W IVw. powstała tradycja w kościele odczytywanie pasji z podziałem na role. wszystko było śpiewane. Wykształciło się z czasem widowisko pasyjne, trwały one nawet po parę tygodni. Bardo ważną postacią dla średniowiecznego teatru świeckiego był Adam de la Halle. Wszechstronna postać, aktor, śpiewak, kompozytor.. U schyłku XIII w. powstało jego dzieło „Gra o Robinie i Marion”. Komponował na dwa style - polifoniczny i monofoniczny.

Pierwszą ukształtowaną w pełni formą teatralną był teatr liturgiczny. Nie wychodził jeszcze poza mury kościoła, powstał z czytanych dialogów:

a) oficjum dialogowane - mało istotna rola gry

b) oficjum dramatyczne - rola aktorstwa, bogatsza konstrukcja

c) dramat liturgiczny - maksymalnie rozwinięty

Powstawały określone zasady kto może wystąpić w takim spektaklu.

regularis concordia - zbiór zasad, dokument znaleziono w zakonie Sanki Gallen (Szwajcaria), napisano w nim jak powinno wyglądać widowisko teatralne

Widowisko śpiewane: grupy wykonawców: każdemu przypisywana jest tonacja głosu.

Moralitet to późnośredniowieczny gatunek dramatyczny, rodzaj misterium, w którym postacie alegorycznie uosabiały poszczególne atrybuty moralne jak: Dobro, Wiara, Cnota prowadzące walkę o duszę ze swoimi przeciwieństwami. Moralitety były instrumentem dydaktycznym, przedstawiającym w formie przypowieści problemy moralności chrześcijańskiej, a więc poruszającej tematy pokus, trwania w cnocie, dróg zbawienia, a także bardziej przyziemnych - jak życie religijne czy polityczne regionu

Leoninom, Perotinus przyczynili się do rozwoju wielogłosowości.

W renesansie następuje odkrywanie sztuk dawnych twórców, zmienia się architektura teatralna, sposób podawania tekstów, nie wszystko jest śpiewane. Madrygał - wokalna forma muzyczna - jest to utwór wokalny wielogłosowy zwykle poruszający treści o tematyce świeckiej

Basso Continuo - sposób akompaniamentu harmoniczno-kontrapunktycznego

Libretto (z włoskiego książeczka) - tekst stanowiący podstawę dzieł sceniczno-muzycznych, takich jak opera, operetka, kantata, musical czy balet

Opera (wł. "dzieło") - sceniczne dzieło muzyczne wokalno-instrumentalne, w którym muzyka współdziała z akcją dramatyczną (libretto). Istotą tego gatunku muzycznego jest synteza sztuk, czyli połączenie słowa, muzyki, plastyki, ruchu, gestu oraz gry aktorskiej. Podobnie jak i balet, wywodzi się z włoskich, renesansowych maskarad karnawałowych, które przerodziły się w widowiska dramatyczne. Opera składa się najczęściej z 4 aktów, które podzielone są na sceny.

Autorem pierwszej kompozycji, w której poezja dominuje nad muzyką, w której deklamacyjny śpiew wsparty jest harmonicznym akompaniamentem był Vincenzo Galilei. Tym samym dał przykład, jak można zastosować tę technikę w teatrze

Duży wpływ na dalszy rozwój opery miała twórczość Claudio Monteverdiego. Jego największe dzieło to opera Orfeusz wystawiona w 1607 roku w Mantui

Głównym przedstawicielem dramatu rzymskiego był Steffano Landi, natomiast jego największym dziełem była opera Śmierć Orfeusza z 1619 roku.

W Wenecji po raz pierwszy zostaje użyta nazwa opera przez Francesco Cavallego w operze Wesele Tetydy i Peleasa w 1639 roku

Włochy

Giacomo Carissimi - najwybitniejszy twórca oratoriów

Anglia

W Anglii opera włoska nie znalazła również większego zainteresowania. Anglicy mieli świetny teatr dramatyczny, który reprezentował William Szekspir, stąd słaba pod względem dramaturgii opera włoska nie mogła liczyć na akceptację. W Anglii ogromną popularnością cieszyła się masque, forma teatru muzycznego będącego połączeniem pantomimy, tańca, śpiewu i dialogów mówionych.

Dopiero w II poł. XVII w. nastąpił rozkwit muzyki dramatycznej w Anglii dokonany przez największego angielskiego kompozytora barokowego - Henry Purcell'a. Stworzył on angielską operę narodową. Jego najważniejszym dziełem jest opera Dydona i Eneasz. Pisząc to dzieło Henry Purcell skorzystał z tradycji opery francuskiej, angielskiej czy włoskiej.

W wieku XVIII do Londynu przyjechał Georg Friedrich Händel twórca między innymi wielu znakomitych oper. Z twórców operowych rodzimych w Wielkiej Brytanii w XVIII wieku wyróżnił się Thomas Augustine Arne.

Masque (maska) - typowo angielska forma muzyczna, odpowiednik włoskiej opery, jednak mniej sformalizowany i cechujący się większą naturalnością. Od opery różni się też brakiem wyraźniejszego podziału na arie i recytatywy i wysoce prowizoryczną treścią

Dydona i Eneasz - opera w trzech aktach do libretta Nahuma Tatiego skomponowana przez Henry'ego Purcella. Po raz pierwszy wystawiona w Londynie w roku 1689

Francja

Największy wpływ na rozwój opery we Francji miał Jean-Baptiste Lully. Stworzył on narodową operę francuską, którą nazwał tragédie lyrique. W swojej operze Jean-Baptiste Lully połączył elementy włoskiej opery z tradycjami francuskimi. Powstało wielkie, rozbudowane, 5-aktowe przedstawienie o monumentalnym charakterze. Rozpoczynała je uwertura wkrótce nazwana uwerturą francuską. Opera ta zbudowana była z partii śpiewanych, chóralnych, scen baletowych kończących każdy akt, fragmentów instrumentalnych oraz partii mówionych. Całość przedstawienia miała intensywny przebieg dramatyczny

W 1570r. we Francji powstała Akademia Poezji i Muzyki, która była czymś w stylu cameraty. W XVII w. Ludwik XIV stworzył Królewską Akademię Muzyki.

Polska

Opera saska

W czasach Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego opery wystawiano nieczęsto, lecz były to cenione wydarzenia w sztuce. Wielkim modernizatorem opery polskiej był jednak król August III Sas. W 1748, wzniósł on Opernhaus (operalnię) w Ogrodzie Saskim w Warszawie[2], w którym odbywały się ze stałą częstotliwością przedstawienia operowe niemieckich i włoskich kompozytorów. Pojawiła się wtedy w Polsce gwiazda opery europejskiej - niemiecki kompozytor Johann Adolf Hasse, który działając w Polsce, rozsławił operę wśród szlachty i doprowadził operę polską do kunsztu na poziomie ówczesnej Europy. Specjalnie dla opery warszawskiej Hasse napisał operę Zenobia, libretta Pietra Metastasia

Opera stanisławowska

Największy rozkwit opery polskiej przypada na lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1777 Franciszek Bohomolec napisał libretto do kantaty Nędza uszczęśliwiona. Wojciech Bogusławski szybko przerobił ową kantatę na libretto operowe i z muzyką Macieja Kamieńskiego wystawiono operę w Operze Warszawskiej.

Premiera Krakowiaków i Górali Bogusławskiego 1 marca 1794 roku podobno wywołała niespotykanie wielki aplauz. Miała ona miejsce na około cztery tygodnie przed przysięgą Kościuszki na rynku krakowskim, a sama opera zawierała prokościuszkowskie hasła. Po czterech wystawieniach władze nakazały zdjęcie jej z afisza z powodu nieoczekiwanej popularności i aluzji antyzaborczych.

Opera narodowa

Upadek Polski nie zatrzymał działalności opery. Nadal działał Wojciech Bogusławski. W latach 90. XVIII wieku pojawił się we Lwowie Józef Elsner. Spośród wielu jego oper, które tam wystawiono, zachowała się tylko jedna - Amazonki, czyli Herminia. Kiedy Elsner zajął się Operą Narodową w Warszawie, zaczął pisać opery nawiązujące do polskiej muzyki ludowej. Stworzył w ten sposób polską i w ogóle pierwszą na świecie [4] formę opery narodowej.

Szczególnym elementem polskiej opery jest Faust Antoniego księcia Radziwiłła, namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego na postawie sztuki Johanna Wolfganga Goethego

Opera Moniuszki

W 1837 roku po najlepszej muzycznej edukacji w Niemczech do kraju powrócił Stanisław Moniuszko. Dziesięć lat później napisał najwybitniejszą romantyczną operę polską Halkę. Była to opera w dwóch aktach wystawiona w Wilnie. Następna wersja, czteroaktowa, została wystawiona 10 lat później w Warszawie. Opera ta jest uznawana za najwybitniejszą polską operę narodową.

Polska szkoła operowa

Pierwszą polską operę nowoczesną stworzył Ignacy Jan Paderewski. Było to Manru, jego jedyna opera, napisana do libretta na podstawie Chaty za wsią Józefa Ignacego Kraszewskiego. Opera ta skoncentrowana jest głównie na partiach wokalnych. Manru został wystawiony najpierw w Dreznie w 1901 roku, a wkrótce potem także we Lwowie, a następnie w Metropolitan Opera w Nowym Jorku (w 1902 roku). Był on tam pierwszą operą polską (skomponowaną przez Polaka) jaką zaprezentowano na kontynencie amerykańskim i pozostaje do dziś jedyną operą polską jaką Metropolitan Opera kiedykolwiek wystawiła

Reformy Glucka

Takie pierwsze próby reformy zastał Christoph Willibald Gluck, który przy współpracy ze świetnym librecistą Rainieri de Calzabigi dokonał kolejnej reformy opery. Nawiązał on do tradycji fruncuskiej, rozwinął doświadczenia klasycyzujących kompozytorów włoskich i stworzył w zasadzie nową formę. Jego pierwszym nowym dziełem była opera Orfeusz i Eurydyka (1762), później Ilfigenia na Taurydzie. Cechy reformy Glucka

powrót do idei dramma per musica, tzn. muzyka w operze ma służyć rozgrywającej się akcji, charakterystyce bohaterów, a nie powinna być treścią samą w sobie

ukazanie akcji dramatycznej poprzez:

uwerturę, która stała się pierwszym elementem przedstawienia, była jednoczęściowa, miała formę sonatową i oparta była na materiale muzycznym opery

budowę aktu, który zależał od akcji, aby przebieg był prosty i sensowny

przywrócenie chórów zgodnie z ideą grecką (chór jest bohaterem zbiorowym)

wprowadzenie współdziałania partii chóralnych z solistą

zwrócenie uwagi na partię orkiestrową, która miała wpływ na dramaturgię przedstawienia

wprowadzenie scen baletowych

użycie języka klasycznego

Klasycy wiedeńscy

Wolfgang Amadeusz Mozart w swojej twórczości rozwinął i wzbogacił język muzyczny zarówno w operze seria, jak i buffa. Do najważniejszych oper seria należą: Łaskawość Tytusa i Idomeneusz, król Krety. Te dwa dzieła, jak i inne opery seria utrzymane są jeszcze w konwencji opery barokowej, ale ukazują niezwykły zmysł teatralny, wyczucie dramaturgii, umiejętność charakterystyki postaci i sytuacji muzyką, a więc szczególne uzdolnienia Mozarta dla muzyki dramatycznej. Natomiast największe znaczenie i największą wartość artystyczną mają opery Mozarta o treści komediowej, w której łamiąc konwencję barokową, wprowadzając wiele ważnych rozwiązań formalnych i muzycznych, powołał do życia wielkie dzieła sztuki. Najważniejsze opery komediowe W. A. Mozarta to: Wesele Figara, Don Giovanni, Cosi fan tutte, Uprowadzenie z Seraju oraz Czarodziejski flet

Józef Haydn

Ludwig van Beethoven

Antoni Salieri

Bertolt Brecht -Opera za 3 grosze 1928

Musical - Tradycyjny musical zawiera sceny mówione, śpiewane i tańczone. Od tej konwencji odszedł jednak rewolucjonista gatunku, Andrew Lloyd Webber, rezygnując całkowicie z kwestii mówionych

Ira Frederick Aldridge (ur. 24 lipca 1807 w Nowym Jorku, zm. 7 sierpnia 1867 w Łodzi) - wybitny aktor, zasłynął z roli Otella. music play i music comedy.

Andrew Lloyd Webber - (ur.1948) pierwszy sukces odniósł w wieku 19 lat, kiedy to wraz z Timem Rice'm napisali Józef i cudowny płaszcz snów w technikolorze (1968). Musical okazał się przebojem. Kolejne musicale Jesus Christ Superstar (1970), Evita o Evie Peron (1976) czy Koty (1981) odnoszą sukcesy na całym świecie do dziś. Musical Koty jest rekordzistą, na Broadwayu był grany przez ponad 20 lat. Kolejnym wielkim sukcesem był Upiór w Operze (1986), w którym wystąpiła ówczesna żona Webbera - Sarah Brightman.

Irving Berlin - (1888-1989) amerykański kompozytor białoruskiego i żydowskiego pochodzenia. Pisał muzykę rozrywkową (około 500 piosenek). Niektóre z nich cieszą się wielką popularnością (Cheek to cheek, White Christmas). Autor muzyki do God Bless America

Teatr

Wielka Reforma Teatru

Teatr zaczął opowiadać o trudach istnienia, dotykać ludzkich tragedii i tym samym kształtował od nowa wrażliwość widza... Wielka Reforma w teatrze europejskim narodziła się pod wpływem oraz w opozycji do pewnych zjawisk, wydarzeń ją poprzedzających. Przede wszystkim dotyczy to teatru Meiningeńczyków, przedsięwzięcia Jerzego II, władcy księstwa Sachsen - Meiningen w Turyngii. Książę, wielki koneser i mecenas sztuki teatralnej, sam objął kierownictwo sceny, by wkrótce dokonać na niej radykalnych zmian. Pierwszą decyzją księcia było zrezygnowanie z modnych wówczas oper oraz z fantastyki i dowolności inscenizacyjnej. Jego głównym założeniem stała się wierność historyczna wobec przedstawiających epok. Opierając się na klasycznym repertuarze, w jego zespole starano się o maksymalny autentyzm szczegółów dekoracji, kostiumów i gry aktorskiej. Dążąc do pełnej syntezy słowa i obrazu, odrzucano gwiazdorstwo na rzecz gry zespołowej

Théâtre Libre - Teatr Wyzwolony” 1887-1895, założony przez André Antonie. Wedle jego założeń teatr miał walczyć z rutyną i komercjalizmem, otwierając drogę debiutom i nowej dramaturgii zwycięskiego naturalizmu.

Ojcem reformy w teatrze był Anglik, Edward Gordon Craig (1872-1966). Choć nie prowadził własnej sceny, jako scenograf i reżyser, a zwłaszcza jako teoretyk, dał początek właściwej Reformie, tworząc i formułując zasadę autonomii teatru. Według tej zasady przedstawienie stanowi samoistne dzieło sztuki odrębnej od sztuk innych. Jest w tym ujęciu Craiga odbicie ogólnej tendencji do wyzwolenia sztuk od wzajemnej współżależności, do tworzenia każdej sztuki w stanie „czystym”, pozbawionym „zanieczyszczeń” postronnych. Wyświecono tym sposobem „literaturę” z malarstwa i muzyki, muzykę z tańca itd., szukając wartości istotnych dla każdej sztuki i ograniczając się tylko do nich bez zapożyczeń. Podobnie Craig usiłuje „oczyścić” teatr, występując przeciw rozpanoszeniu się w nim czy to literatury, czy plastyki, czy muzyki, bo dramaturg, kiedy indziej scenograf lub muzyk roszczą sobie prawo do wybicia się na plan pierwszy w przedstawieniu.

Adolf Appia zajmował się inscenizacjami oper Wagnera, usiłując przelać nastroje muzyczne i treściowe w obrazowość sceny. Tworzył realizacje sceniczne antymalarskie, których głównym walorem były zestawy brył geometrycznych, przydatne do wywoływania gry światła i cienia, związanej z poetyckością tekstu i muzycznością. Tak zrytmizowana przestrzeń sceniczna była w pojęciu Appii dziełem „sztuki żywej”. Dominanta światła i cienia pozwoliła z czasem tworzyć obraz sceniczny - częściowo lub w całości - tylko stopniowaniem nasileni światła, zmianami jego kierunku, barwy.

---