NASIENNICTWO
Prof. dr hab. W. Koziara
Nasiennictwo
Największe osiągnięcia hodowli są tylko potencjałem, którego wykorzystanie zależy od innych czynników:
Reprodukcji nasion
Technologii
Ekonomiki produkcji
Namnażanie Przerób Konfekcjonowanie Dystrybucja |
||
---|---|---|
HODOWLA | COBORU |
Droga introdukcji postępu biologicznego do rolnictwa
Norman Borlaug- jedyny rolnik noblista- zielona rewolucja.
Obowiązki COBORU:
Prowadzenie badań rejestrowych
Wydawanie katalogów listy odmian
Przyznawanie wyłącznego prawa do odmiany
Badania rejestrowe (trwają standardowo 3 lata, nieraz tylko 2 lata):
Odrębność (cechy biometryczne)
Wyrównanie (dotyczy cech biometrycznych)
Trwałość (zwykle się nie bada, bo nie ma na to tyle czasu, zwykle się prognozuje…)
Po przejściu badań nadaje się nazwę.
Badania WGO (Wartość Gospodarcza Odmiany):
Zaczyna się robić w 2 roku prac OWT. Patrzy się na inne czynniki niż tam, np. zawartość białka, odporność na wyleganie itd.
Od 1 maja 2004 roku oprócz krajowych rejestrów tworzy się katalog wspólny UE.
Dzięki temu nie trzeba jakiejś odmiany rejestrować w Polsce jeśli jest zarejestrowana w innym kraju UE i jest w katalogu wspólnym UE.
Przyznawanie wyłącznego prawa do odmiany- prawo własności odmiany zostaje nadane hodowcy, czyli np. jakiejś firmie hodowlanej
3 cechy prawa własności:
Zbywalność
Przenaszalność
Dziedziczenie
Osoba, czy zespół osób, które stworzyły bądź znalazły odmianę są twórcami. Hodowcą jest firma, która zatrudnia twórców.
Badania PDO (Po rejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe):
Katalog odmian zalecanych do uprawy – informacje odnoście plonowania itd. dzięki temu rolnik może wybrać odmianę najbardziej mu odpowiadającą.
Celem badan PDO jest tworzenie listy odmian rekomendowanych.
Finansowanie PDO:
Dotacje z budżetu państwa
Rolnik
Podmioty przemysłu nasiennego, hodowcy (właścicieli odmian)
Związki plantatorów
Wojewódzkie zespoły PDO przygotowują listy dla swoich województw. Badania prowadzą np. IHAR, IUNG, niektóre uczelnie.
PIORIN (Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa) zajmuje się:
Kontrolą warunków wytwarzania materiału siewnego, kwalifikacja polowa plantacji nasiennych (szczególnie ważne: izolacja przestrzenna,
Oceną wartości siewnej materiału rozmnożeniowego (stacje oceny nasion)
Certyfikowaniem (wydawaniem świadectw)
9.03.2010r.
System organizacyjny nasiennictwa polskiego
Główne podmioty tworzące przemysł nasienny:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w zakresie ustawodawstwa i polityki nasiennej
Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa- teraz z nich powstały 2:
Agencja Rynku rolnego
Agencja Nieruchomości ..
w zakresie restrukturyzacji firm hodowlanych
Placówki naukowe prowadzące badania w zakresie tworzenia naukowych podstaw hodowli
Hodowców i producentów materiału elitarnego
Przedsiębiorstwa reprodukujące materiał siewny i zajmujące się jego obrotem
Odbiorców nasion- rolników
Centralny Inspektorat Inspekcji Nasiennej, w zakresie systemu kontroli materiału siewnego
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, w zakresie badania i oceny wartości odmian
Wojewódzkie Ośrodki Doradztwa Rolniczego, w zakresie promocji postępu biologicznego
Nasiennictwo jest tworzone przez:
Firmy hodowlano- nasienne
Farmy nasienne
Dystrybucje (hurt i detal)
Banki (finansowanie
Od lat 90. Obserwujemy narastający proces globalizacji przemysłu nasiennego
Korzyści z globalizacji:
Koncentracja kapitału
Trzeba mieć kapitał (bawić się w to może tyko bogatszy)
Można prowadzić hodowlę odmian bardziej uniwersalnych
Dostęp do rynków, całego rynku
Wady globalizacji:
Prowadzi do monopolu
Źródła finansowania nasiennictwa:
Fundusz Postępu Biologicznego (pomoc państwowa)
Opłaty licencyjne- zwykle koło 8%, dostaje to właściciel odmiany
Opłaty hodowlane
Inne źródła
Powód małych odpisów
Mały obrót nasienny
Obciążenie mniejsze niż w innych krajach
Znikoma ściągalność opłaty hodowlanej
Obecnie nie ma opłaty hodowlanej, jest tylko licencyjna
Zadania sektora państwowego w przemyśle nasiennym:
Szkolenie kadr na różnym etapie
Dokształcanie dla dorosłych, ogólnie kształcenie
Produkcja materiałów wyjściowych
Banki genów (największy w IHAR )
Kontrolna sektora nasiennego (PIORIN, COBORU)
Hodowla form nie interesujących komercyjnie (zachowanie bioróżnorodności)
16.03.2010
Uporządkowana wysokość obrotów materiału nasiennego: kukurydza, buraki, ziemniaki, pszenica, trawy, motylkowe drobnonasienne.
Standardowy materiał siewny standardowy nie powinien się różnić od kwalifikowanego czyli sprawdzonego i zaetykietowanego. Obsiewamy około 8-10% materiałem kwalifikowanym a 90% materiałem bez świadectwa kwalifikacji. Materiał kwalifikowany to taki którego jakość jest potwierdzony świadectwem PIORIN. Standardowy – materiał siewny standardowy to materiał o potwierdzonej jakości przez inne jednostki niż PIORIN.
Materiał mateczny – każde kolejne pokolenie jest gorsze. Stopnie kwalifikacji zbóż (do maja 2004):
SE – superelita – jeśli wysiewamy SE co najwyżej zbieramy Elitę
E – elita- jeśli wysiewamy E to zbieramy co najwyżej O
O – oryginał
I – pierwszy odsiew
II – drugi odsiew
Przy roślinach o dużym współczynniku rozmnożenia jest SEH czyli hodowlana i następnie O.
Tytoń ma największy współczynnik rozmnożenia bo od jednej rośliny starczy materiału siewnego na około 4 ha.
Obecnie
Super Elita = PreBasic II (PbII)
Elita = PreBasic I (Pb I)
Oryginał = Basic (B)
I odsiew = Certified I (C I)
II odsiew = Certified II (C II)
Ceny Super Elity są atrakcyjnie wyższe dlatego by nie zostały spasane a tym samym materiał został zniszczony, do rolnika powinien trafiać co najwyżej Oryginał.
Degradacja jest to obniżenie stopnia kwalifikacji o więcej niż jeden sposób w dół.
Dyskwalifikacja jest to nie zaklasyfikowanie materiału siewnego do powyższego rankingu kwalifikacyjnego.
Każde państwo członkowskie UE posiada 2 listy katalogowe odmian , krajową i UE.
Poprawa w zakresie wydolności budzi niepokój, jednak jest już lepiej niż było w latach wcześniejszych.
Struktura pochodzenia materiału siewnego w spółkach hodowlano nasiennych. Około 1/3 jest produkowana na gruntach firm nasiennych.
Grupa spółek | W procentach materiału siewnego ogółem |
---|---|
Z produkcji na gruntach spółki | |
Spółki rolnicze | 37,5 |
Spółki ogrodnicze | 36,7 |
Kanały dystrybucji materiału siewnego w półkach hodowlanych AWRSP w %
Wyszczególnienie | sprzedaż |
---|---|
Bezpośrednia | |
Spółki rolnicze | 34,9 |
Spółki ogrodnicze | 23,7 |
Około 1,2mln ha pszenżyta jest siane w Polsce. Pszenżyto jest najplenniejszym zbożem w Polsce, średnie plony COBORU to ponad 10t/ha.
23.03.2010r.
Produkcja nasienna roślin zbożowych.
Wyradzanie
Rozwój ontogenetyczny(dotyczy jednego osobnika od wykiełkowania do śmierci)- fenofazy.
Różne skale np. BBCH.
Krzewienie zależy od: gatunku, odmiany, głębokości siewu, wilgotności, gęstości siewu,
Najlepszy plon uzyskuje się z pędu głównego.
Dla plantacji nasiennych najlepsze są łany o małym rozkrzewieniu (1-2 pędy). Stosunek niedogonów do generatywnych powinien być bliski jedności. Kłos powinien być jak najdłuższy (najlepsze są ziarniaki po środku kłosa).
Architektura łanu- budowa łanu itd.
Podstawowe sposoby kształtowania łanu:
Gęstość siewu (optymalna)
Głębokość siewu (3 krotna wielkość nasienia)- siew płytszy => większe krzewienie, na plantacjach nasiennych lepiej zasiać głębiej niż za płytko. Średnia głębokość siewu około 3 cm.
Termin siewu- zboża jare od ozimych różnią się mrozoodpornością. Przegódki (formy o większej odporności na przymrozki). Jare zboża najlepiej siać jak najwcześniej. Zboża ozime najlepiej siać- według zaleceń.
30.03.2010r.
Fazy rozwojowe:
Kiełkowanie DC do 13
Krzewienie DC 21- DC 29
Strzelanie w źdźbło DC 30 – DC 49
Kłoszenie DC51 – DC 59
Kwitnienie DC 61- DC 69
Dojrzewanie DC 71 – DC 92
Wymagania zbożowych na plantacjach nasiennych
Niczym się nie różnią od wymaganiach no zwykłych plantacjach.
Wymagania pszenicy
Najodpowiedniejsze gleby to: czarnoziemy, czarne ziemie, mady, brunatne właściwe, lessy, rędziny
Kompleks 4 – pH powyżej 6,0
Kompleks 5 – plony niższe o 25-30%
Najlepsze przedplony: motylkowe wieloletnie (wyjątek lata suche), jednoroczne – bobik samo kończący, groch, wyka jara
Dobre: ziemniaki (15 IX), rzepak, owies, kukurydza – termin zbioru, tri azyny
Złe: pozostałe zboża – zwłaszcza ozime, pszenica – uznaje się za niedopuszczalne
Wymagania pszenżyta
Gleba: kompleks 4 i 5
Przedplon: wczesne strączkowe, ziemniaki wczesne i średnio wczesne, rzepak, i owies, gorszy – owies
Złe: pszenica, żyto, pszenżyto
Nawożenie: przy plonie 6,0 t/ha pobranie wynosi ok. 66 kg P2O5; 120 ko K2O, 18 kg MgO
Podział dawek N jak w pszenicy.
Wymagania żyta
Gleba: kompleks 4 i 5
Przedplon: dobry – strączkowe gleb lekkich, ziemniaki wczesne, gorsze zboża jare; złe – zboża ozime
Nawożenie: przy plonie 4,0 t/ha pobranie wynosi ok. 44 kg P2O5; 85 kg K2O
Podział dawek N jak w pszenicy
Wymagania jęczmienia
Gleba: kompleks 4 i 5, mniejsze znaczenie ma typ gleby niż jej kultura, ważne pH (Al., Mn)
Przedplon: dobry – groch, rzepak, wczesne ziemniaki i motylkowe wieloletnie po I pokosie (dla j. oz.); zły – zboża (z wyjątkiem owsa)
Nawożenie: pobranie na 1 t ziarna z ha wynosi ok. 10 kg P2O5; 21 kg K2O
Wymagania owsa
Gleba: kompleksy żytnie, mało wrażliwy na pH w zakresie 4,5 – 7,2
Przedplon: dobry- ziemniaki, gorszy – żyto, zły – jęczmień, owies
Nawożenie: pobranie na 1 t ziarna z ha wynosi ok. 12 kg P2O5; 24 kg K2O
13.04.2010r.
Recesywność cech- osiągnięcie tego stanu roślin przy którym kolejne samozapłodnienie nie pogarsza cech itd.
Produkcja nasienna jest opłacalna jeśli plon linii wsobnych wynosi ok. 1 tony.
Mieszańce dwuliniowe (A x B)
Mieszańce trój liniowe. (A x B) x C (produkcja nasienna ich jest tańsza niż 2 liniowych)
Mieszaniec cztero liniowy (A x B) x (C x D) - mieszaniec podwójny
Każdy sposób suszenia pogarsza wartość siewną.
Nasiona porcjowane (u kukurydzy opakowanie zawierające 50000 nasion, obecnie 80000)
Hodowla odmian wczesnych. Wczesność częściej warunkują geny przekazane przez zapylacza a plon głównie matka.
Trudności przy hodowli w zgraniu odmian wcześniejszych i późniejszych (przykrywanie Agro włókniną, sztafeta wysiewowa- wysiew zapylaczy 3 krotnie w różnych terminach).
27.04.2010r.
Odporność – powyżej 7.
Wirus Y- są odmiany odporne.
Wywoływanie odporności, wywoływanie raz na zawsze lub tylko na jakiś czas.
Najlepsza forma odporności to nadwrażliwość (najskuteczniejsza forma ochrony)- przez stosowanie wyciągów roślinnych lub różne białka. Białka HRP(mała lub duża ilość ich powoduje odporność, średni poziom warunkuje infekcję).
Nadwrażliwość- nagłe obumieranie tkanek roślinnych w obrębie miejsca infekcji.
Źródła zakażenia- musi być jakieś źródło w pobliżu plantacji, inaczej niemożliwa infekcja. Wirusy swoiste i nieswoiste; (nie zawsze dane wirusy występują tylko na danym gatunku).
Rejony zamknięte- nie koniecznie skuteczne, ponieważ większy wiatr może przenosić mszyce na duże odległości.
Termin zbioru- korelacja pomiędzy terminem zbioru i infekcjami.
Kwalifikacja:
1 kwalifikacja- wykryte infekcje (porażenia wtórne) świadczą o wadliwym materiale siewnym/sadzeniakowym; wtedy wina dostawcy materiału
2 kwalifikacja- podczas kwitnienia, wykryte infekcje to już wina plantatora nasiennego.
Czynniki zależne od człowieka:
Możliwość przezimowania (determinowana przez klimat i mikroklimat), zimowanie mszycy, niszczenie żywicieli zimowych- berberys.
Walka z wektorami- insektycydy, oprysk plantacji olejami, mlekiem
Wybór odmiany
Termin sadzenia- możliwie wczesny (temp. gleby >8 oC), rośliny wcześnie sadzone mają lepiej wykształcony system korzeniowy lecz wolniej wschodzą, podkiełkowanie ziemniaków => możliwość sadzenia ziemniaków już przy temperaturze 6 oC.
Liczebność źródeł zakażenia- eliminowanie plantacji porażonych itp.
Czynniki agrotechniczne:
Uprawa roli- im bardziej sprzyjające warunki do rozwoju rośliny tym odporność roślin jest lepsza, większa
Pielęgnowanie- zabiegi mechaniczne => dotlenienie gleby, dostatek tlenu sprzyja mineralizacji w glebie
Nawożenie- na plantacjach nasiennych trzeba uważać na N, bo N decyduje o przydatności kłębów do przechowywania oraz może maskować pojaw infekcji; nie wolno nawozić N przed kwalifikacją
Rozstawa redlin- odpowiednio do rozstawy kół maszyn
Podkiełkowywanie- spoczynek bezwzględny (nie możemy go przerwać), spoczynek względny- można go modyfikować; rozpoczęcie wegetacji już w budynku, ważne żeby ochronić te kiełkujące bulwy przed mrozem, podkiełkowanie ma doprowadzić do wykształcenia kiełka świetlnego. Ważna jest wilgotność – 85%, temperatura (wyższa- szybciej kiełkują i odwrotnie)- zależy też od niej ilość później osiągniętych łodyg itd., długość oświetlenia (skracanie- szybsze kiełkowanie, wydłużanie- spowalnianie); łatwiej jest przyspieszyć kiełkowanie niż spowolnić
Rejon nadmorski => najbardziej sprzyjający produkcji ziemniaka, najmniejsze zagrożenie infekcjami. My jesteśmy w rejonie gdzie zagrożenie infekcjami jest większe.