Przedmiot: Negocjacje i zarządzanie konfliktem

Toksyczne związki - Dominacja, manipulacja, instrumentalizacja, wampiryzm, szacowanie.

Toksyczny związek to relacja między ludźmi , w której tak naprawdę czujemy się coraz gorzej, a jednak w niej tkwimy. Taka, w której czujemy się wykorzystywani albo powoduje, że cierpimy w jakikolwiek sposób. I taka, w której przede wszystkim tak naprawdę nie jesteśmy sobą. Takie relacje mają na celu dążenie do osiągania własnych celów danej jednostki w rodzinie, związku, grupie lub organizacji w sposób świadomy lub nie. Repertuar zachowań sprawiających, że relacja interpersonalna zamiast być konstruktywną i dającą radość, staje się trudnym doświadczeniem jest naprawdę szeroki. Toksyny, które się pojawiają na terytorium danej zależności personalnej, mają różne formy oddziaływania. Jeśli po spotkaniu z kimś czujesz się nagle poirytowany, zmęczony albo smutny możesz przypuszczać ze spotkałeś toksycznego człowieka. Ich szkodliwy wpływ może dokonywać się na wiele różnych sposobów; mogą nas próbować zagłaskać na śmierć, kontrolować każdy nasz krok, całkowicie nas ignorować, pomniejszać nasze osiągnięcia, zrzucać na nas swoje obowiązki.

Dominacja jest niczym innym jak formą bezpośredniej kontroli jednej osoby nad drugą. Doskonały przykład dominacji często odnajdujemy pomiędzy rodzicami a dziećmi, z racji oczywistej zależności dzieci od rodziców. Proste, nie wyszukane stwierdzenie „ zrób jak ci każe albo nie odzywaj się do mnie więcej” jest typowym przykładem dominacji. Suzan Forward w swojej książce „Toksyczni rodzice” twierdzi iż dominacja zwykle maskowana jest pozorną troską a rodzice tak naprawdę w sposób raczej nieświadomy posługują się podstępem. Doskonale świadczy o tym fakt stosowanych stwierdzeń „ to dla twojego dobra „ czy „ to dlatego że cię kocham”. Związki z rodzicami to jedne z najistotniejszych relacji w naszym życiu. Dla dziecka rodzic jest bogiem – tylko on jest w mocy dostarczyć mu jedzenie, schronienie i miłość. Nasi rodzice są dla nas modelami – od nich uczymy się co jest dobre a co złe, poznajemy sami siebie. Nasz związek z matką i ojcem stanowi wzór, który powielamy w niemal wszystkich naszych późniejszych związkach. Co jednak dzieje się kiedy nasi rodzice są toksyczni? Otóż w przypadku dominacji, która jest jak już stwierdziliśmy formą kontroli, dzieci niespokojnych i bojaźliwych rodziców same stają się często niespokojne i bojaźliwe, a to sprawia iż trudno jest im dorosnąć. Dzieci, które nie są zachęcane do dokonywania prób, bez względu na to czy odniosą sukces czy porażkę po prostu nie nauczą się próbować i doświadczać rożnych nowych czynności. Zawsze będzie tak jak będzie tego chciała osoba druga pozostająca w relacji partnerskiej z pierwszą. Susan Forward pokazuje przykład takiej zależności na osobie Michaela – trzydziestoletniego pracownika reklamy, którego małżeństwo rozpadło się po sześciu latach w skutek ciągłych bojów żony z jego rodzicami. Rodzice posłużyli się szantażem aby zwabić Michaela na swój jubileusz – „ nie przeżyję tego jak nie przyjedziesz”, który zostawił w domu chorą żonę. Rodzice Michaela nieustanie zmuszali go do wyboru pomiędzy nimi a jego żoną, chcieli dominować w relacjach z Michaelem a jego żoną. Doprowadziło to niestety do rozpadu małżeństwa.

Inną formą wspomnianej kontroli jest również manipulacja, w psychologii oraz socjologii to celowo inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem, interesem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest wpływ. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób. Ogólnie, manipulacja jest formą zamierzonego i intencjonalnego wywierania wpływu na osobę lub grupę w taki sposób, by nieświadomie i z własnej woli realizowała działania zaspokajające potrzeby/(realizowała cele) manipulatora. Manipulować można treścią i sposobem przekazywania informacji. Manipulację określono też kiedyś obrazowo jako "włamanie do umysłu ofiary i podrzucenie tam własnych pomysłów lub opinii w taki sposób, aby ofiara pomyślała, że sama jest ich autorem." Z punktu widzenia etyki, manipulacja bywa postrzegana jako zachowanie niemoralne. Mimo tego, jest często używana w interpersonalnych kontaktach handlowych i negocjacjach. W społeczeństwie demokratycznym manipulacja jest bardziej wyrafinowana i mniej widoczna, używana jest przez polityków, np. w kampaniach wyborczych oraz w gospodarce wolnorynkowej w różnych często ukrytych formach w reklamie. Choć w systemach demokratycznych przekraczanie pewnych (zresztą niezbyt dobrze określonych) barier w manipulowaniu ludźmi jest niezgodne z prawem. S. Forward w książce „ Toksyczni rodzice” daje przykład manipulacji na poziomie rodziny, oraz relacji rodzic – dziecko. Stwierdza, że manipulant to osoba, która osiąga swoje cele bez proszenia o nie. Osoba taka unika ryzyka odrzucenia prośby przez osobę proszoną. Bardzo wiele osób manipuluje innymi w sposób bardziej lub mniej świadomy. Najprostsze przykłady jak podaje S. Forward to np. chcąc kieliszek wina nie oprosimy oto jawnie partnera lecz zapytamy się czy jakaś butelka wina jest może otwarta. W relacji rodzic – dziecko, manipulacja staje się bardzo destrukcyjna. Autorka podaje przykład 32-letniej Lee, która regularnie popadała w ciężką depresję z powodu jak się okazało matki, która po prostu niedawana jej spokoju. Jak stwierdziła „ wg mamy ja nadal nie potrafię zawiązać sobie sznurowadeł”. Ciągłe odwiedziny, sprzątanie mieszkania i przynoszenie jedzenia bardzo podkopywało poczucie własnej samodzielności Lee i rodziło konflikt, którego ujściem była wspomniana depresja. Matka zamiast jawnie powiedzieć, że jest osobą samotną i brakuje jej dziecka uciekła się do manipulowania wcześniej wspomnianymi zachowaniami. Jak stwierdza autorka książki: „ Manipulacja zapędza ludzi w ślepy zaułek. Aby ją pokonać, muszą urazić kogoś, kto po prostu próbuje być uprzejmy”. Niestety dla większości ludzi łatwiejsze jest poddanie się takiej osobie niż popadnięcie w konflikt.

Instrumentalizacja człowieka objawia się w wielu formach. Występuje w rodzinie, pracy, grupie, we wszystkich sprawach życia politycznego, gospodarczego i społecznego. konkretna osoba ludzka bywa traktowana nie jako podmiot i partner, lecz raczej jako „przedmiot” i „narzędzie” do realizowania celów grup, często sprzecznych z osobistym dobrem osoby. Uprzedmiotowienie i instrumentalizacja człowieka przybrała bardzo groźną postać, gdy np. w dobie wojen i kryzysów budzono nienawiść jednych ku drugim, a ludzkie masy przerzucano jak piasek z obozu do obozu, człowieka zaś traktowano wyłącznie jako „rzecz”, jako siłę roboczą. Instrumentalizacje człowieka najlepiej pokazuje obraz niektórych szefów czy przełożonych grup pracowników, którzy nie widzą osoby w człowieku tylko narzędzie do zarabiania pieniędzy, czy choćby w rodzinach gdzie małżonkowie nie widzą w sobie partnerów tylko osoby do zarabiania pieniędzy, prania, gotowania, sprzątania.

Wampiryzm ma miejsce, kiedy toksyczni rodzice intensywnie zastraszają swoje dzieci, wywołując u nich poczucie winy. Historia z książki Susan Forward przedstawia 55-letniego Jonathana, którego matka była tak bardzo wplątana w jego życie, że sama nie widziała gdzie kończy się jego życie a gdzie jej. Syna życie stało się jej własnym. Żyła tylko dla jego szczęścia, przygniatając go swoją troskliwością. Można powiedzieć że taka osoba, gdyby tylko mogła, oddychałaby za drugą osobę. W takiej sytuacji, aby się obronić, możemy zareagować w dwojaki sposób: kapitulujemy bądź buntujemy się, aby psychologicznie uniezależnić się od rodziców, od takiej osoby która nas kontroluje. Bunt w takich sytuacjach ma rodzaj buntu autodestrukcyjnego, skierowanego przeciwko kontrolującym rodzicom.

Szacowanie to kolejny rodzaj toksycznego związku, w którym rodzice, wpływają na życie i podejmowane decyzje swoich bliskich, pozbawiając ich samodzielności. Oceniają każdą podjętą decyzje. Osoby takie chcą pokierować życiem swoich bliskich, tym samym torem co ich życie. Powstałe sytuacje powodują, u osób które żyją w takich wiązach, brak możliwości ułożenia sobie życia osobistego. Przykładem jest historia Elego. Zamożnego biznesmena, który wychował się w biednej, emigranckiej rodzinie i pomimo majątku, którego dorobił się jako dorosły człowiek, żył skromnie ponieważ ojciec zakodował w nim myśl, iż życie nie jest czymś, czymś można się cieszyć, lecz czymś co trzeba przetrwać. Ojciec Elego przeniósł swoje lęki i trudności na syna i pomimo, że już od kilkunastu lat nie żyje, Eli dalej czół się winny jeśli podejmował jakiś decyzje które byłyby sprzeczne z przekonaniami jego ojca.

Takie postępowanie przeniosło się również na relacje z kobietami, które były dla jego ojca jedynie dobrą passą, która może się szybko odwrócić. Nie ufał im. Bał się że mogą go oszukać. Takie też poglądy przyjął Eli. Stał się niewolnikiem strachu i nieufności, które przejawiał jego ojciec. Pomimo upływu lat Eli cały czas żył przeszłością. Przeszłością jaką zbudował mu ojciec.

Konflikt jest zjawiskiem występującym w związkach bardzo często i nie jest praktycznie możliwe funkcjonowanie osób bez wchodzenia w spory w różnych dziedzinach życia. Powyższe formy stosunków międzyludzkich nie wywołują w sposób bezpośredni konfliktu. Powstaje on na skutek buntu osoby zdominowanej, manipulowanej czy uprzedmiotowionej. Ważny jest fakt, że powszechnie pojęcie konfliktu jest kojarzone z czymś negatywnym, a więc w potocznym rozumieniu tego zjawiska konflikt rozumiany jest jako wyrządzanie krzywdy drugiej osobie, poniżanie jej, stosowanie agresji słownej, czy też bezpośredniej. Zatem bardzo wiele osób poddaje się takiej sytuacji i trwa w „toksycznych związkach”.