Środowisko geograficzne - całokształt przyrodniczych i sztucznych elementów materialnych w otoczeniu których i z którymi przebiega życie i działalność ludzi. Otoczenie fizyczne i biologiczne w którym żyje społeczeństwo ludzkie. Obejmuje przyrodę i elementy antropogeniczne. Środowisko składa się z: - podmiotu, - przedmiotu środowiska, - procesu oddziaływania czynników
Środowisko przyrodnicze - podsystem środowiska geograficznego; ogół elementów przyrodniczych i przekształconych w wyniku działań człowieka, zwłaszcza powierzchnia ziemi, powietrze, woda, krajobraz, klimat. Czasami jest to podtyp śr. geograficznego, czyli śr. geog. w którym dominują i któremu nadają charakter elementy przyrodnicze.
Użytkowanie środowiska - to proces pośredniego i bezpośredniego wykorzystywania jego elementów przez człowieka, polega na:
- wykorzystaniu elementów środowiska w biologicznych procesach człowieka
- wykorzystaniu środowiska jako miejsca aktywności życiowej, elementu rozwoju nauki, kultury i oświaty oraz miejsca wypoczynku i regeneracji sił
- wykorzystaniu powierzchni i przestrzeni oraz zasobów naturalnych w działalności gospodarczej
- emitowaniu odpadów i zanieczyszczeń celem ich asymilacji przez przyrodę
Zasoby naturalne - są to te składniki i energie przyrody, które mogą być przy danym poziomie techniki wykorzystane (realnie lub potencjalnie) w produkcji społecznej do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb społeczności ludzkiej
Podział:
- zasoby niewyczerpalne: *Promieniowanie słoneczne, *Energia morskich przepływów i fal
*Energia wiatrów, *Energia wnętrza ziemi
- zasoby wyczerpane
A) zasoby odnawialne: *Powietrze atmosferyczne, *Woda, *Gleba, *Świat zwierzęcy, *Świat roślinny
B) zasoby nieodnawialne: *Surowce kopalne, *Powierzchnie ziemi
Kryterium procesów zachodzących w zasobach:
- biotyczne , - abiotyczne
Kryterium w zależności od miejsca występowania:
- atmosfery, - hydrosfery, - litosfery, - biosfery
Kryterium ze względu na mobilność:- labilne, - stabilne
FUNKCJE ŚRODOWISKA (USŁUGI) - warunki i procesy, dzięki którym naturalne ekosystemy i gatunki podtrzymują życie ludzkie
Klasyfikacja usług obejmuje:
- usługi zasobowe - dostarczanie przez przyrodę produktów
- usługi kulturowe - niematerialne korzyści osiągalne przez przyrodę
- usługi regulacyjne - korzyści z regulacyjnego działania układów przyrodniczych
- usługi wspierające niezbędne do dostarczania przez przyrodę pozostałych kategorii usług
Podział funkcji uwzględniający relacje między nimi:
- funkcje wykluczające się
- funkcje bardzo konfliktowe
- funkcje o stałym stopniu substytucji
- funkcje niezależne
- funkcje komplementarne
POJEMNOŚĆ ŚRODOWISKA - oznacza pierwotnie liczbę organizmów, które mogą przeżyć w danym środowisku nie powodując jego degradacji. Obecnie określa się wielkość poszczególnych zaburzeń, które mogą zostać zaabsorbowane bez znaczących i trwałych zmian w strukturze i funkcjonowaniu układu przyrodniczego
POTENCJAŁ ŚRODOWISKA (EKOLOGICZNY) - suma przyrodniczych możliwości zaspokajania potrzeb społeczeństwa oraz zdolność ekosystemów do ponoszenia antropogenicznych obciążeń
Potencjał i pojemność środowiska zależy od struktury i funkcjonowania układu przyrodniczego, wpływu układów sąsiednich, oraz wpływu człowieka
Wyróżniamy potencjały cząstkowe:
- samoregulacyjno-odpornościowy, - zasobowo-użytkowy, - percepcyjno-behawioralny
CZYNNIKI ANTROPOPRESJI - to pojedyncze czynności człowieka, które powodują w miarę jednorodne skutki w środowisku.
Ze wzg. na rodzaj oddziaływań czynniki dzielimy na:
- mechaniczne, - organizacyjne, - fizyczne i chemiczne
Do podst. czynników należą współcześnie:
- odpady, - ścieki, - zanieczyszczenia
ODPADY- to uboczne, stałe lub ciekłe nie będące ściekami produkty działalności gospodarczej i konsumpcyjnej człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie w którym powstały. Szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska. Dzielimy ze względu na miejsce powstawania: komunalne, przemysłowe, rolne
Ze wzg. na szkodliwość:
- odpady niebezpieczne w małych ilościach powodują degradację środowiska
- odpady szkodliwe w większych ilościach i długotrwałym działaniu
- odpady uciążliwe nie zawierają substancji toksycznych, ale wpływają na estetykę krajobrazu
ŚCIEKI - zanieczyszczone chemicznie, termicznie, biologicznie wody. Powstałe przez działalność człowieka, odprowadzane do wód lub ziem
Ze wzg. na pochodzenie:- bytowo gospodarcze, - przemysłowe, - opadowe, - wody dołowe = kopalniane
Ze wzg. na szkodliwość: - bezpośrednio szkodliwe, zawierają substancje szkodliwe, - pośrednio szkodliwe, zmniejszają zawartość tlenu w wodzie
PROBLEM ŚRODOWISKOWY (EKOLOGICZNY) - sprzeczność między społecznie akceptowanym a społecznie postrzeganym stanem środowiska lub sposobem gospodarowania dobrami środowiska
NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY EKOLOGICZNE
- globalne ocieplenie, - niszczenie ozonosfery, - zanik różnorodności biologicznej, - degradacje zasobów wód słodkich , - pustynnienie i degradacje gleb, - wycinanie lasów głównie wilgotnych lasów równikowych , - degradacje środowiska morskiego i jego zasobów
- zanieczyszczenia środowiska trwałymi substancjami organicznymi
GLOBALNE OCIEPLENIE Najpoważniejsze konsekwencje zanieczyszczenia powietrza:
- ocieplenie klimatu, - zmniejszenie stratosferycznej warstwy ozonu
- skażenie substancjami toksycznymi łańcuchów pokarmowych na lądzie i w oceanie
- wzrost kwasowości wód powierzchniowych i zamieranie lasów wskutek oddziaływania kwaśnych opadów i dwutlenku siarki
Gazy cieplarniane:
- para wodna , - metan, - dwutlenek siarki, - podtlenek azotu, - freony i halony
Przeciwdziałanie, strategie:
- niepodejmowanie działań ograniczających globalne ocieplenie
- natychmiastowe podjęcie działań w celu zapobiegania globalnemu ociepleniu, przede wszystkim przez zmniejszenie emisji gazów szklarniowych
- uznanie korzystnego oddziaływania globalnego ocieplenia
ROLA OZONU
- bierze udział w przekształcaniu nadfioletowego promieniowania słonecznego w energię cieplną, odgrywając role w kształtowaniu bilansu cieplnego Ziemi
- jest podstawowym gazem ograniczającym dopływ do powierzchni Ziemi szkodliwego dla żywych organizmów promieniowania nadfioletowego Słońca
SKUTKI NISZCZENIA OZONOSFERY
Zwiększenie ilości nadfioletu docierającego do Ziemi powodując:
Konsekwencje bezpośrednie, *Skutki zdrowotne w tym:
- Szybsze starzenie skóry
- Zwiększenie zachorowalności na różne choroby skóry, w tym raka
- Choroby narządu wzroku, katarakta
- Osłabienie reakcji układu immunologicznego organizmu
*Zmiany w świecie żywym?? i ograniczenie produkcji żywności
*Niszczenie wytworów człowieka
Konsekwencje pośrednie związane z :
- wzrostem specyficznych zanieczyszczeń atmosfery
- zmianą bilansu promieniowania
BIORÓŻNORODNOŚĆ I POZIOMY
To rozmaitość organizmów rozpatrywana na wszystkich poziomach od odmian genetycznych należących do tego samego gatunku poprzez zestawy gatunków, rodzajów, rodzin i wyższych jednostek taksonomicznych, także różnorodność ekosystemów.
Poziomy różnorodności: - genetyczny , - gatunkowy, - ekosystemalno-siedliskowy
GLEBA - To wierzchnia część skorupy ziemskiej, zmieniona pod wpływem czynników klimatycznych, roślinności, zwierząt i wody, kształtująca się w zależności od rzeźby terenu i charakteru podłoża mineralnego. Obecnie w coraz większym stopniu kształtowana i modelowana przez działalność człowieka
FUNKCJE GLEBY:
- jako rezerwuar substancji odżywczych i wody dostępnych dla roślin są podstawą produkcji biomasy
- ze względu na porowatość są znaczącym rezerwuarem zasobów wodnych
- są centralnym czynnikiem determinującym reakcję ekosystemów na zanieczyszczenia, zapobiegają zanieczyszczeniu wód gruntowych i łańcuchów pokarmowych, filtrują, buforują i transformują substancje, które mogą być toksyczne dla organizmów
- są środowiskiem życia wielu organizmów
- są fizycznym podłożem do rozwoju infrastruktury oraz źródłem surowców
- są źródłem informacji
- mają znaczenie klimatyczne
PODSTAWOWE FORMY DEGRADACJI GLEBY
Degradacja gleby to zmiany jej właściwości fizycznych, biologicznych i chemicznych. Rozróżniamy degradację rzeczywistą i względną.
Formy:
- wyjałowienie ze składników pokarmowych i naruszenie równowagi jonowej
- zakwaszenie i alkalizację środowiska
- zanieczyszczenie składnikami fitotoksycznymi
- zasolenie
- nadmierny ubytek próchnicy
- przesuszenie lub zawodnienie, - erozja
- zniekształcenie struktury, rzeźby terenu, - mechaniczne uszkodzenie i zniszczenie poziomu próchniczego
- zanieczyszczenie mechaniczne
- techniczno-przestrzenne rozdrobnienie powierzchni biologicznie czynnej
- zanieczyszczenie biologiczne
EROZJA - zespół procesów powodujących żłobienie i rozcinanie powierzchni skorupy ziemskiej przez wodę, lodowce i wiatr, połączone z usuwaniem powstających produktów niszczenia
PUSTYNNIENIE - proces degradacji ziemi na obszarach suchych i półsuchych, prowadzący do powstania warunków pustynnych
STEPOWIENIE - to konsekwencja niekorzystnych zmian bilansu wodnego spowodowanego erozją gleby
DEGRADACJA CHEMICZNA GLEBY - polega na zmianie odczynu, właściwości biochemicznych, składu i właściwości próchnicy, roztworów glebowych, składu ilościowego i jakościowego pierwiastków śladowych
LAS - To dynamiczny twór przyrody, w którym są zespolone w niepodzielną całość układem zależności powiązań i wzajemnych wpływów, określona roślinność z przeważającym udziałem form drzewiastych, związanych z nim zwierzętami oraz wykorzystywane przez rośliny i zwierzęta podłoże geologiczne, woda, gleba i klimat
PRZYCZYNI NISZCZENIA I ZANIKU LASÓW
Przyczyny:
- naturalne wewnętrzne (sukcesje, tendencje rozwojowe drzewostanu, interakcje między organizmami leśnymi)
- naturalne zewnętrzne (zmiany klimatyczne i krajobrazowe zachodzące bez udziału człowieka)
- antropogeniczne (związane z gospodarką człowieka)
*Konwersja lasów na inne cele (pod uprawę, zabudowę, zbiorniki wodne)
*Eksploatacja drewna i innych surowców leśnych
*Zanieczyszczenie środowiska ,*Zmiany stosunków wodnych
DEFINICJA HYDROSFERY - To wodna powłoka Ziemi, przenikająca skorupę ziemską i atmosferę. Obejmuje całość wód powierzchniowych (łącznie z lodowcami) i podziemnych oraz wodę zawartą w atmosferze
CZYNNIKI POWODUJĄCE NIEDOBÓR WODY
- zmiana klimatyczna, - nadmierna eksploatacja wód podziemnych, - melioracje i drenaże, - regulacja rzek i potoków, - zmiana szaty roślinnej (wylesienie), - odwodnienie odkrywek i kopalni podziemnych, - zanieczyszczenie wód ściekami
KRYTERIUM TRWAŁOŚCI ZANIECZYSZCZEŃ WÓD
- rozkładalne - wszystkie substancje potencjalnie trujące, podlegające przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych przy udziale bakterii
- nierozkładalne - substancje nie ulegające większym przemianom chemicznym i nie atakowane przez drobnoustroje
- trwałe - w niewielkim stopniu ulegają rozkładowi biologicznemu np. pestycydy, fenole, produkty destylacji ropy naftowej
PODZIAŁ CZYNNIKÓW ZANIECZYSZCZAJĄCYCH WODĘ
*Naturalne - zasolenie, *sztuczne- człowiek, *miejskie i bytowo-gospodarcze, rolnicze, radioaktywne, przemysłowe (ropa naftowa)
SKUTKI ZANIECZYSZCZENIA WODY: EUTROFIZACJA- kumulacja zanieczyszczeń biogennych
ZDROWIE CZŁOWIEKA- całkowity brak choroby (kalectwa, stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu i dobrego samopoczucia
PODZIAŁ ZAGROŻEŃ ZDROWIA *czynniki środowiskowe (zw.z miejscem w którym mieszkamy)*czynniki biologiczne (organizmy chorobotwórcze i pasożytnicze), niedożywienie, hałas, promieniowanie jonizujące i elektromagnetyczne
CHOROBY CYWILIZACYJNE I SPOŁECZNE
-otyłość (nagromadzenie tk tł, u kobiet powyżej 20% masy ciała, u mężczyzn 25%, określanie st otyłości - BMI, WHR; otyłość androidalna - jabłko; gynoidalna - gruszka; czynniki sprzyjające otyłości: genetyczne, biologiczne, farmakologiczne, środowiskowe, psychologiczne; choroby związane z otył: cukrzyca, zawały, wylew, nadciś itp.
- cukrzyca (typ 1- uszkodzenie kom trzustki, u dzieci szybko postępuje, u dorosłych wolno, nieuleczalna-podawanie insuliny. Typ 2 - najczęstsza, zaburzenie działania i wydzielania insul, chorzy są mało wrażliwi na insulinę, leczenie = obniżenie masy ciała, dieta. Cukrzyca ciężarnych)
Choroby cywilizacyjne: migreny, choroby układu oddechowego, alergie, AIDS, Alzheimer, choroba przepracowania
Choroby społeczne: alkoholizm, choroby serca, AIDS, reumatyczne, anoreksja,, bulimia, cukrzyca, otyłość, depresja, nadciśnienie
PRZYCZYNY KRYZYSU EKOLOGICZNEGO
- materialne (wzrost dem, wzrost prod, rozsiew biedni-bogaci, szkodliwe technologie, kultura konsumpcyjna)
- świadomościowe-kulturowe (antropocentryzm, patriarchalizm, technokratyzm, ekonomizm)
-dziejowo - cywilizacyjne
BARIERY WZROSTU ZALUDNIENIA (mogą mieć char lokalny lub regionalny)
- termodynamiczna - max liczna ludn na Ziemi ok. 60 trylionów, przy założeniu, że nie będzie ograniczeń technicznych.
- żywnościowa
- surowcowa - eksploatacja zas nat innych niż zywność
- dostępność wody
- biologiczne - zachowanie odpowiedniej jakości środ
URBANIZACJA- efekt organizowania się społeczeństw, duży wpływ na zmiany środowiskowe. Ostatnie stulecia = duża dynamika urb.
SKUTKI (na wszystkich poziomach troficznych: producenci-rośliny zielone; konsumenci-ludzie; reducenci-rozkład odpady na składniki nieszkodliwe): *zmiany w strukturze i spos użytkowania gleb (ubytek terenów leśnych, rolniczych, zanieczyszcz) *zmiany w nat rzeźbie terenu *obniżenie poziomu wód grunt *zwiększenie zanieczyszcz środ *zmiany na terenach przyległych do miasta *powstawanie klimatu miejskiego (zmiany temp, anomalia wiatrowe, wielkości opadów, wilgotności) *powstawanie specyficznych zoocenoz i fitocenoz (skład fauny i flory w mieście)
Pozytywny wpływ: *efektywne wykorzystanie zas, eliminacja odpadów *łatwiej zorganizować system recyklingu *ochrona obszarów poza miastem
KONSUMPCJONIZM - przekonanie, że samorealizacja człow dokonuje się dzięki osiąganiu coraz wyższego poziomu zaspokojenia potrzeb mater oraz osiąganiu coraz wyższej poz w hierarchii społecznej.
TECHNOKRATYZM- podporządkowanie przyrody nauce i technice, bo to stworzy sprawiedliwy system społeczny. Przyroda jako zbiór elementów do realizacji tego celu. Lekceważenie problemów związanych w degrad środ.
EKONOMIZM- nadmierne przywiązanie w procesach decyzyjnych do racjonalności ekonomicznej. Bez rozumienia kosztów społecznych związanych z degradacją środowiska-sprzyjało wzrostowi antropopresji.
REDUKCJONIZM - metoda naukowa, traktująca środ jako sumę niezależnych od siebie elem, bez żadnych związków i zależności.
GLOBALIZACJA- opisuje proces, w którym zdarzenia w jednej części świata mają znaczące konsekwencje dla ludzi i społeczeństwa w odległych częściach globu. Procesy glob zachodzą na wielu płaszczyznach jednego światowego systemu. W ujęciu ekonomicznym - ujednolicenie mechanizmów działalności gospodarczej. Zniesienie barier w handlu zagranicznym