Bachtin

1). Koncepcja dialogowości według podręcznika do teorii literatury

Literatura naśladuje zastane doświadczenia językowe, utrwalone w tekstach, gatunkach, kliszach językowych, pisarz tworzy zatem obraz świata imitując język nieliteracki, ale także poprzez nawiązywanie dialogu pomiędzy słowami. Ta ostatnia właściwość sprawia, że powieść jest zawsze wielojęzyczna - każde słowo zachowuje bowiem „pamięć” swych poprzednich użyć, dzieje słowa trwają w jego znaczeniu. Tym samy słowa wchodzą w dialog nie tylko z sąsiadującymi wyrazami, ale także ze swoimi poprzednimi użyciami. Dotyczy to jednakże tylko słowa powieściowego i prozy narracyjnej. Inaczej ujmuje słowa w poezji - tu słowo istnieje jako słowo pierwsze, całkowicie pozbawione pamięci o jakichkolwiek semantycznych (czy społecznych - parasol kulturowy, który by dotrzeć do pierwotnego sensu słowa w powieści, trzeba by odfiltrować) uwikłań.

2). Dialogowość według słownika terminów literackich

Dialogowość cechuje wszelką wypowiedź, która zawsze stanowi reakcję na wypowiedzi wcześniejsze i sprzyja powstawaniu wypowiedzi dalszych. W konsekwencji mowa, a czasem słowo staje się zderzeniem co najmniej dwóch głosów - polifoniczność. Dialogowość wyraża się w odwołaniu do społecznie funkcjonujących stylów, w operowaniu tzw. cudzą mową. W sposób szczególny, dialogowość zaznacza się w wypowiedziach złożonych z replik oraz w tych, których język odwołań jest ukierunkowany na inne wypowiedzi, bądź utrwalone społecznie style. W tym sensie, klasycznym przykładem dialogowości są stylizacja i parodia. Wypowiedź należy rozpatrywać na tle obowiązujących w danej kulturze praktyk mówienia. Koncepcja ta dała podstawę rozwoju intertekstualności w pierwotnym ujęciu J. Kristevy.

3). Moje notatki

• słowo kształtowane jest przez cudze słowa - obraz w prozie artystycznej, zwłaszcza w powieści - nie jest możliwa bezpośrednia intencja słowa; tzn. że słowo tam nie jest dane w postaci czystej, ale właśnie zawiera już w sobie poprzednie jego użycia.

• dialog może wystąpić też w liryce (ale nie jako główna wartość), jednak najlepszy jest w powieści;

• w obrazie poetyckim słowo nie zakłada istnienia czegokolwiek poza granicami swego kontekstu. W prozie - przedmiot ukazuje swą różnorodność - przedmiot jest dla prozaika skupiskiem sprzecznych głosów, pośród których ma zabrzmieć i jego głos; tamte głosy tworzą dla jego głosu niezbędne tło;

• wewnętrzna dialogowość słowa (bez zewnętrznych form kompozycyjnych dialogu) - we właściwościach semantycznych i składniowych. Jest stylotwórcza;

• słowo jest też nastawione na przyszłe słowo - odpowiedź;

• politykę wewnętrzną stylu (łączenie elementów) określa jego polityka zagraniczna (stosunek do cudzego słowa). Słowo żyje jak gdyby na granicy swojego i cudzego kontekstu;

• większość gatunków poetyckich nie wykorzystuje dialogowości słowa, dla powieści - to jeden z istotniejszych elementów. Słowo w gatunkach poetyckich jest samowystarczalne i nie zakłada istnienia cudzych słów;

• żaden poeta nie był pozbawiony poczucia historyczności czy ograniczoności języka, ale nie mógł dać temu wyrazu w stylu poetyckim;

• s. 113 język poety to jego własny język, poeta nie może swej intencji przeciwstawić językowi, bo cały tkwi w języku. Język jest mu dany od wewnątrz;

• przestrzeń dla dialogowości pozostawiają gatunki poetyckie niskie - satyryczne czy komediowe;

• prozaik nawet o swoim świecie próbuje mówić w cudzym języku. Poeta o cudzym świecie mówi w swoim języku;

• każde pokolenie, grupa wiekowa, grupa zawodowa i społeczna, mają własny język. W każdym momencie istnieją obok siebie języki różnych epok życia społecznego, są też języki dni. U podstaw tych języków leżą różne przyczyny kształtowania. Języki nie wykluczają się, a krzyżują i uzupełniają. Różne języki mogą się spotkać w powieści;

• poeta - idea jednego jednolitego języka, powinien w pełni nad językiem panować, żeby się nie pojawiały rozwarstwienia. W poezji - wszystkie słowa muszą zapomnieć o swych kontekstach;

• prozaik akcentuje wielostylowość, nie oczyszcza słów z cudzej intencji. Prozaik może się dystansować od języka utworu, może język zostawić obcym, mówi nie językiem, a przez język. Intencje prozaika - dane pośrednio.

---