto jednostki przejmowanej przewyższa cenę nabycia) powstaje ujemna wartość firmy. Nie wolno mylić wartości firmy (z konsolidacji) z wartością danej spółki czy wartością jej znaków towarowych czy też logo. Wartość danej spółki nie jest wykazywana w jej aktywach, natomiast wartość znaków towarowych czy też logo mogą być wykazywane jako wartości niematerialne i prawne. Wartość danej spółki może zostać ujawniona tylko w bilansie innej spółki, która przejęłaby tę pierwszą.
Elementy skonsolidowanego sprawozdania finansowego
W skład skonsolidowanego sprawozdania finansowego wchodzą:
wprowadzenie do skonsolidowanego sprawozdania finansowego,
skonsolidowany bilans,
skonsolidowany rachunek zysków i strat,
skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych,
zestawienie zmian w skonsolidowanym kapitale własnym,
dodatkowe informacje i objaśnienia do skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
W skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym wykazuje się dane za obrotowy oraz za rok poprzedzający. W przypadku powstania grupy kapitałowej w ciągu roku, danymi porównawczymi są dane jednostki dominującej.
Wprowadzenie do skonsolidowanego sprawozdania finansowego opisuje, jakie jednostki zostały objęte konsolidacją, która jednostka jest jednostką dominującą, rodzaj i siłę powiązań kapitałowych pomiędzy poszczególnymi jednostkami powiązanymi.
Skonsolidowany bilans ujawnia m.in. wartość firmy, która może powstać w momencie zakupu udziałów. Konsolidacja bilansów polega, na ich zsumowaniu oraz przeprowadzeniu szeregu korekt bilansowych.
Korekty wynikają z tego, że gdyby wszystkie konsolidowane jednostki działały jako jeden podmiot gospodarczy, nie miałby on sam wobec siebie zobowiązań, ani też nie wypłacałby sam sobie dywidend, a nadrzędnym celem konsolidacji jest właśnie takie ukazanie grupy spółek, jak gdyby były jednym dużym podmiotem.
Skonsolidowany rachunek zysków i strat może być sporządzony (tak samo jak w przypadku jednostkowych sprawozdań finansowych) w jednym z dwóch wariantów - do wyboru przez przedsiębiorstwo - w wariancie kalkulacyjnym lub w wariancie porównawczym. W skonsolidowanym rachunku zysków i strat eliminowane są m.in.:
transakcje wzajemne (np. koszty i przychody związane z wewnątrzgrupową sprzedażą produktów, towarów i usług),
przychody z tytułu dywidend od jednostek objętych konsolidacją,
odpisy wartości (i ujemnej wartości) jednostek podporządkowanych.
Skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych (ang. cash-flow statement) może być sporządzony (tak samo jak w przypadku jednostkowych sprawozdań finansowych) w jednym z dwóch wariantów - do wyboru przez przedsiębiorstwo - metodą bezpośrednią lub pośrednią. Skonsolidowany rachunek przepływów pieniężnych sporządza się na bazie jednostkowych rachunków przepływów pieniężnych oraz skonsolidowanego bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Przy czym bardzo częstą praktyką jest sporządzanie skonsolidowanego rachunku przepływów pieniężnych bez wykorzystania jednostkowych rachunków przepływów pieniężnych z uwagi na komplikacje dotyczące wyłączeń wzajemnych przepływów.
Dodatkowe informacje i objaśnienia do skonsolidowanego sprawozdania finansowego ujawniają wiele istotnych informacji na temat grupy kapitałowej i jednostek podporządkowanych. W tej części skonsolidowanego sprawozdania finansowego muszą się znaleźć szczegółowe informacje na temat m.in.:
struktury własności kapitału jednostki dominującej, a także powiązań kapitałowych pomiędzy spółkami objętymi konsolidacją,
wyliczenia wartości firmy z konsolidacji,
spółek objętych konsolidacją, a przeznaczonych do sprzedaży,
istotnych transakcjach pomiędzy jednostkami powiązanymi, które nie zostały objęte procedurami konsolidacyjnymi,
wspólnych przedsięwzięć, które nie zostały objęte procedurami konsolidacyjnymi.
Obowiązek sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego
Konsolidacja sprawozdań finansowych jest kosztownym i uciążliwym dla spółek procesem, dlatego szczególnie ważne jest ustalenie tzw. kręgu konsolidacyjnego, czyli spółek, które muszą zostać uwzględnione w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym. Krąg konsolidacyjny obejmuje:
jednostkę będąca jednostką dominującą,
jednostki zależne,
jednostki współzależne,
jednostki stowarzyszone.
Najbardziej oczywistą przesłanką pozwalającą ustalić obowiązek konsolidacyjny jest liczba głosów przypadająca na inwestora, ale równie ważna jest umowa spółki oraz inne niż kapitałowe powiązania między spółkami. Przykładem takich gospodarczych powiązań między spółkami może być sytuacja, w której jedno przedsiębiorstwo jest jedynym lub głównym odbiorcą produktów drugiego przedsiębiorstwa, lub gdy przedstawiciele jednej firmy mają wpływ na decyzję o podziale zysku (pokryciu strat) drugiej firmy.
Wyłączenia z konsolidacji
Ustawa o rachunkowości przewiduje możliwość wyłączenia małych grup kapitałowych z obowiązku sporządzania sprawozdań skonsolidowanych. Zgodnie z art. 56 Ustawy, jednostka dominująca może nie sporządzać sprawozdania finansowego, jeżeli na dzień bilansowy oraz na dzień poprzedzający rok obrotowy spełnia co najmniej dwa z następujących warunków:
- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło nie więcej niż 250 osób
- łączna suma bilansowa w walucie nie przekroczyła równowartości 7 500 000 euro.
- łączne przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów oraz operacji finansowych w walucie polskiej nie przekroczyły 15 000 000 euro.
Ponad to zwolnione z obowiązku konsolidacyjnego są również spółki dominujące niższego szczebla, jeśli posiadają co najmniej 90% udziałów jednostki zależnej, a jednostka dominująca wyższego szczebla obejmie konsolidacją wszystkie spółki zależne od spółki niższego szczebla.
Z zwolnienia nie mogą korzystać spółki giełdowe, ani spółki przygotowujące się do wejścia na giełdę papierów wartościowych.
Z kręgu konsolidacyjnego wyłączone mogą być również spółki, których dane finansowe są nieistotne z punktu widzenia jednostki dominującej (patrz zasada istotności opisana powyżej), a także spółki, w które zainwestowano w celach spekulacyjnych, czyli z zamiarem odsprzedania w ciągu 12 m-cy.
Jednostka dominująca może w ogóle nie sporządzać skonsolidowanego sprawozdania finansowego, jeżeli wszystkie spółki zależne od niej spełniają warunek nieistotności lub są przeznaczone do sprzedaży.
Proces sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego
Za przygotowanie skonsolidowanego sprawozdania finansowego odpowiedzialny jest Zarząd jednostki dominującej. W pierwszej kolejności należy opracować zasady rachunkowości grupy kapitałowe, zasady sporządzania sprawozdania skonsolidowanego, zakres obowiązków osób zaangażowanych w przygotowanie sprawozdania oraz przygotować i aktualizować dokumentację konsolidacyjną. Kolejnym krokiem jaki kierownictwo podmiotu dominującego powinno wykonać jest zapewnienie właściwego przepływu informacji w ramach jednostki i grupy kapitałowej. Do tego celu należy wyznaczyć osoby odpowiedzialne, które na bieżąco będą informowane o wszystkich zmianach w strukturze grupy kapitałowej. Ponadto we wszystkich jednostkach podporządkowanych muszą być wyznaczone osoby odpowiedzialne za przygotowanie sprawozdań finansowych oraz pakietu konsolidacyjnego według wzorów przekazanych przez podmiot dominujący.
Zasady i metody sporządzania skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
W skład zasad i metod, które wchodzą w rzetelne przygotowanie skonsolidowanego sprawozdania finansowego wchodzą między innymi :
zasady włączenia i wyłączenia jednostek do konsolidacji
zasady wyceny aktywów netto nabytych jednostek według wartości godziwej
zasady ustalenia i amortyzowania wartości firmy i ujemnej wartości firmy
ustalenie poziomu istotności dla grupy kapitałowej
charakterystyka podstawowych korekt konsolidacyjnych
zakres i forma dokumentacji konsolidacyjnej
wzory sprawozdań finansowych jednostek obejmowanych konsolidacją
zakres dodatkowych informacji niezbędnych do sporządzania sprawozdania skonsolidowanego
opis systemu komputerowego wykorzystywanego do sporządzania sprawozdania skonsolidowanego.
Powyższe zasady powinny zostać zatwierdzone przez Zarząd podmiotu dominującego. Podstawą skonsolidowanego sprawozdania finansowego jest dokumentacja konsolidacyjna. Dokumentacja konsolidacyjna powinna zawierać takie elementy jak:
szczegółowy wykaz jednostek podporządkowanych grupy kapitałowej
sprawozdania finansowe jednostek powiązanych
opinie i raporty biegłych rewidentów z badań
dodatkowe informacje niezbędne do sporządzenia sprawozdania
wyliczenia wszelkich korekt i wyłączeń dokonywanych podczas konsolidacji w szczególności:
zestawienia korekt wprowadzanych do sprawozdań jednostkowych
obliczenia różnic kursowych z przeliczenia sprawozdań finansowych jednostek podporządkowanych
obliczenia wartości godziwej aktywów netto jednostek podporządkowanych
obliczenia różnicy pomiędzy ceną nabycia udziałów , a zakupionymi aktywami netto, przypadającymi dla grupy kapitałowej.
obliczenia odpisów amortyzacyjnych i aktualizujących wartość firmy
obliczenia kapitału mniejszości i udziału mniejszości w wyniku finansowym bieżącego roku
zestawienie robocze do eliminacji wzajemnych rozrachunków i obrotów w ramach grupy kapitałowej
wyliczenia korekt odroczonego podatku dochodowego
wyliczenia korekt związanych z zakupem dodatkowych udziałów w jednostkach podporządkowanych
zbiorcze arkusze konsolidacyjne zawierające takie elementy jak:
sumowanie poszczególnych elementów sprawozdań finansowych jednostek objętych konsolidacją
wprowadzenie korekt konsolidacyjnych do poszczególnych pozycji zsumowanych elementów sprawozdań finansowych
dane skonsolidowane
ustalony w ramach grupy kapitałowej poziom istotności dla sprawozdania skonsolidowanego
Dokumentacja konsolidacyjna nie jest tylko obowiązkiem ale odpowiednio przygotowana (przejrzysta i czytelna) w znacznym stopniu ułatwia sporządzenie skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
Etapy sporządzania sprawozdania skonsolidowanego :
Zgromadzenie przez podmiot dominujący od jednostek powiązanych wszystkich danych finansowych, następnie na podstawie otrzymanych sprawozdań jednostkowych oraz informacji dodatkowych wylicza się wszystkie korekty i eliminacje konsolidacyjne. Sporządzenie korekt i zawarcie ich w tabeli zbiorczej znacznie ułatwi wprowadzenie wszystkich korekt do sumy sprawozdań jednostek i ich powtarzanie w kolejnych latach obrotowych. Ostatnim etapem jest wprowadzenie wszystkich korekt do sumy poszczególnych elementów sprawozdań jednostek objętych konsolidacją.
Metody Konsolidacji :
| METODA | ZASTOSOWANIE |
|---|---|
| Metoda konsolidacji pełnej | Jednostki zależne |
| Metoda konsolidacji proporcjonalnej | Jednostki współzależne |
| Metoda praw własności | Jednostki stowarzyszone |
| Jednostki współzależne |
Konsolidacja metodą pełną :
Metodą konsolidacji pełnej konsoliduje się dane jednostki zależnej. Metoda ta polega na sumowaniu, w pełnej wartości poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych jednostki dominującej oraz jednostek zależnych oraz dodatkowo na dokonaniu wyłączeń oraz innych korekt. Sumowaniu podlegają poszczególne pozycje:
bilansów
rachunków zysków
rachunków przepływów pieniężnych
zestawień zmian w kapitale własnym
not objaśniających do informacji dodatkowej
Zasady przestrzegane przy konsolidacji
Zasady jednolitego dnia bilansowego.
Zasady jednolitości metody wyceny.
Zasady jednolitości w zakresie grupowania operacji gospodarczych.
Zasady przeliczania danych wyrażonych w obcej walucie.
| Etapy metody konsolidacji pełnej | Moment | |
|---|---|---|
| 1 | Wycena aktywów netto jednostek zależnych oraz kapitału mniejszości według wartości godziwej | Na dzień objęcia kontroli |
| 2 | Ustalenie różnic konsolidacyjnych | Na dzień objęcia kontroli |
| 3 | Sumowanie w pełnej wartości pozycji odpowiednich sprawozdań finansowych jednostki dominującej i jednostek zależnych | Na dzień bilansowy |
| 4 | Wyłączenia kapitałowe | Na dzień bilansowy |
| 5 | Rozliczenie i dokonanie odpisów wartości firmy lub ujemnej wartości firmy | Na dzień bilansowy |
| 6 | Ustalenie i wyłączenie całości dublujących się wartości spowodowanych transakcjami wewnątrz grupy kapitałowej oraz inne korekty | Na dzień bilansowy |
Etapy postępowania
Istota konsolidacji metodą pełną
Line – by – line – consolidation - konsolidacja wiersz po wierszu Sumowanie kolejno w pełnej wartości poszczególnych pozycjach Bilansów, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, zestawień zmian w kapitale własnym
Konsolidacja metodą proporcjonalną:
Polega ona na sumowaniu poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych jednostki dominującej, w pełnej wartość, z częścią wartości poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych jednostek współzależnych niebędących spółkami handlowymi, proporcjonalną do posiadanych przez jednostki grupy kapitałowej objęte konsolidacją udziałów oraz dokonaniu wyłączeń. Dotyczy działalności gospodarczej prowadzonej przez kilka podmiotów gospodarczych w postaci wspólnego przedsięwzięcia.
Procedury na dzień nabycia udziałów
1. Ustalenie wartości godziwej aktywów netto jednostki zależnej.
2. Ustalenie różnicy pomiędzy ceną nabycia przez wspólnika udziałów a odpowiadającą im częścią aktywów netto jednostki współzależnej wycenionych w wartości godziwej (ustalenie wartości firmy lub ujemnej wartości firmy).
Korekty i wyłączenia
Są analogiczne jak w metodzie konsolidacji pełnej z tym, że wprowadzone są one w nie pełnej wysokości, lecz w proporcji do udziałów posiadanych w jednostkach współzależnych.
Metoda praw własności
Metodę tą stosuje się do konsolidowania udziałów w jednostkach współzależnych będących spółkami handlowymi oraz udziałów w jednostkach stowarzyszonych. Metodę tą stosuje się również, jeżeli jednostka dominująca wstąpiła w prawa znaczącego inwestora.
Celem jest systematyczna aktualizacja wartości posiadanych udziałów, jakie podmiot dominujący lub znaczący inwestor posiada w podmiocie podporządkowanym.
Bibliografia :
Artur Raciński, Konsolidacja sprawozdań finansowych, Warszawa 2008
Wolters Kluwer, Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa, praca zbiorowa pod red. Ewy Walińskiej Warszawa 2009.
Ustawa o Rachunkowości z 29 września 1994 r.
Opracowanie :
Radosław Łączyński, Krystian Maciol, Paweł Smyczek, Łukasz Karol gr. C5 zzip 17