BACHTIN

1. Różnojęzyczność, różnostylowośc, karnawalizacja:

• Różnojęzyczność – (heteroglossia) różne języki wkraczające do powieści pod różnymi postaciami, od mowy pozornie zależnej po cytowanie rozmaitych konwencji literackich i idiolektów

• Różnostylowośc – o powieści: gatunek reprezentatywny dla kultury definiowanej przez krzyżowanie się odmiennych socjolektów; powieśc można pojmować formalnie (jako system chwytów) albo antropologicznie (jako społeczną zorganizowaną różnostylowośc)

• Karnawalizacja – światopogląd opozycyjny wobec oficjalnych instytucji i zhierarchizowanego ładu; śmiech, parodia, profanacja, błazenada, groteskowe odwrócenie świata na opak, niestosowne obrazy dołu materialno-cielesnego, skandaliczna mowa familiarno-jarmarczna to formy światopoglądu karnawałowego, które z kultury ludowej przedostały się do literatury wysokiej i stały się potężnymi środkami artystycznego poznania życia; światopogląd skarnawalizowany jest głęboko ambiwalentny: powaga miesza się ze śmiechem, mądrośc z głupotą, życie ze śmiercią, góra z dołem, wysokie z niskim (Bachtin dostrzega to u bohaterów Dostojewskiego)

1. Gatunki mowy oraz koncepcja zdarzeniowości języka. Gatunki mowy – najmniejsze dające się wyróżnić jednostki żywej mowy, budujące komunikacyjne uniwersum (repliki dialogu, pytania, odpowiedzi, polemiki, spory, listy); dzięki nim, zarówno występującym osobno (prymarne gatunki mowy) jak włączanym do do powieści (wtórne gatunki mowy), istnieje nieprzerwana ciągłośc między literaturą a komunikacją potoczną; pasy transmisyjne od historii społeczeństwa do historii języka i do historii literatury; jako znormatywizowane formy wypowiedzi określają ogólne warunki i ramy komunikacji i z tego powodu przypominają koncepcję archetypów, tyle że zastosowane do socjolingwistyki (Bachtin)

2. Bachtin jako prekursor poststrukturalizmu (Kristeva i Barthes); pojęcia polifonii, metalingwistyki i cudzego słowa.

• Polifonia – dosłownie wielogłosowośc: głosy poszczególnych postaci powieści, które charakteryzują się odmiennymi światopoglądami, istnieją samodzielnie, wchodzą ze sobą w rozmaite relacje polemiczne i nie są podporządkowane nadrzędnej świadomości autora; nieskończony dialog wokół spraw ostatecznych, co oznacza że nie jest to kategoria ściśle tekstowa (kompozycyjna) ale filozoficzna a nawet teologiczna; wiąże się ściśle z pojęciem niezwieńczonego dialogu, w którym nigdy nie pada ostatnie słowo

• Metalingwistyka – w przeciwieństwie do stylistyki , która zamyka utwór literacki na pobyt w głuchej twierdzy jednego kontekstu, metalingwistyka bada dialogowe (intertekstualne) relacje utworu z innymi utworami i z innymi językami

• Cudze słowo – każde słowo nie moje, wypowiedziane przez kogoś innego, w innym języku, które zmusza mnie do zajęcia wobec niego pozycji; mówiący człowiek musi interpretować nieustannie to co nie należy do niego i w ten sposób określac własną tożsamośc; sfera nieusuwalnych mediacji między danym słowem a przedmiotem który został już omówiony przez innych (żaden przedmiot w momencie, w którym zaczyna o niem pisać pisarz nie jest neutralny i naturalny lecz już omówiony przez innych); kategoria ta przypomina hermeneutyczne pojęcie horyzontu

1. Zasada dialogiczna, wnienachodimost (niewspółobecnośc), rozumienie i zapośredniczenie podmiotu

• Dialogicznośc – naturalne nastawienie żywego słowa, ale także najważniejsza właściwośc utworu literackiego, sprzeciwiająca się traktowaniu go jako autonomicznej, samowystarczalnej całości; każdy utwór jest repliką w toczącym się od dawna dialogu językowym i każdy zapowiada (antycypuje) nową odpowiedź; główny mechanizm procesu historycznoliterackiego

• Niewspółobecnośc – dystans między poznającym a tym co chce on pojąc; główna siła motoryczna rozumienia w dziedzinie kultury (sens nie jest dany nigdy wprost, lecz odsłania się dopiero w spotkaniu z innym, cudzym sensem); obcy sens nie zostaje nigdy całkowicie przyswojony lecz pozostaje cudzo-swój

• Rozumienie – (Diltheyowskie rozróżnienie wyjaśniania i rozumienia) dialogowe spotkanie 2 świadomości (2 podmiotów); istotną rolę odgrywa autor obecny poza tekstem pod postacią nadrzędnej świadomości, która posługuje się różnymi głosami; rozumienie kogoś drugiego poprzez tekstową obiektywizację

• Zapośredniczenie podmiotu – niesamowystarczalnośc jednej świadomości, niemożnośc jej istnienia