POLSKA ŚRODKOWA
Polska Środkowa- region stosunkowo młody, nowy. Został w pewien sposób wyrwany z regionów sąsiadujących- Wielkopolski, Małopolski, Mazowsza, Śląska. Jego genezę można wiązać z rozwojem Łodzi.
Łódź nie jest miastem młodym, uzyskała prawa miejskie w 1423, zatem w XVw. Praktycznie Łódź jest jednak postrzegana w XIXw. zdarza się że ludzie za granicą nie wiedzą gdzie leży Łódź, mimo że po drugiej wojnie światowej nadal pełniła ważne funkcje. Łódź nie była znaczącym miastem w okresie przedfeudalnym, przedkapitalistycznym. W okresie międzywojennym po raz pierwszy Łódź została stolicą nowo utworzonego województwa, można mówić od tego czasu o początku regionu łódzkiego.
Region powstał w wyniku rozszerzających się wpływów, zagarniania przez coraz szersze oddziaływanie coraz dalszych obszarów. Zjawisko to powodowało odrywanie kolejnych obszarów dookoła. Przez ten fakt region Polski Środkowej jest nieuświadamiany społecznie.
Istniały propozycje ustanowienia województwa łódzkiego pod nazwą województwa środkowopolskiego, lub Polski środkowej (Suliborski). Byłby to pewien gest w stosunku do pozostałych obszarów województwa (WielkoPolska, MałoPolska) co ułatwiłoby zlokalizowanie województwa. Łódzcy historycy używali już pojęcia Środkowopolska przed IIwś. (1929).
1. Pojęcie regionu społ-gosp.-
określony fragment przestrzeni fizycznej, obszar który jest wewnętrznie do siebie podobny, albo przynajmniej powiązania społeczne i gospodarcze ma bardziej dośrodkowe niż odśrodkowe, i różni się od innych obszarów. Region ma jakieś granice. Region zdobył sławę dzięki geografii, mówiło się najwcześniej o regionach geograficznych. Nikt nie kwestionuje tego faktu, potwierdza to powstanie już w starożytności geografii regionalnej, która zajmuje się pewnymi obszarami. Z geografii termin region przeszło do innych nauk.
a. Pojęcie regionu
przyrodnicze- regiony wyróżniane ze względu na rozmieszczenie przyrody ożywionej
administracyjne- administracja terenowa, podziały administracyjne państw, kontynentów
gospodarcze- np. okręgi przemysłowe, miasta
historyczne- druga dyscyplina poza geografią w predyspozycjach zajmowania się regionami. Obszary które przez dłuższy czas są we wspólnocie administracyjnej, w rezultacie podlegają określonej władzy np. króla i funkcjonują jako organizmy społeczno polityczne. Wązny czynnik to tożsamość i świadomość społeczna
etniczne- związane z występowaniem grup społecznych, tzw. etnosy, wyróżniane w związku z namacalnymi cechami społeczności, gwara kaszubska, język śląski itd.
społeczne- regiony socjologiczne, bardzo bliskie regionom gospodarczym lub historycznym, związane z poczuciem przynależności do danej grupy, związków o charakterze funkcjonalnym, np. mieszkańcy Łodzi (brak specyficznych wyróżników kulturowych)
b. Krajobraz przyrodniczy, kulturowy (odrębność kulturowa) i świadomość społeczna-
podstawowe wyznaczniki regionu.
c. Regionalizm- odwołuje się do cech kulturowych danego regionu. Nie tylko związane z kulturą materialną ale także duchową. Regionalizm może przybierać formy pewnych struktur. Regionalne stowarzyszenia za cel stawiają sobie podtrzymywanie tradycji na danym regionie. Termin możemy odnieść do aspektów przyrodniczych, kulturowych i społecznych.
Np. Kaszubi chcą swojego języka pisanego. Śląsk- stowarzyszenie Autonomii Śląska- ma za cel uzyskanie autonomii, regionu częściowo niezależnego od władzy centralnej- posiadał autonomię przed 2wś.
W okresie ostatnich 20lat ruchy regionalistyczne uległy znacznemu nasileniu, prawdopodobnie politycznie stymulowane. W ich wyniku region stał się jedną z podstawowych kategorii w koncepcji zjednoczonej Europy. Europa zjednoczonych regionów wygrała z ideą Europy zjednoczonych ojczyzn. Europa zjednoczonych regionów jest europą małych ojczyzn, regionów.
Polska nie jest krajem silnie zarysowujących się regionów, za wyjątkiem Śląska.
Ruchy regionalne odżyły przy rozwoju kultury, gospodarki globalnej, regiony przy napływie obcych wartościach silniej się temu przeciwstawiały. Narastanie tych procesów działo się też przez uniwersalizm- zakładamy te same ciuchy, czytamy, oglądamy to samo. Uniwersalizm Globalizm
d. Polityka regionalna Europy. Euroregiony:
1991- Nysa, 1993- Sprewa, Nysa, Bóbr, 1993- ProEuropa Viadrina, 1995- Pomerania, 1996- Glacensis, 1997- Pradziad, 1998- Silesia, 1998- Śląsk Cieszyński, 1994- Tatry, 1995- Bug, 1997- Niemen, 1998- Bałtyk. Wszystkie powstały na pograniczach Polski.
Istota regionu Polski Środkowej-
sens istnienia regionu Polski Środkowej (woj. łódzkiego) można uzasadnić
położeniem geograficznym
indywidualnością cech przyrodniczych- krajobrazów naturalnych
przeszłość historyczna terytorium regionu
specyfiką rozwoju i współczesnymi cechami gospodarczymi- pod wpływem miasta centralnego, pozostałe też zostały miastami przemysłowymi, z podobną branżą- przemysł lekki. Współczesne cechy gospodarcze, to odwrócenie się, zmiana charakteru, od gospodarki przemysłowej do gospodarki usługowej. W większości ujemne wskaźniki rozwoju gospodarczego.
zróżnicowaniem społeczno-kulturowym mieszkańców- można rozpatrywać w różnych warstwach- np. kultury materialnej, językowej (w łódzkim mówi się najlepszą polszczyzną). To zróżnicowanie wywodzi się również z racji bycia obszarem stykowym, gdzie mieszały się wpływy okolicznych regionów.
Region łódzki powstał na słabiej rozwiniętych gospodarczo peryferiach wielkich regionów historycznych, przez silne oddziaływanie Łodzi.
Położenie woj. łódzkiego:
Położenie fizycznogeograficzne- centralna Polska. Województwo Łódzkie jest wyjątkowe stolica jako duże miasto nie leży nad rzeką. Zarówno Warta, Pilica i Bzura płyną na peryferiach regionu. Obejmuje kilka makroregionów fizycznogeograficznych według Kondrackiego.
WYKŁAD 2
Przyroda nieożywiona
- wyżynny półwysep o przebiegu południkowym jako człon
- zarys poziomicy 200 m npm.
- dział wodny I rzędu
- doliny większych rzek: Warty. Pilicy, Bzury, na obrzeżach regionu
- osadnictwo prehistoryczne w dolinach, na wysoczyznach obszary puszczańskie (Łódź jako przykład)
Przyroda żywa
- strefa pograniczna i przejściowa zbiorowisk roślinnych
- granice równoleżnikowe między wyżynami a nizinami (okolice Zgierza, Łodzi, Brzezi):
a. Jodły, buku, śweirka w okolicach Łodzi
b. Lipy szerokolistnej na południu
- Granice południkowe między Wartą a Pilicą
a. grąd środkowoeuropejski
b. grąd subkontynentalny- na wschód od Pilicy
- region o najniższej lesistości w Polsce
- wielkie miasto i węzły komunikacyjne- wnikanie 9 zadamawianie się obcych gatunków ze wszystkich roślin (np. Palmiarnia), rośliny egzotyczne, synantropijne
- obecność roślin synantropijnych- towarzyszących człowiekowi
- Lasy: sosnowe, grabowo-lipowo-dębowe (grądy), olszowe (w dolinach rzecznych), jodłowe (na S), nawet modrzewiowe (pojedyncze okazy)
Położenie- w środku Polski (geometryczny środek Łodzi- Piątek). Charakterystycznym jest to że centrum regionu przebiega półwysep wyżynny który wciska się w cały potok nizin środkowopolskich. Zwieńczeniem tego półwyspu jest Łódź. Czasem ten region nazywamy garbem łódzkim. Najwyższy punkt tego półwyspu znajduje się w Dąbrowie niedaleko Łodzi- 283 mnpm. Pośrodku półwyspu przechodzi dział pierwszego rzędu dzielący dorzecze Warty i Wisły. Na obrzeżach w takim razie znajdują się sieci dolin rzecznych o przebiegu południkowym i równoleżnikowym. Granice.
Północne stoki wyżyn Polski- linia Wieluń, Radomsko, Przedbórz- Pd granica
Na wschodzie- dolina Pilicy i Rawki
Na zachodzie- dolina Warty
Na północy- pradolina warszawsko- berlińska z Bzurą, lub zasięg ostatniego zlodowacenia fazy leszczyńskiej (linia Gostynin-Gębin-Kłodawa)
Osadnictwo dośrodkowe- od dolin rzecznych w głąb garbu.
Mała lesistość- dawne woj. płockie najbardziej wylesionym. Wynika to nie tylko z czynników historycznych, ale też wykorzystywania drewna dla przemysłu
Wszystkie regiony fizycznogeograficzne
Park źródliska jest granicą Mazowsza i Wielkopolski (przechodzenie tamtędy działu wodnego).
Sieć hydrograficzna:
Wywodzi się z fazy kataglacjalnej zlodowacenia Warty (kontakt wód proglacjalnych i rzecznych)
Odzwierciedla predyspozycje podłoża
Geneza sieci rzecznej nawiązuje do geologii. Lądolód warciański ustąpił. Masy lodowcowe się topiły, na szlaku odpływu tych wód utworzyły się doliny rzeczne. Drugi aspekt to uwarunkowanie tektoniczne. Jeżeli w podłożu było obniżenie, rynna przedpleistoceńska, to właśnie tam ukształtowała się sieć rzeczna.
Dwa kierunki odpływu rzecznego
a. południkowy, równoleżnikowy
b. skośny (NW-SE) wynika właśnie z odpływów rzecznych, nawiązuje do jednostek tektonicznych drugiego rzędu
Główne rzeki to Bzura, Pilica i Warta- na obrzeżach, rzeki II rzędu.
W centrum regionu znajduje się węzeł hydrograficzny.
We wsi Dąbrowa, najwyższe wzniesienie to Moskuliki 284,1 mnpm. Jest to węzeł hydrograficzny między Bzurą, Pilicą i Nerem- odśrodkowy system odpływu rzecznego (radialny, decentryczny, odśrodkowy układ sieci rzecznej).
Trzeba opisać rzeki regionu- Widawka, Luciąża i większe.
Większa część Łodzi należy do dorzecza Odry, reszta do dorzecza Wisły. Wielkie systemy rzeczne królują na obrzeżach regionu.
Brak jezior naturalnych, tylko w starorzeczach małe, ewentualnie przez bobry. Zbiorniki sztuczne- Sulejowski i Jeziorsko. Mniejsze w Czarnocinie, Cieszanowice, Głownie.
Reżim wodny
Zmienność przepływów i odpływów uwarunkowane klimatycznie i przez antropopresję (zj, krasowe, zrzuty ścieków, odkrywkowa eksploatacja kopalin). Największą ilość wody dostarczają roztopy wiosenne i opady latem. W półroczu letnim 40%, w zimowym 60%. Najwyższe odpływy w II/III w systemie Odry, w III/IV w systemie Wisły. Uwarunkowane pochodem wiosny. Drugorzędna kulminacja w VII- burzowe, nawalne deszcze, związane z chłodnym frontem.
Najniższe odpływy w IX- przedłużenie niżówek letnich.
Duże różnice w zlewniach o małych zdolnościach retencyjnych, małe różnice dla rzek tranzytowych i w obszarach krasowych.
Stan czystości wód: najwięcej II klasy i pozaklasowe. Najbardziej zanieczyszczone: (tzw. Kanały) Bzura, Moszczenica, Ochnia, Słudwia, Rawka, Skierniewka, Warta, Pichna, Ner, Nieciecz, Pilica. Największy odpływ ma Warta, druga Pilica.
Łódź ma podobno najczystszą wodę wśród dużych miast.
Klimat
Dzielnice klimatyczne według Gumińskiego.
Jedność cyrkulacyjna i radiacyjna. Promieniowanie zróżnicowane w ciągu roku, średnio 2 MJ/m2, najwięcej w czerwcu- 19 MJ/m2 w ciągu doby. Ujemny bilans promieniowania od XI do II, dodatni II-XI, największe przychody ciepła 10MJ/m2.
Zachmurzenie- maksymalne w zimie- 7,5 st, najmniejsze w sierpniu- 5,5. Dni pogodnych w ciągu roku- 35-40, 140 dni w roku pochmurnych, 1460-1680 godzin słonecznych (33-37% usłonecznienia całkowitego)
Cyrkulacja: niewielka rozciągłość geograficzna i względnie małe zróżnicowanie klimatyczne- brak barier orograficznych. Zimą dominuje cyrkulacja zachodnia cyklonalnej z wędrującymi niżami znad Atlantyku (duża zmienność ciśnienia i zmienność typów pogody) latem typ zachodni antycyklonalny jako następstwo aktywizacji wyżu azorskiego oraz typ cyrkulacji wschodniej wyżowej.
44% Ppm, Ppk 38%, PA 10%(wiosną- do 15 maja- Zimna Zośka), kilka % PZ (jesienią)
Warunki termiczne
7,6-8st C średnia temp. roku
9,4st C najwyższa w 1989, najniższa 5,4st C w 1940
-8,1st C najsurowsza zima 1962/1963, najłagodniejsza zima 2,2st C (1989/90)
2-3 dni b. mroźnych (poniżej -10st C)
125dni z temp. poniżej zera
40dni poniżej 0st C
34-37dni gorących powyżej 25st C (5-6 pow. 30st C)
ostre fale mrozu w marcu i kwietniu jako osobliwość klimatu
Opady
opady w ostatnich 100 lat nie zmieniła się wielkość opadów
500-550mm na północy
600mm na południu
156dni z opadem, ale tylko w ciągu 100dni suma jest wyższa niż 1mm (1l/m2)
opady śnieżne 40-45dni
20dni z burzą
2-3razy grad
2-4razy szadź
1-2razy gołoledź
50-70dni pokrywa śnieżna (od 10 X do III)
8 pór roku: zima, przedwiośnie, przedlecie, lato, polecie, jesień, przedzimie
Narysuj izohietę 600mm-dokładnie po izohipsie 200mnpm.
Najwyższy opad- Lubień- 211,4 mm (1/3 roku)
Dominuje wiatr zachodni.
Gleby
Brak I klasy, drugiej tylko 1%, klasa 5 i 6 i pod zalesienie 45%. Bardzo słabo przy małym zalesieniu. Głód ziemi po reformie został zahamowany, sztuczna regulacja dopłatami do zalesień.
Klasa 3- 18,5 %, klasa 4- 34 %. Najwięcej mamy gleb żytnio- ziemniaczanych, dominują bielicowe, płowe oraz brunatne, rdzawe. Bardzo mało mad, czarnych ziem, rędzin, brak czarnoziemów. Najlepsze gleby na północy regionu (brunatne, czarne ziemie)
Najbardziej do uprawy nadają się obszary na północ od Łodzi, środek to „pustynia”. Zapleczem dla Warszawy i Łodzi to Skierniewice-Łowicz-Kutno.
Region Łódzki na tle podziału geobotanicznego:
Pododdział- Pas Wielkich Dolin, Pas Wyżyn Środkowych
Dział- Bałtycki
Prowincja- Niżowo-Wyżynna Środkowoeuropejska
Obszar- Eurosyberyjski
Państwo- Holarktyka
Pas Wielkich Dolin: N zasięgi drzew wyżynno-górskich: jodły i świerka, buka i jawora
Flora wapiennolubna i naskalna na S.
Urząd Marszałkowski- www.lodzkie.pl przyroda- mapa z wyznaczonymi PK, rezerwatami przyrody itd.
Ochrona przyrody:
189 rezerwatów przyrody
7 parków krajobrazowych:
Załęczański (1978)-nad Wartą,
Bolimowski (1986)- nad Rawką
Przedborski (1988)- Pilica,
Międzyrzecza Warty i Widawki (1989)
Spalsko-Inowłodzki (1994) Pilica,
Sulejowski (1994) Pilica,
Wzniesień Łódzkich (1996)
eksklawa Parku Kampinoskiego w okolicach Smardzewic - hodowla żubrów
Natura 2000- Ochrona Ptaków, Ochrona Siedlisk- Pilica, Warty, Cała pradolina Warszawsko-Berlińska, i zbiornik sulejowski
WYKŁAD
problematyka społeczno-gospodarcza
Powtórka z poprzedniego wykładu → region, regionalizm, polityka regionalna EU
Pojęcie Polska Środkowa jest co najmniej dyskusyjne, nie traktuje się tego jako region, z punktu widzenia geografii społ-ekon. jest to region FUNKCJONALNY, region stworzony przez dynamicznie rozwijające się miasto Łódź, ze względów historycznych też można by ewentualnie wydzielić ten region.
Istota regionu Polska Środkowa (woj. łódzkiego)
Sens jego istnienia można uzasadnić:
położenie geograficzne
indywidualność cech przyrodniczych, i krajobrazów naturalnych
przeszłość historyczna terytorium
specyfika rozwoju i współczesnymi cechami gospodarczymi
zróżnicowaniem społeczno-kulturowym mieszkańców
Proces uprzemysłowienia rozpoczęła się w tym regionie w 1815 kiedy powstało Królestwo Polskie. Próby ożywienia małych miasteczek odbywały się o napływ obcych ludzi, społeczeństwo polskie było społeczeństwem wiejskim, nie przemysłowym, co wynikało z naszej tożsamości szlacheckiej, obyczaje, jeśli szlachcic miał pieniądze na wykształcenie to nie wypadało mu parać się handlem lub przemysłem- stąd napływ obcokrajowców
Położenie gospodarcze regionu-
w trójkącie najbardziej rozwiniętej gospodarczo Polski, w samym jego centrum.
Zróżnicowanie surowców naturalnych:
Węgiel brunatny, wapienie, piaski kwarcowe (Biała Góra), do niedawna rudy żelaza, wody geotermalne będą prawdopodobnie sukcesywnie wydobywane i rozszerzane ich użycie.
Gleby:
słabe zróżnicowanie gleb, dominują gleby bielicowe- 85%, występują też gleby bagienne i torfowe, brunatne, czarne ziemie (kutnowskie, łowickie), rędziny jurajskie i kredowe) (radomszczańskie), gleby aluwialne, mady.
Mapa lesistości
Zróżnicowanie zasobów naturalnych regionu:
w okolicach Łodzi przechodzi naturalna granica północna zasięgu występowania jodły, buka i świerka a w południowej części województwa lipy szerokolistnej
okolice Łodzi Zgierza, Brzezin mają szatę roślinną bardziej podobną do szaty roślinnej Wyżyny Małopolskiej niż do Równiny Kutnowskiej i Łowickobłońskiej
W regionie mamy 85 rezerwatów roślinnych, 7 parków krajobrazowych
Region łódzki ma najniższą lesistość, co sprzyjało napływowi obcych gatunków z innych kontynentów. Specyfiką jest występowanie roślin synantropijnych
Geneza regionu Polski Środkowej:
Przed powstaniem państwa- terytoria rodowe które tworzyły państewka plemienne (4/5 należało do Łęczycan- gród Łęczyca)
Pn wsch część regionu- terytorium plemienne mazowszan
W okresie rozbicia dzielnicowego (1138 śmierć Bolesława Krzywoustego) powstały księstwa Łęczyckie i Mazowieckie- księstwo Rawskie
W XIIIw. następuje rozczłonkowanie księstwa łęczyckiego: ziemie za Pilicą weszły w skład Małopolski, wydzielono księstwo Sieradzkie (Władysław Łokietek księciem sieradzkim i łęczyckim, zjednoczył państwo Mazowsza dopiero w XV w. i koronował się na króla w 1320r. )
W wyniku wcześniejszych wydarzeń historycznych na obszarze regionu możemy wydzielić kilka historycznych obszarów o odmiennej osobowości kulturowej: ziemia łęczycka, sieradzka, rawska, niemal w całości znalazły się w regionie łódzkim, ziemia opoczyńska- należała do ziemi sandomierskiej, ziemia wieluńska- początkowo do ziemi Wielkopolski, a w XV w. połączona z ziemią sieradzką.
W XIVw. dawne ziemie przekształcono w województwa i w tym samym czasie powstały pierwsze powiaty. Taki podział przetrwał do rozbiorów Polski
Podział regionu po Kongresie Wiedeńskim (1815)-
po Kongresie utrzymana została jedność ziem regionu z podziałem na część mazowiecką, kaliską i radomską. Zmiana podziału nastąpiła dopiero w 1867r.
Carska reforma podziału administracyjnego-
W 1867r. utworzenie guberni (Kaliska, Warszawska, Radomska) i powstanie nowej guberni Piotrkowskiej. Powołano nowe powiaty: Kutnowski, Skierniewicki, Łódzki i Łaski.
Zmiany terytorialne województw w latach 1919-1999-
w 1919 utworzono województwo łódzkie o zupełnie innym kształcie, w 1938 zmiana granic województwa, kolejne zmiany w 1945, z drobnymi korektami w 1950 i przetrwała do 1975.
W latach 1954-56 powstały nowe powiaty: Poddębicki, Bełchatowski, Wieruszowski, i Pajęczański
W 1975 rozbicie województwa na cztery części i powstanie województw: Sieradzkiego, Piotrkowskiego, Skierniewickiego, oraz miejskiego Łódzkiego. Mniejsze fragmenty województwa przeszły do województwa Konińskiego, Płockiego, Radomskiego, Częstochowskiego i Kaliskiego.
1 stycznia 1999 powstanie dużego województwa łódzkiego (18,2 tys. km2) kształtem nawiązującego do lat 1939 oraz 194501950. Powstały wówczas 4 nowe powiaty: Pabianicki, Zgierski, Tomaszewski i Zduńskowolski.