Temat I. Właściwości biologiczne, wymagania siedliskowe i rola hodowlana drzew i krzewów leśnych

Tabela l. Rola lasotwórcza gatunków drzew i krzewów w typach siedliskowych lasu

Gatunek	Typ siedliskowy lasu
		5Bw1	1Lł2	7BWG	6Lwyż
Bez czarny		P
Brzoza brodawkowata	G			D
Brzoza omszona	G			D
Buk zwyczajny				D I-II bon.
Czeremcha zwyczajna		D P
Czereśnia ptasia (trześnia)		D
Dąb szypułkowy		G I-II bon. D		G I-II bon D
Dereń świdwa		P
Grab pospolity		D		G I-II bon. D P
Jabłoń dzika		D
Jarząb pospolity	P		D P	P
Jarząb mączny
Jesion wyniosły		G I bon.		G I-III bon. D
Jodła zwyczajna				G I-II bon. D I-II bon.
Klon jawor				D
Klon pospolity		D		D
Klon polny		D
Kruszyna pospolita	P
Lipa drobnolistna		D		D
Modrzew europejski				D
Olsza czarna		D		D
Olsza szara
Porzeczka czerwona		P
Sosna zwyczajna	G II bon.
Świerk pospolity			G IV-V bon. P	D
Topola biała		G D
Topola czarna		G
Topola osika				D
Topola szara		G
Trzmielina europejska		P
Wiąz górski		D
Wiąz szypułkowy		D		D
Wiąz polny		G D
Wierzba biała		G D
Wierzba krucha		D

Tabela 2. Gospodarcze typy drzewostanów i rola hodowlana gatunków

Kraina/TSL	GTD	Gatunki	Rola hodowlana
						Produkcyjna	Pielęgnacyjna	Biocenotyczna
5Bw1	So Św	So Św Brz Dbb Ol	So Św	Brz Dbb	Ol
1Lł2	Js Db	Js Db Wz Gb Św Lp Ol Tp Wb	Js Db	Wz Gb	Św Lp Ol Tp Wb
7BwG
6Lwyż	Jd Bk	Jd Bk Db Md Św Gb Jw. Lp Os	Jd Bk	Db Md Św Gb	Jw. Lp Os

Ad. 3. Wymagania ekologiczne gatunków dla GTD Jd Bk.

JODŁA

Jodła należy wśród naszych gatunków lasotwórczych do drzew najbardziej cienioznośnych (cieniowytrzymałych). Mocno zacieniony, a następnie stop­niowo odsłaniany podrost wykazuje po wieloletnim (nawet kilkudziesięcioletnim) przygłuszeniu - normalny wzrost. Siewki jodły, aby przeżyć do 2 roku, potrzebują 5% światła pełnego. Nalot powyżej 5 lat i podrost występują przy ilości światła wynoszącej około 8% światła pełnego. Za odpowiednie dla jodeł w wieku do 15 lat przyjmuje się względne natężenie promieniowania 10 - 33%, a za opty­malne 15-25%. Z punktu widzenia wrażliwości fizjologicznej jodły, bardzo istot­ne dla nalotu są wahania natężenia promieniowania świetlnego. Nalot jodłowy ginie tam, gdzie iloraz maksymalnego natężenia promie­niowania do minimalnego przekracza 25.

Siewki jodły rozwijają się najlepiej w warun­kach wysokiej intensywności oświetlenia i wymagają znacznego udziału nie­bieskiej części spektrum świetlnego. Takie warunki istnieją na otwartej powierz­chni przy zachmurzonym niebie lub w cieniu, a także pod osłoną drzewostanu iglastego, który równomiernie absorbuje wszystkie barwy świa­tła. Mały udział światła niebieskiego, a duży zielonego i czerwonego nie sprzy­jają siewkom jodły, jak to ma miejsce w przypadku bezpośredniego oświetlenia w warunkach silnego zacienienia przez liście drzew i bylin.

Jodła jest bardzo wrażliwa na mróz. Spadki temperatury poniżej -27°C są bardzo szkodliwe. Jodła na obszarach o dużej wilgotności powietrza dobrze znosi bardzo niską temperaturę.

Jodła cierpi od przymrozków wiosennych, ale szkody te są stosunkowo nie­wielkie z uwagi na późniejszy w stosunku do bocznych rozwój pączka szczyto­wego. Późne przymrozki, a zwłaszcza mrozy zimowe warunkują więc północną i wschodnią granicę rozprzestrzeniania się tego gatunku.

Jodła ma duże wymagania pod względem wilgotności. Wrażliwość na mróz i potrzeba wilgoci wpływają wiec często na przebieg granicy jej występowania. Wymagania jodły doty­czące tych czynników wykazują jednak duże zróżnicowanie. Na niektórych terenach jodły rosnące na glebach wilgotniejszych są żywotniejsze niż jodły wzrastające na glebach mniej wilgotnych.

Jodła rozwija się i odnawia dobrze zarówno na glebach o odczynie silnie kwaśnym, jak i zbliżonym do obojętnego.

Jodła cierpi od przymrozków wiosennych. Skutki szkód mrozowych są pomniejszane przez jej duże zdolności regeneracyjne. Rysy mrozowe na pniu powstają szczególnie na okazach o silnie rozwiniętych ko­ronach. Na głębokich, niezbyt mokrych glebach jodła jest odporna na wiatr (silny korzeń palowy). Może jednak ulegać wiatrołomom. Okiść stwarza mniejsze za­grożenie niż u świerka. Jodła jest też mniej wrażliwa od świerka na susze (głę­boki system korzeniowy).

Jodła cierpi od zgryzania i spałowania. Nie powtarzające się zgryzanie nie jest jednak dla jodły bardzo niebezpieczne z uwagi na jej dużą zdolność rege­neracji. Bardziej niebezpieczne jest spałowanie; zdarcie kory i łyka powoduje bowiem powstawanie martwicy, co osłabia znacznie żywotność jodeł. Brak za­bezpieczenia przed szkodami ze strony zwierzyny może uniemożliwić uzyskanie pożądanego udziału jodły i jej wysokiej zdrowotności. Najlepsze rezultaty zabez­pieczenia przed tymi szkodami daje grodzenie powierzchni objętej odnowieniem.

Jodła należy do gatunków bardzo wrażliwych na działanie SO₂ i fluowodór, średnio wrażliwych na działanie tlenków azotu oraz wrażliwych na O₃. Silnie reaguje też na obecność w glebie metali ciężkich; wśród gatunków igla­stych okazała się najmniej odporna na obecność pyłów ołowiowo-miedziowych. Stosunkowo odporna jest natomiast na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe, ustę­pując w tych warunkach pod względem zdolności przeżycia tylko sośnie zwy­czajnej i dębowi szypułkowemu.

Jodła należy do gatunków umiarkowanie wrażliwych na oddziaływanie NaCl. Nie powinno się jej więc wprowadzać w rejonach zanieczyszczeń prze­mysłowych, gdyż należy do gatunków nieodpornych. Stawiana jest na jednym z pierwszych miejsc pod względem wrażliwości na zanieczyszczenia przemysłowe (mieszanina SO₂, NO_x, CO i pyłów).

BUK

Gatunek cienioznośny. Wśród rodzimych drzew liściastych buk najdłużej - do 30 roku życia - znosi ocienienie. Pod tym względem ustępuje jednak jodle i cisowi. Starsze drzewostany najlepsze warunki znajdują na stokach północnych.

Jako element atlantycki nie znosi mroźnych zim. Ulega szkodom od mrozu. Ostra zima powoduje obniżenie wartości drewna (tzw. fałszywa twardziel) lub obumieranie drzew. W klimacie Polski cier­pi od spóźnionych przymrozków.

Wymaga znacznej wilgotności powietrza i gleby. Rośnie na glebach umiar­kowanie wilgotnych i wilgotnych, lecz bez wody gruntowej w zasięgu korzeni. Nie znosi gleb nadmiernie wilgotnych ani suchych.

Wymaga gleb bogatych w próchnicę i składniki mineralne. Na niżu znajduje korzystne warunki wzrostu na glebach świeżych piaszczysto-gliniastych, zwłaszcza z gliną lub marglem w podłożu. W górach są to gleby gli­niaste, dość głębokie i świeże. Bardzo dobrze wzrasta na glebach zasobnych w wapń. W takich warunkach wykształca wysokie, smukłe pnie dobrej jakości. Dla rozwoju bu­ka jako domieszki wystarczająca jest zawartość 0,05% CaO, natomiast dobry rozwój buka zaznacza się dopiero przy 0,1% CaO w glebie na głębokości 30 - 40 cm. Najwyższą bonitację osiąga buk głównie na glebach brunatnych, płowych i rędzinach.

Mroźne zimy powodują duże szkody w drzewostanach bukowych (fałszywa twardziel, pęknięcia mrozowe). Pączki szczytowe odnowień ulegają często uszkodzeniom w czasie zimy, co powoduje deformacje pędu (rozwidlenia). Ulega on często zgorzeli słonecznej. Cienka i gładka kora przy nagłym odsłonięciu pni nie zabezpiecza przed porażeniem miazgi przez bezpośrednie i odbite promienie słoneczne.

Drzewostany bukowe rosnące w górach znajdują najkorzystniejsze dla siebie warunki na skłonach północnych.

Wiatry powodują znaczne szkody wśród buków. Śniegołomy i wykroty są częstym zjawiskiem; w tym ostatnim przypadku związane to jest z sercowatym, płytkim systemem korzeniowym, wykształconym szczególnie na glebach cięż­kich i wilgotnych. Śnieg powoduje duże szkody, zwłaszcza w miodnikach, młode buki bowiem długo utrzymują suche liście.

Buk jest bardzo wrażliwy na uszkodzenia mechaniczne. Nawet uszkodzenie kory (np. jako efekt ocierania się młodych okazów w miodniku) powoduje pow­stanie martwicy drewna.

Buk należy do gatunków liściastych względnie odpornych na tlenki azotu, a wrażliwych na fluorowodór i bardzo wrażliwych na SO₂ i O₃. Buk wykazuje stosunkowo małą odporność na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe, dla których próg toksyczności leży poniżej 1% ich dawki, gdy natomiast dla dębu szypułkowego przy dawce około 5%, a dla olszy czarnej przy 1-3%. Pod względem stopnia uszkodzenia w rejonach przemy­słowych buk zaliczany jest do najbardziej odpornych gatunków drzew i dlatego zaleca się go do odnowień i przebudowy w lasach wspomnianych terenów.

---