Systemy kontrolne organizmu:

• Układ endokrynny i układ nerwowy stanowią dwa główne systemy kontrolne w organizmie

• Hormony krążące we krwi mogą zmieniać czynność mózgu, jak też mózg może kontrolować czynność wydzielniczą gruczołów

Połączona z podwzgórzem przysadka jest tzw. suprgruczołem wywierającym wpływ na bardzo wiele gruczołów.

Ośrodek sterujący produkcją hormonów znajduje się w podwzgórzu mózgu, gdzie komunikują się ze sobą systemy hormonalny i nerwowy.

Wytwarzanie hormonów:

1. Większość hormonów wydzielają gruczoły wydzielania wewnętrznego – gruczoły dokrewne.

Wydzielane hormony dostają się do krwi, a następnie tą drogą są transportowane do narządów docelowych. Na działanie hormonów wrażliwe są te komórki, które posiadają receptory dla danego hormonu.

1. W organizmie człowieka znajdują się również wyspecjalizowane komórki, tkanki syntetyzujące hormony, np. w przewodzie pokarmowym, jest to system rozproszonych komórek dokrewnych (APUD) – rozlany system DES.

2. Również komórki nowotworowe mogą wytwarzać hormony.

Gruczoły dokrewne:

• Podwzgórze

• Przysadka

• Tarczyca

• Nadnercza

• Gonady

• Trzustka

• Szyszynka

• Grasica

System rozproszony komórek dokrewnych – to system komórek dokrewnych rozmieszczonych w różnych narządach, posiadających wspólne cechy. Jego komórki znajduję się w :

• Ośrodkowym układzie nerwowym (podwzgórze, przysadka)

• Gruczołach dokrewnych ( tarczyca, komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy, komórki wysp trzustki)

• Gruczołach przewodu pokarmowego – działanie lokalne (gastryna, sekretyna, cholecystokinina)

Rodzaje hormonów:

• Pochodne aminokwasów – Tyrzyny:

• Adrenalina

• Dopamina

• Noradrenalina

• Tyroksyna

• Trijodotyronina

• Hormony peptydowe i białkowe:

• Liberyjne

• Oksytocyna

• Wazopresyna

• Sekretyna

• Gastryna

• Insulina

• Hormony przysadki

• Gonadotropiny (folikulina, luteina)

• Tyreotropina

• Hormony sterydowe:

• Kortyzol

• Aldosteron

• Testosteron

• Progesteron

• Estrogeny

Formy hormonów we krwi:

• Hormony białkowe (hydrofilne) – krążą we krwi w postaci nie związanej

• Hormony hydrofobowe – wiążą się z nośnikami białkowymi

• Tyroksyna, kortyzol, hormony płciowe – związane z globulinami

• Aldosteron, kortyzol

Rola układu podwzgórzowo – przysadkowego:

SYGNAŁ →analiza/integracja/wzmocnienie/modulacja → HOMEOSTAZA WEWNĄTRZUSTROJOWA

Neuroprzekaźniki – są to substancje uwalniane pod wpływem bodźców, z zakończę neuronów do synapsy, prowadząc do zmiany elektrycznych własności błony postsynaptycznej, przepływu jonów i pobudzenia neuronu postsynaptycznego lub komórki efektorowej (np. mięśniowej); związki chemiczne uwalniane przez neuron w synapsie i wpływające na działanie innych neuronów.

Rola neuroprzekaźników:

• Impulsy nerwowe przekazywane są z jednej komórki do drugiej za pośrednictwem zakończeń aksonów

• Miejsca stykania się ze sobą błony presynaptycznej i postsynaptycznej aksonów nosi nazwę synapsy, która przekazuje sygnały tylko w jednym kierunku – od aksonu do sąsiedniej komórki.

• Błonę komórkową neuronu przekazującego impuls nazywamy błoną presynaptyczną.

• Głównym zadaniem neuronu jest przyjmowanie i przekazywanie impulsów nerwowych.

Rodzaje neuroprzekaźników:

1. Aminokwasy (glutaminian, GABA, glicyna)

2. Peptydy (endorfina, neuropeptyd Y)

3. Acetylocholina

4. Monoaminy (katecholaminy, serotonina)

5. Puryny

6. Gazy

NEUROPRZEKAŹNIKI
Pobudzające
Acetylocholina Glutaminian Aminy biogenne ( dopamina, noradrenalina, serotonina)

Acetylocholina:

• Mediator w złączeniach nerwowo – mięśniowych, kontroluje aktywność ruchową, procesy pamięciowe, uwagę, czuwanie.

Noradrenalina, adrenalina, serotonina:

• Mają duże znaczenie w regulacji nastroju i uwagi w okresie czuwania, a także podtrzymywania cyklu czuwanie – sen .

• Zaburzenia związane z wytwarzaniem dopaminy jest związane z chorobą Parkinsona, schizofrenią.

GABA (kwas gamma amino masłowy):

• Powoduje hamowanie postsynaptyczne potencjałów w mózgu, obniża aktywność elektryczną, łagodzi stany lękowe.

Aktywacja receptorów postsynaptycznych:

• Działanie jonotropowe – neuroprzekaźnik przyłącza się do receptora błonowego, co skutkuje natychmiastowym otwarciem kanału dla pewnego typu jonów, np. acetylocholina, glutaminian, GABA.

• Synapsy jonotropowe są użyteczne do przewodzenia informacji podlegającym gwałtownym zmianom (informacje wzrokowe, słuchowe, sterowanie ruchami mięśni).

• Działanie metabotropowe – efekt metabotropowy polega na zainicjowaniu sekwencji reakcji metabolicznych, które są wolniejsze, lecz działają dłużej

• Przyłączenie neuroprzekaźnika aktywuje białko G, z kolei aktywne białko G powoduje zwiększone stężenie wewnątrzkomórkowego stężenia wtórnego przekaźnika.

Układ Limbiczny – mieści się pomiędzy pniem mózgu i podwzgórzem a korą nową. Tworzą go: kora węchowa, jądro migdałowate, hipokamp. Kieruje sferą emocjonalną człowieka oraz motywacją jego działań, a także procesami uczenia się i zapamiętywania.

Ciało migdałowate – jego podstawową funkcją jest analiza i integracja bodźców czuciowych prowadzących do pobudzenia emocjonalnego, związane jest z uczuciem strachu, nastrojem i świadoma reakcją na zdarzenia pozytywne jak i negatywne.

Hipokamp – jest związany z procesami poznawczymi i odpowiedzialny za tworzenie nowych śladów pamięci.

Podwzgórze – centrum koordynujące układ wydzielania wewnętrznego. Znajdują się tu komórki nerwowe o własnościach wydzielniczych (komórki neurosekrecyjne), które w jądrze podwzrokowym produkują hormony białkowe (wazopresynę i oksytocynę), które są transportowane wewnątrz aksonów do ich zakończeń zlokalizowanych w obrębie tylnego płata przysadki i uwalniane do krwi w odpowiedzi na sygnały nerwowe. Aksony komórek neurosekrecyjnych przekazują hormony do przedniego płata przysadki – tzw. statyny i liberyny.

Podwzgórze jest pośrednio lub bezpośrednio połączone włóknami nerwowymi z wszystkimi regionami mózgu. Częściowo jego działanie regulowane jest przez wyższe ośrodki mózgowe.

Regulacja wydzielania hormonów przez podwzgórze i przysadkę.

CNS →PODWZGÓRZE ^{HORMONY UWALNIAJĄCE}→ PRZYSADKA^{HORMONY TROPOWE}

→ GRUCZOŁY OBWODOWE→ EFEKT.

HORMON		ODDZIAŁYWANIE
TRH Tyreoliberyna	→	TSH Tyreotropina
GnRH Gonadoliberyna	→	FSH Folikulotropina
GHRH Somatoliberyna	→	GH Hormon wzrostu
CRH Kortykoliberyna	→	ACTH Kortykotropina
SRIH Somatostatyna	→	GH Hormon wzrostu
PIH Tyreotropina	→	PRL Prolaktyna
MRIH melanotropina	→	MSH melanotropina

Przysadka mózgowa w siodle tureckim – połączona z podwzgórzem szypułą, która prowadzi wypustki komórek nerwowych do części nerwowej przysadki i do naczyń krwionośnych. Składa się z:

• Tylny płat przysadki – składa się z włókien nerwowych, które kończą się w naczyniach włosowatych. Włókna te wychodzą z pary neuronów jąder nadwzrokowego i przykomorowego. Komórki nerwowe charakteryzują się tworzeniem pęcherzyków neurosekrecyjnych, magazynują i wydzielają:

• Wazopresynę – resorpcja wody w nerkach, pobudzanie wydzielania (wzrost ciśnienia osmotycznego osocza, zmniejszenie objętości krwi, stres), zahamowanie wydzielania (wzrost objętości krwi, spadek ciśnienia tętniczego)

• Oksytocynę – skurcz komórek powodujących laktację, skurcz macicy.

• Przedni płat przysadki – jego komórki produkują i wydzielają hormony tropowe o charakterze białek lub glikoproteidów:

• Hormon wzrostu GH – podlega zmianom dobowym/ akromegalia

• Prolaktyna PRL – hormon peptydowy

• Kortykotropina ACTH

• Tyreotropina TSH

• Foli tropina FSH

• Lu tropina LSH

Hormony te pobudzają aktywność innych gruczołów dokrewnych.

Osie hormonalne:

• Oś podwzgórze – przysadka – nadnercza

• Oś podwzgórze – przysadka – tarczyca

• Oś podwzgórze – przysadka – gonady

Mechanizm uwalniania hormonów.

Regulacja czynnościowa na poszczególnych piętrach hormonalnych opiera się na systemie sprzężeń zwrotnych pomiędzy podwzgórzem, przysadką i gruczołem dokrewnym.

Sekrecja hormonów w gruczołach obwodowych jest stymulowana przez hormony tropowe.

Z kolei hormony obwodowych gruczołów wydzielania hamują w mechanizmie sprzężenia zwrotnego sekrecję hormonów tropowych.

Dodatkowo system ten jest regulowany przez neurotransmitery takie jak : acetylocholina, monoaminy w wyżej położonych ośrodkach. Tą drogą odbywa się sterowanie odpowiedzi hormonalnej na zmiany środowiskowe takie jak: stres, wysiłek fizyczny, wahania temperatury.

Dodatnie sprzężenie zwrotne.

W czasie porodu wrażliwe na rozciąganie receptory pochwy wysyłają impulsy nerwowe do mózgu co stymuluje wydzielanie oksytocyny z tylnego płata przysadki.

Oksytocyna powoduje skurcze macicy, to z kolei pobudza receptory szyjkowe do zwiększonej stymulacji wydzielania oksytocyny i skutecznego porodu, przerywając dodatnie sprzężenie zwrotne.

Kortykoliberyna (CRH) odgrywa podstawową rolę w koordynacji reakcji neuroimmunoendokrynologicznej.

Głównym miejscem jej wydzielania jest jądro przykomorowe podwzgórza.

Neurony zawierające CRH obecne są w wielu regionach mózgu, m.in. w korze czołowej, zakręcie obręczy, jadrze centralnym ciał migdałowatych, jądrze półleżącym, miejscu sinawym, jądrach szwu.

Obwodowo CRH jest wydzielane w obrębie jelita, gonad, łożyska i błon płodowych.

CRH uaktywnia zachowania lękowe, hamuje apetyt, aktywność seksualną, odgrywa rolę w reakcji stresowej.

Istnieją dwa typy receptorów aktywnych na działanie CRH: CRH1 i CRH2, różniących się lokalizacją i miejscem działania.

• CRH1 zlokalizowany głównie w strukturach korowo-limbicznych, pośredniczy w transmisji zachowań lękowych.

• CRH2 reguluje czynności układu wegetatywnego (lokalizacja podkorowa).

Nadnercze składa się z dwóch różnych gruczołów: kory położonej obwodowo i otaczającej rdzeń, pochodzącej z mezodermy oraz rdzenia zajmującego centralną część, zbudowanego z neuroektodermy ( komórki zwojowe układu współczulnego).

Kora nadnerczy składa się z trzech koncentrycznych warstw:

1. Kłębkowata ( położona najbardziej na zewnątrz, ok. 10% całej kory – główny produkt – mineralokortykoidy: dezoksykortykosteron, kortykosteron,ALDOSTERON),

2. Pasmowata (najgrubsza, ok. 75% całej kory, zajmuje środkowy obszar kory, produkuje KORTYZOL, kontrola: oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa za pośrednictwem CRH – ACTH), 3.Siatkowata(produkcja androgenów nadnerczowych jest stymulowana przez ACTH, produkowany w największej ilości DEHYDROEPIANDROSTERON (DHEA), jeszcze przed wydzieleniem podlega w 99% sulfatacji do DHEA – S. Nie funkcjonuje ramię zwrotne osi, tj. wysokie stężenie DHEA – S nie hamuje wydzielania ACTH przez przedni płat przysadki).

Rdzeń nadnerczy jest skupiskiem tkanki chromochłonnej, bywa nazywany trzyzwojowym ciałem nadnerczowym, produkuje NA i A.

Stanowi część układu współczulnego, która podlega kontroli CUN, szczególnie jąder podwzgórza. Rdzeń nadnerczy jest wyspecjalizowanym zwojem współczulnym. Połączenie rdzenia nadnerczy z korą poprzez żylny układ zwrotny umożliwia bezpośrednie oddziaływanie kortyzolu na rdzeń nadnerczy.

Hormony kory nadnerczy:

• Glikokortykoidy (kortyzol)uczestniczą w przemianie węglowodanów i tłuszczy. Maja działanie przeciwzapalne.

• Mineralokortykoidy (aldosteron) pomagają w utrzymaniu równowagi płynów ustrojowych, sodu, potasu, wody.

• Kortyzol – wpływa na metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek; działa przeciwzapalnie, pobudza apetyt, stanowi ogniwo łączące układ neuroendokrynny z układem immunologicznym.

Niedoczynność kory nadnerczy pierwotna – niedobór wszystkich hormonów kory nadnerczy, przede wszystkim kortyzolu, w następstwie destrukcji albo dysfunkcji kory nadnerczy.

Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona) charakteryzuje się ściemnieniem skóry, ogólnym osłabieniem, szybkim meczeniem, chudnięciem, hiponatremią, hiperkaliemią i hipoglikemią, niskie ciśnienie tętnicze. W następstwie uszkodzenia kory nadnerczy najczęściej przez proces zapalny lub rozrostowy, gruźlica.

Nadczynność nadnerczy (glikokortykosteroidowa) – każde zaburzenie przebiegające z podwyższonym stężeniem kortyzolu, niezależnie od pierwotnej przyczyny prowadzi do objawów zespołu Cushinga. Może to być : gruczolak nadnerczy, nadmierne wydzielanie kortyzolu z powodu zwiększonej sekrecji ACTH (gruczolak przysadki, ektopowe wydzielanie ACTH przez guz o lokalizacji pozaprzysadkowej, ekotopowe wydzielanie CRH). Objawy Zespołu Cushinga (hyperkortyzolemii) to: otyłość typu centralnego, zaniki mięśniowe, zmiany skórne (zaczerwienienie twarzy, czerwone rozstępy), zaburzenia przemiany węglowodanowej, zaburzenia elektrolitowe i R – K – Z.

Układ autonomiczny zapewnia regulację funkcji narządów organizmu dostosowując je do wymagań oraz kontroluje środowisko wewnętrzne ustroju. Czynności te w dużej mierze nie podlegają kontroli woli. Jest odpowiedzialny za funkcjonowanie narządów wewnętrznych, pracę układu sercowo-naczyniowego, oddechowego czy pokarmowego.

Ośrodki w centralnym układzie nerwowym: podwzgórze, śródmózgowie i boczne rogi rdzenia kręgowego. Dzieli się na:

• Współczulny – noradrenergiczny – działa w czasie zagrożenia życia, wytężonego wysiłku fizycznego, podczas silnych emocji (gniew, strach, stres) – boczne rogi rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym i lędźwiowym

• Przywspółczulny – cholinergiczny – odpowiada za utrzymanie podstawowych funkcji życiowych (trawienie, wydalanie) – międzymózgowie i odcinek krzyżowy rdzenia kręgowego.

Oba układy działają względem siebie antagonistycznie. Aksony układu współczulnego docierają do każdej części ciała.

Zwoje –dzielą nerwy na część przedzwojową i pozazwojową; jest pewnego rodzaju transformatorem zmieniającym za pomocą neuroprzekaźnika chemicznego potencjał czynnościowy neuronu centralnego (ośrodkowego) na potencjał czynnościowy neuronu obwodowego. Neurotransmiterem na poziomie zwojów w układzie współczulnym i przywspółczulnym jest acetylocholina oraz wydzielane z nią kotransmitery, głównie VIP, CGRP, ATP, NO . Głównym transmiterem pozazwojowym części współczulnej jest noradrenalina.

Receptory adrenergiczne α₁:

-oko – rozszerzenie źrenicy

-gruczoły ślinowe – wzrost wydzielania

-naczynia krwionośne – skurcz

-oskrzela – skurcz

-serce – wzrost pobudliwości

-CUN- aktywacja

Receptory adrenergiczne β₁:

-naczynia krwionośne – rozkurcz

-jelita – rozkurcz

-serce – wzrost kurczliwości

-mięśnie gładkie - rozkurcz

Rdzeń kręgowy- znajduje się w kanale kręgowym i pośredniczy w przekazywaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców wykonawczych do nerwów obwodowych.

Przekrój rdzenia kręgowego: centralną część zajmuje istota szara, ułożona w kształcie litery H, tworząc rogi grzbietowe i brzuszne.

Do rogów grzbietowych dochodzą korzenie grzbietowe, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych.

W rogach przednich zgrupowane są neurony ruchowe, których wypustki unerwiają mięśnie.

Zewnętrzną warstwę stanowi istota biała, utworzona z włókien nerwowych.

Układ współczulno – nadnerczowy :

• Liczba neuronów tworzących jądro miejsca sinawego jest niewielka, ale ich wypustki są bardzo rozgałęzione i obejmują dużą część ośrodkowego układu nerwowego.

• Aktywacja jądra miejsca sinawego prowadzi do wzrostu wydzielania noradrenaliny w wielu strukturach nerwowych, co wywołuje stan wzmożonego pobudzenia charakterystycznego dla reakcji stresowych.

• Przedłużone pobudzenie tego układu prowadzi do zwiększonej syntezy noradrenaliny, co ma skompensować straty tego neuroprzekaźnika.

• Zawartość noradrenaliny w mózgu nigdy nie spada poniżej wartości kontrolnej, a w stanie stresu może nawet nieco wzrastać.

• Aktywacja układu noradrenergicznego w mózgu towarzyszy zwykle aktywacji współczulnej autonomicznego układu nerwowego.

• W połączeniu z jądrem miejsca sinawego boczne podwzgórze uczestniczy w aktywacji katecholaminergicznej, a konsekwencją jest wzrost aktywności obwodowych nerwów współczulnych i rdzenia nadnerczy.

Neurony noradrenergiczne miejsca sinawego wysyłają projekcję wstępującą do układu limbicznego i kory mózgu, a zstępujące aktywizują obwodowy układ sympatyczny.

Drogi katecholaminergiczne:

• W pniu mózgu znajdują się jądra zawierające neurony, które wytwarzają neuroprzekaźniki.

• W jądrach tych biorą początek drogi noradrenergiczne, dopaminergiczne i serotoninergiczne.

System (projekcja) noradrenergiczny grzbietowy rozpoczyna się w miejscu sinawym i unerwia rozległe obszary podwzgórza (pole przedwzrokowe, ciało migdałowate, przegrodę, korowe części układu limbicznego i okolicę przedczołową).

Znaczna część włókien projekcji noradrenergicznej grzbietowej dochodzi do okolic sensorycznych kory mózgu. Włókna te odgrywają rolę w procesach czuwania i uwagi.

System noradrenergiczny brzuszny rozpoczyna się w jądrach, w rdzeniu przedłużonym i moście.

Stąd dociera do podwzgórza do jądra boczno przyśrodkowego (jądro to otrzymuje informacje z narządów wewnętrznych – przewodu pokarmowego).

System dopaminergiczny.

Neurony dopaminergiczne znajdują się w jądrach śródmózgowia. Aksony tych neuronów tworzą trzy projekcje:

• Projekcja mezolimbiczna

• Projekcja mezokortykalna

• Projekcja mezostriatalna

Neurony dopaminergiczne:

• Układ nigro – striatalny – związany jest głównie z regulacją funkcji ruchowych.

• Układ mezokortykolimbiczny – z regulacją czynności emocjonalnych i motywacyjnych.

• Inne neurony dopaminergiczne zlokalizowane są w podwzgórzu – regulując wydzielanie hormonów, szczególnie prolaktyny.

Projekcja serotoninergiczna – serotonina wydzielana jest przez jądro szwu, które wysyłają aksony do wielu obszarów mózgu. Dzięki temu mogą kontrolować poziom aktywności leżący u podstaw pobudzenia, percepcji,itp.

Układ limbiczny – grupa struktur tworzących rodzaj obrzeża wokół pnia mózgu.

Do układu limbicznego zaliczamy:

-opuszkę węchową

-podwzgórze

-hipokamp – odpowiedzialny głównie za pamięć świeżą, procesy uczenia się, ponieważ to w nim następuje przenoszenie wspomnień z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Duże ilości kortyzolu związane z długotrwałym stresem może uszkodzić hipokamp.

-ciało migdałowate – włączone są w analizę emocjonalnego znaczenia sensorów zewnętrznych zarówno jako pojedynczy bodziec jak i rozbudowane sytuacje stresogenne. Różne wyjścia neuronów z ciał migdałowatych mogą aktywować odmienne reakcje behawioralne, autonomiczne i neurohormonalne.

-zakręt obręczy.

Stres – niesprecyzowana reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu żądania wymagające przystosowania się do zakłócenia niezależnie od jego charakteru; jest reakcją na informację o rozbieżności pomiędzy aktualnym a spodziewanym stanem środowiska wewnętrznego lub zewnętrznego, stanowiącą zagrożenia dla integralności i właściwego funkcjonowania organizmu.

Stresory dzieli się na fizykalne i psychiczne.

Adaptacja na stres – jej zasadniczym elementem jest pobudzenie układu współczulno – nadnerczowego oraz osi podwzgórzowo – przysadkowo - nadnerczowej funkcjonującej w ścisłym powiązaniu z ośrodkowym układem limbicznym.

Pobudzenie układu współczulno –nadnerczowego pociąga za sobą wzrost wytwarzania adrenaliny i noradrenaliny, co jest regulowane przez pobudzenie jądra miejsca sinawego w ośrodkowym układzie nerwowym i aktywację współczulnej części układu autonomicznego.

Pobudzenie układu limbicznego i osi podwzgórze – przysadka – nadnercza wiąże się z aktywacją ciała migdałowatego i hipokampa, a także struktur nerwowych, które otrzymują impulsy od neuronów wchodzących w skład osi podwzgórzowo – przysadkowo – nadnerczowej.

Oba układy neuronalne ściśle ze sobą współpracują, aktywacja jednego z nich pociąga za sobą wzrost aktywności drugiego.

Obwody neuronalna reagujące na stres przenikają ponadto w inne obszary mózgu zaangażowane w analizę i odzyskiwanie informacji (przypominanie), ocenę ryzyka, generowanie emocji, opracowanie strategii i wypracowanie reakcji adaptacyjnych adekwatnych do sytuacji.

Stres a hipokamp.

Hipokamp nie otrzymuje pojedynczych sygnałów sensorycznych, lecz informacje ogólne, osadzone w konkretnym kontekście. Systemy sensoryczne kory nerwowej otrzymują informacje o bodźcach zewnętrznych i tworzą ich czuciowe reprezentacje.

Oś podwzgórze – przysadka – nadnercza (HPA)

System ten otrzymuje informacje o sytuacji stresowej za pośrednictwem jadra przykomorowego podwzgórza. Neurony tej struktury syntetyzują CRH, która spływa do przedniego płata przysadki mózgowej stymulując ACTH. Ośrodkowy układ nerwowy i oś HPA pozostają w ścisłym związku, a powiązanie to sprawia, że myśli i emocje mogą regulować wydzielanie hormonów stresu.

Glikokortykoidy wiążą się z odpowiednimi receptorami. Po przetransportowaniu przez błonę komórkową wiążą się z receptorem w cytoplazmie. Zaktywizowany receptor przechodzi do jąderka, gdzie działa a inne czynniki transkrypcyjne bądź bezpośrednio wiąże się z odpowiednim miejscem na genie. Tłumaczy to opóźniony efekt działania glikokortykoidów.

Receptory dla glikokortykoidów:

• Mineralokortykoidy MR

• Glikokortykoidy GR

Glikokortykoidy wykazują wysokie powinowactwo do receptora MR, mniejsze do GR.

W czasie reakcji stresowej w pierwszej fazie, działanie glikokortykoidów odbywa się poprzez stymulację MR i prowadzi do uaktywnienia i podtrzymania innych mechanizmów stresu (reakcja walki/ucieczki). Dopiero aktywacja GR powoduje stłumienie nieistotnych w okresie stresu funkcji organizmu.

Odpowiedź na bodziec stresogenny.

Do układu limbicznego docierają neurony przenoszące sygnały wzrokowe, słuchowe związane z sytuacjami stresowymi.

Impulsy z wyższych pięter mózgu(wyobrażenia, wspomnienia).

Zmiany czynności narządów wewnętrznych (odczucia głodu).

W wyniku analizy i przetworzenia w układzie limbicznym, modyfikowana jest aktywność odpowiednich regionów mózgu skutkiem czego jest powstanie określonych reakcji wegetatywnych i emocjonalnych.

W odpowiedzi na stres istotne znaczenie ma aktywacja układu podwzgórzowo – przysadkowo – nadnerczowego i układu adrenergicznego ( współczulno nadnerczowego).

Powiązania układu nerwowo hormonalnego i immunologicznego.

Przepływ informacji miedzy tymi układami zachodzi poprzez neuroprzekaźniki, cytokiny, hormony reagujące ze swoistymi receptorami – głównie oś podwzgórze – przysadka – nadnercza.

Impulsy docierające z układu limbicznego i innych części mózgu stymulują komórki jądra przykomorowego – uwalnia się CRH.

• Cytokiny również mogą indukować uwalnianie CRH.

• CRH - ACTH – glikokortykosteroidy (kortyzol) – działają hamująco na aktywność komórek immunologicznie kompetentnych.

• Nasilają działanie amin katecholowych.

PODWZGÓRZE – PRZYSADKA - GONADY.

Hormon folikulotropowy FSH – syntetyzowany i wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej.

U kobiet – stymuluje dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i pobudza wydzielanie estrogenu.

U mężczyzn – Pobudza produkcję ABP przez komórki Sertoliego., które utrzymują wysokie stężenie testosteronu niezbędnego do spermatogenezy; pobudza tworzenie plemników.

Hormon luteinizujący LH – syntetyzowany i wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej.

U kobiet – wywołuje owulację; powoduje przemianę pustego pęcherzyka Graafa w ciałko żółte, pobudza produkcję progesteronu.

U mężczyzn – pobudza produkcję androgenów (testosteronu)przez komórki śródmiąższowe Leydiga.

Hormony płciowe:

• Androgeny –DHEA, DHEAS – powstają w korze nadnerczy, DHT, testosteron, Androstenedion

• Estrogeny - estron E1, estradiol 17 E2, estriol E3.

• Progestageny – progesterone

Czynność jajników – wytwarzają i uwalniają komórki jajowe, wytwarzają żeńskie komórki jajowe (estrogeny)

Pęcherzyki pierwotne – jajnik płodu (5 miesięcznego) zawiera kilka milionów pęcherzyków pierwotnych; u noworodka płci żeńskiej jest około 500 000 pęcherzyków pierwotnych, spośród których tylko 400 osiągnie pełny rozwój i uwolni komórkę jajową podczas owulacji.

Pęcherzyk pierwszorzędowy.

Pęcherzyk pierwotny opuszcza pęcherzyki spoczynkowe , powiększa się i zaczyna formować przeźroczystą otoczkę (która w końcowym etapie będzie błoną otaczającą komórkę jajową), a płaskie komórki ziarniste tworzą pojedynczą warstwę przybierającą kształt sześcienny.

Pęcherzyk drugorzędowy.

Komórki ziarniste ulęgają gwałtownej proliferacji, tworzą wielowarstwową otoczkę wokół oocytu. Pomiędzy komórkami ziarnistymi pojawiają się małe szczeliny wypełnione płynem.

Pęcherzyk trzeciorzędowy.

Zwiększa się liczba komórek ziarnistych. Następuje wytwarzanie i gromadzenie płynu w obrębie warstwy ziarnistej co prowadzi do powstania jamy pęcherzyka.

Komórka jajowa oraz część otaczających ją komórek ziarnistych stopniowo przemieszczają się na jeden biegun jamy pęcherzyka tworząc wieniec promienisty (pęcherzyk trzeciorzędowy).

Pęcherzyk Graffa.

Nadal zachodzi szybkie gromadzenie płynu pęcherzykowego i dalszy wzrost komórek ziarnistych co powoduje powiększenie pęcherzyka przedowulacyjnego (pęcherzyka Graffa).

Przed owulacją pęcherzyk osiąga wielkość nawet do 2 – 2,5 cm.

Na początku cyklu miesiączkowego 10-20 pęcherzyków powiększa się przez proliferację spłaszczonych komórek pęcherzykowych – tworzą się pęcherzyki drugorzędowe.

W każdym cyklu dojrzewa w pełni jeden z pęcherzyków.

Tworzenie się ciałka żółtego.

Po owulacji jama pęcherzyka wypełnia się krwią i limfą. Ściana pęcherzyka zapada się, staje się pofałdowana a naczynia krwionośne z osłonki wnikają do warstwy ziarnistej. Komórki ziarniste ulegają luteinizacji. Tworzy się ciałko żółte.

Jeżeli nie nastąpi zapłodnienie ciałko żółte obecne przez 14 dni stopniowo zastępowane jest przez tkankę włóknistą i powstaje ciałko białawe.

Jeżeli nastąpi zapłodnienie, ciałko żółte wzrasta i pozostaje aktywne we wczesnym okresie ciąży, aż jego funkcja zostanie przejęta przez łożysko.

Hormony jajnikowe.

• Kilka dni przed owulacją estradiol jest wytwarzany w dużych ilościach zarówno w komórkach ziarnistych, jak i w komórkach otoczki wewnętrznej dzięki narastającej aromatyzacji.

• W tym stadium pod wpływem LH, komórki ziarniste zaczynają wytwarzać także progesteron, który nie tylko gromadzi się w pęcherzyku, ale również przenika do krwi.

Regulacja cyklu jajnikowego na czterech poziomach:

• Kora mózgowa i ośrodki podkorowe

• Układ przysadkowo podwzgórzowy

• Jajniki

• Macica

Przebieg cyklu:

1. Cykl zaczyna się umownie od momentu wystąpienia krwawienia miesiączkowego.

2. Na początku krwawienia przedni płat przysadki wytwarza zwiększające się ilości FSH.

3. Wzrost poziomu progesteronu hamuje wydzielanie LH, co powoduje zanik ciałka żółtego.

4. Zanik ciałka żółtego powoduje spadek poziomu progesteronu. Dochodzi do procesów martwiczych w endometrium, złuszczania się jego górnej warstwy i krwawienia – faza menstruacyjna.

Menopauza – czas ostatniego cyklu miesiączkowego. Klinicznie rozpoczyna się ją w 12 miesięcy od ostatniego cyklu miesiączkowego. Następuje wygaszenie czynności jajników, spowodowane wyczerpaniem się pęcherzyków pierwotnych, tym samym zmniejszanie syntezy estrogenów i progesteronu oraz wzrostu syntezy FSH i LH.

Psychiczne objawy związane z zaburzeniami podwzgórze – przysadka – jajniki.

• Związki między ośrodkowym układem nerwowym a gruczołami dokrewnymi wyjaśniają częste występowanie objawów psycho - emocjonalnych w zaburzeniach układu podwzgórze – przysadka – jajniki, jak również zaburzeń czynności tego układu w chorobach psychicznych.

• W zespole menopauzalnym obserwuje się wzmożoną pobudliwość nerwową, skłonność do depresji, stany lękowe, nerwice narządowe.

• Przykładem zaburzeń psychicznych z hypogonadyzmem jest jadłowstręt psychiczny.

Estrogeny:

• Estradiol – około 95% komórki ziarniste i tkalne jajnika, nadnercza, konwersja z testosteronu w niektórych jego komórkach docelowych (konwersja obwodowa); hormon o najsilniejszym działaniu wśród estrogenów, produkowany przez jajniki, jądra i nadnercza;

Funkcja fizjologiczna:

-w okresie dojrzewania – wzrost macicy i gruczołów piersiowych; wpływa na wykształcenie drugorzędowych cech płciowych (sylwetka żeńska, brak zarostu)

-w czasie cyklu – powoduje proliferację endometrium, wydzielanie przeźroczystego śluzu szyjkowego, dojrzewanie nabłonka pochwy. Wywiera zwrotny wpływ na podwzgórze i przysadkę.

-w ciąży – powoduje rozrost przewodów sutkowych, zwiększa ukrwienie macicy

- wpływa na utrzymanie prawidłowej struktury kości

• Estron – 50% jajniki i 50% konwersja z estradiolu wytwarzanego w nadnerczach

• Estriol – Metabolit estradiolu i estronu, podczas ciąży wydzielany jest przez jednostkę matka – płód.

Gestageny:

• Progesteron – ciałko żółte, pęcherzyk Graafa, łożysko, kora nadnerczy (u mężczyzn)

Funkcja fizjologiczna:

-w czasie cyklu – powoduje wzrost grubości i zwiększa ukrwienie endometrium, stymuluje wydzielanie gęstego śluzu z leukocytami, ujemnie działa na przysadkę i podwzgórze

- w ciąży- w pierwszym okresie jest produkowany przez ciałko żółte, powyżej pierwszego trymestru przez łożysko; zmniejsz skurcze i napięcie mięśni gładkich, wzrost gruczołów piersiowych

-w czasie laktacji – dalszy wzrost gruczołów

-odpowiada za zmiany cykliczne w szyjce macicy i pochwie, wywiera antyestrogenowy wpływ na komórki mięśniowe macicy, zmniejszając ich wrażliwość na oksytocynę;

-zmniejsza liczbę receptorów dla estrogenów w błonie śluzowej macicy;

-powoduje przekształcenie estradiolu w mniej aktywne estrogeny;

-pobudza rozwój płacików i pęcherzyków gruczołów piersiowych;

-odpowiadają za wzrost podstawowej temperatury ciała; pobudza oddychanie;

-w duzych dawkach powoduje wydzielanie wody i sodu, prawdopodobnie przez hamowania wydzielania aldosteronu.

Czynność jądra i jego regulacja :

• Zasadniczą biologiczną czynnością gonady męskiej jest wytwarzanie plemników (spermatogeneza).

• Spermatogeneza odbywa się w cytoplazmie komórek Sertolego. Wytwarzanie plemników wymaga udziału hormonów.

• Podstawowym hormonem wytwarzanym w komórkach Leydiga jest testosteron – pobudza metabolizm komórek Sertolego.

• Spermatogenezę pobudza FSH.

Działanie biologiczne androgenów:

• Komórki Leydiga wytwarzają androgeny, głównie testosteron

• Czynność dokrewna rozpoczyna się w okresie dojrzewania płciowego

• W okresie płodowym powodują różnicowane płciowe

• Począwszy od okresu dojrzewania androgeny wpływają na:

-rozwój i utrzymanie głównych cech płciowych męskich, na popęd płiowy

-pobudzenie procesów zachodzących w wątrobie, mięśniach, na układ immunologiczny

Pierwszorzędowe cechy płciowe (przynależność do płci) – cechy wrodzone wyznaczone przez chromosomy płciowe, wchodzące w skład zygoty. Jeden chromosom pochodzi od ojca, drugi od matki. O płci dziecka decyduje chromosom przekazany przez ojca. Prawidłowość struktury chromosomu X i Y jest jednym z warunków prawidłowego rozwoju cielesno – płciowego.

Drugorzędowe cechy płciowe (płeć somatyczna) - stanowią zespół różnic somatycznych oraz czynnościowych, które różnią kobietę i mężczyznę. Rozwijają się pod wpływem hormonów płciowych. Cechy te dotyczą różnic w proporcjach budowy, rozwoju umięśnienia, tworzenia się warstwy tłuszczowej, budowie szkieletu, barwie głosu, sposobie owłosienia.

Trzeciorzędowe cechy płciowe – kształtują się w okresie dojrzewania. Różnice dotyczą budowy narządów rozrodczych i zachowań seksualnych. Warunkowane są aktywnością układu hormonalnego.

Czwartorzędowe cechy płciowe – są czynnikami kulturalno – cywilizacyjnymi, które wzmagają cechy płciowe. Do cech tych można zaliczyć choćby formy językowe on-ona, określone cechy ubioru, sposób czesania włosów, itp. Cechy te zostały wypracowane w rozwoju historycznym ludzkości.

Hormony płciowe – nie wywołują zachowań, modyfikują tylko aktywność różnych obszarów mózgu w ten sposób, że zmienia się reakcja na bodźce. Hormony płciowe aktywizują specyficzne formy zachowań, przede wszystkim wzorce seksualne i rodzicielskie.

Wpływ estrogenów i testosteronu na aktywność mózgu:

• Estrogeny i testosteron wpływają na aktywność różnych obszarów mózgu o bardziej zróżnicowanych funkcjach.

• Estrogeny pobudzają syntezę receptorów dopaminergicznych i serotoninergicznych w obszarach korowych. Synapsy te biorą udział w powstawaniu popędu płciowego i pozytywnych doznań seksualnych.

• Podwyższony poziom estrogenów polepsza zdolność do uczenia się u małp

• Zwiększa płynność wypowiedzi, pamięć słowną, kontrolę uwagi, zdolność sterowania ruchami precyzyjnymi.

• Androgeny również mają chronić intelekt w późnym wieku.

Okres dojrzewania – to czas istotnych zmian w funkcjonowaniu organizmu. Estrogeny aktywują się, zachodzą zmiany anatomiczne, pojawia się menstruacja, owłosienie łonowe, zarost, obniża się głos.