Botanika- odm. Jest częscią gat. Związana z obszarem geograficz. V(varietes) ścisle pojęta odm. Botaniczna. Z czego powst odm. -mutacja 20% (zmiana punktowa w genie) np. barwa(barwne, krótkopędowe- Mc Intosh, drzewo krótkopędowe, niskie, mniejsze. -krzyzowanie 60% (świadoma praca hodowlana wykon. Przez człowieka) -przypadkowe siewki na drodze selekcji naturalnej (mieszaniec który przez rozmn. gen. Nie przekazuje cech) CECHA BIOL. ODM: - wytrzymałość na mróz, niezgodnośc faz fenologicznych wpisanych w klimat (dostosowanie lub nie), choroby i szkodniki (odpor., wrażliwość), plenność(t/ha- genetycznie) Przemiennosc owocowania- konkurencja o skł. Pokarmowe, czyli zróżnicowanie się pąków w roku poprzednim. Ilosc cytokinin- im więcej tym wpływają hamująco na różnicowanie się pąków Zapylacze- muszą kwitnac w tym samym czasie, nie mogą być spokrewnione, ma być diploidem. Samopłodne- nie musi być zapylacza, wygodne w przyp owoców przetwórczych. Samobezpłodne- musi być zapylacz Cechy gospodarcze- wyrównanie owoców, przydatnośc, możliwość przechowywania, odporność na transport OWOCE ZIARNKOWE: Jabłko, grusza, pigwa Rząd: Rosales, Rodzina; Rosaceae Podrodzina: Pomoideae Rodz: Malus pumila Miller- Zach. Azja, Wsch Eu., M. Silwestris(L.) Miller- Eu, Zach Azja, M. Prunifolia- Azja, M. Baccata- Azja, ośr. Syberyjski (dostos do naszego Klim.) - Dały początek uprawnym jabłoniom (dosto. Faz fenologicznych do Klim.-najwazniejszy element uwarunkowania wysokiej prod w PL. 2,5-3mln ton jabłek prod. Się w pl Budowa owoców jabłoni- owoc rzekomy- cały kwiat bierze udział w bud owocu, budowa pozwala na przechowywanie. Odm. Jabłoni- Letnie- oliwka żółta- Inflandzka, papierówka, Celeste, James Grieve(poch. Z angli,odp. Na parcha,mączniaka, słaba mrozoodporność) Jesienne- Antonówka zwykła, Lobo, Paulared Zimowe- Golden delicious (późno zimowa, poch- śr. Usa, niepełna wytrz. Na mróz, żółta, odm.stara), Idared, Jonagold(dobra do Przecho.), Rubin(wczesno zimowa, poch od g.deliciusa, grupa mączniakowa i parchowa ), Szampion, Topaz, Koksa pomarańczowa(wczesno zim. małe, nie odp. Na mróz, grupa mączniakowa). Red delicious(nie wytrz na mróz, duze wym. Glebowe). Jonathan-(śr. Usa, długi czas przech, nie pełna wytrz. Na mróz, gr. Mączniakowa, Parchowa) Mc Intosh- (mrozoodporna, delikatne, nie odp. Na choroby) PROGNOZOWANIE PLONÓW- z punktu widzenia sadownika -(zorganizowanie prawidłowych zbiorów, przygotowanie do sprzedaży, przygot. Chłodni) Produkcja globularna- liczba drzew x plon z 1drzewa, Produkcja towarowa- na sprzedarz i do obrotu + straty i ubytki. metody prognozowania- krótkoterminowe-1sezon weget., -długo term. Obejmuje kilka sezonów. Metody doświadczalne wykon. Się pod koniec czerw/pocz lipca. Met. Prognozowania-dwie grupy: 1) Met. Intuicyjne- nie posługuje się obliczeniami (met. Obserwacyjna- powszechna metoda, obserwacja faz fenologicznych i ich wpływ na drzewa. Obeswujemy wpływ pogody i agrotechniki i wyciągamy wnioski 2) Met. Empiryczne- met. Oparta o obliczenia (okreslenie siły wzrostu- grubośc przyrostu rocznych, pole pow. Przekroju poprzecznego pnia, wysokość drzewa h, rozpiętość zasięg korony średnica d, określenie przyrostów rocznych. Pomiary biometyczne drzewa- liczba owoców na1 drzewie (plon drzewa kg= płaszcz owocu m2 x masa owocu g x E owoców P<płasz owocu>= h x d)drzewo musi być typowe, uśrednione. Met przepro na kilku drzewach. Obliczenie plonu z drzew b. wysokich-met. Amerykańska: z obwodu obliczamy PPPP 2000cm(a) szukamy konara o 10%PPPP np.19cm(b) L=a+b/a x l.konarów 3. Met. Ekspertów: wykon. Je osoby znające się na sadownictwie(producenci, sadownicy) 4. Met. Zbierania opini- w oparciu o ankiety, dotycząca przebiegu pogody, wegetacji, w oparciu o lata ubiegłe. Fazy dojzałosci owoców: 1. F. zawiązywania pąków kw.: dobry zbiór- odpow. War. Atmosfer., odpow. Opady, rozkład temp. Zły zbiór- zbyt duza ilość zawiązków(przemienne owocowanie)2.F. spocz. Zimowego. 3.F. kwitnienia i zawiązyw się owoców: dobry plon- brak przymrozków, zły plon- brak oblotu pszczół, brak zapylaczy 4. Faza intens. Wzrostu drzew i owoców: dobry p- dostarczenie wody, własciwa agrotechnika, brak chorób i szkodników. 5. F dojrzewania owoców: dobre- duzo ciepła, dobre nasłonecznienie Co ma wpływ na plony: czynniki Klim, agrotech, cięcie, odmiana, stanowisko, ochrona( 1.czynn. glebo- klimatyczne 2.cz. związane z agotech(opryski, nawozenie)3 czynn. Demograficzno ekonomiczne) GRUSZE: Rząd: Rosales, Rodzina: Rosaceaem Podrodzina: Pomoidae, Rodzaj: Pyrus odmiany rodzicielskie: P. nivalis- Zach. Chiny (g. śnieżna), P. Australica, P. Syriace cechy : brak wytrzymałości na mróz, nie dostosowane fazy fenologiczne do naszego klimatu, w styczniu Rozp. Się spoczynek względny przerywany przez krótkie ocieplenie) Grusze zachodnie(owoce zachowują kielich, liscie całobrzegie): Prunus serotina- g. chińska (choroby- zaraza ogniowa, parch, mały wybór podkładek, plennośc(mało nektaru, małe zapylenie) musi być wiecej zapylaczy, wiecej uli Lista odmian: Letnie: Faworytka, Red faworytka. Jesienne: Bera hardy, Bonkreta Williams(Duzy stopien partenokarpi), konferencja(85%produkcji odm. Angielska,przechow. 1/2mies)Red b.w, we wrzesniu dojz. zbiorcza Zimowe: General Leclerc (wymaga mocnej rejonizacji) Komisówka(10% prod) ,Lukasówka - nie uzyskują dojzałosci zbiorczej, trudne przechowywanie FORMY KORON DRZEW: 1. Podział wg. Kształtu, przekroju poprzecznego: forma kolista, korona owalna(prawie naturalna), k. mocno spłaszczona(szpalery)2. Podział wg. Rozmieszczenia konarów (róznopiętrowa, ukł. Mieszane) 3. Podział wg. Obecności lub braku przewodnika -przewodnikowe, bezprzewodnikowe (sposób otwarty), czesciowo z przewodnikiem 4. Podział ze względu na syst. Konarów: prawie naturalne (długopędy, krótkopędy wycinanie wilków), regulowane, sztuczne( konary pokryte tylko krótkopędami, np. grusza) ZNACZENIE OZDOBNE FORMY: 1. Konary naturalne- zachowują naturalne tendencje do wytw. Konarów 2. Konary luźno piętrowe- w ciągu roku formuje się piętro z 2/3konarów. Wycinanie pędów krzyżujących się(jabł, grusze, morel) 3. Szpaler swobodny- modyfikowana, potrzebna konstrukcja do podtrzymania. Przycinanie i obnizanie przewodnika. 4. Korona wrzecionowa- w latach30 w Niemczech. Na przekroju jak choinka, cechy: niski pień, przymocowana do palika, do drutów (płytki syst. Kozeniowy), nadaje się do podkładek karłowych 3,5x1/1,5m, półkarłowych 4x2/3m, grusze na pigwe 3,5x 1,5 zalety:wchodzą szybko w okres owocowania 2-3 rok od posadzenia, korona mocna, stabilna, utrz. Duzy ciężar owoców. Formowanie korony wrzecionowej: delikatne cięcie po posadzeniu, przyginamy pędy aby był kąt prosty między przewodnikiem a bocznym pędem, w 2 roku tniemy lub przyginamy, w 3-4 roku formujemy przewodnik, kształtujemy koronę, po 4 roku cięcie odnawiające ; Hytec: owoce są słabo doświetlone, owoce w środku są zacienione, w kolejnych latach wycinamy przewodnik i zastępujemy innym pędem, prowadzenie przy palikach, dla miejsc gdzie jest za dużo słońca ; Tatura: drzewo w kształcie Y, sadzimy okulanty 4,5-6m x 0,9-2 m, max wys. 3m ; Driling system: 3 przewodniki są do siebie pod kątem 20 C, musi być stelaż, dość duże odległości między drzewami ; Mikado: 4 przewodniki, solidna mocna konstrukcja, wnętrze korony bardzo dobrze doświetlone, konary w formie wysmukłego wrzeciona ; Korona osiowa: zbliżona do walca, zastawiamy 1, 2 i 3 letnie pędy, prowadzimy rotację względem wieku pędów, cięcie aby było jak najwięcej młodych pędów, usuwanie pędów zbyt grubych, skracanie przewodnika, podpory dla drzewka ; Solen system: korona dobrze naświetlona, główny pień wys. 1,2 m, formujemy 2 pędy i przyginamy je ; Korona szpalerowa: wąska forma, pędy są wzdłuż rzędów, pędy pod kątem prostym - palmeta pozioma, pędy skośne - palmeta włoska ; Korona wazowa, pucharowa: usuwa się przewodnik i pędy rosnące pionowo ; Formy do ogrodów przydomowych: sznury pionowe, sznury poziome, sznury skośne, formy sztandarowe, formy kratowe, formy łukowe, świeczniki ; ŚLIWY: rosales > rosacea > prunoideae > prunus, odm wczesne (opal, herman, katinka), odm sredniowczesne (renkloda ulena, węgierka wczesna, krolowa wiktoria, silvia), odm późne (stanley, węgierka zwykła, nektaria, promis), śliwy są samopłonne lub samobezpłodne, owoce świerze są od lipca do października, śliwa japońska ma odmienną barwę od naszych polskich śliw ; WIŚNIE I CZEREŚNIE: rosales > rosacea > prunoideae > prunus, p. avium - cz. ptasia, p. cerasus. - cz. pospolita, p.acidia - cz. kwaśna, p. fruticosa - cz. karłowa, p. mahaleb - antypka, wiśnia: odm wczesne (agat, Sabina, northstar), odm sredniowczesne (nefris, pandy, kelleris 16, diament), odm późne (łutówka, ametyst), czereśnie: odm wczesne (rivan), odm sredniowczesne (karesova, vega, summie), odm późne (kordia, ulster, Regina, Rainier) ; MROZY: Uszkodzenia spowodowane niską temp.: uszkodzenia mrozowe (-20,-25 C), uszkodzenia przymrozkowi (krótkie, gwałtowne spadki temperatur w okresie wegetacyjnym np. kwiecień -4 C) ; Przystosowania roślin do zimy: hartowanie, martwa tkanka korka pokrywa tkanki przewodzące, pąki liściowe pokryte skórzastymi osłonkami, drewnienie pędów ; Metody pasywne ochrony przed przemarzaniem: unikania zakładania sadów w zastoiskach mrozowych, odpowiedni dobór gat. i odmian, właściwe nawożenie i ochrona, cięcie zimowo-wiosenne wykonywane w odpowiednim czasie, stosowanie osłon przed mroźnymi wiatrami ; Metody aktywne ochrony przed przemarzaniem: ogrzewanie sadu, mieszanie powietrza, zraszanie drzew ; Czas cięcia: jabłoń i grusza (w marcu, zaczynamy od jabłoni), śliwa (kwiecień/maj, do początku kwitnienia), czeresnia i wiśnia (do okresu wegetowania) ; Uszkodzenia kwiatów: zielony pąk (-6 do -8 C), biały pąk (-5 C), pełnia kwitnienia (-3 do -4 C) ; Czynniki warunkujące wytrzymałość mrozową: naturalna odporność na drodze ewolucji, unikania zamarzania treśći komórki przez przechłodzenia, nabywanie odporności i hartowanie ; Co ma wpływ na wielkość strat mrozowych: obecność punktów krystalizacji, stan uwilgotnienia roślin, zawartość H2O w komórkach w okresie kwitnienia, stan zdrowotny, nieprawidłowy przebieg procesów w komórce, niedobór K, Ca i białek, błona i ściana kom. oraz zawartość Ca w kom. ; Wytrzymałość mrozowa: stosujemy preparaty zawierające Br (wspomaganie kwitnienia), Ca i P, po przymrozku możemy opryskać mocznikiem który wspiera pąki i zawiązki, 72h przed przymrozkami możemy zastosować „help 4%”, po przymrozku „Asahi 0,1%”, wapnowit ; Rodzaje przymrozków: adwekcyjne (związane z napływem zimnych mas powietrza z PN), radiacyjne (lokalne, związane z ukształtowaniem terenu) ; TRUSKAWKA: rosales > rosaceae > fragaria, f.chiloenis x f. wirginiana = f.ananasa, wytrzymała na mróz -20, -25 C, duże zapotrzebowanie na wodę, plon do 20T, odm wczesne (moneoye, kent), odm srednio wczesne „powtarzają owocowanie„ (zanta, Elat, elsanta), odm średnio późne (senga sengana), odm późne (vicoda, tarda) ; PORZECZKA: rosales > glossulariaceae > ribesioidae > ribes, r.vulgare, r.robrum, r.petraeum, r.multiflorum, r.nigrum, produkcja w Polsce około 200 T/rok, wytrzymała na mróz, uszkadzana przez przymrozki wiosenne, choroby i szkodniki (opadzina liści, mączniak, rdza wejmutkowo-porzeczkowa, wielkopąkowiec porzeczkowy), plenność 10 T/ha, biała: blanka, biała z juterborg, czerwona: jonkheer van tets, holenderska czerwona, detran, tatran, rosetla, rorada, czarna: bona, ben alder, ben connan, ceres, ojebyn ; AGREST: rosales > glossulariaceae > ribesioidae > ribes glossularia, odmiany (biały triumf, invicta, kati. rzeszowski czerwony, hinnonmaki rot ; PRZEŻEDZANIE KWiatów/ZAWiązków.: Jabłonie- usuwanie nadmiaru kw./zaw.: zapobiega. przemiennemu owocowaniu, poprawia jakość owoc(odp.stos. ekstraktu, wapnia)., zmiennie owocują: Jonagold, Lobo, Elisa, drobnieją: Spartan, Champion, Golden del. Śliwy: etefon (większe stężenie)(Friga, Opal, Węgierka.W.) poprawia jakość, zdrowotnośc owoc, Grusza (Konferencja, Faworytka, Red Faworytka), Brzoskwinia(wszystkie odm.) SPOSOBY PRZEŻEDZANIA: chem. -oprysk kw/zaw. podczas kwit., nie stos. w okresie przymrozków. Preparaty: -na początku kwit.: zaw.Etefon (Etrel, Agrostym, Flordimex), -pełnia kwit.: ATS(0.5-1%, działa na starsze, pędy, niszczy słabe, niezapłodnione kw., powoduje ordzewienie owoców, obfite kwit. w przyszłym sezonie, poprawia wygląd owoców) * początek kw-10-20% kw.rozwinęta. *pełnia kw. 50%kw.rozw *koniec kw. opadają płatki korony. * 3 dni od opadnięcia 80% płatk.korony -zw. Czynny NAA Pomonit super (najbardziej powtarzalne wyniki),- Pommit Extra 8% soli NAA i mocznik (ułatwia wnikanie przy złej pogodzie),- Pomonit R10(skuteczność zal.od pogody) *na zawiązki owoc. 10-12mm. Paturyt(nie na młode drzewka, stos w temp 18-24oc) , BioPrzeżedzacz- (nie dla młodych). War. Modyfikujące działanie śr. chem: -Łatwo przeżedzamy jeśli: krótkopędy są na gałęziach zacienionych, drzewa są źle nawoż/nawodnione, sys. Korz.. jest uszkodzony(szkodniki), kwit. jest obfite, odm. mają tendencje do zżucania zaw., drzewa młode maja dużo silnych pionowych pędów, wysoka temp/wilg.pow. -Trudno przeżedzać gdy: owoce znajdują się w słońcu, na drzewach starszych gdy zawiązki są trudnodostępne, zawiązki pojedynczo są na krótkopędach, niska wilg.ć pow. przed i po oprysku(szybsze wysychanie cieczy). Dawkowanie: odm. łatwo poddające się niskim dawkom: Jonagold, Gala, Idared, -wyższe dawki dla: Gloster, Boskop, Lobo, : ręcznie-w puźniejszym okresie(15-30 VI spóźnienie obniża plon następnego sezon o 10%)., uzupełnienie chem., gdy nie da się chem, lepsza jakość, wybarwienie, zaw.ekstraktu (dokarmiamy dolistnie wapniem podczas zabiegu) sposoby: przeżedz. Owocolistków (pozostawić 3 zawiązki), porawki po chem., selekcja negatywna, usuwanie zaw. Z puźnego kwit. MALINA rząd: Rosales, rodz: Rosaceae, rodz: Rubus podrodzaj: Maliny gwiazdkowe, M.miękkie, M.ozdobne, M.właściwe, Jeżyny, gat: R.chamaemorus, R.odoratus, R.deliciosus, occidentalis, R.strigosus -owocują na p. jednorocznych: (Koral, Laszka, Veten, Canby), na p. tegorocznych/powtarzają owocowanie (Pokusa, Polana, Polesie)po IIroku wycinamy, -przemarzają, są chorowite,- owoc delikatny sciągany bez dna kwiatowego VII, Plon 4-10 t/ha, BORÓWKA Rząd: Ericales, Rodz:Ericaceae, Rodzaj:Vacinium, Podrodzaj: B.wysokie, B.niskie, Żurawiny, Sekcje: B.wysokie (B.wysoka, B.wąskolistna, B.południowa), Czernice(B.czarna), Brusznice(Brusznica), Żurawiny(Żurawina wielkokwiatowa)-B.wysoka odporna na: mróz, choroby, szkodniki, choruje na zamieranie pędów i mączniaka, największy szkodnik- ptaki, plon 10t/ha, lepiej owocuje na plantacjach mieszanych(nie w pełni samopłodna), wymaga kw.pH, mikoryza, owocuje do 40 lat, owoc z grubą skórką woskowym nalotem może być przechowywany w temp pokoj kilka dni, - odm Bluecrop: USA, spełnia war klimat, plenna, owoce duże, -odm Brygida N.Zeland.wrażliwa na mróz, -Dixi USA, -Darrow USA nadaje się do ogrodów, -Herman USA (owoce trzeba zbierać co 2 dni.) SYS. UTRZYMANIA GLEBY W SADZIE dostarczanie wody i skł.min, ochrona przed chwast., utrzymanie odp.struktury. TAB: sys.utrz.gl. > upr.mech. > bez.upr.mech bez dostar.materi.org.>czarny ugór>ugór herbicyd. Ściółka nieorg. z dostar. Mat org.>czarny ugór z nawożeniem obornikiem>ściółka pochodzenia org. z produkcją pateri org.w sadzie >cz.ugór z roś okrywowymi> murawa. Czarny ugór mech: Zal:: gleba spulchniona dzięki czemu = duża aktywność bakterii i intensywna mineralizacja sub.org, lepsze zwalcznie chwastów, ograniczone parowanie wody, ograniczenie naworznia min., brak konkurencji o wode i skł.pok. Wady: zły wpływ na wł. Fizyko-chem. I biol. Gleby, ugniatanie gleby, utrata sub.org, struktury zlewanie gleby, brak fauny sprzyjającej walce ze szkodnikami, utrudniony przejazd, owoce łatwo się brudzą, zanieczyszczanie spalinami, wysokie koszty, niebezpieczeństwo uszkodzeń pni, pąków, korzeni czarny ugór z roś. Okrywowymi: od wiosny do połowy lata potem pozwala się na rozw. chwastów/wysiewa się nawóz zielony i pozostawiamy do zimy(f. okrywowa). Ściółki org.:obornik, słoma zbożowa, siano, trociny, kora, wiórki kokosowe, kompost przemysłowy, makulatura. Nieorg: folia perf, czarna wpuklina/folia polietylenowa. Zal:: korzystne dla gleby, lepsze war: Wilg. temp sys korzen., ograniczenie chwastów, org-zwiększa porowatość, wzbogaca, więcej bakteri i dżdżownic, trociny i kora sprzyjają rozwojowi grzybów mikorytycznych, Wady: kosztowniejsze od herbicydów, pracochłonne, sprzyjają gryzoniom, Murawa: (mieszanka kg/ha: życica trwała 20, kostrzewa czerwona 10, wiechlina łąkowa 10) zakładamy ją w 4 roku(wcześniej wysoka konkurencja) Zal:: ogranicza erozje; ugniatanie, wzbogaca w próchnice, ułatwia przejazd, poprawia struktóre, zapobiega wymywaniu Mg i Ca, przeciwdziała zakwaszaniu. Wady: częste koszenie (6xrok), pobiera skł pok., wyższe nawożenie, gryzonie, straty wilgoci, Ugór Herbicydowy: Zal:: skuteczny, mało zabiegów (3xsezon), ułatwia ochrone przed gryzoniami, ułatwiony przejazd dużym sprzętem, przerastanie kożeni do górnych warstw gleby(nie są uszkadzane), brak roś. Konkurencyjnych, Wady: spadek ilości pruchnicy, wzrasta odporność chwastów, uszkodzenia drzew o niskich koronach, ceny herbicydów. HERBICYDY Adiuwianty- wspomagacze(zmniejszają napiecie powieszczniowe-lepsze wnikanie): Adbios+Roudup, Atpolen+Fusilode, dejan+ Basta, Siarczan amonu+Roudup/Basta Podział: I -Totalne(na wszystkie roś.), -Selektywne (na określone roś. Np. jednoliścienne/dwuliścienne/grupy chwatów) II kontaktowe: działają na powierzchni w miejscach kontaktu z roś. Układowe: wnikają do wiązek przewodzących uszkadzając całą roś. III Dolistne działają już po skiełkowaniu (15oc), Doglebowe działają na: kiełkujące, młode, oraz nasiona, dawki wody: doglebowe+400-600l wody/ha,, dolistne 200-300l wody/ha, nie wykonywać gdy wieje wiatr, wykonywać rano/wieczór. Uciążliwość chwastów: konkurencja o skł, utrudniają dostęp do roś, żywiciele choró i gryzoni, allelopatyczność, łatwo się namnażają i adaptują do środowiska, spis chwastów: powój polny, ostrożeń polny, skrzyp polny, chrzan, szczaw, rzepicha leśna, jeżyna popielica, wierzbownica, rdest, rumień, perz, ostrożeń, pokrzywa,