Układ narządów ruchu

Dzielimy go na:
- bierny – jest częścią statyczną. Skład a się z kości, więzadeł i stawów (części poruszanych)
- czynny – część dynamiczna – składa się z mięśni ( części poruszających)

Układ kostny (szkieletowy)

Rola kośćca:
- kościec określa kształt i wielkość ciała
- stanowi rusztowanie ustroju
- jest osłoną dla narządów
- powoduje poruszanie się całego ciała lub ruchy jednych kości względem drugich
- szpik kostny zawarty w kościach jest narządem krwiotwórczym (wytwarza erytrocyty i pewien rodzaj krwinek białych tj. granulocyty)

Kształt kości:
- zależy od ich zastosowania w ustroju:
* kości długie – służą do dźwigania mięśni
* kości krótkie – tworzą sprężyste człony
* kości płaskie – budują puszki kostne lub tworzą powierzchnię dla szerokich mięśni
- pod względem kształtu odróżniamy:
* kości długie ( kość udowa, kość ramieniowa, kości śródręcza)
* kości płaskie ( łopatka, kość biodrowa, kości sklepienia czaszki)
* kości krótkie ( kości nadgarstka, kości stępu)
* kości różnokształtne ( kości twarzoczaszki)
* kości pneumatyczne (kość sitowa, kość klinowa, szczęka)

Budowa kości

Elementem strukturalnym kości jest blaszka kostna.
Kość składa się z istoty zbitej ( występuje zawsze na powierzchni kości) i istoty gąbczastej ( występuje wewnątrz kości krótkich, płaskich oraz nasadach kości długich). Istota gąbczasta ma utkanie beleczkowate. W przestrzeniach miedzybeleczkowatych istoty gąbczastej zalega szpik czerwony, który jest narządem krwiotwórczym. Powstają w nim krwinki czerwone (erytrocyty) i krwinki białe, posiadające ziarnistości (granulocyty).

Trzon kości długich zbudowany jest z istoty zbitej, która otacza jamę szpikową. W jamach szpikowych kości długich znajduje się szpik żółty. Nie ma zdolności wytwarzania krwinek, jest magazynem tłuszczu.

Kości posiadają powierzchnie gładką, lub też występują na nich wyniosłości, zagłębienia, otworki.

Na końcach kości długich i niektórych powierzchniach innych kości występują miejsca pokryte chrząstką. Są to powierzchnie stawowe, które stykają się z podobnymi powierzchniami sąsiednich kości, tworząc stawy.

Reszta powierzchni kości pokryta jest błoną łącznotkankową, zwaną okostną. Składa się ona z mocnej zewnętrznej warstwy włóknistej, pod którą leży warstwa komórek kościotwórczych (osteoblastów), mających zdolność nawarstwiania kości.

Kość jest tkanką żywą. Czerpie swe ukrwienie z dwóch źródeł: od okostnej ( z powierzchni) i z naczyń szpiku, (dokąd dostają się one przez otwory i kanały odżywcze, a potem rozkrzewiają się w szpiku i tkance kostnej).

Podział kośćca

I Kości czaszki

1. Kości mózgoczaszki:

a) parzyste:

- kość ciemieniowa

- kość skroniowa
b) nieparzyste:

- kość czołowa
- kość potyliczna
- kość klinowa

- kość sitowa

2. Kości twarzoczaszki:

a) parzyste:

- szczęka
- kość jarzmowa
- kość podniebienna
- kość nosowa
- kość łzowa
- małżowina nosowa dolna
b) nieparzyste
- żuchwa
- lemiesz

oraz
- kość gnykowa ( nie jest połączona ze szkieletem, przebiega luźno w mięśniach szyjnych)

II Kości kręgosłupa
- kręgi

III Klatka piersiowa
- żebra
- mostek

IV Kości kończyny górnej
1. Obręcz kończyny górnej
- obojczyk
- łopatka

2. Kości kończyny górnej wolnej
a) kość ramienna
b) dwie kości przedramienia
- kość łokciowa
- kość promieniowa
c) kości ręki
- kości nadgarstka
- kości śródręcza
- kości palców ręki (paliczki)

V kości kończyny dolnej
1. Obręcz kończyny dolnej
- kość miedniczna (kość biodrowa, kość kulszowa, kość łonowa)
2. Kości kończyny dolnej wolnej
a) kość udowa
b) rzepka
c) dwie kości podudzia (goleni)

- kość piszczelowa
- kość strzałkowa
d) kości stopy
- kości stępu
- kości śródstopia
- kości palców stopy

Kości czaszki
Kości mózgoczaszki tworzą puszkę kostną, w której znajduje się mózgowie z oponami. Można w niej wyróżnić część górną zwaną sklepieniem i część dolną zwaną podstawą.

Mózgoczaszkę tworzy 8 kości: 2 parzyste i 4 nieparzyste.

Kości twarzoczaszki ograniczają początkowe części układu oddechowego i pokarmowego, są siedzibą zmysłów ( narządy wzroku, powonienia, smaku).

Twarzoczaszkę buduje 14 kości: 2 nieparzyste, 6 parzystych + kość gnykowa położona wśród mięśni szyjnych.

Szwy kości czaszki

Większość kości czaszki jest połączone ze sobą za pomocą szwów. Tylko jedna z nich ma połączenie stawowe (żuchwa), a kość gnykowa leżąca wśród mięśni szyi i zaliczana do kości czaszki nie ma z nimi bezpośredniej łączności.

Szwy sklepienia czaszki:

- wieńcowy
- łuskowy
- strzałkowy
- węgłowy

Kości mózgoczaszki

Kość czołowa

Tworzy przednia część sklepienia czaszki. Składa się z: ·- łuski czołowej
- dwóch części oczodołowych
- nieparzystej części nosowej

W miejscu przejścia łuski czołowej w części oczodołowe, kość zawiera zatoki czołowe (zatoki to przestrzenie wypełnione powietrzem).

Kość potyliczna

Składa się z:

- łuski potylicznej
- części podstawnej
- parzystych części bocznych otaczających otwór wielki

Na powierzchni dolnej obu części bocznych uwypuklają się kłykcie potyliczne, tworzące staw z pierwszym kręgiem kręgosłupa.

Kość ciemieniowa
Buduje sklepienie i boczną ścianę czaszki. Jest kształtu czworokątnego, ma 4 brzegi i 4 kąty.

Kość skroniowa
Składa się z:

- łuski skroniowej
- części sutkowej
- części bębenkowej
- części skalistej (piramidy)

Na części sutkowej jest wyrostek sutkowy. Zawiera on przestrzenie wypełnione powietrzem. Część bębenkowa tworzy odcinek przewodu słuchowego zewnętrznego. Piramida leży na podstawie czaszki. Znajduje się na niej wyrostek rylcowaty.

Kość klinowa

Składa się z:

- trzonu
- trzech parzystych wyrostków ( skrzydła większe, skrzydła mniejsze, wyrostki skrzydłowe) ·Trzon zawiera dwie zatoki klinowe. Górna powierzchnia trzonu ma zagłębienie zwane siodłem tureckim, na którym spoczywa przysadka mózgowa (gruczoł dokrewny).

Kość sitowa

Jest położona w środkowej części dołu przedniego czaszki, jednak jej główna część sięga w obręb twarzoczaszki między obydwa oczodoły. Bierze udział w tworzeniu oczodołów i jamy nosowej. Składa się z:

- blaszki sitowej, na której znajduje się wyrostek, zwany grzebieniem kogucim, skierowany do dołu przedniego czaszki
- blaszki pionowej, tworzącej górną część przegrody nosa
- dwóch błędników sitowych, do których należą małżowina nosowa górna i środkowa

Kości twarzoczaszki

Kość nosowa

Tworzy nasadę i część górna grzbietu nosa.

Kość łzowa

Położona jest w części przedniej ściany przyśrodkowej oczodołu.

Lemiesz

Tworzy część dolną przegrody kostnej nosa.

Szczęka

Posiada trzon, który zawiera zatokę szczękową. Posiada łuk zębowy z 8 zagłębieniami, zwanymi zębodołami.

Kość podniebienna

Zbudowana z blaszki pionowej i poziomej. Prawa kość kształtem przypomina literę L, wraz z kością lewą stanowiącą jej zwierciadlane odbicie, przypominają literę U.

Małżowina nosowa dolna

Parzysta kość twarzoczaszki zwisająca do światła jamy nosowej.

Kość jarzmowa

Składa się z trzonu i dwóch wyrostków – skroniowego i czołowego.

Żuchwa

Jest jedyną ruchomą kością czaszki. Składa się z trzonu i dwóch gałęzi(prawej i lewej). Na trzonie jest łuk zębowy z 16 zębodołami. Brzeg dolny przechodząc w gałąź tworzy kąt żuchwy. N górnym brzegu gałęzi żuchwy są dwa wyrostki: dziobiasty (przedni, ostry) i kłykciowy (tylny, łączący się stawowo z kością skroniową.

Kość gnykowa

Składa się z trzonu i dwóch par rogów: większych i mniejszych.

Kręgosłup

Rola:

- podporowa (stanowi oparcie dla całego ciała)

- osłaniająca ( ochrania mieszczący się w nim rdzeń kręgowy)

- zapewnia ruchomość głowy, szyi, tułowia
- amortyzująca
- krwiotwórcza ( erytrocyty, granulocyty)

Kręgosłup składa się z 33-34 kręgów. Dzieli się na następujące odcinki:

- szyjny – 7 (C)

- piersiowy – 12 (Th)

- lędźwiowy – 5 (L)

- krzyżowy – 5 zrośniętych ze sobą w nieparzystą kość krzyżową (S)

- guziczny – 4-5 często zrastających się w kość guziczną, (Co)

Kręgosłup charakteryzują krzywizny (wygięcia).
Krzywizna to wychylenie się kręgosłupa do przodu (lordoza) lub ku tyłowi (kifoza).
Wyróżniamy lordozę szyjną i lędźwiową oraz kifozę piersiową i krzyżową. Są one krzywiznami fizjologicznymi (prawidłowymi).
Do krzywizn patologicznych (nieprawidłowych) należy skolioza. Jest to patologiczne wygięcie kręgosłupa do boku. Nabywa się ją np. w następstwie noszenia torby zawsze na tym samym ramieniu, w tej samej ręce, nieprawidłowej pozycji podczas siedzenia.

Ogólna budowa kręgu

Typowy kręg składa się z:

a) trzonu kręgu (część przednia)

b) łuku kręgu (część tylna wraz z wyrostkami – 7:

- jeden wyrostek kolczysty
- dwa wyrostki poprzeczne
- cztery wyrostki stawowe (2 górne i 2 dolne))

Między trzonem i łukiem jest otwór kręgowy. Otwory kręgowe wszystkich kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym biegnie rdzeń kręgowy.

Różnice w budowie kręgów
- masa kręgów wzrasta ku dołowi kręgosłupa
- kręgi szyjne mają małą masę, trzony kształtu owalnego, rozdwojone wyrostki kolczyste, wyrostki poprzeczne posiadają otwory
- C1 (kręg szczytowy, atlas) nie ma trzonu, lecz łuk przedni. Na łuku tylnym, tj. właściwym łuku kręgu jest szczątkowy wyrostek kolczysty zwany guzkiem tylnym. Między łukami są części boczne, ich górne powierzchnie łączą się z kłykciami potylicznymi, co zapewnia ruchy potakiwania.
- C2 (kręg obrotowy, axis) na górnej powierzchni trzonu ma ząb (do połączenia z C1, co zapewnia ruchy przeczenia)

- C7 (kręg wystający) charakteryzuje się szczególnie długim wyrostkiem kolczystym, wyczuwalnym przez skórę
- kręgi piersiowe maja trzony kształtu trójkątnego (górne kształtem zbliżone są do kręgów szyjnych, dolne do kręgów lędźwiowych). Wyrostki kolczyste są długie i pochylone ku dołowi. Posiadają po 6 dołków żebrowych (z wyjątkiem Th1, Th11 i Th12), 4 dołki żebrowe znajdują się na trzonach, wyrostki poprzeczne mają dołki żebrowe do połączenia z guzkami żeber. Dołki żebrowe na trzonach łącza się z głowami żeber.
- kręgi lędźwiowe – masywne trzony maja nerkowaty kształt, wyrostki kolczyste są stosunkowo krótkie i maja kształt płytek
- kość krzyżowa – zbudowana z 5 zrośniętych ze sobą kręgów krzyżowych, ma kształt klina zwróconego podstawą ku górze, wierzchołkiem ku dołowi. Kość krzyżowa zamyka od tyłu miednicę, na powierzchni przedniej zaznaczają się 4 kresy poprzeczne (miejsca zrostu kręgów), bocznie od nich leża 4 pary otworów krzyżowych
- kość guziczna składa się z 4-5 szczątkowych kręgów mających kształt okrągłych kostek, często zrastających się ze sobą

Między trzonami kręgów występują przestrzenie wypełnione krążkami międzykręgowymi (dyski). Część obwodową krążka tworzy pierścień włóknisty, a środkową jądro miażdżyste o konsystencji galarety. Krążki zmniejszają wstrząsy kręgosłupa.

Klatka piersiowa

Składa się z:

- 12 par żeber
- mostka
- 12 kręgów piersiowych

Boczną ścianę klatki piersiowej tworzą żebra.
Przednią ścianę klatki piersiowej tworzy mostek i chrząstki żebrowe. Jest to ściana najbardziej ruchoma.
Tylna ścianę klatki piersiowej tworzą tylne odcinki żeber i kręgi piersiowe.
Klatka piersiowa osłania serce i płuca. Oporność klatki piersiowej, a zwłaszcza przedniej ściany jest duża, dzięki sprężystości żeber wzmocnionych mięśniami.

Mostek

Jest kością nieparzystą ograniczającą od przodu klatkę piersiową. Składa się z:

- rękojeści mostka (część górna)

- trzonu mostka
- wyrostka mieczykowatego

Mostek zbudowany jest z istoty gąbczastej, która zawiera szpik czerwony pokryty cienką warstwa istoty zbitej. Mostek łączy się z obojczykami i 7 chrząstkami żeber.

Żebra

Ze względu na sposób połączenia żeber z mostkiem, żebra dzielimy na: ·- prawdziwe (I-VII, 7 par) – każde żebro łączy się z mostkiem za pomocą chrząstek
- rzekome (VII-X, 3 pary) – ich chrząstki łączą się ze sobą i jako całość dochodzą do mostka
- wolne = pływające (XI-XII, 2 pary) – nie łącza się z mostkiem, kończą się w mięśniach

Kości kończyny górnej

Obręcz kończyny górnej (obręcz barkową)

Tworzą ją:

- obojczyk
- łopatka

Obojczyk

Jest kością długą, parzystą, składa się z trzonu i dwu końców. Obojczyk łączy się z mostkiem i łopatką.

Łopatka
Jest kością parzystą, płaską, kształtu trójkątnego. Wyróżniamy na niej dwie powierzchnie:
- żebrową
- grzbietową – znajduje się na niej grzebień łopatki, który dzieli ją na dół nadgrzebieniowy i dół podgrzebieniowy

Kości kończyny górnej wolnej (27)

Kość ramienna

Jest kością długą. Posiada nasadę bliższą (górną), trzon i nasadę dalszą (dolną). Łączy się z kośćmi przedramienia w stawie łokciowym.

Kości przedramienia

Wyróżniamy dwie kości przedramienia, tj. kość promieniową i kość łokciową. Kości przedramienia to kości długie. Kość promieniowa leży po stronie kciuka.

Kości ręki

Kości nadgarstka

Jest to 8 kości ułożonych w 2 szeregach.

Szereg bliższy posiada 4 kości:

- łódeczkowata
- księżycowata
- trójgraniasta
- grochowata

Szereg dalszy posiada również 4 kości:

- czworoboczna większa
- czworoboczna mniejsza
- główkowata
- haczykowata

Kości śródręcza

Jest ich 5, są kośćmi długim (podstawa, trzon, głowa)

Kości palców ręki

Nazywamy je paliczkami. Palec I ma 2 paliczki, pozostałe palce mają po 3 paliczki
I palec – kciuk
II palec – wskazujący (wskaziciel)

III palec – środkowy
IV palec – serdeczny (pierścienny/obrączkowy)

V palec – mały

Kości kończyny dolnej

Obręcz kończyny dolnej (obręcz miedniczna)

Buduje ją kość miedniczna powstająca ze zrośnięcia 3 kości

KOŚĆ MIEDNICZNA = KOŚĆ BIODROWA + KOŚĆ KULSZOWA + KOŚĆ ŁONOWA
MIEDNICA = 2 KOŚCI MIEDNICZNE + KOŚĆ KRZYŻOWA + KOŚĆ GUZICZNA

Kości kończyny dolnej wolnej (27)

Kość udowa

Największa, najbardziej masywna kość szkieletu. Jest kością długą.

Rzepka

Zbudowana z podstawy i wierzchołka. Wchodzi w skład stawu kolanowego

Kości podudzia

Kość piszczelowa

Znajduje się po stronie przyśrodkowej, jest kością długą.

Kość strzałkowa (strzałka)

Leży na zewnątrz. Nie łączy się z kością udową, natomiast łączy się stawowo z kością piszczelową, jest kością długą.

Kości stopy

Kości stępu

W liczbie 7:

- piętowa
- skokowa
- łódkowata
- klinowata przyśrodkowa
- klinowata pośrednia (pośrodkowa)

- klinowata boczna
- sześcienna

Kości śródstopia

Jest ich 5, są kośćmi długimi.

Kości palców stopy

Jest ich 14. Palce od II do V mają po 3 paliczki, I palec (paluch) ma 2 paliczki.