1) Czym jest oligofrenopedagogika i krótka charakterystyka?

Jest to dział ped. spec. (rewalidacyjnej) zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo. Zadaniem oligofreno jest ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej umysłowo zapewniłyby optymalny, wszechstronny rozwój i maksymalne przystosowanie do warunków społecznych. Upośledzenie umysłowe jest różnie definiowane w zależności od problemu i doboru kryteriów oceniających ten stan. Z greckiego – pomniejszony umysł. Pedagogika dla ludzi o pomniejszonym umyśle. Najlepiej używać niepełnosprawność intelekturalną. Upośledzenie słuchu, wzroku, ruchu.

2) Wyjaśnij pojęcia upośledzenie i jego wieloaspektowość?

często zamiast słowa upośledzenie używane są zamiennie takie wyrażenia jak zahamowanie w rozwoju, odchylenie od normy, ograniczenia w rozwoju, zaburzenia psychofizyczne, dewiacja.

Upośledzenie (jako wymiar społeczny)- to niekorzystna sytuacja danej osoby, będąca wynikiem uszkodzenia bądź niepełnosprawności, polegającej na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania jej ról, które uważane są za normalne, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne.

Uszkodzenie (wg Światowej Org Zdrowia ) wymiar biologiczny- oznacza „wszelką stratę lub wadę fizycznej, psychicznej lub anatomicznej struktury albo czynności”. Uszkodzenie może być fragmentaryczne albo całkowite, okresowe lub trwałe (defekt). Może być wrodzone lub nabyte w różnym okresie życia człowieka wskutek chorób czy urazów. Może być ustabilizowane albo progresywne bądź regresywne.

Niepełnosprawność (wymiar psychologiczny) – oznacza wszelkie ograniczenie lub brak możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka. Niepełnosprawność czynności poszczególnych narządów , które są wzajemnie zintegrowane i wzajemnie uwarunkowane, może negatywnie oddziaływać na sprawność innych narządów. Sprawność jest cechą, która może się rozwijać i być doskonalona na skutek intensywnych ćwiczeń. Wyróżniamy niepełnospr fizyczną, sensoryczną i psychiczną ( niepełnosp intelektualna, umysłowa określana jako upośledzenie umysłowe).

Wieloaspektowość- uszkodzenie określonego narządu spowodowane różnymi czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi (wady wrodzone, choroby i urazy), może spowodować niepełnosprawność tego narządu oraz innych, co z kolei stwarza niekorzystną lub gorszą sytuacją (upośledzenie) danej osoby.

3) Wyjaśnij pojęcie naznaczenia i jego społeczny charakter?

Przypisywanie człowiekowi negatywnych cech i właściwości na podstawie stereotypów, niewiedzy lub przynależności grupowej.

Stygmatyzacja, naznaczanie jest to proces nadawania określeń w kategoriach zachowania jednostkom niepełnosprawnym intelektualnie w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynaj działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.

Stygmatyzacja jest procesem, w którym etykietę nadaje się osobom nie spełniającym oczekiwań innych - nietypowym wyglądzie, zachowaniu,niechętnym lub nieumiejącym zachowywać się zgodnie z przyjętymi normami.

A. Ostrowska i J. Sikorska definiują proces naznaczania społecznego w kategorii automarginalizacji- zaakceptowanie przez osobę niepełnosprawną oferowanego przez otoczenie obrazu „ja”, zaakceptowanie niskiego statusu społecznego, przyjęcie tożsamości członka grupy zmarginalizowanej. Syndrom automarginalizacji charakteryzuje poczucie wyizolowania społecznego, braku kontroli nad otoczeniem i własnym życiem, zanik motywacji działania, postawa bierno-roszczeniowa i ograniczenie aktywności.Wobec osób z dysfunkcjami często wysuwane są oczekiwania dotyczące ich rezygnacji z podejmowanych ról społecznych, np. spełniania ról związanych z życiem rodzinnym a specyfika wyglądu, funkcjonowania; uważane za niezdolne do pełnienia ról związanych z płcią (rola partnera) a uznane za mniej atrakcyjne fizycznie itd. Piętnowanie osób niepełnosprawnych jest patologią społeczną. Osoby piętnowane tracą wiarę i pewność siebie, świadomość własnych możliwości i zdolności. Tracą wizerunek i pozytywne zdanie na swój temat. Społeczeństwo ogranicza i hamuje działania jednostki niepełnosprawnej.

4) Kryteria i klasyfikacja upośledzenia umysłowego?

E. Doll znalazł 6 kryteriów istotnych dla pojęcia niedorozwoju umysłowego, a mianowicie:

• niedojrzałość społeczna,

• niska sprawność umysłowa,

• opóźnienie rozwojowe,

• zahamowanie,

• pochodzenie konstytucjonalne,

• nieodwracalność upośledzenia.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego wg Wechslera

Odchylenie standardowe Stopień upośledzenia I.I. wg WECHSLERA

>=-1 Rozwój niższy niż przeciętny (dolna granica normy) 85-110

Od –1 do –2 Rozwój niższy niż przeciętny (górna granica normy) 70-84

Od –2 do –3 Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim 55-69

Od –3 do –4 Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym 40-54

Od –4 do –5 Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym 25-39

<-5 Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim 0-24

5) Genetyczne uwarunkowania niepełnosprawności intelektualnej?

Mutacje genowe, zespół Downa, genetyczne.

• Nieprawidłowości genowe – (dziedziczone dominująco lub recesywnie)

- nerwiako-włókniakowatość – charakterystyczny mały wzrost, zmiany kostne, upośledzenie umysłowe występowanie 1 na 10 tys urodzeń

- akrocefalosyndaktylia (zespół Aperta)- występuje rzadko 1 na 150 tys urodzeń, zniekształcenie kości twarzy i czaszki, upośledzenie umysłowe może nastąpić nie musi , szczególnie u ojców po 45 r. z.

- zespół ptasiej głowy czyli małogłowie- twarz dziecka nie rozwija się, duża twarz mała czaszka, upośledzenie głębokie, niekontrolowane ruchy, niski wzrost degradacja kośćca.

• Aberacje chromosomowe – zaburzenia genetyczne ( człowiek ma 46 chr, w 23 parach może się zdarzyć, że przy podziale komórkowym może nastąpić złe połączenie chromosomów, powstaje kom gdzie jest 1 chromosom (anomia), a w drugiej parze są np. 3 chromosomy ( trisomia chromosomowa), w której parze się to przytrafi ta para choruje.

- Zespół Downa – częstotliwość 1 na 700 urodzeń, w przypadku kobiet od 20-25 r. ż. Ryzyko 1 na 1500 urodzeń wraz z wiekiem kobiet wzrasta ryzyko, po 45 r. ż. 1 do 100 częstotliwość. Cechy charakterystyczne: płaska twarz, szeroko rozst oczy, otyłość, krótkie ręce, grube palce, twarze bardzo radosne, 50% tych osób ma wadę serca, to nie choroba bo trwa całe życie.;

- Zespół Pataua – chrosomia chromosomu 13, upośledzenie większe: deformacja kośćca, często występuje 6 palców u rąk, szybka śmierć do 1 roku, wystepuje 1 na 15000 urodzeń;

- Zespół kociego krzyku – anomia 5 chromosomu, dziecko rodzi się z wadą strun głosowych, wydaje dzwięki jak kot uś1 na 15 tysur, deformacja kośćca, upośledzenie;

- Z. Tarnera- 23 para chromosomów odpowiada za płeć tylko jeden chromosom X tylko u kobiet przyjmuje cechy męskie: mutacje, , nie zawsze upośl umysł, otyłość;

- Z. Klinefertera- występuje tylko u mężczyzn (eunuchowatość) cechy żeńskie, cienki głos, piersi, czasami upośledzenie ale nie zawsze;

• Metaboliczne uszkodzenia- geny które uszkadzają chemię organizmu

- Fenyloketonuria- występuje często 1 na 7 tysur, niezdolność org do przemiany aminokwasu fenyloalaniny, dziecko rodzi się zdrowe pobierana krew z piety, gdy jest choroba dieta uboga w fenyloalatoninę, brak diety może nastąpić śmierć powolna degradacja org;

- Choroba syropu klonowego- brak przemiany aminokwasów, żyją tylko parę miesięcy, rodzi się upośledzone w łonie matki, mocz pachnie syropem;

- Matołectwo lub kretynizm- człowiek niezbyt inteligentny, zaburzenie gruczołu tarczycy i nadprodukcja enzymów, które produkuje tarczyca, ręce dłuższe od nóg, niski wzrost, obniżona ciepłota ciała, upośl głębsze, upartość;

6) Prenatalne i postnatalne przyczyny niepełnosprawności ?

przyczyny prenatalne – warunkujące upośledzenie umysłowe dziecka jeszcze przed jego urodzeniem

przyczyny postnatalne – powodujące upośledzenie umysłowe po urodzeniu (przyczyny dziedziczne i wrodzone)

Do przyczyn dziedzicznych należą czynniki genetyczne, które powodują, że rodzice przekazują nieprawidłowe geny w wyniku czego dziecko w łonie matki nie rozwija się normalnie i w konsekwencji rodzi się z niesprawnością intelektualną. Do najczęstszych przykładów wad dziedzicznych zalicza się: Zespół Downa, chorobę Bourneville’a.

Przyczyny wrodzone, to wszystkie czynniki obejmujące szkodliwe oddziaływania zewnętrzne, wywołujące choroby matki i pośrednio wpływające na uszkodzenie płodu, np. infekcje przedporodowe, choroby zakaźne matki w okresie ciąży.

Do przyczyn postnatalnych, działających po urodzeniu, zaliczyć możemy urazy okołoporodowe i niedotlenienie.

Podstawowe czynniki determinujące w okresie prenatalnym:

- wyposażenie dziedziczne: cechy fizyczne i psychiczne oraz płeć;

- szybki wzrost i rozwój: w tym okresie następuje największy przyrost masy ciała i wzrostu, oraz utrwalają się cechy fizyczne,

- warunki środowiska prenatalnego: korzystny wpływ na rozwój płodu mają warunki stworzone przez matkę i działają one pobudzająco na rozwój cech dziedzicznych, natomiast złe warunki wpływają hamująco, a nawet mogą zakłócić prawidłowy rozwój;

- wpływ ludzi znaczących: postawy członków rodziny.

7) Diagnoza niepełnosprawności i jej warunki ( co to jest , gdzie się dokonuje, orzeczenie)?

Diagnoza- polega na tym, aby dokonać głębokiej analizy zjawiska, oznacza rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości. Diagnoza w pedagog spec ma na celu ustalenie u jednostek z odchyleniami od normy odpowiednich możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój i kompensację, ustalenie skuteczności stosowanych metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia. Diagnoza może odbywać się od urodzenia im głębsza niepełnospr tym łatwiej ją rozpoznać. W pierwszych miesiącach życia niepełnosp głębsza nie pozwala prawidłowo się rozwijać.

Trzy instytucje, które diagnozują: Powiatowa poradnia psychologiczno-pedagogiczna, Powiatowy zespół orzekania o niepełnosprawności, Zakład ubezpieczeń społecznych- orzeka na potrzeby rentowe; Warunki poprawnej diagnozy: diagnoza musi być trafna, wczesna, kompleksowa, zespołowa, funkcjonalna (nie opieramy się na aktach tylko na funkcjonowaniu), otwarta (musi zakładać zmiany pozytywne), tymczasowa (nie na całe życie), powinna określać nie tylko to co jednostka ma uszkodzone ale także to co sprawne. Czynniki utrudniające diagnozę: brak komunikacji, niedożywienie, choroba, lęk przed badaniem , zaburzenia mowy. Wyróżniamy diagnozę: medyczną, psychologiczną , pedagogiczną. Diagnoza funkcjonalna (bardzo ważne!) to diagnoza, która bada jak dziecko funkcjonuje.

Orzeczenie o (stopniu) niepełnosprawności jest prawnym dokumentem potwierdzającym niepełnosprawność, spełniającym wymagania formalne, jakie stawia się osobom w celu korzystania z ulg i uprawnień stwarzanym tej zbiorowości w ramach polityki socjalnej państwa kierowanej do osób niepełnosprawnych. Osoby, które nie posiadają orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, są niepełnosprawnymi z punktu widzenia własnej oceny zdolności do wykonywania podstawowych czynności życiowych, czyli przy zastosowaniu kryterium biologicznego.

Osoba zainteresowana uzyskaniem orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (lub opiekun prawny dziecka do lat 16, który ubiega się o orzeczenie o niepełnosprawności) składa wniosek o ustalenie (stopnia) niepełnosprawności do powiatowego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności. W skład zespołu wchodzą specjaliści z różnych dziedzin, tj. lekarze, psycholodzy, doradcy zawodowi, pracownicy socjalni, pedagodzy i inni specjaliści uznani za niezbędnych do rozpatrzenia indywidualnej sprawy osoby zainteresowanej uzyskaniem orzeczenia.

Orzeczenie: diagnoza, czas- na jaki okres, zalecenie co w najbliższym roku trzeba zrobić np. kształcenie w klasie integracyjnej, nauczanie domowe. Nie podaje się IQ.

8) Konsekwencje z diagnozowania niepełnosprawności i ambiwalencje udzielania pomocy?

Dwa rodzaje konsekwencji diagnozy: konsekwencje zamierzone- uruchamianie procesu terapeutyczno-rewalidacyjnego , aby mu pomóc, rozpocząć rehabilitację, konsekwencje niezamierzone- rozpoczęcie procesu naznaczania, stygmatyzację. Są 3 rodzaje konsekwencji w pojawieniu się dziecka niepełnosprawnego:

- materialne – wiele matek rezygnuje z pracy,

- konsekwencje emocjonalne dla rodziców i członków rodziny – matki mają depresję poporodową, emocjonalne odrzucenie dziecka przez matkę. Kryzys emocjonalny może być i u mężczyzny, rodzeństwo jest zazdrosne, trzeba dziecku starszemu poświęcić więcej czasu. Następuje konflikt pomiędzy rodzeństwem,

- problemy społeczne – sytuacja społeczna rodziny, izolacja dziecka niepełnosprawnego, izolacja rodziny, ponieważ się wstydzą chorego dziecka.

9) Podstawowe zasady i formy rewalidacji w oligofrenopedagogice.

Rewalidacja - to system wychowania, nauczania i terapii dzieci i młodzieży

upośledzonej, to termin odnoszony zwykle do kształcenia i wychowywania dzieci z odchyleniami od normy (upośledzonych umysłowo, niewidomych, głuchych, chorych na padaczkę).

ZASADY PROCESU REWALIDACJI:

1. Zasada akceptacji - zgodnie z nią dziecko upośledzone jest akceptowane jako dziecko, które ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy. Akceptuje się dziecko upośledzone, nie jako dziecko „specjalne”, dziecko z „marginesu społecznego", ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi. Szkoła i społeczeństwo zobowiązane są do wspierania takiego dziecka w rozwoju.

2. Zasada pomocy – mówi, że każde dziecko ma prawo do pomocy w procesie rozwoju ( szczególnie jeżeli chodzi o dzieci upośledzone, które nie są zdolne do osiągania pełni rozwoju bez pomocy specjalnej). Zasada ta ma przede wszystkim na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia.

3. Zasada indywidualizacji - zasadę tę należy rozpatrywać w dwu różnych aspektach:

a) jako zasadę dydaktyczną zmierzającą do dostosowywania procesu nauczania do indywidualnych właściwości dziecka (zasada ortodydaktyki);

b) jako zasadę mającą na uwadze indywidualny cel kształcenia. Według tej zasady jednostka upośledzona ma prawo do rozwoju w zależności od swoistych warunków psychofizycznych. Zakłada ona możliwości optymalnego rozwoju jednostki upośledzonej. Mamy różne rodzaje upośledzenia, a tym samym różne możliwości rozwojowe, dlatego nie można ustalać schematycznych celów wychowania, trzeba natomiast uwzględniać indywidualne warunki dziecka. Dlatego zasada indywidualizacji ma w rewalidacji szczególne znaczenie.

4. Zasada terapii pedagogicznej - terapia pedagogiczna wspiera działania terapeutyczne lekarza lub współdziała z psychoterapeutą, ale także jest terapią prowadzoną niezależnie od innych form leczniczych. Naj¬częściej stosowana jest w przypadkach zaburzeń funkcjonalnych, na tle dewiacji środowisko¬wych i niepowodzeń szkolnych, które szczególnie ostro występują u dzieci z lekkim nie¬dorozwojem intelektualnym (skierowanych do szkoły specjalnej po dłuższym pobycie w szkole normalnej) i u dzieci z różnymi przejawami niedostosowania społecznego.

Terapia pedagogiczna realizowana jest z reguły w 3 fazach:

a) przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia na podstawie badań anamnestycznych osobniczych i środowiskowych możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczych;

b) oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa (udzielanego rodzicom i opiekunom dziecka), zmierzającego do korekty i polepszenia sytuacji wychowawczej, w której dziecko przebywa;

c) stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawową.

5. Zasada współpracy z rodziną - rodzina, w której jest dziecko upośledzone, obarczona jest większym niż normalnie ciężarem materialnym i moralnym. Konieczność zaopiekowania się dzieckiem ogranicza możliwości zarobkowej pracy zawodowej, ponadto dziecko nie spełnia nadziei rodziców, a złe często prognozy rozwoju wpływają źle na atmosferę rodzinną. Rodzice potrzebują więc pomocy ze strony szkoły, a przede wszystkim porady dotyczącej sposobu postępowania z dzieckiem „specjalnej troski". Nauczyciel przez kontakt z rodziną ma możliwość dokładniejszego poznania czynników etiologicznych upośledzenia, a więc lepszego dostosowania metod rewalidacji do potrzeb dziecka. Ukierunkowanie i uzgodnienie postępowania rodziców z działalnością szkoły zapewni większą efektywność pracy pedagogicznej szkoły.

Podstawowe formy rewalidacji/rehabilitacji:

*usprawnianie(rozwijanie zmysłów i narządów, które są najmniej uszkodzone - to w pierwszej kolejności! a później zabieramy się za te zaburzone funkcje, aby to, co nie jest zaburzone pomagało w kompensacji),

*korektura(korygujemy głównie to, co jest zaburzone, np.: okulary, aparaty słuchowe,chodziki, protezy.... Najtrudniejsza jest korektura upośledzonych umysłowo - tylko pośrednio możemy korygować upośledzenie. W tym przypadku istnieje korektura wychowawcza – poprzez tłumaczenie, co jest niewskazane oraz korektura medyczna – estetyczna),

*kompensacja(zastępowanie funkcji uszkodzonej poprzez funkcję, która nie jest uszkodzona lub jest mniej uszkodzona. U osób upośledzonych umysłowo jest to kompensacja bezpośrednia - najmniej zbadana oraz kompensacja poprzez rehabilitację tj. edukacja i wychowanie),

*dynamizacja(motywowanie chorego do pracy i rehabilitacji).

10) Etapy przystosowania rodziców do niepełnosp. dziecka , konsekwencje?

1. Okres szoku.

2. Faza kryzysu emocjonalnego ( rozpaczy, depresji, kryzys w małżeństwie, matka przestaje pracować, zaburzenie struktury rodziny i relacji w rodzinie).

3. Okres pozornego przystosowania się ( rodzina jeździ po specjalistach – konsekwencje materialne rehabilitacja nie jest bezpłatna, zaprzeczanie że dziecko jest niepełnosprawne rodzice wmawiają sobie że ich dziecko jest leniwe, szukanie winnych, izolacja społeczna – społeczeństwo izoluje rodzinę z dzieckiem niepełnosp, samoizolacja).

4. Faza konstruktywnego przystosowania się, właściwe ( pomagamy dziecku, wcielamy w życie rodzinne i w społeczeństwo).

11) Postawy rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego, konsekwencje (połączyć je z konsekwencjami) ?

Cztery typy postaw:

1. Postawa nadmiernej opieki, która może wypływać z głębokiego współczucia dla nieszczęśliwego dziecka albo też z ich własnego przekonania o swoim nieszczęściu. Z postawy tej wynika tendencja do zaspokojenia wszystkich potrzeb dziecka – wtórne upośledzenie, wyręczanie;

2. Postawa nadmiernego obciążenia, występuje gdy rodzice zachęcają swoje upośledzone dziecko do normalnego życia , do osiągania niezależności, minimalizując lub nawet odrzucając istnienie jego upośledzenia i skłaniając je do fizycznego a nawet umysłowego wysiłku przekraczając jego możliwości.

3. Postawa odtrącenia występuje w dwóch formach: - gdy rodzice chłodno i bez skrupułów zaniedbują swoje dziecko nie okazując mu żadnego uczucia, nie troszcząc się o nie. – odtrącenie gdy rodzice okazują się niezdolni do opieki lub dążą do przełamania instynktownego odruchu niechęci do niego.

4. Postawa akceptacji rodzice przyjmują swoje upośledzone dziecko z uczuciem i miłością od samego początku.

12) Za i przeciw w szkole specjalnej (plusy i minusy, jakie powinno się likwidować a jakie nie) ?

Za: - małe klasy- dla głębiej upośl. 6-8 ucz., dla lekko 8-12 ucz., odpowiednie pomoce naukowe, - wykształcona, przygotowana kadra z surdoped. lub oligorenopedag., możliwość poczucia sukcesu, dzieci rozwijają się w swoim środowisku, wśród swoich nie ma naznaczania, - nauczyciele w pełni akceptują i rozumieją dzieci wraz z ich niepełnosprawnością, programy ułożone pod dzieci, “bycie wśród swoich” - najważniejszy punkt!;

Przeciw: - naznaczanie, stugmatyzacja, brak integracji ze zdrowymi dziećmi, mała sieć tych szkół, oderwanie małego dziecka od środowiska rodzinnego (szkoły specjalne z internatem). Wszystko zależy od dziecka i od sytuacji. Co jest lepsze integracja dziecka czy szczęście? U nas jest najważniejsza integracja a nie szczęście dziecka. Szczęście dziecka jest nadrzędnym celem. W Polsce szczęście dziecka nikogo nie obchodzi.

13) Specyfika rewalidacji w oligofrenopedagogice.

Formy pracy z osobami niepełnosprawnymi:

1. Usprawnianie – rozwijanie zmysłów i narządów, które są najmniej uszkodzone w pierwszej kolejności, a następnie te które są bardziej uszkodzone, np. rozwój fizyczny, rozwój poznawczy (pamięć, na spostrzeżenie, np. nowy element w klasie, można trenować myślenoe;

2. korektura:

- korektujemy to co jest zaburzone (na zmysłach wzroku, słuchu, protezy, aparaty);

- korektura wychowacza poprzez wychowanie, np. rozbieranie się w miejscach publicznych;

- korektura medyczna – można operować wzrok, słuch, przeszczep rogówki, kreęgosłup.

3. kompensacja (zastępowanie) zmysłu uszkodzonego lub uszkodzonej funkcji, np. wzroku. Niewidomi mogą zastąpić za pomocą słuchu, dotyku, głusi kompensują za pomocą wzroku.

Kompensacja bezpośrednia jest najmniej zbadaną, trudno ją zmierzyć.

Kompensacja rehabilitacja – dziecko rehabilitujemy, dziecko powinno chcieć, korygujemy cały czas.

4. dynamizacja – motywacja, dziecko musi być zmotywowane.

Rehabilitacja tj, działanie przywracania niesprawności na tyle na ile jest to możliwe.

14) Specyfika dorosłości u osób niepełnosprawnych (łączyć z autonomią).

(potrzeby afirmacji, seksualne)

O seksualności dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną

Seksualność człowieka jest integralnym elementem naszego życia, również życia osób z niepełnosprawnością intelektualną. Jej symptomy, sygnały obserwujemy na co dzień w naszej pracy terapeutycznej. Z oczywistych względów inne problemy z zakresu seksualności człowieka będą występowały u osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym, czy głębokim. Im głębszy stopień niepełnoprawności tym większy problem z realizacją tej sfery życia, dotyczą m.in.:

- kontaktów intymnych damsko – męskich: na różnym etapie/ poziomie intymności w relacjach koleżeńskich pomiędzy samymi osobami niepełnosprawnymi;

- kontaktów intymnych damsko – męskich: na różnym etapie/ poziomie intymności w relacjach poza ośrodkiem, również z osobami w tzw. normie intelektualnej;

- tworzenie wyimaginowanego świata, a w nim fikcyjnych postaci (często ze świata bajki), opowiadanie o nim, budowanie własnego życia na nierealnych poziomach;

- skracanie dystansu w relacjach z druga osobą (niekoniecznie innej płci);

- postrzeganie prostych gestów sympatii, życzliwości czy zainteresowania jako „deklaracji” miłości, przywiązania;

- zachowań agresywnych i autoagresywnych (nie wszystkie zachowania agresywne mają swoje źródło w seksualności człowieka, ale z całą pewnością wiele spośród nich jest tą sferą życia człowieka ściśle związanych);

- masturbacji (głównie obserwowanej u osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym i głębokim oraz u osób z autyzmem, u których masturbacja może mieć charakter permanentnych, natrętnych zachowań);

Każdy problem wymaga indywidualnego podejścia i trudno jest go usystematyzować. Tak jak w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, czy umiarkowanym można mówić o prowadzeniu zajęć psychoedukacyjnych, tak w przypadku osób upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym, czy głębokim z oczywistych względów nie jest to możliwe.

15) Problemy autonomii u osób niepełnosprawnych.

Niepełnosprawny powinien mieć autonomię, tak aby umiał wybierać, dać im prawo do wyboru, dać taką autonomię, aby mogli spożytkować. Uczyć ich autonomii, np. pójście na pocztę, aby wysłać list. Należy dawać i uczyć. Niepełnosprawny może być wolny. Trzeba ich przygotować,do sprawnego poruszania się w ich miejscu zamieszkania. Nie powinno się ich ograniczać należy szukać kompromisu, uczyć korzystać z autonomii, dawkowac.

16) Zasady przyznawania rent, zasiłków pielęgnacyjnych, rent socjalnych (komu przysługuje renta i zasiłek)?

Renta socjalna jest świadczeniem, którego przyznanie jest uzależnione od zamieszkania osoby uprawnionej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do renty socjalnej przysługuje:

- osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

- cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na osiedlenie się lub status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej.

- renta socjalna przysługuje osobie, która jest pełnoletnia oraz całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

a) przed ukończeniem 18 roku życia,

b)w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia,

c) w trakcie studiów doktoranckich,

d) renta socjalna może być przyznana osobie, która ma ukończone 18 lat.

Ustawa o rencie socjalnej nie ogranicza możliwości przyznania renty socjalnej tylko do przypadku, w którym osoba ubiegająca się o jej przyznanie stała się całkowicie niezdolna do pracy przed ukończeniem wieku 18 lat albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, lecz przed ukończeniem 25 lat życia lub w trakcie studiów doktoranckich.

Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje:

- niepełnosprawnemu dziecku;

- osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

- osobie, która ukończyła 75 lat.

- zasiłek pielęgnacyjny przysługuje ponadto osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia, legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia.

Prawo do zasiłku pielęgnacyjnego dla osoby uprawnionej ustala się na czas nieokreślony. Jednak w przypadku orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, które zostało wydane na czas określony, prawo do zasiłku przysługuje właśnie na ten orzeczony okres. Prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia. Osoba, która uzyska kolejne orzeczenie może starać się o kontynuowanie wypłaty zasiłku pielęgnacyjnego.

17) Opisz, omów wybraną formę terapii z dzieckiem niepełnosprawnym (wystarczy opracować jedną formę).

np. METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE

Kategorie ruchu w metodzie W. Sherborne oraz ich opis

1. Ruch prowadzący do poznania własnego ciała.

Ruchy należące do tej kategorii pozwalają na stopniowe poznanie poszczególnych części ciała, co stanowi sprawę kluczową. Szczególne znaczenie mają stopy, kolana, nogi, biodra, gdyż na nich opiera się ciężar ciała oraz stanowią one łącznik między człowiekiem a podłożem ziemią, podłogą. Kontrola nad ruchami tych części ciała to gwarant utrzymania równowagi. Poznanie własnego ciała i kontrola nad jego ruchami prowadzi do ukształtowania się własnej tożsamości:wyodrębnienia własnego "ja" od otoczenia "nie-ja".

2. Ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym.

Celem tej kategorii ruchu jest wykształcenie orientacji w przestrzeni, aby na tej podstawie mógł wytworzyć się związek między człowiekiem a otoczeniem, a w rezultacie poczucie swobody pacjenta w przestrzeni bez lęku, zagrożenia itp. Kategorie 1 i 2 występują równolegle i są ze sobą w ścisłym związku w czasie zajęć.

3. Ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem

Zasadniczym celem czynności ruchowych tej kategorii jest zachęcanie uczestników zajęć do nawiązania pozytywnych i znaczących kontaktów zinnymi osobami, opartych na wzajemnym poznaniu i zrozumieniu potrzeb partnera oraz na wzajemnym zaufaniu.

Ze względu na typ ruchu R. Laban klasyfikuje związki międzyludzkie jako:

a) Ruch "z" (with).

b) Ćwiczenia ruchowe, w których 1 partner jest bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego.

c) Ruch "przeciwko" (against).

Ćwiczenia ruchowe, których celem jest uświadamianie uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem bez elementów agresji. Z tego powodu nie wskazane jest pobudzanie do przyjmowania postaw konkurencyjności, wyłanianie zwycięzców i pokonanych. Musi nastąpić zamiana ról z aktywnej (atakujący) na bierną (broniący się) i odwrotnie. Ćwiczenia ta umożliwiają wyładowanie nagromadzonych napięć nerwowych

d) Ruch "razem" (shared).

Ćwiczenia ruchowe, które wymagają jednakowego zaangażowania partnerów i prowadzą one do wytworzenia harmonii i równowagi. Warunkiem osiągnięcia sukcesu w tym zakresie jest wzajemne zaufanie, zrozumienie, współpraca i równy wkład fizyczny.

4. Ruch prowadzący do współdziałania w grupie.

Różnica w porównaniu z opisanymi powyżej ćwiczeniami dotyczy liczebności uczestników. Jest ona większa - najpierw ćwiczenia wykonuje

się w trójkach, a potem z całą grupą W ćwiczeniach ruchowych "z" 2 osoby mogą zajmować się trzecią. W ćwiczeniach "przeciwko" kilka osób jednocześnie atakuje jedną, co stosuje się w sytuacjach, gdy jeden z członków grupy jest silniejszy lub cięższy niż pozostali. W ćwiczeniach "razem" współdziała kilka osób.

5. Ruch kreatywny

Ruch ten jest spontaniczny, kreatywny i swobodny - np. taniec wyzwolony. Ma pomóc w sposób twórczy wyrazić "siebie".

Geneza metody Ruchu Rozwijającego

Prekursorem metody Weroniki Sherborne był Rudolf von Laban, który jako pierwszy podjął obiektywne obserwacje naturalnych możliwości ruchowych człowieka i ujął je w specjalne skale ruchowe. Wg. tego autora ze względu na budowę ciała ludzkiego i sposób wykorzystania przestrzeni cechą ruchu jest trójwymiarowość wedle osi: przód - tył, w prawo - wlewo, góra - dół. Bardziej złożone ruchy człowieka opisuje się też w trzech płaszczyznach: drzwiowej, stołowej i poprzecznej. Połączenie tych podstawowych elementów ruchu człowieka tworzy bryłę geometryczną tj. sześcian - w tym uproszczonym modelu przestrzennym człowieka mieszczą się wszystkie zasadnicze możliwości ruchowe człowieka. Wnikliwsza analiza ruchów ludzkich umożliwia dalszą rozbudowę modelu przestrzennego do dwudziestościanu - bryły najbardziej zbliżonej do kuli. Oddaje on wszystkie możliwości ruchowe człowieka – tancerza. W. Sherborne jest uczennicą i kontynuatorką teorii Labana a zarazem twórczynią własnej metody pracy z dziećmi znanej w Wielkiej Brytanii jako Developmental Movement (Ruch Rozwijający).

Założenia metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

Nazwa metody "Ruch Rozwijający" wyraża główną ideę metody tj. posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. System ćwiczeń w tej metodzie wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi tj. z tzw. baraszkowania.

Podstawowe założenia metody to rozwijanie ruchem trzech aspektów:

1. świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,

2. świadomości przestrzeni i działania w niej,

3. dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego

kontaktu.

Wykorzystanie metody w pracy z dziećmi

Metodę stosuje się w Polsce w pracy z następującymi grupami dzieci:

- upośledzonymi umysłowo,

- autystycznymi,

- z mózgowym porażeniem dziecięcym,

- z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,

- z niekorzystnych środowisk wychowawczych, np. domów dziecka, rodzin

dysfunkcyjnych

- głuchymi i niewidomymi.

Metoda ta bywa wykorzystywana jako wstępny etap do innych zajęć terapeutycznych. np. dla dzieci mających trudności w czytaniu i pisaniu lub jako część programu terapii psychologiczno - logopedycznej dzieci jąkających się lub psychoterapii dzieci nerwicowych.

Organizacja ćwiczeń i grup zajęciowych

Metodę można stosować indywidualnie - z jednym dzieckiem lub grupowo. Preferowane są jednak zajęcia grupowe, gdyż zapewniają one dziecku lepszy kontakt z dorosłymi lub innymi dziećmi. Liczebność grupy: 6-14 dzieci. Wiek uczestników: nieograniczony, zarówno osoby dorosłe jak i dzieci. W instytucjach opiekuńczo-wychowawczych w zajęciach brać powinien udział cały personel.

Zajęcia muszą odbywać się systematycznie, minimum raz w tygodniu, czas trwania 1 spotkania - około godziny. Początkowo zajęcia mogą być krótsze (20-30 minut) zależnie od samopoczucia i możliwości dzieci. Należy zapewnić odpowiednie warunki lokalowe: przestrzeń, odpowiednie podłoże (najlepiej parkiet), świeże powietrze. Nie potrzeba żadnych urządzeń lub pomocy do ćwiczeń. Najlepszym przyrządem dydaktycznym dla dziecka jest ciało dorosłego. Czasami potrzebne są materace lub koce np. gdy dzieci mają znaczne kalectwo fizyczne. Ćwiczyć należy boso, bo zapewnia to najlepszy kontakt z podłogą. Prowadzeniem grupy powinny zajmować się 2 osoby (przeszkoleni terapeuci).

Lista cech, które powinien posiadać człowiek mający zamiar zostaćpsychoterapeutą, pracującym metodą Ruchu Rozwijającego

1. Nieprzeciętna sprawność intelektualna oraz krytycyzm.

2. Samodzielność, obrotność i wielostronność.

3. Żywe i nienasycone zainteresowanie (samouk).

4. Zainteresowanie ludźmi jako osobami, a nie jako materiałem do manipulowania; szacunek dla integralności drugiej osoby.

5. Wgląd we własne cechy osobowości, poczucie humoru.

6. Wrażliwość wobec wielorakości różnych oczekiwań ludzkich.

7. Tolerancja; postawa pozbawiona zarozumiałości.

8. Zdolność do przyjęcia nastawienia terapeutycznego, zdolność do tworzenia serdecznych i aktywnych stosunków z innymi.

9. Pilność, metodyczny styl pracy; zdolność znoszenia nacisków.

10. Przyjmowanie odpowiedzialności.

11. Takt i gotowość do współpracy.

12. Prawość, samodyscyplina i stanowczość.

13. Subtelne wyczucie wartości etycznych.

14. Szerokie "zaplecze kulturalne" (człowiek wykształcony).

15. Duże zainteresowanie psychologią, szczególnie jej aspektami

klinicznymi.

Korzyści płynące ze stosowania metody W. Sherborne:

- Daje pozytywne odczucie w kontakcie z innym człowiekiem.

- Wyzwala swobodę zachowań i naturalność.

- Daje okazję do rozładowania energii.

- Jest próbą pokonania własnych zahamowań wynikających z uprzednich

doświadczeń

- Daje radość.

- Wyzwala zaangażowanie.

- Daje możliwość zaspokojenia własnych potrzeb.

- Daje pewność siebie.

- Daje możliwość poczucia się w innej roli niż na co dzień.

- Zbliża do siebie uczestników zajęć.

- Daje radość z działania w grupie.

- Przyjemność dawania innym radości.

- Daje okazję do wspomnień, przypomnienia sobie zdarzeń z dzieciństwa.

- Daje okazję do bliskiego kontaktu fizycznego bez uruchamiania sfery

seksualnej.

- Daje poczucie partnerstwa.

- Możliwość odczuwania przyjemnych doznań płynących z własnego

ciała.

- Nie jest ograniczona wiekiem uczestników.

18) Opisz klasę integracyjną ( co w tej klasie jest, wady i zalety)?

Klasy integracyjne dają możliwość wspólnego kształcenia się dzieci niepełnosprawnych z dziećmi zdrowymi.

• Zespoły klasowe liczą od 15 do 20 uczniów, w tym 3 do 5 uczniów niepełnospraw.

• Dzieci niepełnosprawne, które chcą uczyć się w klasie integracyjnej, muszą przejść badanie w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i uzyskać pozytywną opinię psychologa zezwalającą na uczenie się w klasie integracyjnej. Do takich klas kierowane są: dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, nadpobudliwe psychoruchowo, niedowidzące i niedosłyszące, dzieci z autyzmem, niesprawne ruchowo, przewlekle chore.

• W klasach integracyjnych pracuje dwóch nauczycieli: nauczyciel wiodący (nauczyciel przedmiotu) oraz nauczyciel ze specjalnym przygotowaniem (pedagog specjalny). Aby osiągnąć główny cel nauczania i wychowania, jakim jest usprawnianie niezaburzonych funkcji fizycznych i psychicznych, korygowanie nieprawidłowości rozwojowych i rozwijanie uzdolnień uczniów, wszyscy nauczyciele nauczający w klasach integracyjnych posiadają specjalistyczne przygotowanie, bowiem obok wykształcenia z zakresu nauczania wczesnoszkolnego posiadają przygotowanie z zakresu oligofrenopedagogiki, surdopedagogiki, terapii pedagogicznej i logopedii.

• W klasie integracyjnej realizowany jest takim sam program nauczania szkoły maso- wej, jak w każdej innej, równoległej klasie. W przypadku dzieci niepełnosprawnych rozkład tego programu jest odpowiednio przygotowany oraz na bieżąco modyfikowany przez pedagoga specjalnego.

Zalety integracji:

- poznawanie nowych kolegów,

- uczenie się tolerancji i empatii,

- większa łatwość w zdobywaniu wiedzy,

- budowanie wiary w siebie i zespół,

- poczucie odpowiedzialności za siebie i innych oraz efekty wspólnie podejmowanych działań,

- zaspokojenie takich potrzeb jak- uznanie, bezpieczeństwo, dzielenie się sukcesami,

- udzielanie porad dla rodziców,

- ułatwiony dostęp do zajęć korekcyjno- kompensacyjnych,

- mała liczba uczniów w klasie,

- dzieci niepełnosprawne odnajdują w klasie integracyjnej równowagę psychiczną, pokonują lęk przed nowym środowiskiem, dowiadują się, że kalectwo nie dyskryminuje, ani nie stawia na uprzywilejowanej pozycji,

- przygotowuje dzieci do życia w normalnym świecie,

- aktywnie uczestniczą w zabawach i zajęciach jak sprawni koledzy,

- stawiane im wymagania zmuszają je do mobilizacji i kształtują realny obraz samego siebie,

- poszerza zainteresowania, rozwija mowę i wyobraźnię,

- dzieci zdrowe uczą się akceptować odmienność upośledzonych i pozbywają się strachu i obcości przed dziećmi kalekimi,

- tolerancja wobec innych zachowań np. odmawianie pracy, agresja,

- odpowiedzialność za niepełnosprawnych kolegów,

Wady integracji:

- dzieci uświadamiają sobie swoja inność,

- Nieuzasadnione są uprzedzenia dzieci zdrowych i ich rodziców,

- po zajęciach szkolnych zwykle są zapominane przez kolegów, rzadko zapraszane na urodziny.

19) Co to jest edukacja inkluzywna (nauczanie włączające)?

Założenia edukacji włączającej zostały przyjęte podczas Światowej Konferencji "Specjalne Potrzeby Edukacyjne: Dostęp i Jakość". W roku 2000 przeformułowało ją Światowe Forum Edukacyjne. Idea edukacji włączającej nawiązuje do zasady wyrównywania szans osób z niepełnosprawnością. Głosi równość wszystkich jednostek. Równe prawa do uczestnictwa i rozwoju. UNESCO podkreśla, iż edukacja włączająca jest rozwiązaniem optymalnym dla systemu szkolnictwa. Wychodzi naprzeciw potrzebom wszystkich uczniów.

20) Normalizacja i integracja.

Bez normalizacji nie ma integracji Normalizacja jest obowiązkiem społeczeństwa wobec niepełnosprawnych.

Integracja włączenie osób niepełnosprawnych do społeczeństwa na równych prawach, jeżeli oni mają na to ochotę. Granicę wyznaczają osoby, które biorą w nich udział.

Integracja społeczna wiąże się z normalizacją.

I. Są trzy poziomy integracji społecznej:

- instytucjonalny decyduje o tym czy integracja istnieje na poziomie instytucji (dot. instytucji edukacyjnej),

- integracja interpersonalna – chodzi o kontakty pomiędzy sprawnymi a niepełnosprawnymi,

- integracja psychiczna – oznacza poziom akceptacji niepełnosprawnych w społeczeństwie (najwyższy poziom).

II. Integracja szkolna: szkoły specjalne. Kiedyś były w Polsce klasy specjalne w szkołach masowych dla dzieci z lekkim upośledzeniem. Na dzień dzisiejszy są klasy integracyjne (w klasie może być do 20 dzieci, od 3-5 niepełnosprawnych, tylko). Im bardziej zróżnicowane zróżnicowane upośledzenie jest mniej uczni. 1 nauczyciel jest wspomagający.

III. Integracja inkluzywna – dzieci trafiają do masówek, np. 29 osób + 1 dziecko niepełnosprawne. Prawdziwa integracja jest droga, ma podłoże ekonomiczne.

Koncepcja normalizacji powstała od parlamentarzysty duńskiego Mikelsena. Stwierdził, że ludzie niepełnosprawni żyją w strasznych warunkach i to właściwie on jako pierwszy stworzył pojęcie normalizacji. To są działania zmierzające do grupy ludzi niepełnosprawnych, by mogły one w niej normalnie żyć. Dla ludzi niepełnosprawnych musi być zachowana indywidualność

I. Zasady normalizacji mieszkalnictwa dla osób niepełnosprawnych:

- warunki wewnętrzne – standarty zamieszkania nie gorsze niż u osób pełnosprawnych

np. pokoje 2 os., łazienki przy pokojach, wspólny pokój dzienny, prywatna strefa w pokoju 2-osobowym, aby pokój był podzielony na 2 części, aby każdy miał swoją część pokoju, może panować dysharmonia. Musi być podział na stefy;

- strefa zewnętrzna budynku – lokalizacja budynku nie może być poza granicami miasta. Powinna być w centrach, gdzie mieszkają ludzie i w bezpiecznym miejscu. Ważna jest lokalizacja z dojazdem. Bardzo ważny jest charakter budynku. Nie może to być nienormalny budynek, np. szkolny lub o charakterze szpitalnym. Opymalnym miejscem dla osoby niepełnosprawnej byłoby mieszkanie samodzielne, ale nie może mieszkać samodzielnie z trzech powodów:

a) niezaradność, może nie dać rady, może zamieszkać w parze, bądź przy wsparciu, np. 1x lub 2x w tygodniu;

b) samotność – cześć z osób niepełnosprawnych jest samotna;

c) uzależnienia – są osoby bardzo podatne na uzależnienia, np. od telewizji, od alkoholu, od seksu.

Grupa mieszkalna: 8-9 osób w grupie, udaje się zrobić klimat rodzinny. Są to grupy dla osób niepełnosprawnych, którzy nie są w stanie zamieszkać samodzielnie. Wychowaca może przychodzić codziennie, sprawdzać, rozmawiać o ich problemach (2-3 godz.). Osoby niepełnosprawni sami przygotowują posiłki. W Polsce nie ma grup mieszkalnych.

II. Zasada normalizacji obszaru pracy:

- każda osoba niepełnosprawna powinna wykonywać pracę produkcyjną;

- mniej godzin pracy;

- więcej urlopu;

- możliwość korzystania z rehabilitacj;

- rynek otwarty – wsparcie PEFRON-u, zakłady pracy chronionej;

- praca wspomagana z trenerem bądż z opiekunem – narazie jest w “powijakach”;

- WTZ – jako forma przygotowująca osoby niepełnosprawne do pracy;

- prace sezonowe na wsi;

“Nic tak dobrze nie rehabilituje człowieka niepełnosprawnego jak zajęcie produkcyjne”.

III obszar normalizacji:

- spędzanie czasu wolnego, aby oferta była zbliżona do oferty osób sprawnych umysłowo, np. wycieczki, kręgle, chodzenie po centrach handlowych.

Pyt. 9 cd.

Dalsza część pytania 9 czyli: Zasady rewalidacji/rehabilitacji:

* zasada personalizacji czyli podmiotowości (z każdym upośledzonym pracujemy jak z człowiekiem a nie przedmiotem naszych działań)

* zasada wczesnej interwencji i diagnozy (im wcześniej, tym lepiej...)

* zasada normalizacji warunków i działań rewalidacyjnych

* zasada odpowiedzialności (nasze działanie może pociągnąć wiele konsekwencji - wiąże się to z dużą odpowiedzialnością)

* zasada indywidualizacji

* zasada wielospecjalistycznego podejścia i współpracy z rodziną

(wspólne działanie w porozumieniu)

* zasada poszerzania autonomii (prawo do intymności i dokonywania wyborów)

* zasada pomocniczości( pomagamy, wspieramy, ale nie wyręczamy!)

* zasada akceptacji

* zasada terapii pedagogicznej (na początku poznajemy, diagnozujemy, adopiero później pracujemy z chorym)

To były zasady wg Lipkowskiego i Dykcika - zbiłam je w jedno....