Unia ekonomiczna jest formą ugrupowania integracyjnego, którego kraje członkowskie zobowiązują się do przestrzegania zasad wolnego handlu we wzajemnych obrotach towarowych i usługowych swobody przepływu między nimi podstawowych czynników wytwórczych oraz skoordynowania w skali ugrupowania wszystkich rodzajów polityki ekonomicznej. Chodzi szczególnie o koordynację:

• Polityki makroekonomicznej (w tym polityki cenowej, polityki kursu walutowego, polityki stopy procentowej, polityki budżetowej i polityki fiskalnej)

• Polityki rozwoju gospodarczego (w tym polityki zatrudnienia, polityki płac, polityki edukacyjnej, polityki technologicznej)

• Polityki mikroekonomicznej ( w tym polityki przemysłowej, polityki rolnej, polityki energetycznej, transportowej, polityki ochrony środowiska naturalnego polityki regionalnej).

Unii ekonomicznej nie można utożsamiać z pełną integracją ekonomiczną. W unii nie realizuje się bowiem jednej polityki ponadkrajowej, lecz skoordynowaną w skali ugrupowania politykę krajową. Unia ekonomiczna nie wymaga też unii politycznej, a więc wewnętrznej i zagranicznej polityki sensu stricto.

Problematyka unii ekonomicznej jest stosunkowo rzadko przedmiotem opracowań w literaturze tego zakresu. Wynika to zapewne ze skupienia uwagi teoretyków na prostszych formach integracji, w tym zwłaszcza na strefie wolnego handlu, unii celnej, wspólnym rynku i unii monetarnej. Powstanie unii ekonomicznej należy traktować jako kolejne ogniwo w procesie integracji instytucjonalnej. Oznacza to, że do poprawnego jej funkcjonowania konieczne jest istnienie strefy wolnego handlu, unii celnej, wspólnego rynku i unii monetarnej. Funkcjonowaniu unii ekonomicznej może natomiast sprzyjać istnienie unii polityczne. Innymi słowy, zgodnie z naszą definicją w koncepcji unii ekonomicznej zawierają się pojęcia: strefy wolnego handlu, unii celnej, wspólnego rynku i unii monetarnej. Z bowiem jednej strony koordynacja polityki handlowej, przemysłowej, rolnej, kursowej itp. Stwarza możliwości prowadzenia skoordynowanej polityki ekonomicznej, z drugiej zaś koordynacja polityki ekonomicznej nie jest możliwa bez likwidacji ceł w obrębie ugrupowania, jednolitej zewnętrznej taryfy celnej, wolnego przepływu czynników produkcji oraz sztywnych kursów walutowych będź jenej waluty. Koordynacja krajowej polityki ekonomicznej począwszy poprzez uzgodnienia dotyczące kierunków polityki krajowej, aż na ich ujednolicaniu skończywszy. W przypadku integracji międzykrajowej zasadniczą rolę odgrywają dwa pierwsze sposoby, a więc wymiana informacji i ujednolicanie polityki krajowej, a w przypadku integracji ponadkrajowej zaś możliwe jest wyłącznie prowadzenie jednej polityki ekonomicznej, Dopuszczale jest również rozwiązania mieszane, łaczące wymianę informacji, uzgadnianie kierunków polityki i prowadzenie jednej polityki ekonomicznej. Punktem wyjścia przy tworzeniu unii ekonomicznej jest koordynacja polityki makroekonomicznej, zwłaszcza jej zasad i podstawowych parametrów. O ile koordynacja zasad tej poltyki nie powoduje większych problemów, o tyle uzgadnianie jej parametrów jej zagadnieniem trudnym do rozwiązania głównie ze względu na rozbieżności w poziomach rozwoju gospodarczego integrujących się krajów i preferencjach narodowych. Prosem długi i żmudnym jest koordynacja polityki rozwoju gospodarczego, zwłaszcza polityki zatrudnienia i płac, polityki edukacyjnej czy polityki technologicznej. To samo dotyczy koordynacji polityki mikroekonomicznej. W obu przypadkach chodzi zarówno o koordynację celó, jak i instrumentów osiągania owych celów. Zgodnie z sugestią J. Tinbergena, należy stosować tyle instrumentów, ile jest celów Innymi słowy, skuteczne funkcjonowania unii ekonomicznej-ugrupowania składające się z krajów oznacznym stopniu wzajemnej współzależności polityki ekonomicznej w różnyc sferach ( w sferze handlu, migracji czynników wytwórczych itd.)-wymaga w sumie występowania ścisłych związków między celami i narzędziami określonych rodzajów polityki.

Skuteczne funkcjonowania unii ekonomicznej trudno sobie wyobrazić bez orlenia stopia centralizacji i decentralizacji decyzji. Dobrym rozwiązaniem tego zagadnienia jest zastosowania zasady subsydiarności, zgodnie z którą decyzje dotyczące rozwoju określonej działalności ekonomicznej pozostawia się w gestii najniższego szczebla (jednostki), będącego w stanie nie tylko podjć odpowiednie decyzje, lecz także zapewnić ich możliwe najbardziej skuteczną realizację. Podził kompetencji w ramach unii ekonomicznej jest istotny z wielu względów. Najważniejsza jest zdolność unii do zwiększenia międzynarodowej konkurencyjności podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw itp.) działających na danym obszarze gospodarczym i uzyskania większych korzyści, niż czerpałyby one bez unii. Nie jest proste zadanie, zważywszy chociażby, że chodzi o konkurowanie nie tylko w sferze wymiany handlowej i międzynarodowego przepływu czynników wytwórczych, lecz także w sferze produkcji. Unia ekonomiczna zapewnia jednocześnie krajom członkowskim przewagę konkurencyjną w stosunkach z krajami nieczłonkowskimi w sferze instytucjonalnej. Instytucje integracyjne unii ekonomicznej mogą bowiem wykorzystywać w walce konkurencyjnej różnorodne instrumenty wewnętrznej i zewnętrznej polityki ekonomicznej. W warunkach narastającej współzależnością gospodarczej i rywalizowania o korzyści z międzynarodowego podziału pracy są to sprawy o istotnym znaczeniu.

Istotną cechą wyróżniającą unię ekonomiczną jest zwłaszcza prowadzenie przez kraje członkowskie skoordynowanej wobec krajów nieczłonkowskich polityki ekonomicznej, rozumianej jako uzgodnieni one w skali ugrupowania oddziaływania na wymianę gospodarczą z zagranicą. Sprowadza się ona z jednej strony, do wytyczenia określonych celów, a z drugiej- do wyboru i zastosowania określonych narzędzi służących osiągnięciu tych celów,