12 Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1997

Najstarszy w´giel opa∏owy

Prawdopodobnie ludzie ogrzewali si´
w´glem ju˝ w starszej epoce kamiennej.
Archeolodzy odkryli w dwóch paleolitycznych
stanowiskach archeologicznych
pod Nantes we Francji dziwnie sprasowane
bry∏ki w´gla drzewnego, niektóre z nich
w palenisku. Okruchy te zosta∏y zdeformowane,
zanim wrzucono je do ognia.
Oznacza to, ˝e znalaz∏y si´ w palenisku
w postaci w´gla, nie drewna. Byç mo˝e
do wykorzystania tego opa∏u
sk∏oni∏ praludzi niedobór drewna
podczas ostatniego zlodowacenia.

RoÊliny jak cieplarnie

Lotos, cz´sto przedstawiany z p∏atkami
otulajàcymi fallus, od dawna by∏ symbolem
˝eƒskiej p∏odnoÊci. Niedawne badania

wykaza∏y, ˝e ten
egzotyczny kwiat
okrywa nocà
chrzàszcze i inne
owady zapylajàce,
wabiàc je swym
ciep∏em. Australijscy
botanicy stwierdzili,
˝e p∏atki lotosu
w cieniu zachowywa∏y
temperatur´ 29–36°C,
nawet kiedy otaczajàce
powietrze och∏odzi∏o
si´ do 10°C. Znane

sà tylko dwa inne gatunki roÊlin zdolne
do podobnej regulacji w∏asnej ciep∏oty:
Philodendron selloum i Symplocarpus foetidus.

Molekularne jajo i kura

Biochemicy z Yale University twierdzà,
˝e najprawdopodobniej wszystko
wywodzi si´ z rybozymów.
Te du˝e enzymy zbudowane
z RNA redagujà geny, usuwajàc
z nich b∏´dy, nanoszàc poprawki
i ∏àczàc na nowo. Mog∏y one zatem
odegraç rol´ zarówno jaja, jak i kury
w procesie rozmna˝ania prymitywnej
komórki. Ostatnio naukowcy starajà si´
wykorzystaç rybozymy do usuwania
z genomu genów wirusów i naprawiania
b∏´dnych sekwencji powodujàcych
ró˝ne choroby dziedziczne.

Oszcz´dnoÊci dzi´ki antykoncepcji

Wydawanie publicznych funduszy
na Êrodki i us∏ugi antykoncepcyjne
wyraênie prowadzi do obni˝enia liczby
samotnych i nastoletnich matek.
Ponadto zmniejsza si´ cz´stoÊç aborcji
i wydatki z funduszu ubezpieczeniowego

– Medicaid. Niedawno naukowcy

z Alan Guttmacher Institute obliczyli,
˝e gdyby te fundusze obci´to,
wskaênik aborcji wzrós∏by
w Stanach Zjednoczonych o 40%.
To bardzo ostro˝ne – jak si´ uwa˝a –
oszacowanie oznacza, ˝e ka˝dy dolar
podatników wydany na Êrodki
i us∏ugi antykoncepcyjne pozwala
zaoszcz´dziç 3 dolary z sumy,
którà Medicaid przeznacza na opiek´
nad kobietami w cià˝y i noworodkami.

Ciàg dalszy na stronie 14

Ciàg dalszy ze strony 10

Seks po uszkodzeniu

rdzenia kr´gowego

Droga na skróty

do osiàgni´cia stanu

zaspokojenia seksualnego

N

ajbardziej seksowna cz´Êç ludz-
kiego cia∏a prawdopodobnie
nigdy nie pojawi si´ na ∏amach

Playboya. Najnowsze badania dowodzà
bowiem, ˝e na miano to zas∏uguje nie-
zbyt fotogeniczny nerw b∏´dny. Dosko-
nale znany ze wzgl´du na swój udzia∏
w regulowaniu tak przyziemnych czyn-
noÊci, jak oddychanie, prze∏ykanie i
wymiotowanie, unerwia on wszyst-
kie wa˝ne narzàdy i omijajàc rdzeƒ
kr´gowy, trafia bezpoÊrednio do pod-
stawy mózgu.

W∏aÊnie dzi´ki brakowi po∏àczeƒ

z rdzeniem kr´gowym uda∏o si´ stwier-
dziç, ˝e nerw ten odgrywa wa˝nà rol´
w doznaniach seksualnych. Barry R.
Komisaruk i Beverly Whipple z Rut-
gers University sprawdzali doniesienia
dotyczàce doznawania orgazmu przez
kobiety z urazami rdzenia kr´gowe-
go powy˝ej dziewiàtego kr´gu piersio-
wego. Chocia˝ kobiety nie odbiera∏y
bodêców pochodzàcych od nerwów
znanych z poÊrednictwa w wywo∏ywa-
niu orgazmu – czyli sromowych, trzew-
nych miednicznych i podbrzusznych
– badacze ci zanotowali wyst´powanie
u nich charakterystycznych dla orga-
zmu objawów: nast´powa∏ wzrost
ciÊnienia krwi, podwy˝szenie t´tna,
obni˝enie wra˝liwoÊci na ból oraz roz-
szerzenie êrenic. „To by∏o pe∏ne zasko-
czenie – mówi Komisaruk. – Zrozumie-
liÊmy, ˝e musi tu wchodziç w gr´ jakieÊ
inne po∏àczenie.”

Aby przyjrzeç si´ sprawie z bliska,

Komisaruk podjà∏ badania na szczurach.
Po uszkodzeniu wszystkich dróg czu-
ciowych unerwiajàcych narzàdy p∏ciowe
gryzoni dra˝ni∏ okolice ich karku.
Stwierdzi∏ u nich rozszerzenie êrenic
oraz wi´kszà wytrzyma∏oÊç na ból. Na-
st´pnie usunà∏ im fragment rdzenia kr´-
gowego na wysokoÊci siódmego kr´gu
piersiowego, tu˝ powy˝ej miejsca, gdzie
∏àczà si´ z rdzeniem nerwy trzewny
miedniczny i podbrzuszny, i zanotowa∏
podobne rezultaty.

Odkrycia Komisaruka przypomina-

jà wyniki prac Matthew J. Waynera i je-
go wspó∏pracowników z Univeristy of
Texas w San Antonio. Zespó∏ Waynera
wstrzykiwa∏ substancj´ znacznikowà
do narzàdów p∏ciowych szczurów i

stwierdzi∏, ˝e zwiàzek ten przedosta-
wa∏ si´ do nerwu b∏´dnego oraz zwoju
dolnego nerwu b∏´dnego – co wskazy-
wa∏o na to, ˝e istnieje droga, która omi-
ja rdzeƒ kr´gowy.

Ustalenia Waynera w po∏àczeniu

z w∏asnymi odkryciami doprowadzi-
∏y Komisaruka do wniosku, ˝e praw-
dopodobnie dysponuje dowodami na
istnienie nie znanej dotàd drogi prze-
kazywania wra˝eƒ zwiàzanych z orgaz-
mem. Aby to sprawdziç, przecià∏ szczu-
rom nerw b∏´dny i powtórzy∏ ekspe-
ryment. Nie zaobserwowa∏ rozsze-
rzenia êrenic ani zwi´kszenia wytrzy-
ma∏oÊci na ból. „Nerwy czaszkowe
takie jak nerw b∏´dny wyst´pujà ju˝ u
ni˝szych kr´gowców – mówi William
D. Willis, neurofizjolog z University
of Texas w Galveston. – Badania Ko-
misaruka zdajà si´ potwierdzaç, ˝e
istnieje jakiÊ szlak przekazywania po-
budzenia odpowiedzialnego za orgazm
na bardziej pierwotnym i bardziej roz-
powszechnionym wÊród kr´gowców
poziomie.”

Komisaruk i Whipple wrócili nast´p-

nie do badaƒ u ludzi. Kobietom z pe∏-
nym urazem rdzenia podali substancj´
znacznikowà. Obrazy uzyskane za po-
mocà emisyjnej tomografii pozytono-
wej dowiod∏y, ˝e chocia˝ u tych kobiet
nerwy trzewne miedniczne oraz pod-
brzuszne nie mog∏y w tym poÊredni-
czyç, substancja znacznikowa przedo-
sta∏a si´ do ich zwoju dolnego nerwu
b∏´dnego.

Istnienie takiego szlaku mo˝e wyja-

Êniç powtarzajàce si´ od dawna donie-
sienia o przypadkach orgazmu pocho-
dzenia niegenitalnego u kobiet z uszko-
dzonym rdzeniem kr´gowym. Kobie-
ty te doznawa∏y takich wra˝eƒ po sty-
mulacji nadwra˝liwych okolic le˝à-
cych tu˝ ponad miejscem urazu; w
takich przypadkach orgazm miewa∏ êró-
d∏o w okolicach ramienia, klatki pier-
siowej lub brody. (Planuje si´ spraw-
dzenie, czy podobna prawid∏owoÊç
dotyczy tak˝e m´˝czyzn.) Komisaruk
podejrzewa, ˝e w∏aÊciwie ka˝da cz´Êç
cia∏a mo˝e staç si´ zdolna do pobu-
dzenia, wzrostu napi´cia i nag∏ego
rozluênienia – i byç mo˝e cykl ten jest
równie oczywistym przejawem tego ro-
dzaju funkcjonowania uk∏adu nerwo-
wego jak w przypadku kichania czy
ziewni´cia.

„Prawdziwym celem tej pracy – wyja-

Ênia Whipple – jest odszukanie i wzmoc-
nienie tego szlaku tak, aby móg∏ on si´
staç nadziejà dla kobiet z ograniczenia-
mi natury neurologicznej. A wówczas
wiod∏yby one normalne, zdrowe ˝ycie
p∏ciowe.”

Brenda DeKoker

BIOLOGIA CZ¸OWIEKA

PATTI MURRAY

Earth Scenes