04.04.2012 – wykład 7

Jerzy Karyłowski – na podstawie obserwacji przyjmuje tezę, że nie zawsze centracja na strukturze JA prowadzi do osłabienia zachowań na rzecz innych.

1. Często centracji na strukturze JA towarzyszy poczucie winy. To poczucie może wzmagać działania prospołeczne dla podwyższenia dobrego mniemania o sobie.

2. Ważne jest to jakie wartości składają się na strukturę JA. Jeśli w strukturze ja funkcjonują wartości prospołeczne (miłość bliźniego, solidaryzm) to zwrócenie się w kierunku struktury JA też może wywołać działania prospołeczne, np. pomogę mu, bo jest moim bliźnim. Karyłowski zauważa, że mogą być różne źródła motywacyjne – prospołeczne, czyli mogą być spoza JA - ,, pomogę mu bo leży i cierpi”, bądź też we własnym JA - ,,pomogę mu bo jestem chrześcijaninem”.

Źródła motywacji prospołecznej:

- EGZOCENTRYCZNE – pomogę mu bo leży i cierpi, sygnały pochodzące z zewnętrz, spoza JA.

- ENDOCENTRYCZNE – pomogę mu, bo jestem chrześcijaninem i wierzę w miłość bliźniego, sygnały pochodzące z zewnątrz od struktury JA.

Źródła motywacji

Klasyfikacja motywacji

Motywy pochodzące od pierwotnych (naturalnych, biologicznych) mechanizmów afektywnych (wrażliwość emocjonalna) Motywy pochodzące od struktury JA- niespecyficzne (nietypowe dla czynników prospołecznych) Motywy pochodzące od systemu normatywnego (wartości) – specyficzne Uzależnione od JA Uniezależnione od JA

Motywy empatyczne Motywy ipsocentryczne (niespecyficzne) Zewnętrzne – nadzieja nagrody, lęk przed karą, korzyść Wewnętrzne – aktywność czynności partnera, sytuacji Motywy syntoniczne (specyficzne) – generalizacja, uogólnienie własnych standardów. Motywy endocentryczne Motywy egzocentryczne Motywy allocentryczne – koncentracja na dobru osób Socjocentryczne – koncentracja na dobru grup Pryncypialistyczne – centracja na realizacji systemu normatywnego

UWARUNKOWANIE CZYNNOŚCI PROSPOŁECZNYCH:

Rodzaje/ sposoby uruchamiania czynności prospołecznych:

- po namyśle (różny czas namysłu)

- pomoc impulsywna – uruchomienie czynności prospołecznych , gdy decyzja zapada w czasie krótszym niż 15 s.

MODEL DECYZYJNY SCHWARTZ`A:

Opiera się na założeniu, że działanie prospołeczne dochodzi do skutku, jako następstwo łańcucha procesów przetwarzania informacji prowadzących do powstania określonych decyzji dotyczących podjęcia działań.

Zachowanie prospołeczne dochodzi do skutku dzięki rozstrzyganiu następujących głównych problemów:

• Czy ktoś czegoś potrzebuje – dostrzeżenie pomocy?

• Czy ja mogę mu pomóc, względnie czy mogę wpłynąć na jego sytuację – dostrzeżenie możliwości?

• Czy na mnie spoczywa odpowiedzialność za to by wpłynąć na jego sytuację – dostrzeżenie własnej odpowiedzialności?

• Odczucie powinności by udzielić pomocy – uruchomienie normy osobistej

Jednocześnie pojawiają się dalsze pytania:

• Co może stać się, jeśli mu nie pomogę, co może stracić, jak ja się będę wtedy czuła, jakie mogę ponieść za to konsekwencje?

• Co ja mogę stracić jeżeli mu nie pomogę, czego mogę zostać pozbawiony, co mi może grozić?

• Czy mogę uniknąć konieczności udzielenia pomocy, może nie jest prawdą, że jego potrzeby są takie gwałtowne, może nie jest prawdą, że potrafię mu pomóc?

Zgodnie z założeniami Schwartza ogniwem podstawowym całego modelu jest punkt 4, a więc uruchomienie odpowiedniej normy osobistej.

Piliavinowie eksperyment, który badał pomoc impulsywną, pomoc w której decyzja zapada w czasie krótszym niż 15 min.

• WNIOSKI ICH EKSPERYMENTU:

Pomoc impulsywna pojawia się, gdy spełnione jest 5 warunków:

1. PODMIOT – aktywny fizycznie, porusza się lub stoi, to ogólne pogotowie do działania jest wyższe.

2. WYDARZENIE – bardzo wyraźna ofiara – widoczna i w sposób niebudzący wątpliwości wzywa pomocy.

3. OFIARA – jest choć w minimalnym stopniu znana. Np. chociażby jednorazowo i krótkotrwale widziana przed wypadkiem.

4. WYPADEK – posiada cechy realności i nie można traktować go jako formy udawania

5. INNE OSOBY – znajdujące się pobliżu, można dostrzec ich reakcje – wzburzenie i wstrząs.

Gdy te warunki są spełnione wysoki procent osób podejmuje próbę pomocy i nie występuje zjawisko rozłożenia odpowiedzialności (polega na tym, że w tłumie gapiów każda osoba uważa, że osoba obok zajmie się odpowiedzialnością. Podstawą procesu decyzyjnego jest interpretacja stymulacji danej osoby, jako wskazującej na wystąpienie u niej potrzeby. Umiejętność tego rodzaju bywa określana jako ZDOLNOŚC DO PRZYJMOWANIA CUDZEJ PERSPEKTYWY.

Zdolność przyjmowania cudzej perspektywy czyli:

1. Perspektywa percepcyjna – to jak wygląda sytuacja w oczach innej osoby

2. Perspektywa umysłowa – jak inna osoba rozumie tą sytuację

3. Perspektywa emocjonalno – motywacyjna – to czego inna osoba potrzebuje, czego pragnie.

Podmiot bierze pod uwagę przypuszczalne procesy psychiczne, zachodzące w innej osobie.

Przyjmowanie cudzej perspektywy przez dziecko zdaniem Piageta potrzeb innych nie pozwala dziecku jego egocentryzm dziecięcy. Przeprowadzono wiele eksperymentów – większość z nich nie potwierdziła tej hipotezy.

Według Scherder`a dziecko jest w stanie funkcjonować na tej zasadzie ,,co ja bym zrobił, gdybym był na jego miejscu”. Zgodnie z jego tezą można wyodrębnić 4 fazy/ poziomy rozwoju zdolności do przyjmowania cudzej perspektywy:

1. Małe dziecko - Brak rozróżnienia między pozycją swoją i cudzą. Dziecku zdaje się, że inni wiedzą to co ono, mimo, że położenia są różne.

2. Występuje zróżnicowanie swojej i cudzej pozycji, ale dziecko nie potrafi zdać sobie sprawy z tego co właściwie widzi inny.

3. Dziecko potrafi formułować przewidywanie dotyczące cudzego spojrzenia na sytuację. Przypisuje mu jednak podobne właściwości jak sobie

4. Dziecko potrafi zadać sobie sprawę nie tylko z różnic pozycji, ale też różnic wewnętrznych, np. sposobu myślenia, uczuć innych między sobą a partnerem. Stara się budować przewidywania odniesione do tego rodzaju różnic.

Szuman – sugeruje, że część 6 Latków inteligentnych potrafi osiągnąć nawet czwarty poziom. Nie znaczy to jednak, że wszystkie dzieci osiągają ten poziom, jak też że wszyscy dorośli funkcjonują na 4 poziomie.

Podejmowanie działań prospołecznych:

Jest silnie związane z procesem uznania odpowiedzialności. Zależy od wielu czynników, najczęściej i najwyraźniej pojawia się wtedy gdy jednostka zda sobie sprawę, że ona i tylko ona jest w stanie zareagować na zaistniałą sytuację.

Podmiot jest skłonny przypisać odpowiedzialność gdy:

1. Jest związany z osobą potrzebującą a nikt inny z obecnych nie jest z nią związany.

2. Gdy podmiotowi powierzono odpowiedzialność. Już u małych dzieci można zaobserwować efekt powierzenia odpowiedzialności.

• EKSPERYMENT:

W pokoju znajduje się stół, na którym stoi otwarte pudełko z czekoladkami. Wprowadzono 4 latka do pokoju i powiedziano mu, żeby pilnował czekoladek. Po pewnym czasie sprawdzano, czy dziecko nie zjadło czekoladek. Bardzo mało dzieci zjadło czekoladki.

1. Gdy odpowiedzialność wynika z pełnionej roli.

2. Gdy podmiot jest sprawcą zaistniałego wydarzenia i dąży do naprawienia szkody.

Kształtowanie postaw prospołecznych:

1. Modelowanie – pokazywanie przykładów

2. Wdrażanie do empatii

3. Wdrażanie do wartości prospołecznych (braterstwo, solidarność, etos chrześcijański)

4. Warunkowanie poprzez nagradzanie.

AGRESJA

Zachowanie agresywne – polega na bezpośrednim lub pośrednim wyrządzeniu szkody. Mogą występować różnice w pojmowaniu szkody – może być ona odległa w czasie.

Po 1. Każde wyrządzenie szkody jest agresją, nawet niechcący -> J. OBUCHOWSKA.

Po 2. Agresją nazywamy tylko to zachowanie, które jest zamierzonym wyrządzeniem szkody. Mamy motyw – intencję.

Od agresji ujmowanej behawioralnie (agresja jako zachowanie) odróżniamy agresywność.

Agresywność – względnie trwała gotowość do reagowania agresją, jest to dyspozycja osobowości.

Ludzie różnią się siłą, czasem trwania i formą reakcji agresywnych, oraz ilością i rodzajem sytuacji wywołujących agresję. Agresywność zmienia się w ciągu życia. Najbardziej nasilona jest w czasie młodości.

WYRÓŻNIAMY RÓŻNE FORMY AGRESJI:

* Agresja jawna – można ją zaobserwować:

- bezpośrednia – agresja fizyczna, werbalna, ekspresyjna

- pośrednia – forma werbalna, np. oszczerstwo, plotka.

* agresja ukryta – nie da się jej zaobserwować np. agresywne marzenia.

Można tez mówić o agresji spontanicznej, czyli gorącej i instrumentalnej – zimnej, podejmowanej z premedytacją.

U małych dzieci rzadko spotykamy się z wyraźną intencją szkodzenia. Ich działania są na ogół spontaniczne. Im dziecko młodsze tym agresja jest bardziej bezpośrednia i globalna. Obejmuje kontakt fizyczny, werbalny jak i ekspresję pantomimiczną.

Jak twierdzi Irena Obuchowska chłopcy uważani za agresywnych stosują agresję bezpośrednią. Zaś dziewczęta raczej pośrednie formy agresji, działają w ukryciu, trudno więc stwierdzić na pewno czy chłopcy rzeczywiście bardziej są agresywni.

EKSTREMALNA FORMA AGRESJI – OKRUCIEŃSTWO.

Przyczyny i formy okrucieństwa u dzieci i młodzieży według Ireny Obuchowskiej:

1. Nie intencjonalne okrucieństwo małych dzieci w stosunku do zwierząt.

2. Okrucieństwo z nienawiści w okresie dojrzewania. Agresja może podlegać mechanizmowi przemieszczenia.

Przemieszczanie agresji – kierowanie agresji na obiekty zastępcze, bezbronne, bardziej dostępne. Wiąże się ze szczególnym okrucieństwem.

1. Agresja jako akt zemsty (niekoniecznie gorąca, może być zimna i okrutna)

2. Okrucieństwo jako wyładowanie nagromadzonej agresji w wyniku kumulujących się napięć i powtarzających frustracji.

3. W zachowaniu okrutnym występuje AUTOSTYMULACJA – ktoś się zachowuje agresywnie, widzi cierpienie innej osoby jednak to go nie powstrzymuje. Wzmagające się okrucieństwo.

4. Okrucieństwo dla zabawy.

5. Okrucieństwo dla sprawdzenia siebie, zaimponowania rówieśnikom.

6. Okrucieństwo dla przyjemności – SADYZM.

7. Okrucieństwo dla chęci panowania nad innymi (np. grupy przestępcze)

8. Okrucieństwo w wyniku silnego odczuwania lęku.

Stwierdzono, że w wielu zachowaniach agresywnych występuje komponent lęku (lęk może wywoływać agresję).