DIAGNOZA SRODOWISKA RODZINNEGO
Rodzina jako środowisko wychowawczo- socjalizacyjne , jest rozpatrywana jako źródło wpływów oddziałujących i stymulujących lub hamujących rozwój dziecka, ponieważ stanowi podstawowy teren pierwotnych doświadczeń życiowych jednostki , których wpływ na jej losy życiowe jest decydujący i niezastępowany przez żadne inne oddziaływania.
Rodzinę traktuje się jako główne źródło potencjalnych zaburzeń zachowania, prowadzących do kształtowania się syndromu niedostosowania społecznego.
Z punktu widzenia diagnozy resocjalizacyjnej wśród czynników które są najważniejsze wskazuje się :
Niewydolność wychowawczą rodzin (postawy, style wychowania)
Brak zaspokojenia potrzeb w rodzinie (podstawowych i wyższego rzędu)
Dostarczanie negatywnych wzorców osobowych ( dziedziczenie norm i wartości )
Negatywne (dewiacyjne , patologiczne )
Środowisko rodzinne ( uzależnienia, przemoc, agresja, przestępczość ).
Obszar diagnozy środowiska rodzinnego jako podstawowego dla uzyskiwanych rezultatów wychowawczych, jest bardzo rozbudowany. Rodzinę traktuje się jako grupę społeczna, jako instytucję wychowawczą i jak środowisko wychowawcze.
Traktowanie rodziny jako grupy i instytucji społecznej wymaga jej rozpoznania w aspekcie strukturalnym ( struktura formalna , społeczna, struktura relacji i więzi emocjonalnych i świadomościowych, sposób zorganizowania życia codziennego, role rodzinne) oraz w aspekcie funkcjonalnym( wypełnianie społecznie i kulturowo wykreowanych funkcji indywidualnych i społecznych, stanowiących podstawę zaspokojenia elementarnych potrzeb).
Ocena funkcjonowania rodziny jest zawsze dokonywana w kontekście społecznie ustanowionych standardów- norm, wzorców i wartości powszechnie przyjętych w danym czasie i w danym kręgu kulturowym.
Załóżmy Że rodzina stanowi środowisko wychowawcze ( czyli pewien zespół powiązanych warunków i cech, występujących w funkcji wychowawczej, wyznaczających przebieg i efekty procesu wychowania) , musimy wtedy w jego analizie uwzględnić wszelkie zjawiska wewnątrzrodzinne ( warunki socjalno- bytowe, interpersonalne ) i częściowo makrospołeczne (społeczne i kulturowe ), które należy traktować jako czynne pedagogicznie elementy procesu wychowania.
Elementy wymagające identyfikacji :
Sfera materialno- rzeczowa ( np. standard mieszkania, wyposażenie, dochody, liczba osób)
Sfera oddziaływań wychowawczych ( wzajemne postawy, style wychowania, relacje interpersonalne, rodzaj sankcji wychowawczych, wspólna konsumpcja dóbr kultury, wspólne spędzanie wolnego czasu)
Sfera wartości ( treści i cele wychowania, uznawane wartości, aspiracje życiowe i edukacyjne, wzory osobowe, autorytety)
Sfera warunków strukturalnych ( liczba członków rodziny, ich jakość , pozycja dziecka, pokoleniowość )
Ujęcia metodologiczne w diagnozie rodziny sprowadzają się do jej oceny klasyfikacyjno- typologicznej, w ujęciu globalnym (ocena całościowa) lub fragmentarycznym (ocena wybranych elementów uznanych za znaczące rozwojowo ), w których dokonuje się oceny dwu podstawowych ster :
Sfery stosunków wewnątrzrodzinnych ( głównie diagnoza psychologiczna)
Sfery materialno- rzeczowej, strukturalnej i kulturalnej ( głównie diagnoza pedagogiczna)
Są one ze sobą powiązane wzajemnie , w tym sensie że wzajemnie wyznaczają swoją jakość .
Diagnozy dokonuje się w dwu aspektach – OBIEKTYWNYM (społecznym) I SUBIEKTYWNYM ( indywidualnym), stąd w diagnozie przypadku ( aspekt subiektywny ) w ocenie przyjmuje się kryteria normatywne uzyskane z diagnozy społecznej ( aspekt obiektywny ), co z kolei w decyzyjnym modelu diagnozy dokonywanej dla celów praktycznych wiąże się z przyjęciem założenia o łączności dwóch aspektów diagnozy ( DIAGNOZA SUBIEKTYWO- OBIEKTYWNA).
KONCEPTUALIZACJA obszarów diagnozy rodziny istotnych w ocenie genezy i mechanizmów niedostosowania społecznego wiąże się z przyjęciem strategii globalnej ( wszystkie elementy środowiska wychowawczego ) lub fragmentarycznej ( wybiórczej ).
GLOBALNA OCENA ŚRODOWISKA RODZINNEGO OBEJMUJE:
Sferę biologiczną – zaspokajanie potrzeb , stymulacja rozwojowa, wyrównywanie braków organizmu , ocena warunków materialnych, bytowych, higienicznych , zdrowotnych ;
Sferę społeczną – relacje wewnątrzrodzinne, więzi uczuciowe i świadomościowe, nabywanie ról społecznych, kształtowanie postaw prospołecznych;
Sferę kultury – aspiracje życiowe i edukacyjne, normy i wartości, uczestnictwo w sformalizowanych dziedzinach kultury.
FRAGMENTARYCZNA OCENA ŚRODOWISKA RODZINNEGO OBEJMUJE
Sferę wpływów wychowawczych- wiąże się z oceną RELACJI WEWNĄTRZRODZINNYCH ( np. postawy i role rodzicielskie, style wychowania, postawy dzieci wobec rodziców, komunikacja wewnątrzrodzinna, relacje małżeńskie) oraz PRZEJAWY PATOLOGII RODZINY ( np. przemoc, uzależnienia).
Diagnoza rodziny stanowi uchwycenie całokształtu specyfiki danej rodziny jako grupy społecznej i środowiska wychowawczego , przy czym dokonuje się jej oceny w kontekście stopnia zbliżenia się jakości ocenianej rodziny do wzorów funkcjonowania uznawanych w środowisku do którego należy.
W ujęciu rodziny jako środowiska wychowawczego dominuje całościowa strategia oceny wszystkich jego elementów mających znaczenie wychowawcze: sfera materialno- rzeczowa, oddziaływań wychowawczych i kulturowa.
W ujęciu rodziny jako grupy społecznej dominuje strategia systemowa, w której ocenie podlegają: rodzaj i siła prezentowanych przez członków rodziny wzorów wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi, rodzaj prezentowanych zachowań w sytuacjach trudnych, rodzaj i charakter więzi pomiędzy wszystkimi członkami rodziny ,w zakresie komunikowania własnych stanów psychicznych i emocjonalnych, rodzaj wzorów zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych, społecznych i kulturalnych, zgodność uznawanych i deklarowanych postaw oraz systemu aksjonormatywnego z prezentowanymi zachowaniami , stopień zgodności pomiędzy prezentowanymi wzorami zachowań wszystkich członków rodziny, stopień i zakres rozbieżności pomiędzy dorosłymi członkami rodziny w odniesieniu do prezentowanych zachowań społecznych, subiektywne poczucie członków dotyczące stopnia zgodności między zachowaniami społecznymi a zachowaniami znanych im rodzin oraz stopień rozbieżności pomiędzy aspiracjami w zakresie osiągania sukcesu, liczącego się w środowisku społecznym , a spostrzeganymi możliwościami osiągania tego sukcesu.