ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA

ius- prawo stanowione [r.nijaki, l.mn.- iura]

fas- prawo boskie

lex- ustawa

ipso iure- z mocy samego prawa (jeśli prawo nie wymagało oświadczenia stron zainteresowanych)

ubi societa ibi ius- tam gdzie społeczeństwo, tam prawo (żadna wspólnota nie może egzystować bez praw)

fontes iuris oriundi- źródła powstania prawa (w znaczeniu materialnym)

fontes iuris cognoscendi- źródła poznania prawa (w znaczeniu poznawczym)

ex nihilo- z niczego

mos maiorum- zwyczaj odziedziczony po przodkach

longa consuetudo- długotrwałe przyzwyczajenie; warunek, który musiał być spełniony, aby obyczaj został uznany za normę prawną

consuetudines loci- zwyczaj obowiązujący na danym terenie

consuetudines aprobatae- zwyczaj przyjęty najpierw przez społeczeństwo

consuetudines in scriptes redactae- zwyczaje spisane

IUS:

• publicum- prawo publiczne (jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana)

• privatum- prawo prywatne (jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana)

• civile-prawo cywilne

• canonicum- prawo kanoniczne

• particulare- prawo partykularne (nie obowiązuje powszechnie)

• cogens- prawo bezwzględnie wiążące (przepis prawny, który każdy z podmiotów musi w konkretnym przypadku bezwzględnie respektować, nie mając żadnej możliwości uchylenia jego zastosowania przez własne oświadczenie woli)

• dispositivum- prawo względnie wiążące (przepis prawny, którego zastosowanie może być
  w konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego podmiotu)

volenti et scienti nonfit iniuria- chcącemu i wiedzącemu nie dzieje się krzywda

veniam legendi- przywilej czytania

veniam scribendi- przywilej pisania

ignorantia- niewiedza

error- błąd

ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi (nieznajomość normy prawnej nie może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej)

ignorantia iuris non exculpat- nieznajomość prawa nie uwalnia od winy

ignorantia facti non nocet- nieznajomości faktów nie szkodzi (nieznajomość pewnych faktów przez podmiot może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej)

glossa marginalis- objaśnienia (glosy) umieszczane na marginesie

glossa interlinealis- objaśnienia (glosy) umieszczane między wierszami

glossa ordinaria (Accursiusa)- zbiorowe dzieło obejmujące wszystkie glosy (tj. objaśnienia znaczeń poszczególnych wyrazów i zdań w Corpus iuris civilis), którego twórcą jest Accursius (XIIIw.)

ius ducale- prawo książęce

dux- wódz, książę

forum- rynek, agora, miejsce zgromadzeń, zebrań wieców, także: sąd właściwy do rozpoznania sporu między stronami

forum Romanum- centralne miejsce zgromadzeń obywateli rzymskich, centrum polityczne, gospodarcze i religijne Państwa Rzymskiego

loca forensia- miejsca, gdzie odbywają się procesy/ miejsca targowe

forum liberum- sąd, który można wybrać/ rynek, który jest zwolniony z opłat

census fori- wykaz sądów/ opłata targowa

privilegium fori- przywilej skorzystania ze szczególnego sądu

praescriptio fori- zarzut niewłaściwości sądu/ przedawnienie

actor sequitur forum rei- powód idzie na sąd pozwanego (właściwość sądu określana jest wg miejsca pochodzenia lub zamieszkania pozwanego)

formula processus- formuła, sposób prowadzenia procesu

Ecclesia vivat lege Romana- Kościół żyje prawem rzymskim (Kościół średniowieczny czerpał wiele wzorców z prawa rzymskiego)

consortium omnis vitae- spółka wszelkiego życia= małżeństwo

causae spirituales- sprawy duchowe, np. związane z grzechem, sakramentów; w średniowieczu sprawy te podlegały jurysdykcji sądów kościelnych

causae saeculares- sprawy świeckie

iustitia- sprawiedliwość

LEX- ustawa (l.mn.- leges):

• perfecta- ustawa opatrzona sankcją nieważności

• minus quam perfecta- ustawa przewidująca karę za dokonanie czynności prawnej wbrew przepisom ustawy

• imperfecta- ustawa, której naruszenie nie powodowało żadnej sankcji, np. lex Cincia, która zakazywała nadmiernych darowizn

• plus quam perfecta- sankcja opatrzona sankcją nieważności i sankcją karną, np. bigamia

iuxta legem- działanie zgodnie z przepisami ustawy

praeter legem- działanie w celu obejścia ustawy (sprzeczne z ideą ustawodawcy, ale zgodne z literą prawa)

contra legem- działanie wbrew przepisom ustawy

ratio legis- cel ustawy

ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio- tam, gdzie ten sam cel ustawy, tam musi być i ta sama treść ustawy/ w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne

a contrario- z przeciwieństwa

per analogiae- rozumowanie z podobieństwa

analogia legis- wnioskowanie na podstawie jednego aktu prawnego (z podobieństwa dwóch różnych ustaw)

analogia iuris- wnioskowanie z podobieństwa systemu prawnego

PRAESUMPTIO- domniemanie:

• facti- z wiedzy

• iuris- domniemanie prawne

• praesumptio iuris tantum- domniemanie prawne wzruszalne (które można obalić, np. domniemanie ojcostwa w małżeństwie, domniemanie niewinności)

• praesumptio iuris ac de iure- domniemanie prawne niewzruszalne (którego nie można obalić)

lex generalis- ustawa ogólna

lex specialis- ustawa szczególna/ specjalna

lex specialis derogat legi generalis- ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną

lex posteriori derogat legi priori- ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

lex posteriori generalis non derogat legi priori speciali- ustawa późniejsza ogólna nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej

lex retro non agit- ustawa nie działa wstecz; zasada, że nie powinno się stosować przepisów prawa ze skutkiem wstecznym

desuetudo- przedawnienie; długo niestosowane prawo traci swą moc

de lege lata- komentarz do ustawy, która obowiązuje

de lege ferenda- wnioski związane z przyszłymi zmianami w prawodawstwie

legem ferre- ustanawiać ustawę

erga omnes- wobec wszystkich-> actiones in rem- skarga skuteczna wobec wszystkich (w prawie rzeczowym)

inter partes- między stronami-> actiones in personam- skarga skuteczna tylko wobec konkretnej osoby (w prawie zobowiązań)

LEGATUM- testament:

• per vindicationem- tworzy prawo władcze

• per domnationem- tworzy zobowiązanie

noxa caput sequitur- szkoda idzie za głową (sprawcą)

da mihi factum, dabo tibi ius- daj mi fakt, dam ci prawo (jeżeli znamy stan faktyczny, możemy zastosować prawo)

iura novit curia- prawo zna sąd, tzn. w sądzie nie musimy udowadniać prawa, bo sąd zna prawo

sensu stricto- w sensie ścisłym

sensu largo- w sensie szerokim

stricte- ściśle

clara non sunt interpretanda- rzeczy jasnych (oczywistych) się nie interpretuje

ex definitione- z definicji

qui suo iure utitur, neminem laedit- kto korzysta ze swojego prawa, nikomu nie szkodzi

prior tempore, potior iure- pierwszy w czasie, lepszy w prawie

expressis verbis- wyraźnie, jasno powiedziane

per facta concludentia- przez fakty dokonane, dorozumiane

numerus clausus- określona liczba, lista zamknięta (np. ściśle określona liczba przyjętych na studia)

prima facie- na pierwszy rzut oka, bez zagłębiania się w sprawę

genus- rzeczy oznaczone co do gatunku (takie, które można liczyć- numero, ważyć- mensuro, mierzyć- pondere, np. pieniądze)

species- rzeczy oznaczone co do tożsamości, indywidualnie, np. konkretny osiołek

genus perire non censetur- uważa się, że gatunek nie ginie (przy wykonaniu zobowiązań zniszczenie lub utrata rzeczy oznaczonej co do gatunku nie zwalnia dłużnika od obowiązku świadczenia takiej samej rzeczy)

inter vivos- czynność prawna między żyjącymi

mortis causa- na wypadek śmierci (np. testament)

causa solvendi- z tytułu uwolnienia się od długu

causa donandi- z tytułu darowania

causa obligandi vel acquirendi- w celu zobowiązania kogoś lub uzyskania czegoś od kogoś (np. kupno-sprzedaż)

ad incertas personas- w stosunku do nieokreślonych osób

ad solemnitatem- (forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności (trzeba spełnić jakiś warunek, żeby czynność była ważna, np. wydanie aktu notarialnego)

ad probationem- wymóg formy pisemnej w sprawach dowodowych

ad eventum- forma czynności prawnej dla osiągnięcia konkretnych skutków

reservatio mentalis- ktoś dokonuje czynności prawnej, ale myśli, że jej nie dokonuje/ „co innego myślę, co innego robię”

negotium- elementy czynności prawnej

essentialia negotii- elementy istotne czynności prawnej (np. ustalenie ceny przy kupnie-sprzedaży)

naturalia negotii- elementy czynności prawnej wpisane w jej naturę; wiadomo, że są (np. gwarancja)

accidentalia negotii- dodatkowe postanowienia czynności prawnej:

• condicio- warunek, od którego zależy efekt

• dies- termin

• modus- polecenie

dies a quo- dzień, od którego liczymy/ termin zawieszający (termin początkowy)

dies a quem- termin końcowy/ rozwiązujący (skuteczność czynności prawnej ustaje po upływie tego terminu)

computatio civilis- sposób liczenia czasu: pierwszy dzień danego okresu wliczamy, ale nie wliczamy ostatniego dnia

ex tunc- „od wtedy”, czynność nie jest ważna od momentu zawarcia, tylko od wydarzenia późniejszego

ex nunc- od teraz, od zaraz

ex contractu- zobowiązanie z kontraktu/ wynikły z umowy

ex delicto- zobowiązanie z czynu niedozwolonego

verba legis- słowa ustawy

ex variis cansarum figuris- z innych różnych przyczyn

quasi (ex contractu)- tak jak…

res omnium communes- rzeczy wspólne dla wszystkich

iura in re aliena- prawa na rzeczy cudzej:

• servitutes- prawo służebności

• hypotheca, pignus- zastaw

• emphitheusa- dzierżawa wieczysta

• superficies- prawo wzniesienia budynku na cudzym gruncie

superficies solo cedit- to, co zostało wzniesione na gruncie należy do właściciela gruntu

ius possidendi- prawo posiadania

ius utendi- prawo korzystania z rzeczy

ius abutendi- prawo zużycia rzeczy

ius fruendi- prawo pobierania pożytków z rzeczy

ius disponendi- prawo dysponowania rzeczą (do sprzedania/ podarowania/ zamiany)

ius infinitium- prawo nieograniczone

nemo plus iuris ad/in alium transferre non potest, quam ipse haberet- nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

consensus- porozumienie

solo consensum- za pomocą samego porozumienia

accessio possessionis= accessio temporis- doliczenie czasu, przez który poprzednik posiadał daną rzecz, aby można było ją zasiedzieć

in statu usucapiendi- (posiadacz) w drodze do zasiedzenia

lege non distiguente- ustawa nie różnicuje

DOMINIUM:- własność

• directum- własność zwierzchnia ->actio directa

• utile- własność użytkowa (wasala) ->actio utilis

condominium pro indiviso- własność niepodzielna

rei vindicatio- cum omni causa- skarga wydobywcza, przysługująca właścicielowi, który utracił rzecz

actio negatoria- skarga o naruszenie posiadania

servitus in face re consistere nequit- służebność nie polega na działaniu

confusio- pomieszanie, zlanie

usus- prawo pobierania pożytku tylko na własne potrzeby

usus fructus- prawo pobierania pożytku z możliwością pobierania wszystkich pożytków

quasi usus fructus- prawo pobierania pożytków z rzeczy zużywalnej

civiliter- obywatelski, staranny

pignus- zastaw ręczny

pignus antichreticum- zastaw antychretyczny

corpus- rzecz, ciało, masa (przy posiadaniu)

animus- wola posiadania rzeczy

animus rem sibi habendi- wola posiadania rzeczy dla siebie

animus rem alieni habendi- wola posiadania rzeczy dla kogoś

nemo sibi ipse causa possesion mutare potest- nikt nie może sam dla siebie zmienić podstawy posiadania

possessio vitiosa- posiadanie wadliwe (gdy ktoś nabył rzecz siłą- vi, potajemnie- clam lub trzeba na żądanie trzeba oddać- precario)

possesio non vitiosa- posiadanie niewadliwe

animus possidendi pro alieno- wola posiadania dla drugiego

precario dans- osoba, która daje coś w prekarium

mutuo accipiens- ten, który przyjmuje pożyczkę

beneficium- czynić dobrze

beneficium possessionis- dobrodziejstwo posiadania (posiadacz jest w lepszej sytuacji)

beneficium aetatis- przyjmuje się, że ktoś jest dojrzały (np. gdy niepełnoletnia kobieta wychodzi za mąż)

beneficium competentiae- środki do życia (pozostawione dłużnikowi w przypadku licytacji jego majątku)

beneficium inventari- odpowiedzialność do wysokości majątku spadkowego

beneficium divisionis- dobrodziejstwo podziału (dług podzielony na kilku dłużników)

beneficium separationis- oddzielenie majątku spadkowego od własnego (interes wierzycieli dłużnika)

beneficium abstinendi- dobrodziejstwo wstrzymania się od przyjęcia spadku

traditio brevi manu- przenoszenie własności bez faktycznego wręczenia rzeczy- detencja (fizyczne posiadanie rzeczy, bez chęci zatrzymania rzeczy) zmienia się w posiadanie; ktoś posiada rzecz i nabywa ją do swojego majątku

constitutum possesorium- przeniesienie własności bez wydania rzeczy- na mocy umowy posiadacz zmienia się w detektora (np. sprzedaję mieszkanie, ale chcę je jeszcze wynajmować); jeżeli ktoś sprzedał budynek i ustanowił najem, dalej jest tylko posiadaczem

traditio longa manu- przeniesienie własności przez wskazanie, bez fizycznego zetknięcia się z nią

symbolica, ficta- symbol kupna

traditio clauium- przekazanie klucza

traditio puellae/ mulieris- wydanie dziewczyny/ kobiety

traditio puellae ante ostium ecclesiae- ojciec panny młodej wydaje ją przed kościołem panu młodemu

traditio nuda sine causa- wydanie bez podstawy prawnej, bez słusznej przyczyny

traditio instrumenti- wydanie dokumentu

traditio per chartam- wydanie przez kartę (cartae chartam- całe księgi dokumentów)

traditio adincertam personam- wydanie nieoznaczonej osobie (np. gdy rozrzuca się pieniądze na igrzyskach w Rzymie)

traditio corporalis- fizyczne wręczenie rzeczy

conditio sine qua non- warunek niezbędny, bez którego coś nie może się odbyć

nemini deneganda- nikt, kto wystąpi z powództwem, nie zostanie odesłany

PRAWO SPADKOWE

SUCCESSIO:- dziedziczenie, spadkobranie

• ex lege- z ustawy

• ex testamento- z testamentu

successio per universitatem- sukcesja uniwersalna, przeniesienie na kogoś wszystkich swoich praw

nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eins agitur- ten, który ma się narodzić, jest traktowany jak urodzony wtedy, kiedy chodzi o jego korzyści

in capita- dziedziczenie beztestamentowe, według głów (każdy syn/wnuk otrzymywał taką samą część majątku)

in stirpes- dziedziczenie beztestamentowe, wg szczepów (podział majątku na równe części tylko wśród synów)

cum animo testandi- z myślą, że to jest testament

favor testamenti- w razie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść testamentu

favor matrimoni- w razie wątpliwości małżeństwo uznaje się za ważne

favor libertatis- w razie wątpliwości uważa się, że ktoś jest wolny

lucidum intervallum- przebłyski świadomości (gdy osoba chora umysłowo odzyskuje momentami poczytalności i może np. sporządzić testament)

LEGATUM:- zapis w testamencie

• per damnationem- zobowiązanie dziedzica do wydania rzeczy

• per vindicationem- od razu po śmierci spadkodawcy osoba wyznaczona staje się właścicielem danej rzeczy

• per praecetionem- podział rzeczy

• per sinendi modo- nakazywanie dziedzicowi pewnych zachowań

• per nominis- zapisanie wierzytelności; wierzyciel może domagać się od spadkobiercy spłacenia długu

• per liberationis- zwolnienie z długu

cum viribus hereditatis- odpowiedzialność za rzeczy z masy spadkowej

pro viribus hereditatis- odpowiedzialność do wysokości masy spadkowej

successio anticipata- chcemy coś komuś zapisać i dajemy mu to wcześniej, ale odejmujemy to od wartości jego części; dostaje to na poczet przyszłego spadku, (spadek wcześniej przyjęty)

hereditatis petito- wystąpienie o wydanie spadku

separatio bonorum- oddzielenie dóbr swojego majątku od spadku

PRAWO RODZINNE

matrimonium (nuptiae)- małżeństwo

patrimonium- majątek należący do ojca rodziny

impedimentum (l.mn. impedimenta)- przeszkoda

impedimentum dirimens- przeszkoda zrywająca (np. małżeństwa nie może zawrzeć brat z siostrą)

foedus matrimoniale- przymierze małżeństwa

consensus matrimonalis- zgoda małżeńska

affectio maritalis- zgoda, która musiała być wyrażana przez cały czas trwania małżeństwa

matrimonia libera esse debent- małżeństwa powinny być wolne, zgoda i rozwiązanie powinny zaistnieć z własnej woli

sponsalia- zaręczyny

matrimonii promissio- przyrzeczenie zawarcia małżeństwa

ad reparationem damnorum- zwrot co do poniesiony kosztów (w przypadku zerwania zaręczyn)

nemo turpitudinem suam allegans audiatur- nikt, kto powołuje się na własną niegodziwość, nie będzie wysłuchany

matrimonium ratum et consumatum- małżeństwo zawarte i dopełnione

matrimonium ratum et non consumatum- małżeństwo zawarte i nieskonsumowane

nulla humana potestas- żadna władza nie może rozwiązać (małżeństwa)

separatio- oddzielenie

votum separatum- zdanie odrębne sędziego w sądzie kolegialnym

separatio quo ad torum et mensam- oddzielnie co do łoża i stołu

separatio perpetua- separacja stała

separatio temporanea- separacja czasowa

separatio manente vinculo- separacja w czasie trwania węzła małżeńskiego

mater semper certa est- matka zawsze jest pewna (nie trzeba tego udowadniać)

pater est quem nuptiae demonstrant- ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

praesumptio iuris tantum- domniemanie zwykłe

paesumptio ac de imre- nie dopuszcza się przeciwdowodów (domniemanie faktyczne)

impotentio- niezdolność

impotentio coëundi- niemożność współżycia

impotentio generandi- bezpłodność

liberi- dzieci

liberi vulgo concepti=liberi illegitimi- dzieci pozamałżeńskie, z nieprawego łoża

filii legitimi- dzieci prawego pochodzenia, z prawego łoża

per subsequens matrimonium- przez zawarcie małżeństwa (dzieci stają się prawe)

exceptio plurium concubentium- zarzut wielu współżyjących (żaden z pozwanych nie będzie mógł być uznany za ojca)

matrimonium putativum- małżeństwo mniemane (wszyscy myślą, że małżeństwo jest ważne, ale tak nie jest)

ADOPTIO- adopcja, przysposobienie

plena- przyjęcie kogoś za dziecko z pełnymi skutkami

mimis plena- niepełna adopcja (dziecko zostaje pod władzą ojca w dotychczasowej rodzinie, ale otrzymuje prawo do dziedziczenia beztestamentowego)

plemissima- najpełniejsza adopcja ze wszystkimi skutkami (dziecko traktowane jako członek rodziny)

naturam imitatur- adopcja powinna odtwarzać naturę

in vivo- zapłodnienie naturalne

in vitro- zapłodnienie sztuczne

ZOBOWIĄZANIA I PRAWO HANDLOWE

vinculum iuris- węzeł prawa

creditor- wierzyciel

debitor- dłużnik

obligare- zobowiązywać

obligatio- zobowiązanie

in natura- świadczenie w naturze

obligatio civilis- zobowiązanie, które może być dochodzone w drodze sądowej

obligatio naturalis- zobowiązanie, które istnieje, ale nie rodzi powództwa (dłużnik nie ponosi odpowiedzialności karnej za swój dług, w konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna w sądzie, np. kiedy roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu)

dare- przeniesienie prawa własności

facere- uczynić

non facere- zaniechać

pati- znosić

praestare- być zobowiązanym do..

impossibilium nulla obligatio est- świadczenie jest niemożliwe do wykonania; zobowiązanie nie powstaje wtedy, gdy świadczenie jest niemożliwe do wykonania

ius variandi- możliwość wyboru świadczeń spośród różnych świadczeń

facultas alternativa- upoważnienie przemienne (gdy w treści zobowiązania istnieje tylko jedno świadczenie, jednak dłużnik może zwolnić się ze swego obowiązku również przez spełnienie innego świadczenia)

obligatio alternativa- zobowiązanie przemienne (można świadczyć albo jedną rzecz, albo drugą)

plus (pluris) patitio- żąda się za dużo, błąd żądania za wiele (popełniając ten błąd w procesie przegrywa się go, gdyż dłużnikowi nie pozostawia się wyboru)

species perit ei cui debetur- rzecz oznaczona indywidualnie ginie temu, komu powinna być świadczona

domnum emergens- szkoda poniesiona, wyrządzona

lucrum cessans- nieuzyskane korzyści (zysk, który dana osoba osiągnęłaby, gdyby posiadała rzecz)

PRETIUM- cena:

• commune- rynkowa

• singulare- jednostkowa

• affectionis- związana z przywiązaniem do rzeczy (np. pamiątka rodzinna)

ius moderandi- prawo miarkowania

compensatio lucri cum damno- kompensacja zysku i szkody (obliczanie różnicy między stratą a zyskiem)

ius retentionis- prawo zatrzymania rzeczy

ius tollendi- nakłady zbytkowe, mogły być zabrane przez pozwanego, jeśli to było możliwe bez uszkodzenia rzeczy (np. zabranie drogich szat niewolnika)

datio in solutum- spełnienie świadczenia w celu uwolnienia się od zobowiązania

via facti- drogą faktów dokonanych

pactum in favorem tertii- umowa na korzyść osoby trzeciej

negotium mix tum cum donatione- czynność prawna pomieszana z zamiarem darowizny; czynność zawiązania pomieszanej z nieformalną umową darowizny

lex commissoria- klauzula przepadku (gdy dajemy coś w zastaw i nie wykupimy tego w odpowiednim terminie, rzecz ta staje się własnością wierzyciela)

contractus innominatus- kontrakt nienazwany (do ut des- zamiana)

pactum de contrahendo- umowa o zawarcie zobowiązania (umowa przedwstępna)

pacta sunt servanda- umów należy dochowywać

rebus sic stantibus- warunki, w jakich umowa została zawarta (jeżeli zawiera się umowę musimy uwzględnić okoliczności, jakie mają miejsce; umowa obowiązuje, jeśli okoliczności się nie zmienią)

exceptio non adimpleti contractus- zarzut niewykonania umowy

dolus- wina umyślna, podstęp

culpa- wina nieumyślna (lata- zbliżona do umyślnej, levis, levissima)

culpa in eligendo- wina w wyborze

culpa custodiendo- wina strzeżenia

vis maior- siła wyższa (ludzka słabość nie może się oprzeć- cui humana infirmitas resistere)

novatio- odnowienie

cessio- przekazanie dóbr

pactum de non cedendo vel non aliendo- umowa o nieodstępowanie/ niealienowanie rzeczy

cessio legis- odstąpienie upoważnienia

actio Pauliana- działanie dłużnika na szkodę wierzyciela przez darowanie długu osobom trzecim

emptio rei- kupno różnych rzeczy

emptio speratae- kupno na pniu (rzeczy przyszłej)

emptio spei- kupić szansę (np. los na loterii)

res in comnercio- rzeczy będące w obrocie

res extra conmercium- rzeczy wyjęte z obrotu (poświęcone bóstwom, kultom)

cuius commodum eius periculum- korzyści, jakie rzecz przynosi należą do kupującego

dicta et promissa- rzeczy przyrzeczone

pactum reservati dominii- umowa zatrzymania własności (ten, kto sprzedaje zachowuje dla siebie własność)

pactum displicentiae- sprzedawca daje możliwość zwrotu rzeczy

emptio ad gustum- sprzedaż będzie ważna, kiedy się rzecz spodoba się nabywcy (prawo zwrotu towaru w określonym czasie)

pactum de retroemendo- umowa o odkupienie rzeczy

LOCATIO CONDUCTIO- kontrakt najmu:

• rei- najem rzeczy

• operis- dzieła (płaci się za efekty)

• operatum- pracy (liczy się gotowość do pracy)

locator- daje rzeczy w najem

conductor- bierze w rzeczy w najem

merx- czynsz

depositum- kontrakt przechowania

depositum irregulare- depozyt nieprawidłowy, przy przechowywaniu rzeczy oznaczonych co do gatunku

contractus mohatre- przedmiotem pożyczki są rzeczy oznaczone indywidualnie

negotiorum gestio- prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

mandatum- kontrakt zlecenia

conditionum- powództwo z tytułu dochodzenia należności

affectio societatis- wola pozostawania w spółce

tempus deliberali- czas do zastanowienia się, podjęcia decyzji

pro viribus patrimonii- odpowiedzialność do wysokości majątku rodziny

PROCES CYWILNY

iurisdictio voluntaria- strony oddają sprawę do rozstrzygnięcia wybranemu sądowi

lex fori processualis- obowiązujące prawo zależy od tego, na jakim terenie leży sąd

iudicium- actus trium personarum- sąd- działanie trzech osób (powoda- actor, sędziego- iudex, pozwanego- reus)

Audiatur et altera pars.- Niech będzie wysłuchana i druga strona.

domini litis- panowie sporu, strony procesu, powód i pozwany

nemo iudex sine actore- żaden sędzia bez powoda, nie ma sędziego bez powoda

vigilantibus iura sunt scripta- prawa spisane są dla osób czuwających

ne eat iudex ultra petita partium- sędzia jest zobowiązany z jednej strony powództwem a z drugiej żądaniami stron/ sędziemu nie wolna wyjść poza żądania stron

ante litem natam- zanim zrodził się spór/ przed wszczęciem procesu

post litem natam- po zrodzeniu się sporu/ po wszczęciu procesu

perpetuatio fori- uwiecznienie sądu

legitimatio ad causam- uprawnienia do przeprowadzenia jakiejś sprawy

legitimatio ad processum- uprawnienia do przeprowadzenia całego procesu

res iudicata- inter partes- rzecz osądzona, wiążąca

res inter alios gesta- rzecz, która miała miejsce między innymi osobami

prorogatio iuridictionis- przedłużenie jurysdykcji

prorogatio fori- przedłużenie kompetencji sądu

EXCEPTIONES- zarzuty:

• peremptoriae- zarzut peremptoryjny, który miał na celu zniweczenie roszczeń powoda (np. przedawnienie)

• dilatorae- zarzut dylatoryjny, który powodował chwilowe odroczenie sprawy (np. niewłaściwość sądu)

• declinatoriae- zarzut deklinatoryjny, który zwalniał od wdania się w spór (np. zawarcie ugody)

replicatio- odpowiedź

duplicatio- odpowiedź na odpowiedź

triplicatio- kolejna odpowiedź itd.

onus proferendi- obowiązek przedstawienia środków dowodowych (np. jak ktoś przechowuje testament)

onus probandi- obowiązek udowodnienia winy, ciążący na oskarżycielu

ei incumbit qui dicit non qui negat- na tym spoczywa ciężar dowodu, kto twierdzi (powód), a nie na tym, kto neguje

ne bis in idem- „nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki”

sententia facit ius inter partes- wyrok tworzy prawo między stronami

reformatio in peius- zakaz zmiany wyroku na gorszy (przy apelacji)

de minimis non curat pretor- rzeczami drobnymi nie zajmuje się pretor (czyli urząd czy sąd)

error in indicando- błąd w podstawie prawnej wydania wyroku (w prawie materialnym)

error in procedendo- naruszenie prawa formalnego, niezachowanie odpowiedniej procedury (błąd proceduralny)

iudex inhabilis- sędzia wyłączony ze sprawy z mocą ustawy (np. ze względu na więzy krwi)

iudex suspectus- sędzia wyłączony ze sprawy na wniosek stron (może być podejrzany/ niezdolny)

professio iuris- wyznanie prawa (stwierdzenie wg jakiego prawa się żyje)

ad litem ordinationem- to, co jest konieczne do przeprowadzenia procesu

ad litem decidendum- to, co jest konieczne do rozstrzygnięcia sporu

PRAWO MIĘDZYNARODOWE

comitas gentium- obyczaje międzynarodowe

lex postliminii- prawo powrotu z niewoli u wrogów (odzyskanie wcześniej posiadanych praw, wyjątkiem małżeństwa i posiadania)

PRAWO KARNE

crimen- przestępstwo prawa publicznego

delict- przestępstwo prawa prywatnego

peccatum- przestępstwo, także: grzech

iniuria- czasem nazywano tak przestępstwo

delicta iuris gentium- przestępstwa prawa narodów (zbrodnie przeciwko ludzkości)

victima- ofiara

nullum crimen sine lege- nie ma przestępstwa bez ustawy (wcześniej uchwalonej)

nulla poena sine lege- nie ma kary bez ustawy (ustawa powinna przewidywać sankcję):

• sine lege certa- bez ustawy pewnej

• sine lege scripta- bez ustawy pisemnej

• sine lege praevia- bez ustawy wcześniej ogłoszonej

res iudicate- sprawa osądzona

vis absoluta- siła, której nie można się oprzeć

vis compulsiva- siła nagła

DOLUS DIRECTUS- zły zamiar bezpośredni:

• repentimus- zły zamiar bezpośredni nagły

• praemeditatus- zły zamiar bezpośredni przemyślany

dolus eventualis- zły zamiar niezamierzony (np. chce się zrabować bank, a zabija się kasjerkę)

inter delicti- ścieżka przestępstwa

delictum putativum – przestępstwo mniemane, którego nie było

nemo prudens punit quia peccatum sen nee peccetur- nikt nie karze za to, że popełniono przestępstwo, ale dlatego, żeby nie popełniano przestępstw

in dubio pro reo- w razie wątpliwość rozstrzygamy na korzyść oskarżonego

dolus non praesumitur- złego zamiaru się nie domniemuje

delictam parentum liberum non nocet- przestępstwa rodziców niech dzieciom nie szkodzą

reus in exceptione actor est- pozwany, podnosząc zarzut, występuje w charakterze powoda

quo non est in actis non est in mundo- czego nie ma w aktach, to nie istnieje na świecie

verba voland, scripta mament- słowa ulatują, pisma pozostają

testis ex auditu- świadek ze słyszenia

nemo iudex in sua causa- nikt nie jest sędzią we własnej sprawie

ODMIANA PRZEZ PRZYPADKI

Przypadek	Liczba poj.	Liczba mnoga	Liczba poj.	Liczba mnoga
Nominativus	IUS	IURA	LEX	LEGES
Genetivus	IURIS	IURIUM	LEGIS	LEGUM
Dativus	IURI	IURIBUS	LEGI	LEGIBUS
Accusativus	IUS	IURA	LEGEM	LEGES
Vocativus	IUS	IURA	LEX	LEGES
Ablativus	IURE	IURIBUS	LEGE	LEGIBUS

PAREMIE