11. Styl życia jako kategoria socjologiczna: Sicińskiego ujęcie stylu życia, styl życia a kultura, styl życia a wzory społeczne, styl życia a poziom życia.
A. Siciński: „ Styl życia. Koncepcje i propozycje” Warszawa 1976
Sicińskiego ujęcie stylu życia:
Styl życia - „ zakres i formy codziennych zachowań (!) jednostek lub grup, specyficzne dla ich usytuowania społecznego, tzn. manifestujące położenie społeczne oraz postrzegane jako charakterystyczne dla tego położenia, a dzięki temu umożliwiające szeroko rozumianą społeczną lokalizację innych ludzi.”
Człowiek działa w taki sposób, aby realizować własne wyobrażenie swojej osoby i swojej grupy. W stylu życia istotne są te rodzaje zachowań, które (bądź w intencji osób zachowujących się, bądź przez obserwatora) uznawane są za takie, po których można „poznać” kogoś, tzn. zdefiniować go, zlokalizować społecznie ( nie tylko w kategoriach przynależności klasowo-warstwowych, ale i ze względu na inne kryteria np. pokolenie, zawód czy przynależność do szerszej wspólnoty ideologicznej)
Styl życia różni się od „trybu życia” w ujęciu marksowskim: tryb życia jest obiektywną kategorią charakteryzującą ludzką egzystencję, a styl życia jest empiryczną kategorią socjologicznej analizy zróżnicowania sposobów zachowania ludzkiego. Jednak styl życia w dużym stopniu zależy od trybu życia.
Styl życia jest cechą grupową - ważne są te zachowania, które są podobne w pewnej grupie, które orientują w odmienności jednej grupy od innej, pozwalają na behawioralne zaklasyfikowanie do tej lub innej grupy.
„ manifestacja” społecznej lokalizacji nie musi być świadoma; wystarczy, aby zachowujący się odczuwał pewne zachowania jako „konieczne” czy „pożądane” w pewnych sytuacjach ( ze względu na akceptowane wzory społeczne).
Styl życia może być wynikiem świadomych decyzji ludzi dążących do zmiany siebie i społeczeństwa, zmiany w kierunku uznanym za pożądany, może być przejawem ludzkiej twórczości.
Styl życia a kultura:
Kultura (wg A. Kłoskowskiej) : „ to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”
Styl życia może podlegać ocenom; można też analizować patologię stylu życia. Natomiast kultura traktowana bywa przez badaczy zazwyczaj jako coś nie podlegającego wartościowaniu, jako „dobro” samo w sobie.
Język może, ale nie musi być traktowany jako element stylu życia. Jest takim wyróżnikiem, kiedy uznawany bywa za specyficzny dla pewnej grupy społecznej; nie stanowi istotnego wyróżnika, gdy traktowany jest wyłącznie ze względu na swe funkcje komunikacyjne.
Kultura składa się ze znaków, symboli, znaczeń, wzorów, uznawanych wartości, które orientują nas w otaczającym świecie. Przedmioty materialne są nośnikami znaczeń i wartości, które składają się na kulturę - do kultury należą znaczenia i wartości przypisane tym przedmiotom, ich zdolność do wywołania takich lub innych skojarzeń i emocji.
Bez wyboru żadna kultura nie mogłaby osiągnąć zrozumiałości.
Styl życia wynika ż wyborów związanych z obyczajami. Styl życia jest przejawem jakiejś zasady wyboru codziennego postępowania spośród repertuaru zachowań możliwych w danej kulturze.
Styl życia a wzory społeczne:
Wzory społeczne - względnie trwałe regularności zachowań, cechujące określone zbiorowości ludzkie.
Wzory uznawane (wzorce) stanowią pewne idealne, pożądane w danej zbiorowości, reguły zachowań.
Wzory praktykowane - reguły rzeczywiście przestrzegane w społecznej praktyce.
Wzory kulturowe - wzory praktykowane wyznaczone odpowiednimi normami.
Standardy - wzory praktykowane nie mające jednoznacznych odpowiedników normatywnych.
Gdy kultura obejmuje całokształt wzorów i wzorców, to styl życia stanowi przejaw wyborów dokonywanych z tego repertuaru.
Doniosłym czynnikiem kształtowania się stylu życia - zróżnicowania i przemian wzorców, wzorów kulturowych i standardów - jest ich rola jako wyróżników społecznych, charakteryzujących lokalizację społeczną jednostek.
Styl życia a poziom życia:
Poziom życia to możliwości ekonomiczne jednostki lub grupy społecznej, uzyskanie określonej ilości dóbr i usług.
Styl życia jest w części tylko określony przez możliwości zaspokajania odczuwanych potrzeb, w większej zaś mierze - przez rodzaj potrzeb.
Poziom życia determinuje w znacznym stopniu możliwości wyboru sposobu zaspokajania potrzeb, jakie mają jednostki i grypy społeczne. Poniżej pewnego poziomu wybór praktycznie nie istnieje, ponieważ środki finansowe przeznaczone są wyłącznie niemal na podstawowe potrzeby. Na wyższym poziomie życia występują zróżnicowania związane w szczególności ze statusem społecznym. Dopiero powyżej „minimum statusowego” zaczynają się (w dość ścisłej zależności od poziomu życia) „ wolne wybory” charakterze klulturowym.
A. Siciński: „ O typologiach stylu życia” w: „Kultura i Społeczeństwo” nr 4/ 1983
Badania fińsko-polskie → miały na celu wykrycie szczególnie rozpowszechnionych i charakterystycznych sposobów życia występujących w Finlandii i Polsce (1978-1980)
Sens określeń: „styl życia” i „sposób życia”:
Sposób życia - podejście behawioralne → charakterystyka bezpośredniej rzeczywistości
Styl życia - podejście „rozumiejące” → konstrukt teoretyczny
Badacz stylu (lub sposobu) życia zainteresowany jest uchwyceniem całokształtu życia codziennego (podejście „holistyczne”) lub kieruje swoją uwagę na wybraną sferę życia (podejście selektywne) np. praca, czas wolny, konsumpcja itp.
Perspektywa homo eligens
Styl życia wg Sicińskiego - określenie to można odnieść zarówno do zbiorowości społecznych, jak i jednostek. Oznacza ono zespół codziennych zachowań, sposobów postępowania, aktywność, specyficzne dla danej zbiorowości lub jednostki, odróżniający je od innych zbiorowości lub jednostek.
Życie codzienne ludzi tworzy pewną całość, na którą składają się zarówno zachowania ludzi oraz motywacje tych zachowań, jak i rzeczy - mające „znaczenie” z punktu widzenia tych motywacji i zachowań.
Perspektywa homo eligens (łac. eligo → wybierać) perspektywa wyborów dokonywanych przez ludzi w ich życiu codziennym
Zrozumienie zjawisk społecznych i psychologicznych jest niemożliwe bez spojrzenia na nie z punktu widzenia wyborów dokonywanych przez ludzi.
Typologia homo eligens:
styl życia w sytuacji ograniczonych możliwości dokonywania wyboru
styl życia polegający na unikaniu dokonywania wyboru,
styl życia będący poszukiwaniem drogi życiowej, naczelnych wartości itp.
styl życia nastawiony na działanie jako cel sam w sobie
styl życia nastawiony na zachowawczy skutek działań
styl życia nastawiony na działania prowadzące do zmiany
ad1. Ograniczenia możliwości wyboru mogą być związane z czynnikami ekologicznymi, ekonomicznymi, stanem techniki - a więc czynnikami dotyczącymi pewnych zbiorowości, mogą także wynika z indywidualnych cech poszczególnych jednostek
badania polskich rodzin: czynnikami tymi były najczęściej: zła sytuacja ekonomiczna, problemy zdrowotne, niski poziom umysłowy, niski stopień wykształcenia, poinformowania
ad2. Style te charakteryzują się „wycofaniem” (wg koncepcji R. Mertona)
badania polskich rodzin: warianty „unikania wyboru” to; zmęczenia jako dominująca cecha życia codziennego, życie wspomnieniami, tendencja do kompromisów mających zapewnić utrzymanie status quo.
Ad3. To poszukiwanie własnego stylu życia → zadawanie sobie pytań: czy warto do czegoś dążyć? Do czego dążyć? Co powinno nadawać życiu sens? I podejmowaniw prób kształtowania życia
Ad4. Ten typ obejmuje sytuacje, gd6y dla działającego pomiotu ważne jest przede wszystkim owo działanie jako takie, a nie tyle - jego określone rezultaty - od tego, czym jest to życie na co dzień wypełnione.
badania polskich rodzin: dominacja swoistej witalności, życie na luzie”, używanie życia
ad5. Życie codzienne ludzi, ich aktywność mają jedynie charakter zachowawczy - bez względu na to, co stanowi dziedzinę dominującą w życiu codziennym → wg Mertona: „konformizm” i „rytualizm”
badania polskich rodzin: zorientowane na zachowanie osiągniętego poziomu, życie zorientowane na zabezpieczenie bytu codziennego, nastawienie na pielęgnowanie więzi rodzinnych, nastawienie na rekreację, korzystanie z czasu wolnego
ad6. Style życia charakteryzujące się orientacją działań na pewną zmianę, na osiągnięcia → wg Mertona adaptacja przez „innowację” i przez „rebelię”
- badania polskich rodzin: orientacja na awans życiowy, na zaspokojenie aspiracji, dążenie do wyrwania się z dotychczasowego środowiska, orientacja na pracę (osiągnięcia związane z pracą), orientacja na działalność społeczną i jej efekty.