Zagadnienie życia społecznego jest znane od czasów kiedy zaczęła istnieć ludzkość tworząca społeczeństwo. Aby móc zgłębić jego sens musimy poznać mechanizmy które nim żądzą a w szczególności „proces socjalizacji”, który jest wpływem kultury na życie społeczne. Wprowadza on jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowań i porozumiewania się według określonych wzorców, również wpływa na kształtowanie systemu wartości i hierarchii potrzeb. Efektem oddziaływania środowiska na społeczeństwo jest nauka zachowań według przyjętych norm społecznych oraz określonych wzorów. Chcąc poznać proces socjalizacji musimy dowiedzieć się co to jest socjalizacja.

Definicja socjalizacji: (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół). Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość¹.

Gdy człowiek przychodzi na świat to od pierwszej chwili narodzin znajduje się pod wpływem istniejących przedmiotów, poglądów, wierzeń, ustalonych sposobów wychowania, z czego wnioskujemy, że kultura jest dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść ucząc się wielu zachowań przez wiele lat. Jego popędy, organizm oraz skłonności naturalne zostają od razu ujęte w karby nakazów i wzorów ustalonych w grupie, w której się urodził. Czyli proces socjalizacji to nic innego, jak część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się w społeczeństwie i wykonywania określonych ról społecznych. Wpaja on także aspiracje, czyli dążenia do tego, aby osiągnąć pewne rzeczy czy cechy pożądane, naśladować bohaterów, osiągnąć zamożność lub dążyć do uznania. W toku socjalizacji jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętność grania ról społecznych tzn. umiejętność bycia kolegą, uczniem, synem czy przyjacielem. Uczy się spełniać swoim zachowaniem oczekiwania innych i przystosować swoje postępowanie do postępowania pozostałych osób, jednym słowem prowadzi do konformizmu, czyli zachowania zgodnego z oczekiwaniem grupy. Stopień konformizmu może być różny i socjalizacja nie może zapobiec rozwijaniu się osobowości buntowniczych, odrzucających takie czy inne elementy danej kultury, obyczajów czy organizacji społeczeństwa. Rozróżniamy dwa rodzaje socjalizacji²:

1. Socjalizacja pierwotna – człowiek bierze w niej udział w dzieciństwie i dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. Pod wpływem interakcji ze swoimi opiekunami uczy się języka, gestów, wzorów zachowań, wartościowania, oceniania itp.
   Socjalizacja ta przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami.

2. Socjalizacja wtórna – uzależniona jest od socjalizacji pierwotnej i to właśnie w niej dziecko dochodzi do odkrycia istnienia ogólnospołecznych reguł.

Jak wiadomo pierwszym okresem rozwoju dziecka jest niemowlęctwo (pierwszy rok życia). Podstawową grupą oddziałującą na proces
socjalizacji dziecka jest rodzina. Wśród członków rodziny najważniejszą rolę odgrywa matka. Dba ona o zaspokojenie jego potrzeb miedzy innymi
dostarczenie pokarmu i ubrania. Matka to pierwszy rozmówca i partner zabaw
dziecka, darzy je pieszczotą i chroni przed przykrościami. Jeżeli matka objawia
dziecku swe oddanie, życzliwość i miłość, wtedy jej zachowanie staje się
modelem współżycia społecznego, co wpływa na przebieg procesu socjalizacji także
w późniejszym okresie życia. Śledząc rozwój dziecka od jego urodzenia do dojrzałości widzimy, jak z niedołężnego stworzenia, zdanego całkowicie na opiekę i pielęgnację dorosłych, wyrasta stopniowo na istotę coraz mądrzejszą, bardziej świadomą i samodzielną. Coraz lepiej orientuje się w otaczającej je rzeczywistości i działa w niej jednocześnie oddziaływójąc na nią w sposób bardziej celowy i rozumny. Dostrzec można przy tym, że rozwój ten zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym mimo dużych różnic
indywidualnych między poszczególnymi dziećmi, przebiega w sposób podobny u
dzieci w tym samym wieku. Występują cechy typowe i charakterystyczne dla
poszczególnych etapów życia dziecka, zwane właściwościami wieku³.
Pamiętając, że cały proces socjalizacji, czyli rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm, wzorów zachowań, obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie, dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego, osób lub instytucji. Dochodzimy do wniosku, że każda subkultura wywiera wpływ na jego przebieg. Ingerując chociażby w wybrane sfery aktywności życiowej młodego człowieka odzwierciedla się w całokształcie jego rozwoju. Rozważając proces socjalizacji również jako adaptację norm zewnętrznych i przekształcanie ich na normy własnego postępowania, wpływ zasad postępowania danej grupy może mieć też wpływ na wszystkie pozostałe sfery życia młodego człowieka. Uzależnione jest to od następujących czynników: podatności danej jednostki, siły oddziaływania subkultury, potencjalnych możliwości funkcjonowania.

Nie ulega wątpliwości, że każda subkultura młodzieżowa wywiera wpływ na kształtowanie się charakteru i postaw jej członków, a tym samym bezpośrednio uczestniczy w procesie ich socjalizacji. Należy pamiętać, że wpływ subkultury może mieć zarówno zabarwienie negatywne, jak i pozytywne. Nie jest to oczywiste, gdyż przyjęło się ad priori utożsamiać każdą grupę zwaną subkulturą, jako pewne negatywne zjawisko społeczne. Tymczasem można wskazać na takie subkultury młodzieżowe, które jak najbardziej pozytywnie przyczyniają się do prawidłowego jej rozwoju⁴.

Trzeba pamiętać że proces socjalizacji trwa przez całe życie tak jak już wspomniałem i dlatego możemy jeszcze wyróżnić⁵:

1. Socjalizacja w wieku dojrzałym – jest to proces przechodzenia od dzieciństwa przez dojrzałość do starości.

2. Socjalizacja polityczna – występuje w społeczeństwie ulęgającym głębokim, przełomowym zmianom.

3. Kontrsocjalizacja – ludzie uczą się wzorów, norm i wartości sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie np. nazizm.

4. Socjalizacja antycypująca – jest to odmiana snobizmu np. gdy nie jesteśmy jeszcze członkiem danej grupy, a identyfikujemy się z nią na tyle silnie, że pragniemy upodobnić się do członków danej grupy, np. gangi młodzieżowe.

5. Socjalizacja odwrotna – przebiega w przeciwnym kierunku niż normalnie

W procesie socjalizacji niektóre wartości zostają zinternalizowane, tzn. tak przyswojone przez jednostki, że dążenie do nich staje się czymś naturalnym. Fakt, że niektóre czynniki i wartości kontrolujące zachowanie jednostki zostają niejako „wbudowane” w jej osobowość, stając się ważnym aspektem ciągłości życia społecznego. Życie społeczne można wiec rozpatrywać jako ciągły szereg sytuacji, w których ludzie się spotykają, oddziałują na siebie, starają się wywrzeć jakiś wpływ na postępowanie innych lub uzyskać coś od nich. Odbywa się to zgodnie ze wzorem określającym sposób zachowania uznany za normalny w danej sytuacji, normalny- tzn. uznawany w danej grupie. Wzór określa zakres zachowań dopuszczalnych i skutecznych w danej sytuacji, wiec jest czynnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie cudzych zachowań oraz skuteczność wzajemnych oddziaływań.
Ustalone wzory zachowań stanowią o regularności życia społecznego i jego porządku, umożliwiają i ułatwiają wzajemne przystosowanie się jednostek ludzkich do siebie oraz zrozumienie działań innych osób.

Analiza zachowań między ludźmi potwierdza jak ważną rolę w życiu społecznym odgrywa opisany tu proces socjalizacji. Bez niego życie pojedynczych istot kierujących się odmiennymi lub wręcz sprzecznymi wartościami nie pozwoliłoby na zbudowanie społeczeństwa kierującego się tymi samymi lub podobnymi wartościami, a co za tym idzie nie istniałoby życie społeczne. Wyobraźmy sobie chociażby jak wyglądałoby życie człowieka gdyby matka nie przekazywała dziecku wzorca zachowań, uczuć czy też emocji, dziecko wychowywane w chaosie i bez poczucia bezpieczeństwa jaką daje wyznaczanie granic i integracja z otoczeniem, nie byłoby w stanie w pełni wejść w dorosłe i dojrzałe życie czyli socjalizacje wtórną.

---

1. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003↩

2. Tamże str.1 przypis nr:1↩

3. M. Żebrowska (red.): Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1980. (www.publikacje.edu.pl)↩

4. M. Zapolska, „W paszczy lwa”, tygodnik „Polityka”, nr 17 (maj 1997)↩

5. , Socjologia, Kraków 2002. (www.wikipedia.org)↩