Postępowanie mandatowe jest jednym z trzech postępowań szczególnych uregulowanych w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. Szczególny charakter tego postępowania wynika z jego częściowego odformalizowania, jak również z szybkości
w prowadzeniu i zakończeniu tego postępowania. W postępowaniu mandatowym dochodzi do ukarania sprawcy wykroczenia mandatem karnym bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, bez konieczności kierowania sprawy do sądu. Jego zakres i tryb regulują przepisy Działu IX -Rozdział 17 ustawy   z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach
o wykroczenia (j.t. Dz. U. z 2008 r., Nr 133, poz. 848 z późn. zm.).

W postępowaniu mandatowym funkcjonariusz organu uprawnionego do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może wystawić następujące rodzaje mandatów: kredytowany, gotówkowy oraz zaoczny. W przypadku mandatu kredytowanego, ukarany odbiera go bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru. Zgoda na jego przyjęcie (potwierdzenie odbioru) stanowi o jego prawomocności; niezapłacenie grzywny w terminie 7 dni powoduje wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Mandat gotówkowy ukarany odbiera osobiście
za pokwitowaniem uiszczenia grzywny, wydawany jest jedynie osobom czasowo przebywającym na terytorium RP lub mniemającym stałego miejsca zamieszkania lub pobytu, staje się on prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny funkcjonariuszowi. Mandat zaoczny wysyłany jest pocztą bądź dostarczany przez uprawnionego pracownika bądź funkcjonariusza sprawcy w sytuacji, gdy wykroczenie stwierdzono pod nieobecność sprawcy, prawomocność zyskuje z chwilą uiszczenia grzywny. Nieuiszczenie grzywny w terminie jest równoznaczne
z odmową przyjęcia zwykłego mandatu kredytowanego i powoduje skierowanie wniosku
o ukaranie do sądu.

Warunkiem nałożenia mandatu karnego za każde wykroczenie jest wyrażenie przez sprawcę wykroczenia zgody na przyjęcie mandatu. Jeżeli w danej sprawie istnieją nie dające się usunąć istotne wątpliwości natury faktycznej lub prawnej, to mandatu stosować nie wolno. W takiej sytuacji policjanci powinni dokonać niezbędnych ustaleń i sporządzić z nich stosowną dokumentację, przekazując ją następnie do właściwej jednostki Policji celem przeprowadzenia dalszych czynności wyjaśniających na zasadach określonych w art. 54 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Policjant, który nakłada grzywnę w drodze mandatu karnego, ma obowiązek poinformować o prawie odmowy jego przyjęcia oraz zobowiązany jest określić wysokość grzywny i wykroczenie jakie jest mu zarzucone. W przypadku, gdy sprawca wykroczenia skorzysta z prawa odmowy przyjęcia mandatu karnego, sprawa jest kierowana do Sądu grodzkiego, który orzeka czy rację miał policjant, czy też osoba, która odmówiła przyjęcia mandatu.

Prawomocny mandat karny podlega uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złożony do sądu w zawitym terminie 7 dni od daty uprawomocnienia się mandatu lub z urzędu.

Uprawnionym do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania grzywna została nałożona. W przedmiocie uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. Przed wydaniem postanowienia sąd może zarządzić stosowne czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego.

Wniesienie przez ukaranego wniosku do sądu o uchylenie prawomocnego mandatu karnego kredytowanego nie wstrzymuje wszczęcia przez wierzyciela egzekucji administracyjnej i skierowania tytułu wykonawczego do właściwego urzędu skarbowego. Do czasu wydania przez sąd prawomocnego postanowienia korzystnego dla ukaranego – mandat karny pozostaje prawomocny, a w przypadku nieuregulowania – podlega egzekucji administracyjnej w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Uchylając mandat karny sąd nakazuje podmiotowi, na rachunek którego pobrano grzywnę, zwrot uiszczonej kwoty.

Podsumowując należy podkreślić, że nałożenie kary grzywny w drodze mandatu karnego nie jest obowiązkiem finansowego organu postępowania przygotowawczego, a jest tylko jedną z form zakończenia postępowania przygotowawczego - obok dobrowolnego poddania się odpowiedzialności oraz wniesienia aktu oskarżenia do sądu i może być stosowane tylko wtedy, gdy zostaną spełnione dodatkowe warunki, np. wina sprawcy nie budzi wątpliwości oraz wyraża on zgodę na ukaranie mandatem. Przy czym postępowania mandatowego nie stosuje się, jeżeli: w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego wymagalna należność została w całości uiszczona, zachodzi zbieg przepisów określony w art. 7 § 1 kks, a ten sam czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa skarbowego oraz za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów.