Rozdział XXI – Podmioty postępowania sądowoadministracyjnego
Sąd administracyjny
art. 184 Konstytucji RP i art. 2 p.u.s.a. – sądami administracyjnymi są NSA oraz wojewódzkie sądy administracyjne;
wojewódzkie sądy administracyjne
tworzy się je dla jednego województwa lub dla większej liczby województw;
Prezydent RP, na wniosek Prezesa NSA, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi wojewódzkie sądy administracyjne oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości, a także może tworzyć, poza siedzibą sądu, i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów;
w skład wojewódzkich sądów administracyjnych wchodzą: prezes sądu, wiceprezesi sądu oraz sędziowie;
właściwość rzeczowa i miejscowa:
regulowana jest przez art. 13 p.p.s.a.;
§ 1 – wojewódzkie sądy administracyjne są właściwe we wszystkich sprawach sądowoadministracyjnych – z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość NSA;
wojewódzkie sądy administracyjne są właściwe do rozpoznania wymienionych rodzajów skarg;
§ 2 – sprawę rozpoznaje wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona;
§ 3 – Prezydent RP ma delegację ustawową do przekazania, w drodze rozporządzenia, wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu rozpoznania spraw określonego rodzaju należących do właściwości innego wojewódzkiego sądu administracyjnego, jeżeli wymagają tego względy celowości;
wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili zniesienia skargi pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej;
jeżeli wojewódzki sąd administracyjny nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, NSA wyznacza na posiedzeniu niejawnym, w składzie trzech sędziów, inny wojewódzki sąd administracyjny;
Naczelny Sąd Administracyjny - w jego skład wchodzą: Prezes NSA, wiceprezesi oraz sędziowie;
właściwość NSA – art. 15 § 1 p.p.s.a.
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, stosownie do przepisów ustawy;
podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;
podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej;
rozstrzyganie sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między SKO oraz sporów kompetencyjnych między organami tych jednostek a organami administracji rządowej;
rozpoznawanie innych spraw należących do właściwości NSA na mocy odrębnych ustaw;
skład sądu
wojewódzki sąd administracyjny – orzeka w składzie trzech sędziów (art. 16 § 1 p.p.s.a.);
wyjątki:
sąd na posiedzeniu niejawnym orzeka w składzie jednego sędziego;
postępowanie uproszczone jest prowadzone przez jednego sędziego;
postępowanie mediacyjne jest prowadzone przez jednego sędziego
NSA – orzeka w składzie trzech sędziów w przypadku:
rozpoznania skargi kasacyjnej;
rozstrzygnięcia sporu o właściwość;
rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
orzeka w składzie jednego sędziego na posiedzeniu niejawnym, a w sprawie podejmowanie uchwał – w składzie siedmiu sędziów, całej Izby lub w pełnym składzie;
wyłączenie sędziego
przyczyny wyłączenia sędziego dzielą się na wyłączenia z mocy ustawy i przyczyny wyłączenia na wniosek;
z mocy ustawy (art. 18 § 1 i 3 p.p.s.a.) sędzia jest wyłączony w sprawach:
w których jest stroną lub pozostaje z jedną z nich w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki;
swoje małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem jednej ze stron;
w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą;
w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokutator;
dotyczących skarg na decyzję albo postanowienie, jeżeli w prowadzonym wcześniej postępowaniu w sprawie brał udział w wydaniu wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie;
w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organa administracji publicznej;
powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia lub kurateli;
w postępowaniu objętym skargą o wznowienie postępowania podlega wyłączeniu sędzia, jeżeli brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie;
naruszenie instytucji wyłączenia sędziego z mocy ustawy powoduje nieważność postępowania;
na wniosek – sędzia może być wyłączony na własne żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności w danej sprawie;
wniosek ten jest zgłaszany na piśmie lub ustnie do protokołu posiedzenia w sądzie, w którym sprawa się toczy; we wniosku należy uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia;
sędzia, który stwierdzi, że zachodzą podstawy jego wyłączenia, jest obowiązany zawiadomić o tym sąd i wstrzymać się od udziału w sprawie;
o wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd administracyjny, w którym sprawa się toczy; postanowienie wydaje sąd w składzie trzech sędziów na posiedzeniu niejawnym po złożeniu wyjaśnień przez sędziego, którego wniosek dotyczy;
wyłączenie innych osób biorących udział w postępowaniu
przepisy o wyłączeniu sędziego stosuje się odpowiednio o wyłączenia protokolanta, referendarza sądowego, asesora sądowego oraz prokuratora;
wniosek o wyłączenie prokuratora przekazuje się odpowiedniemu prokuratorowi nadrzędnemu;
asesorzy sądowi i referendarze sądowi
asesor – pełnienie czynności sędziowskich na czas określony, nieprzekraczający pięciu lat – art. 26 § 2 p.u.s.a.;
referendarze – czynności w postępowaniu mediacyjnym oraz czynności sędziowskie określone w ustawie – art. 27 p.u.s.a.;
Strony postępowania sądowoadministracyjnego. Podmioty na prawach strony, uczestnicy postępowania
postępowanie sądowoadministracyjne ma charakter kontradyktoryjny;
występuje w nim skarżący – podmiot legitymowany do złożenia skargi do sądu administracyjnego; oraz strona przeciwna – organ wykonujący administrację publiczną, którego działanie, bezczynność lub przewlekłość jest przedmiotem skargi;
art. 32 p.p.s.a.;
sytuację prawną tych podmiotów kształtuje zasada równouprawnienia – każda strona procesowa ma zapewnione w procesie jednakowe środki ochrony i jednakowe możliwości ich użycia przez podejmowanie odpowiednich czynności procesowych;
w postępowaniu sądowoadministracyjnym z mocy prawa uczestniczą na prawach strony osoby, które brały udział w postępowaniu administracyjnym, a nie wniosły skargi, jeżeli wynik postępowania sądowego dotyczy ich interesu prawnego;
udział na prawach strony w postępowaniu sądowym można określić cywilistycznym pojęciem „współuczestnictwa materialnego” – przedmiot sporu dotyczy praw i obowiązków wspólnych dla współuczestników;
udział w tym postępowaniu może zgłosić także osoba, która nie brała udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego; o jej dopuszczeniu do udziału rozstrzyga sąd w formie postanowienia, na odmowne przysługuje zażalenie;
zdolność sądowa stron, podmiotów na prawach stron, uczestników w postępowaniu sądowoadministracyjnym
art. 25 p.p.s.a. – zdolność sądową mają (§ 1 i 2 dla strony skarżącej i przeciwnej, § 3 i 4 dla strony skarżącej):
osoby fizyczne i osoby prawne;
państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz organizacje społeczne nieposiadające osobowości prawnej;
inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na te jednostki obowiązków lub przyznania uprawnień lub skierowania do nich nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa;
organizacje społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej, w zakresie ich statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób;
art. 31 p.p.s.a. reguluje dopuszczalność uzupełnienia braków zdolności sądowej; jeżeli braki można uzupełnić, sąd wyznacza odpowiedni termin; jeśli braki nie zostały uzupełnione, sąd zniesie postępowanie w takim zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakami, i w miarę potrzeby wyda odpowiednie postanowienie;
sąd z urzędu bada zdolność prawną skarżącego; jeśli braki nie mogą być usunięte, wyda postanowienie o odrzuceniu skargi;
zdolność procesowa w postępowaniu sądowoadministracyjnym
jest to zdolność do podejmowania ze skutkiem prawnym czynności procesowych w postępowaniu sądowoadministracyjnym;
pozostaje w ścisłym związku ze zdolnością sądową – stanowi ona konieczną przesłankę dla zdolności procesowej (kto ma zdolność procesową ma i sądową, choć niekoniecznie na odwrót);
art. 26 p.p.s.a. – zdolność procesową w postępowaniu sądowoadministracyjnym mają:
osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych; osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność do czynności w postępowaniu sądowoadministracyjnym w sprawach wynikających z czynności prawnych, które może dokonywać samodzielnie (wynikają z przepisów prawa);
osoby prawne;
państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz organizacje społeczne niemające osobowości prawnej;
inne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawa dopuszczają możliwość nałożenia na nie obowiązków lub przyznania uprawnienia lub skierowania do nich nakazów i zakazów, a także stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa;
organizacje społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej, w zakresie ich statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób;
w kwestii braków – tak samo jak przy zdolności sądowej;
reprezentacja stron w postępowaniu sądowoadministracyjnym
można wyróżnić dwie sytuacje:
po pierwsze – gdy z powodu braku zdolności procesowej strona działa przez przedstawiciela ustawowego oraz gdy zdolność procesowa przysługuje osobom prawnym bądź innym jednostkom organizacyjnym, które mają zdolność sądową (przedstawicielstwo stron);
po drugie – gdy strony postępowania lub przedstawiciel stron umocowuje do działania pełnomocnika (pełnomocnictwo procesowe);
przedstawicielstwo stron
reprezentacja osoby fizycznej niemającej zdolności procesowej – art. 27 p.p.s.a.;
przedstawiciel ustawowy ma obowiązek wykazania swojego umocowania dokumentem przy pierwszej czynności w postępowaniu; jeśli go nie posiada, sąd dopuści do czynności, z zastrzeżeniem, że przed upływem wyznaczonego terminu brak ten będzie uzupełniony; nieuzupełnienie powoduje zniesienie postępowania przez sąd;
jeżeli strona nie ma przedstawiciela ustawowego, sąd na wniosek osoby przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynności niecierpiące zwłoki; postanowienie w tym zakresie może zapaść na posiedzeniu niejawnym;
gdy strona, wnosząc skargę, nie ma przedstawiciela ustawowego, sąd wyznaczy termin do uzupełnienia tego braku;
jeśli ustanowienie przedstawiciela ustawowego powinno nastąpić z urzędu, sąd zwraca się do właściwego sądu opiekuńczego;
jeżeli strona utraciła zdolność procesową w toku postępowania bądź w razie śmierci przedstawiciela ustawowego, sąd zawiesza postępowanie z urzędu;
osoby prawne i inne jednostki organizacyjne mające zdolność sądową dokonują czynności w postępowaniu przez organy lub osoby uprawnione do działania w ich imieniu
za Skarb Państwa podejmuje czynności w postępowaniu organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się postępowanie, lub organ jednostki nadrzędnej;
organ albo osoba podejmująca czynności ma obowiązek wykazania swojego umocowania dokumentem przy pierwszej czynności w postępowaniu;
jeżeli strona nie ma organu powołanego do jej reprezentacji, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynności niecierpiące zwłoki; postanowienie sądu może zapaść na posiedzeniu niejawnym;
w razie, gdy nie zachodzi podstawa do ustanowienia przez sąd kuratora, a braki w składzie organu można usunąć, sąd wyznaczy do ich usunięcia odpowiedni termin, z sankcją, że jeżeli te braki nie zostaną usunięte, sąd niesie postępowanie;
jeżeli te braki powstały w trakcie postępowania, sąd zawiesi postępowanie z urzędu;
pełnomocnictwo procesowe
art. 34 p.p.s.a. - brak przymusu pełnomocnictwa procesowego;
inaczej jest w przypadku skargi kasacyjnej do NSA (art. 175 p.p.s.a.), zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej (art. 194 § 4 p.p.s.a.) oraz skargi o wznowienie postępowania, gdy do wznowienia postępowania właściwy jest NSA (art. 276 p.p.s.a.);
zakres podmiotowy:
art. 35 § 1 p.p.s.a. - pełnomocnikiem strony może być tylko adwokat lub radca prawny, a ponadto inny skarżący lub uczestnik postępowania, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, a także inne osoby, jeżeli przewidują to przepisy szczególne – reguła ogólna co do zakresu podmiotowego;
art. 35 § 2 p.p.s.a. – rozwiązanie szczególne dotyczące osób prawnych, przedsiębiorców, państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej;
zakres przedmiotowy pełnomocnictwa to pełnomocnictwo:
ogólne – do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi;
do prowadzenia poszczególnych spraw;
do niektórych tylko czynności postępowania;
art. 39 p.p.s.a. – zakres pełnomocnictwa;
strona udziela pełnomocnictwa w formie pisemnej lub ustnej, ale tylko na posiedzeniu sądu przez złożenie przez stronę oświadczenia i wpisanie jego treści do protokołu;
pełnomocnictwo wymaga podpisu mocodawcy;
warunkiem dopuszczenia do skutecznego dokonania przez pełnomocnika czynności procesowej jest przedstawienie pełnomocnictwa przy pierwszej czynności procesowej przez dołączenie do akt sprawy pełnomocnictwa z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa;
adwokat, radca prawny, doradca podatkowy i rzecznik patentowy mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa oraz odpisy innych dokumentów wykazujących ich umocowanie;
art. 44 p.p.s.a. – możliwość odstąpienia od obowiązku przedstawienia przy pierwszej czynności pełnomocnictwa w przypadku złożenia skargi w ustawowym terminie lub udziału w czynnościach rozprawy;
art. 244 § 2 p.p.s.a. – ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa;
art. 244 § 3 p.p.s.a.;
czynności procesowe podjęte przez pełnomocnika wywołują skutki wobec mocodawcy; możliwe jest prostowanie lub odwoływanie oświadczeń pełnomocnika w przypadku, gdy mocodawca staje z nim jednocześnie;
udzielenie pełnomocnictwa jest skuteczne w postępowaniu do czasu jego wypowiedzenia, które odnosi skutek sprawny w stosunku do sądu od dnia zawiadomienia do o tym, w stosunku zaś do strony przeciwnej i innych uczestników – od dnia doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd;
adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, jest obowiązany działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go od tego obowiązku;
pełnomocnictwo wygasa w razie śmierci strony lub gdy utraci ona zdolność sądową; pełnomocnik działa wówczas aż do czasu zawieszenia postępowania;
Prokurator, RPO, RPD, organizacja społeczna w postępowaniu sądowoadministracyjnym
prokurator, RPO i RPD
ustawa – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyznaje tym podmiotom prawo do udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym;
udział prokuratora i RPO w postępowaniu sądowym jest uzasadniony wystąpieniem przesłanek:
ochrony praworządności,
ochrony praw człowieka i obywatela;
przesłanki te są niezależne, co wynika z przyjętej konstrukcji prawnej tych przesłanek, a mianowicie z brzmienia art. 8 § 1 p.p.s.a.;
udział RPD jest uzasadniony przesłanką ochrony praw dziecka;
prokurator, RPO i RPD w postępowaniu sądowoadministracyjnym mają prawo:
wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu;
wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego na działanie, bezczynność lub przewlekłość postępowania organu wykonującego administrację publiczną;
wnieść skargę kasacyjną do NSA;
wnieść zażalenie do NSA;
wnieść skargę o wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego;
wnieść skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia;
prokurator, RPO i RPD mają prawa strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym;
organizacja społeczna
w zakresie swojej działalności statutowej może brać udział w postępowaniu sądowoadministracyjnym w przypadkach określonych w ustawie;
może ona być:
stroną postępowania sądowoadministracyjnego,
uczestnikiem postępowania;
może uczestniczyć w postępowaniu w zakresie jej statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób;
sąd dopuszcza organizację społeczną w formie postanowienia; na postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie przysługuje zażalenie;