USZKODZENIA RDZENIA KRĘGOWEGO
Pod określeniem urazy czy też uszkodzenia rdzenia kręgowego kryje się każde naruszenie ciągłości nerwów rdzenia. Przyczyną uszkodzenia może być uraz lub czynniki nie związane z urazem. Uszkodzenia urazowe są najczęściej następstwem wypadków komunikacyjnych, wypadków w pracy lub w domu lub w trakcie uprawiania sportu (np. skok do płytkiej wody, jazda konna, gimnastyka, motocross, jazda na nartach i inne). Uszkodzenie nie związane z urazem jest wynikiem niezamierzonego przerwania ciągłości rdzenia kręgowego w trakcie operacji chirurgicznej lub następstwem choroby (np. guzów tej okolicy).
Klasyfikacja urazów kręgosłupa
Pierwsze to złamania kręgosłupa bez uszkodzeń struktur nerwowych. Powstają w wyniku działania siły uszkadzającej o malej lub umiarkowanej wartości. Nie naruszają w sposób istotny środkowych i tylnych elementów stabilizujących kręgosłup- stad są to najczęściej złamania stabilne. Urazy tego typu nie powodują istotnego uszkodzenia rdzenia kręgowego. Rokowanie i efekty leczenia są dobre.
Drugie natomiast są to złamania z uszkodzeniem rdzenia kręgowego (najczęściej szyjnego i piersiowo-lędźwiowego odcinka kręgosłupa). Są następstwem zadziałania podobnych mechanizmów uszkadzających, ale o znacznie wyższej energii siły urazowej. W następstwie uszkodzeniu ulegają tylne lub tylne i środkowe elementy stabilizujące kręgosłup ( tzw. złamania niestabilne). Konsekwencja przemieszczenia się elementów kostnych kręgosłupa jest uszkodzenie struktur neurologicznych (w tym głównie rdzenia kręgowego). Uszkodzenia tego typu wymagają najczęściej szybkiej interwencji chirurgicznej zmierzającej do usunięcia elementów uciskających na rdzeń i uzyskania stabilizacji kręgosłupa.
W zależności od stopnia uszkodzenia rdzenia kręgowego przy niestabilnych urazach kręgosłupa wyróżniamy:
Całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego: (syndrom Bastiana) powoduje zniesienie wszystkich rodzajów czucia ( ból, dotyk, temperatura, położenie w przestrzeni). Następuje porażenie wszystkich grup mięśniowych unerwianych przez uszkodzony segment rdzenia oraz przez segmenty rdzeniowe znajdujące się poniżej miejsca uszkodzenia.
Częściowe uszkodzenie rdzenia kręgowego:
Typ A: objawia się porażeniem ruchowym i zniesieniem czucia powierzchniowego, ale ze śladowym czuciem głębokim w stopach.
Typ B: skutkiem tego typu uszkodzenia są niedowłady znacznego stopnia uniemożliwiające funkcjonalne wykorzystanie niedowładnych kończyn.
Typ C: u pacjenta występują niedowłady mniejszego stopnia, które jedynie utrudniają funkcjonalne wykorzystanie niedowładnych kończyn.
Im wyższy jest poziom uszkodzenia rdzenia kręgowego (tj. im bliżej mózgu), tym większy jest wpływ tego uszkodzenia na sprawność ruchową i czuciową. Osoby z uszkodzeniem rdzenia można zaklasyfikować do dwóch głównych grup czynnościowych, w zależności od obecności paraplegii (porażenia poprzecznego) lub tetraplegii (porażenia czterokończynowego, określanego również mianem kwadryplegii).
U osób z paraplegią dochodzi do utraty zdolności do wykonywania ruchów i zaniku czucia w dolnej części ciała (od pasa w dół), podczas gdy u chorych z tetraplegią analogiczne nieprawidłowości dotyczą zarówno rąk, jak i nóg (oraz pozostałych części ciała zlokalizowanych poniżej szyi). Istnieją znaczne różnice pomiędzy chorymi pod względem stopnia upośledzenia sprawności ruchowej i czuciowej, zależne od ciężkości uszkodzenia rdzenia kręgowego (częściowego lub całkowitego przerwania ciągłości szlaków nerwowych).
Tak przedstawia się obraz patologii po niestabilnym urazie kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia kręgowego:
uszkodzenie dolnego odcinka szyjnego (C3-C7): prowadzi do porażenia ruchowego i czuciowego w obrębie kończyn górnych, tułowia i kończyn dolnych
uszkodzenie odcinka piersiowego: powoduje porażenia czuciowe i ruchowe w obrębie tułowia i kończyn dolnych, czynności kończyn górnych są zachowane.
uszkodzenie odcinka lędźwiowo-krzyżowego: powoduje porażenie kończyn dolnych (im niższy poziom uszkodzenia tym większe możliwości ruchowe pacjenta).
Rehabilitacja chorych z uszkodzeniem rdzenia kręgowego
Istotną rolę u chorych z uszkodzeniem rdzenia kręgowego odgrywa pielęgnacja i wczesna rehabilitacja pourazowa. W postępowaniu rehabilitacyjnym wyodrębnić można trzy etapy:
I. Etap to hospitalizacja, podczas której chory znajduje się w pozycji leżącej. Trwa od momentu przyjęcia chorego do szpitala, do chwili rozpoczęcia przyjmowania przez chorego pozycji pionowej.
Rehabilitacja obejmuje:
Profilaktyka przeciwodleżynowa i przeciwprzykurczowa:
Ćwiczenia oddechowe: bardzo ważne, gdyż pacjent pozostaje przez dłuższy czas w pozycji leżącej, co stanowczo zwiększa powstanie powikłań płucnych: zalegań śluzu, nacieków bądź w najgorszych przypadkach ciężkiej niewydolności oddechowej i gruźlicy płuc.
Ćwiczenia bierne: odgrywają ważną role podczas walki z przykurczami i spastyką, doprowadzają bodźce do receptorów położonych głęboko jak i powierzchownych.
Ćwiczenia czynne mięśni nieporażonych: utrzymują w pełnej sprawności „zdrowe” kończyny, stosuje się również ćwiczenia kontralateralne z grupy ćwiczeń synergistycznych, co ma również wpływ na stan ogólny „chorej strony”.
II. Etap rozpoczyna się po uzyskaniu pełnej stabilizacji uszkodzonego odcinka kręgosłupa, co umożliwia pionizację chorego.
Rehabilitacja obejmuje:
Ćwiczenia oddechowe: zapobiegają powikłaniom płucnym, na które szczególnie narażony jest pacjent pozbawiony możliwości poruszania się, dodatkowo utrzymują w miarę możliwości optymalną wydolność układu oddechowego.
Ćwiczenia bierne: zapobiegają powstawaniu przykurczom mięśni oraz struktur okołostawowych, pozwalają sukcesywnie zwiększać zakres ruchu w przykurczonych stawach, zapobiegają grożącej porażonym mięśniom spastyce, stale pobudzają receptory czucia powierzchownego i głębokiego.
Ćwiczenia czynne: pozwalają zwiększać siłę osłabionych niedowładem mięśni i podobnie jak ćwiczenia bierne nadal odgrywają dużą rolę w utrzymaniu pełnego zakresu ruchu w stawach.
Pionizację: która przyzwyczaja pacjenta i jego organizm stopniowo do pozycji pionowej oraz przygotowanie do chodzenia (w zależności od poziomu uszkodzenia).
Ćwiczenia kondycyjne: poprawiają ogólną wydolność ustroju, zwiększają siłę mięśni tułowia oraz obręczy barkowej, co pozwala na uzyskanie prawidłowej oraz stabilnej postawy.
Samodzielną zmianę pozycji w łóżku: aby przeciwdziałać odleżynom, które są bardzo trudne do pielęgnacji jak również trudno się goją, dlatego też są miejscem, poprzez które bardzo szybko wdzierają się infekcje i zakażenia.
Ćwiczenia samoobsługi i lokomocji: przygotowują pacjenta do samodzielnego życia oraz poprawiają komfort życia.
III. Etap rozpoczyna się po wypisaniu ze szpitala, kiedy stan pacjenta jest już stabilny.
Marcin Kapek
Fizjoterapia, III rok, zaoczne, niestacjonarne
4