1. BANK CENTRALNY I JEGO FUNKCJE
Bank centralny ma kluczowe znaczenie dla realizacji polityki pieniężnej każdego kraju oraz dla stabilności systemu bankowego. Pełni on trzy podstawowe funkcje:
centralnego banku państwa – jest najważniejszym organem państwa w dziedzinie polityki gospodarczej, która dotyczy sfery monetarnej; jako władza monetarna kraju jest odpowiedzialny za stabilizację pieniądza, nie ma instytucji, która mogłaby to zadanie przejąć. Bank centralny występując w roli banku państwa realizuje m.in. rachunki rządu, przeprowadza w jego imieniu operacje finansowe w kraju i za granicą, dysponuje rezerwami złota dewiz, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą oraz zaciąga i płaca kredyty zagraniczne.
banku emisyjnego - co oznacza, że jedynie on ma przywilej emitowania pieniądza gotówkowego; monopol ten związany jest z emisją znaków pieniężnych, organizowaniem obiegu pieniężnego oraz regulowaniem podaży pieniądza,
banku banków – co znaczy, że na rachunkach BC utrzymywane są rezerwy pieniężne
przez banki komercyjne oraz BC jest dla nich źródłem rezerwy kredytowej, a więc wpływa na wielkość akcji kredytowej banków komercyjnych oraz wpływa na rozmiary kreowania pieniądza bezgotówkowego.
2. DEFICYT BUDŻETOWY A DŁUG PUBLICZNY
Deficyt budżetowy występuje, gdy suma strumieni wydatków budżetowych przewyższa sumę strumieni dochodów budżetowych. Jest on ekonomicznym i rachunkowym ( formalnym) wynikiem działalności państwa w sferze finansów. Deficyt budżetowy odzwierciedla zarówno bieżący stan finansów, jak również realizowaną strategię fiskalną i gospodarczą. Można wyróżnić następujące rodzaje deficytów:
1. Kasowy i memoriałowy (uwzględnia zobowiązania i należności przechodzące na następny rok fiskalny),
2. ekonomiczny, w którym uwzględnia się (pomniejsza) zwłaszcza transfery z sektora budżetowego do sektora prywatnych funduszy emerytalnych.
Zakres deficytu budżetowego nie jest wystarczającą podstawą do oceny stanu finansów państwa. W tym celu konieczne jest posługiwanie się kategorią deficytu (salda) sektora finansów publicznych.
W praktyce można mówić o trzech sposobach finansowania deficytu:
1. przez dodatkową emisję pieniądza
2. przez zwiększenie zadłużenia w drodze emisji papierów wartościowych
3. przez zaciągnie kredytów i pożyczek.
Dług publiczny- stanowią go zobowiązania finansowe władz publicznych (państwowych i samorządowych) oraz innych związków i instytucji publicznoprawnych, powstałe przede wszystkim z tytułu kredytów i pożyczek zaciąganych u różnych podmiotów krajowych i zagranicznych. Źródłem długu publicznego są także zobowiązania o charakterze odszkodowawczym powstałe na mocy orzeczeń sądów, zobowiązania wynikające z ustaw, z wywłaszczenia mienia i inne. Dług publiczny jest najczęściej skutkiem zobowiązań państwa (władz publicznych) powstałych w wyniku:
1. zaciągnięcia bezpośrednich pożyczek oraz kredytów- w zakresie pożyczek mogą wchodzić depozyty różnych podmiotów lokowane na rachunku władz publicznych
2. emisji papierów wartościowych, które również są specyficzną formą zaciągania pożyczek pieniężnych, a papiery wartościowe są potwierdzeniem stosunków wierzycielsko-dłużniczych między właścicielami publicznymi a pożyczkodawcami.
3. nieregulowania przez jednostki sektora publicznego wymagalnych zobowiązań.
Podstawową przyczyną powstawania długu publicznego są jednak deficyty budżetowe i zaciągane w związku z nimi pożyczki, które ulegają kumulacji i przekształcają się w dług publiczny. Deficyty budżetowe były jednym z narzędzi interwencjonizmu państwowego w gospodarkę. Stało się to przyczyną rosnących długów publicznych w wielu krajach. Zmiana doktryny ekonomicznej polegająca na ograniczaniu interwencji oraz obecności państwa w gospodarce, przejawia się także w dążeniu do ograniczania deficytów budżetowych, a to z kolei wpływa na wielkość długu publicznego.
3. DŁUG PUBLICZNY I JEGO RODZAJE
Według ustawy z 27.08.2009 o finansach publicznych państwowy dług publiczny to wartość nominalna zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustalona po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora.
Rodzaje długu publicznego można wyróżnić według wielu kryteriów, tj. czasu, miejsca emisji długu, ekonomicznej treści długu publicznego czy też szczebla władzy zaciągającej pożyczki.
Według kryterium czasu:
1. Dług krótkoterminowy (płynny)- związany z zaciąganiem pożyczek służących finansowaniu wydatków majątkowych; powstaje wtedy, gdy państwo potrzebuje środków na realizację zadań w krótkim czasie, eliminuje przejściowe trudności
2. Dług krótkoterminowy- służy zabezpieczeniu płynności finansowej władz publicznych, zaciągany na realizację długotrwałych przedsięwzięć, inwestycji
Według kryterium miejsca emisji:
1. Dług krajowy (wewnętrzny)- wierzycielami są osoby fizyczne i przedsiębiorstwa. Następstwem jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa. Zadłużenie nie może przekroczyć 60% PKB.
2. Dług zagraniczny (zewnętrzny)
Podział długu na:
1. Dług publiczny brutto- wyraża całkowitą wielkość zadłużenia władz publicznych wobec podmiotów krajowych i zagranicznych poza sektorem publicznym
2. Dług publiczny netto- wyraża wielkość rzeczywistego zadłużenia, które wylicza się, pomniejszając dług brutto o należności władz publicznych od innych podmiotów
Z punktu widzenia ekonomicznej treści długu publicznego dzieli się go według:
1. Rodzajów zobowiązań (skarbowe papiery wartościowe, kredyty bankowe)
2. Wierzycieli (banki komercyjne, sektor pozabankowy, inwestorzy zagraniczni)
3. Terminów spłaty
Według kryterium podsektorowego:
1. Dług skarbu państwa zaciągnięty przez rząd
2. Dług lokalny zaciągnięty przez samorządy
3. Dług sektora ubezpieczeń społecznych.
Ze względu na strukturę władz publicznych wyróżnia się:
1. Dług centralny (państwowy) – zaciągany przez władze państwowe,
2. Dług lokalny (samorządowy) – zaciągany przez władze samorządowe.
4. EKONOMICZNE ZNACZENIE OSZCZĘDNOŚCI PIENIĘŻNYCH
Oszczędności - to ta część zarobionych pieniędzy, która nie została od razu skonsumowana, spożytkowana na zakup produktów lub usług. Inaczej rzecz ujmując, oszczędności to pieniądze, odkładane na konsumpcję w przyszłości.
Konsumpcja oznacza natomiast zużywanie posiadanych zasobów (na przykład pieniędzy) w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Oszczędności zależą od: wielkości wydatków konsumpcyjnych, atrakcyjności oszczędzania, czyli wydajności stopy procentowej, bezpieczeństwa systemu bankowego, mentalności społecznej, dostępności do banków.
Oszczędności pieniężne w gospodarce rynkowej stanowią podstawowe źródło kapitału. W wymiarze mikroekonomicznym, oszczędzanie oznacza konieczność dokonywania wyboru międzyokresowego w dziedzinie podziału dochodu na konsumpcje bieżącą i przyszłą. Jest to proces wiążący się zaniechaniem konsumpcji bieżącej na rzecz konsumpcji przyszłej, wkładaniem pieniędzy na lokaty zdolne generować dochody, które z kolei mogą być konsumowane na bieżąco bądź przeznaczone do dalszego pomnażania zasobów majątkowych gospodarstwa domowego.
Istnieje szereg czynników, które mają istotny wpływ na poziom oszczędności w gospodarce. Są to między innymi:
bieżące stopy procentowe banku centralnego;
oczekiwania odnośnie zmian stóp procentowych w przyszłości;
bieżący poziom zadłużenia (im wyższy, tym bardziej ogranicza oszczędności);
polityka podatkowa państwa;
stabilizacja polityczna i gospodarcza oraz oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji w przyszłości;
poziom dochodu gospodarstw domowych;
stopień pewności odnośnie zatrudnienia w przyszłości;
preferencje konsumentów, w tym skłonność do oszczędzania;
bieżący popyt na dobra i usługi, zgłaszany przez gospodarstwa domowe (jako że oszczędności są przeciwstawiane konsumpcji).
Oszczędności mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju nowoczesnej gospodarki. Duża masa zgromadzonych oszczędności gwarantuje stabilność pieniądza i prawidłowy rozwój rynku finansowego.
W skali całego kraju, oszczędności to pieniądze prywatnych osób i przedsiębiorstw, odłożone na późniejsze zakupy dóbr czy usług. Z oszczędności takich są finansowane inwestycje: przykładowo, dzięki zgromadzonym depozytom banki mogą udzielać kredytów, a zakupione na rynku publicznym akcje umożliwiają rozwój przedsiębiorstw. Jeśli więc w gospodarce brakuje oszczędności, spada też poziom inwestycji. A co za tym idzie, rozwój kraju zostaje zahamowany – dlatego problem oszczędzania jest tak istotny dla całej gospodarki.
Bank centralny stoi na straży stabilności systemu finansowego państwa. Dlatego też przywiązuje dużą wagę do podnoszenia poziomu oszczędności w gospodarce, ponieważ bez nich gospodarka nie mogłaby funkcjonować i rozwijać się. Oszczędności pieniężne są więc bardzo ważne w ekonomii, bo gdy oszczędza jedna strona, odkładając swoje niewykorzystane pieniądze np. na lokatę w banku, może korzystać z nich druga strona, która otrzyma np. kredyt z banku.
I tak pieniądz dalej się obraca, jest inwestowany w lepsze życie przez co każdy się rozwija i funkcjonuje coraz to lepiej.
5, FORMY ORGANIZACYJNO- PRAWNE PRZEDSIĘBIORSTW
Formę, jaką przyjmuje przedsiębiorstwo w momencie rejestracji. Forma prawna przedsiębiorstwa jest narzędziem określającym wymagania założycielskie , strukturę władzy oraz odpowiedzialność chroniącą interesy społeczeństwa , państwa , właściciela , pracowników, pożyczkodawców. Forma organizacyjno-prawna przesądza o jego systemie finansowym , zasadach prowadzenia gospodarki finansowej oraz odpowiedzialności.
Można je podzielić na: -formy krajowe, które przewidziane są w ustawodawstwie danego kraju -formy paneuropejskie, które są uregulowane w ustawodawstwie wspólnotowym i obowiązują we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej
Formy prawne przedsiębiorstw w Polsce. Każda forma prawna przedsiębiorstwa uregulowana jest w innym akcie prawnym.
Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmują:
Spółki osobowe - spółka jawna osobowa spółka prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i nie będąca inną spółką handlową. -spółka partnerska tworzą wspólnicy (partnerzy) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą -spółka komandytowa spółka osobowa mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada w sposób nieograniczony co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz). -spółka komandytowo-akcyjna spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.
Spółki kapitałowe -spółka z ograniczoną odpowiedzialnością umowa spółki w formie aktu notarialnego, wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, posiada osobowość prawną -spółka akcyjna kapitał zakładowy podzielony jest na akcje o równej wartości. Akcje te mogą być notowane (kupowane i sprzedawane) na giełdzie.
Kodeks cywilny z kolei reguluje działalność następujących form prawnych przedsiębiorstw:
-spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, stanowiącego ich współwłasność -przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej prowadzona przez osoby fizyczne działalność gospodarcza w Polsce. Z tej formy działalności gospodarczej nie mogą korzystać osoby prawne, jak również jednoosobowe spółki prawa handlowego utworzone przez osobę fizyczną, które w rozumieniu tegoż prawa podlegają przepisom dotyczącym osób prawnych.
Pozostałe formy prawne uregulowane są w poszczególnych aktach prawnych – ustawach. Inne spotykane podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to:
przedsiębiorstwo państwowe
stowarzyszenie
spółdzielnia
fundacja
Od 1 maja 2004 roku w Polsce można również zawiązywać tzw. spółki paneuropejskie, które są uregulowane zarówno w ustawodawstwie wspólnotowym, jak i krajowym. Obejmują one takie formy prawne jak:
spółka europejska
europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych
spółdzielnia europejska
europejska spółka prywatna
europejska spółka wzajemna
przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe
6. FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Podstawowe funkcje finansów publicznych to:
Funkcja alokacyjna (fiskalna),
Funkcja redystrybucyjna,
Funkcja stabilizacyjna.
Istota funkcji alokacyjnej sprowadza się do tego, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów lub usług finansowane jest z funduszy publicznych i dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami przypisanymi państwu, są to: zadania publiczne i zadania społeczne. Realizacja tych zadań przez państwo jest konieczna, gdy nie mogą być wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego. Zadania publiczne państwa nie są realizowane za pomocą mechanizmy rynkowego ze względu na swoją specyfikę. Do zadań tych należą m.in.: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja państwowa. Realizacja zadań społecznych to zaspakajanie przez państwo indywidualnych potrzeb obywateli. Zadania te mogłyby być realizowane na zasadach rynkowych, ale ze względu na niesprawność mechanizmów rynkowych rodziłoby to wiele niebezpieczeństw. Niesprawności te ujawniają się w trzech kwestiach:
Nadmierne zróżnicowanie dochodów obywateli, co ograniczałoby dostęp uboższej części społeczeństwa do dóbr, gdyby były alokowane na zasadach rynkowych (np. oświata).
Pełna swoboda wyboru obywatela, mogłaby spowodować, że część społeczeństwa zrezygnowałaby z zakupu niektórych dóbr, jak na przykład oświata, usługi zdrowotne, czy oszczędzanie na starość. Państwo wymusza więc konsumpcję dostarczając pewne dobra i usługi bezpłatnie, lub za niewielką opłatą.
Działalność przedsiębiorstw wywołuje efekty uboczne, np.: skażenie środowiska, obciążenie sieci komunikacyjnej, dlatego też część środków publicznych jest przeznaczana na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych, gdyż ludzie zainteresowani są osiąganiem indywidualnych korzyści, a nie zaspokajaniem korzyści społeczeństwa. Poza tym używania niektórych dóbr przez społeczeństwo w niejednakowym stopniu, nie da się wycenić (na przykład korzystanie z oświetlenia ulic).
Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) - polega na dokonywaniu za pomocą finansów podziału dochodu narodowego poprzez kształtowanie odpowiednich przychodów i wydatków wszystkich jednostek. Dobra publiczne i dobra społeczne finansowane są z dochodów podmiotów, do których sięga państwo wykorzystując atrybut władzy. Jednostki ponoszą ciężar finansowy na rzecz ogółu (oddają część swoich dochodów na rzecz społeczeństwa). Realizacja tej funkcji narusza interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając korzyści innym. Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonywana przez system transferów dochodów. Transfery te mają postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Transfery o charakterze publicznym - przepływ pieniądza ma charakter jednostronny np.: podatki (definitywne przejęcie przez władze części dochodów podatników). Transfery wewnątrz sektora publicznego (np. z budżetu państwa do budżetów samorządowych). Transfery o charakterze zwrotnym są to transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek.
Funkcja stabilizacyjna - polega na oddziaływaniu na gospodarkę za pomocą instrumentów fiskalnych i monetarnych. Zadaniem instrumentów polityki fiskalne jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie jej słabnięcia. Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej wykorzystywane instrumenty to podatki i wydatki. Stabilizacyjne działanie podatków, głównie dochodowych, polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego, kiedy dochody rosną, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarki. Gdy zaś dochody maleją, maleje również obciążenie podatkowe, co skłania do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy, wzrostu produkcji. Instrumenty podatkowe można wykorzystać poprzez wbudowanie szybko reagujących „automatycznych stabilizatorów koniunktury” w system podatku dochodowego, lub dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów, które wymaga jednak czasu. Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na: skłonność do oszczędzania, skłonność do inwestowania, poziom stopy procentowej oraz poziom bezrobocia.
Pewne sprzeczności między funkcjami finansów publicznych są nieuniknione. Na przykład konflikt pomiędzy celem stabilizacji gospodarki, a zgromadzeniem odpowiedniej wysokości dochodów do alokacji dóbr. Zadaniem państwa jest łagodzenie tych sprzeczności.
7. GŁÓWNE CECHY WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA
Współczesny pieniądz nie jest pieniądzem złotym ani kruszcowym. Znajdujący się w obiegu pieniądz papierowy nie jest też banknotem, chociaż ze względu na tradycję, często na papierowych znakach pieniężnych można spotkać nazwę „banknot”. Tymczasem w klasycznej postaci, tzn. w warunkach pieniądza kruszcowego, banknot był wymieniany na złoto. Weryfikując najważniejsze cechy współczesnego pieniądza mówi się, że współczesny pieniądz jest:
papierowy,
państwowy,
zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substancjonalny),,
kredytowy (żyrowy).
Pieniądz papierowy – ta cecha pieniądza jest związana z faktem, że pieniądz nie ma już żadnego związku ze złotem. Jego fizyczną postać przybiera kawałek papieru, któremu nadano cechy pieniądza, przez oparcie go na przymusie prawnym, jako obowiązującego w danym kraju środka płatniczego. W obecnym systemie pieniężnym pieniądz papierowy jest emitowany przez jeden ośrodek, którym jest bank centralny państwa. Pieniądz papierowy jest niewymienialnym na złoto znakiem wartości, któremu państwo nadało przywilej prawnego środka płatniczego. Oprócz pieniądza papierowego w obiegu funkcjonuje również pieniądz zdawkowy (monety), który ułatwia dokonywanie rozliczeń i zawieranie transakcji pieniężnych. Papierowego charakteru pieniądza nie podważa fakt istnienia w obiegu pieniądza bezgotówkowego i surogatów pieniądza.
Pieniądz państwowy – gwarantem pieniądza papierowego jest państwo (inaczej pieniądz instytucjonalny). Państwo, jako instytucja zabezpieczająca pieniądz papierowy, gwarantuje:
autentyczność znaków pieniężnych,
honorowanie (akceptowanie) znaków pieniężnych przez uczestników obrotu gospodarczego,
możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych dóbr i usług zaspokajających potrzeby ludzkie.
Takie rozumienie współczesnego pieniądza wprowadza cechę zaufania jego posiadacza do instytucji emitującej pieniądz.
Pieniądz zabezpieczony towarami i usługami – państwo odpowiada za zabezpieczenie pieniądza towarami i usługami. Z takiego charakteru pieniądza wyłania się istotny problem zgodności jego wartości nominalnej z wartością substancjonalną. Zachowanie tej zgodności jest trudne ze względu na dającą się empirycznie stwierdzić tendencję do zwiększania ilości pieniądza w stosunku do wartości towarów i usług, czego przejawem są zjawiska inflacyjne. Współczesny pieniądz ma charakter państwowy, ale państwo nie bierze bezpośredniej odpowiedzialności za skutki posługiwania się pieniądzem przez podmioty gospodarcze. Odpowiedzialność ta spoczywa na podmiotach, które zawierają różne transakcje (kupna-sprzedaży, zaciągania pożyczek, regulowania zobowiązań pieniężnych wobec władz publicznych itd.).
Pieniądz kredytowy (żyrowy) – oznacza, że źródłem pieniądza jest kredyt bankowy. Pieniądz ten znany jest również jako pieniądz banków komercyjnych (pieniądz bankowy). Podstawą jego tworzenia są wkłady depozytowe różnych podmiotów , przy czym banki komercyjne mają przywilej pomnażania ilości pieniądza w stosunku do przyjmowanych depozytów.
8. GŁÓWNE METODY WYCENY AKTYWÓW FINANSOWYCH
Wycena aktywów finansowych może być przeprowadzona :
● w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej,
● w wysokości skorygowanej ceny nabycia oszacowanej za pomocą efektywnej stopy procentowej,
● w kwocie wymaganej zapłaty,
● w cenie nabycia z dnia zawarcia kontraktu,
● w cenie zakupu, jeżeli koszty transakcji nie są istotne.
Wycena w wartości godziwej jest podstawową metodą aktywów finansowych. Wartość godziwa to kwota za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, nie powiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca.
Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych , które jednostka zamierza nabyć stanowi zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży.( art.28. p6)UoR
Wartość godziwa= wartość realna, rynkowa.
Skorygowana cena nabycia aktywów finansowych to cena nabycia (wartość), w jakiej składnik aktywów finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych, pomniejszona o spłatę wartości nominalnej, odpowiednio skorygowaną o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności , wyliczoną za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszoną o odpisy aktualizujące wartość. (art28. p8a)UoR
W przypadku aktywów takich jak np. nabyte obligacje, udzielone pożyczki, inne niż obligacje papiery o charakterze pożyczkowym- jeżeli ich wartość jest uzależniona od terminu ich wymagalności to wyceny dokonuje się w skorygowanej cenie nabycia.
W skorygowanej cenie nabycia wycenia się również zaciągnięte przez jednostkę kredyty i pożyczki.
Udziały w innych jednostkach- wg ceny nabycia pomniejszonej o odpisy trwałej utraty wartości lub wg wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia- stosowanej, jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności.
Należności i udzielone pożyczki wycenia się w kwocie wymaganej zapłaty wraz z odsetkami, z zachowaniem zasady ostrożności( z wyjątkiem pożyczek udzielonych o charakterze dług. które wycenia się w skorygowanej cenie nabycia) z zastrzeżeniem poniższego zapisu.
Należności i udzielone pożyczki zaliczone do aktywów finansowych mogą być wyceniane według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej.
Inwestycje krótkoterminowe- wycena wg ceny rynkowej albo ceny nabycia, zależnie od tego, która z nich jest niższa albo według skorygowanej ceny nabycia- jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności, a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek, w inny sposób określonej wartości godziwej.
9. INSTRUMENTY RYNKU FINANSOWEGO I ICH RODZAJE
Instrument rynku finansowego to umowa (kontrakt), który powoduje powstanie aktywów finansowych jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron. Instrumentami rynku finansowego są:
papiery wartościowe;
niebędące papierami wartościowymi:
tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,
instrumenty rynku pieniężnego,
finansowe kontrakty terminowe oraz swapy,
opcje,
inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie.
Rodzaje instrumentów rynku finansowego:
Instrumenty rynku pieniężnego:
Bony skarbowe, pieniężne i komercyjne
Bon skarbowy - dłużny papier wartościowy emitowany przez Skarb Państwa na okres od 1 do 52 tygodni. Występuje w postaci zdematerializowanej-czyli w postaci zapisu elektronicznego. Jego wartość nominalna wynosi 10 tys. zł. Bony skarbowe mają charakter dyskontowy co oznacza, że są emitowane po cenie niższej od ich wartości nominalnej. Różnica między zdyskontowaną ceną a wartością nominalną stanowi dochód z inwestycji. Podstawową cechą bonów skarbowych jest zerowy stopień ryzyka, co sprawia, że są atrakcyjnym papierem lokacyjnym. Za zerowe ryzyko nabywca płaci koszt w postaci niskiego oprocentowania. Jednocześnie niskie oprocentowanie świadczy o niewielkim koszcie zaciąganego przez skarb państwa kredytu. Bony są również wykorzystywane przez banki centralne do regulacji obiegu pieniądza w gospodarce
Bon pieniężny - to papier wartościowy emitowany przez banki komercyjne i bank centralny. Jest emitowany przez NBP w celu realizacji zamierzeń polityki pieniężnej. Termin zapadalności w dniach to: 1-7, 14, 28, 91, 182, 364. Bon pieniężny jest dokumentem na okaziciela lub, na żądanie nabywcy, imiennym. Sprzedaż bonów organizowana jest formie organizowanych cotygodniowych przetargów, w których nabywcy określają cenę zakupu, a bank wybiera oferty zawierające propozycje najwyższej ceny
Bon Komercyjny - krótkoterminowy papier dłużny, oparty na regulacjach kodeksu cywilnego dotyczących zobowiązań. Pod względem konstrukcji zbliżony do bonów skarbowych: sprzedawany z dyskontem, wykupywany po cenie nominalnej w dniu wymagalności. Zasadniczym ograniczeniem dla nabywcy bonów komercyjnych, nie będącego instytucją finansową, jest konieczność uiszczenia 2% opłaty skarbowej. Agentem emisji bonów komercyjnych jest Polski Bank Rozwoju S.A.
krótkoterminowe papiery dłużne , do których zaliczamy: weksle komercyjne oraz certyfikaty depozytowe
Weksle komercyjne- papiery wartościowe emitowane przez renomowane spółki prawa handlowego formie weksla własnego, weksel komercyjny wystawiany jest zgodnie z Prawem Wekslowym, o nominale najczęściej 50 lub 100 tys. zł. Termin wykupu standardowo wynosi 91 dni. Cechy charakterystyczne weksli komercyjnych to: elastyczność ( kwota, termin, rodzaj ponoszonego ryzyka dostosowane jest do preferencji Inwestora), płynność obrotu (możliwość sprzedaży przed upływem terminu zapadalności)oraz dochodowość, która przewyższa oprocentowanie depozytów i jest stała do terminu zapadalności.
Certyfikaty depozytowe- zbywalny dokument wystawiony przez bank komercyjny, na okaziciela, potwierdzający złożenie depozytu o określonej wielkości, na określony czas w banku który wystawił depozyt. W ustalonym terminie właściciel certyfikatu otrzymuje kwotę na jaką opiewa certyfikat, powiększoną o odsetki. Na emisję certyfikatów depozytowych bank musi otrzymywać zezwolenie banku centralnego. Forma ta jest bardzo wygodna dla inwestora gdyż może on upłynnić certyfikat na rynku wtórnym.
Depozyty/ lokaty międzybankowe
Depozyty/ Lokaty międzybankowe- to transakcje finansowe, które polegają na przyjęciu lub udzieleniu przez jeden bank drugiemu bankowi określonej kwoty środków pieniężnych na określony z góry czas, przy określonej stopie procentowej.
Ogromną rolę odgrywa tutaj stopa procentowa czyli cena pieniądza na rynku . Ceny te kształtują się pod wpływem wzajemnego oddziaływania popytu i podaży.
W zależności od czasu na jaki przyjmowane są lokaty wyróżniamy następujące transakcje:
O/N (overnight)- termin jednodniowy, pieniądze dostarczane w dniu transakcji, zwrot następnego dnia dookreślonej godziny
T/N (tom/next)- termin jednodniowy, pieniądze dostarczane na drugi dzień po zawarciu transakcji
S/N ( spot/ next)- termin jednodniowy pozwalający na wcześniejsze zaplanowanie transakcji, pieniądze przekazywane dwa dni po zawarciu transakcji
1W (jednotygodniowe), 2W (dwutygodniowe), 1M (jednomiesięczne), 2M (dwumiesięczne), 3M(trzymiesięczne), 6M (sześciomiesięczne), 9M (dziewięciomiesięczne), 1R (jednoroczne)
Drugą istotną definicją związaną z lokatami międzybankowymi jest średni kurs- kurs po którym banki udzielają pożyczek oraz przyjmują depozyty, wyróżniamy tutaj WIBOR (średnia arytmetyczna po której banki gotowe są sprzedać swoje nadwyżki) oraz WIBID ( średnie arytmetyczna po której banki są skłonne płacić za pozyskiwany depozyt)
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku - jedno z narzędzi banku centralnego służących kontrolowaniu podaży pieniądza. Operacje otwartego rynku prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają one na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. Ich sprzedawanie i kupowanie umożliwia bankowi centralnemu wpływać na: płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych, efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego.
Operacje te dzielimy na:
1/ operacje repo- zakup zwrotny- polega na zakupie przez NPB od banków bonów skarbowych z obowiązkiem ich odkupu przez te banki (przedmiotem sprzedaży jest różnica pomiędzy zaoferowanymi przez bank cenami odkupu i sprzedaży)
2/ operacje reverse- repo- sprzedaż zwrotna- polega na sprzedaży bankom przez NBP bonów z obowiązkiem ich odkupu przez NBP w terminie określonym przez NBP, operacja ta ściąga nadmiar wolnych środków pieniężnych banków komercyjnych, a przez to zmniejsza podaż pieniądza- kryterium wyboru ofert stanowi wysokość proponowanej przez banki stopy oprocentowania środków NPB za okres na który NPB sprzedał bony.
Instrumenty rynku kapitałowego
Papiery wartościowe o charakterze udziałowym:
Akcje- papier wartościowy reprezentujący częściowy udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Akcjonariusz czyli właściciel akcji, ma ustalone prawa i obowiązki. Najważniejsze prawa akcjonariusza to: prawo do udziału w zyskach spółki oraz prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Biorąc pod uwagę zewnętrzną formę akcji możemy wyróżnić:
- akcje imienne - z których uprawnienia przysługują osobom (fizycznym, prawnym) wskazanym w dokumencie akcji- dla skuteczności przeniesienia akcji konieczne jest pisemne oświadczenie
-akcje na okaziciela - z których uprawnienia do wykonywania wynikających z nich praw przysługują każdemu posiadaczowi akcji- dla przeniesienia własności akcji wystarczy jej wręczenie
Biorąc pod uwagę uprawnienia, które mogą wynikać z posiadania akcji, wyróżniamy:
- akcje zwykłe - akcje dające jej posiadaczowi jeden głos na jedną akcję na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, równy z innymi posiadaczami akcji udział w dywidendzie oraz równy udział w majątku spółki w razie jej likwidacji.
- akcje uprzywilejowane - akcje dające dodatkowe przywileje (niekoniecznie wszystkie jednocześnie): np. większa liczba głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (obecnie liczba ta może wynosić 2 głosy za każdą posiadaną akcję), większa wysokości dywidendy w porównaniu z posiadaczami akcji zwykłych (dywidenda taka nie może przekraczać 150% wysokości dywidendy przysługującej z akcji nieuprzywilejowanej), pierwszeństwo do nowych emisji, prawo do podziału majątku w przypadku likwidacji spółki przed spłatą akcjonariuszy akcji zwykłych.
Udziały- ogół uprawnień i obowiązków wspólnika wobec spółki, która wyznacza status prawny wspólnika. Jest podstawą bycia wspólnikiem w spółce.
Udziały powinny stanowić odzwierciedlenie wkładów wniesionych do spółki. Udział dotyczy także części współwłasności lub innej wspólności, w tym zwłaszcza spadku (udziały spadkowe).
Certyfikaty inwestycyjne- to papier wartościowy emitowany przez zamknięty fundusz inwestycyjny. Może być papierem wartościowym imiennym lub na okaziciela. Jako papier wartościowy na okaziciela może być notowany na giełdzie. Jest niepodzielny, reprezentuje równe prawa majątkowe. Fundusz inwestycyjny jest zobowiązany do przygotowania prospektu emisyjnego i uzyskania zgody Komisji Nadzoru Finansowego na wprowadzenie certyfikatów do publicznego obrotu. Cena emisyjna certyfikatów inwestycyjnych nie może być niższa niż wartość aktywów netto funduszu przypadająca na certyfikat inwestycyjny według ostatniej wyceny aktywów poprzedzających emisję. Cena certyfikatu może być powiększona o należną funduszowi opłatę. Aktywa funduszu stanowią środki z tytułu wpłat jego uczestników oraz nabyte przez fundusz prawa i pożyczki z tych praw.
Papiery wartościowe o charakterze dłużnym:
Obligacje skarbowe – dłużne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Skarb Państwa pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się je zwrócić w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami. Obligacje stanowią bezpieczną formę lokowania środków pieniężnych. Są papierami wartościowymi charakteryzującymi się płynnością, dzięki czemu istnieje możliwość wycofania się z inwestycji przed terminem wykupu. Dzielą się na obligacje oszczędnościowe- (oferowane wyłącznie osobom fizycznym, rezydentom, są emitowane co miesiąc i sprzedawane po cenie równej wartości nominalnej) oraz rynkowe (dostępne dla rezydentów i nierezydentów, są sprzedawane w trzymiesięcznych emisjach po dziennej cenie sprzedaży odpowiadającej cenie emisyjnej powiększonej o wartość odsetek przypadających na dany dzień sprzedaży).
Obligacje przedsiębiorstw- rodzaj obligacji, które stwierdzają określoną ilość pożyczonych dóbr od osoby fizycznej bądź instytucji przez daną firmę. Obligacje te są emitowane w określonych nominałach, jednocześnie posiadają one ustaloną stopę oprocentowania.
Obligacje komunalne- denominowany w PLN lub walucie obcej papier wartościowy, potwierdzający zobowiązanie emitenta do wypłacenia w określonych terminach posiadaczowi obligacji odsetek naliczonych wg określonej stopy procentowej oraz wypłacenia kwoty nominalnej obligacji w dacie jej wykupu. Obligacje municypalne są emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie z przepisami obowiązującymi w drodze emisji publicznej bądź niepublicznej. Okres zapadalności z reguły waha się od 3-10 lat.
Listy zastawne są to dłużne papiery wartościowe, do emitowania ich uprawnione są tylko banki hipoteczne, obrót nimi reguluje ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Dzielą się na hipoteczne oraz publiczne listy zastawne.
Hipoteczny list zastawny – papier wartościowy imienny lub na okaziciela, emitowany na rynku nieruchomości, którego podstawą emisji jest wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Może być emitowany jedynie przez banki hipoteczne, które zobowiązują się do spełnienia określonych świadczeń pieniężnych takich jak wypłata odsetek i wykup listów zastawnych.
Publiczny list zastawny – papier wartościowy imienny lub na okaziciela, którego podstawę emisji stanowią udzielone przez bank hipoteczny kredyty zabezpieczone gwarancją lub poręczeniem: Skarbu Państwa, Wspólnoty Europejskiej, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Banku Światowego.
Instrumenty rynku walutowego (dewizowego)
waluty
Waluty- (jednostka monetarna) – nazwa pieniądza obowiązującego w danym państwie. Nazwę tę stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Waluta jest wtedy środkiem rozliczeniowym (czyli miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych
Instrumenty rynku terminowego ( instrumenty pochodne- ich wartość zależy od wartości innych instrumentów finansowych zwanych instrumentami podstawowymi):
Opcje, kontrakty terminowe, swapy walutowe
Opcje- mają postać kontraktu, w którym posiadacz ma prawo kupna lub prawo sprzedaży instrumentu finansowego po ustalonej cenie(nazwaną ceną wykonania) w okresie do ustalonego terminu (zwanego terminem wygaśnięcia). Prawo to gwarantuje mu druga strona kontaktu, wystawiający opcję, którym jest z reguły instytucja finansowa. Posiadacz opcji uzyskuje prawo, zaś wystawiający przyjmuje na siebie zobowiązanie. Możemy wyróżnić opcję kupna (call), opcję sprzedaży (put), opcję amerykańską (transakcja może być dokonana w dowolnym dniu do dnia wygaśnięcia),opcję europejską (transakcja może być dokonana jedynie w dniu wygaśnięcia), opcję walutową (instrumentem podstawowym jest waluta),opcję akcyjną (instrumentem podstawowym jest akcja), opcje procentowe (instrumentem podstawowym jest obligacja, bon skarbowy, depozyt), opcje indeksowe (instrumentem podstawowym jest indeks giełdowy)
Kontrakty terminowe- instrument finansowy, w którym dwie strony zobowiązują się do zawarcia w ustalonym okresie w przyszłości transakcji po ustalonej cenie (zwanej ceną realizacji) Sprzedający kontrakt zobowiązuje się dostarczyć określoną liczbę przedmiotu kontraktu, a kupujący zobowiązuje się zapłacić za to ustaloną cenę. Kontrakt terminowy jest zobowiązaniem obustronnym. Wyróżniamy dwa podstawowe typy kontraktów: kontrakty forward oraz futures. Kontrakty futures zawierane są na giełdach , zaś kontakty forward zawierane są poza giełdami, zazwyczaj pomiędzy instytucjami finansowymi a indywidualnymi inwestorami lub przedsiębiorstwami.
Swap walutowy to transakcja, na mocy której dochodzi do wymiany strumieni pieniężnych wyrażonych w jednej walucie na strumienie pieniężne wyrażone w drugiej walucie w określonych odstępach czasu dla pewnego okresu w przyszłości.
10. INSTYTUCJE FINANSOWE- PRZEKRÓJ PODMIOTOWY
Instytucje finansowe są to jednostki organizacyjne działające w sektorze finansowym, których podstawowym zadaniem jest operowanie zasobami finansowymi, innymi słowy zajmuję się one gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
Instytucje finansowe w podziale podmiotowym występują jako instytucje;
a)bankowe, w tym także bank centralny,
b)poza bankowe.
Rozróżnienie instytucji finansowych na bankowe i poza bankowe jest istotne ze względu na ich różną rolę w kreacji pieniądza.
Wśród bankowych instytucji finansowych dominują banki komercyjne, banki rozliczeniowe, instytucje oszczędnościowo-pożyczkowe, banki inwestycyjne, banki hipoteczne i inne. Bankowe instytucje przyjmują depozyty, mają prawo tworzenia pieniądza (udzielania kredytu) przy zastosowaniu formuły mnożnika kreacji pieniądza.
Do poza bankowych instytucji finansowych należą zwłaszcza towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa zarządzające funduszami emerytalnymi, funduszami inwestycyjnymi, oraz inne instytucje pośrednictwa finansowego. Instytucje te mogą jedynie obracać pieniądzem wyemitowanym przez bank centralny oraz pieniądzem kreowanym przez banki komercyjne
W ujęciu podmiotowym istotną rolę odgrywają również międzynarodowe instytucje finansowe takie jak; Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
11. INSTYTUCJE RYNKU FINANSOWEGO
Instytucja rynku finansowego to jednostka organizacyjna, której podstawowym zadaniem jest profesjonalne operowanie zasobami finansowymi, czyli gromadzeniem przepływem i wydatkowaniem środków pieniężnych. Wyróżnia się wśród nich:
- Bankowe instytucje finansowe- przyjmują depozyty i mają prawo tworzenia pieniądza (udzielania kredytu) np.: Bank Centralny, banki komercyjne, banki rozliczeniowe, instytucje oszczędnościowo pożyczkowe, banki inwestycyjne, banki hipoteczne i inne.
- Pozabankowe instytucje finansowe- mogą jedynie obracać pieniądzem wyemitowanym przez bank centralny oraz pieniądzem kreowanym przez banki komercyjne np.: towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa zarządzające funduszami emerytalnymi, funduszami inwestycyjnymi oraz inne instytucje pośrednictwa finansowego. Międzynarodowe instytucje finansowe to np.: Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Instytucje Rynku Finansowego możemy podzielić na :
- Instytucje rynku pieniężnego gdzie ważną rolę odgrywa Bank Centralny odpowiedzialny za kształtowanie polityki monetarnej
- Instytucje rynku kapitałowego których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe o okresie wykupu dłuższym niż 1 rok. Podstawowa instytucja to giełda papierów wartościowych.
- Inwestorzy instytucjonalni posiadacze kapitałów chcący ulokować je na rynku papierów wartościowych, by osiągnąć większe korzyści niż z innych form lokowania oszczędności, takich jak depozyty bankowe, nieruchomości itd. Zaliczyć tu przede wszystkim należy Banki Komercyjne, Banki Inwestycyjne , Instytucje Ubezpieczeniowe, Fundusze Emerytalne, Fundusze Inwestycyjne.
- Instytucje nadzorcze i regulacyjne tworzące prawne, organizacyjne, kontrolne i nadzorcze funkcje nad instytucjami rynku finansowego. Należą tu m.in.: Komisja Nadzoru Finansowego, Giełda Papierów Wartościowych, Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieniężnej, Bankowy Fundusz Gwarancyjny
- Instytucje rynku walutowego najbardziej aktywni uczestnicy to banki
- Instytucje oferujące instrumenty pochodne (instrumenty pochodne to takie których cena bezpośrednio zależy od ceny instrumentu bazowego np.: transakcje futur es, opcje, swapy) giełdy papierów wartościowych.
12. KONCEPCJA ALTERNATYWNEGO KOSZTU KAPITAŁU I METODY JEGO BADANIA
Koszt kapitału jest najważniejszym czynnikiem, który pomaga podejmować dobre decyzje inwestycyjne. Koszt kapitału przedsiębiorstwa to minimalna stopa zwrotu z kapitału dla inwestora (przedsiębiorcy), który przeznacza własne lub pożyczone środki pieniężne na dane przedsięwzięcie. Koszt kapitału jest ekwiwalentem ryzyka. Często jest też nazywany kosztem alternatywnym. Koszt kapitału odzwierciedla ryzyko zainwestowania kapitału i koszt alternatywnego wykorzystania pieniędzy w innych przedsięwzięciach.
Określenie kosztu kapitału odbywa się najczęściej za pomocą formuły zwanej WACC (średni ważony koszt kapitału).
W ekonomii koszt alternatywny danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego.
Koszt alternatywny w wielu podręcznikach z zakresu ekonomii jest również definiowany jako koszt potencjalnie utraconych możliwości (lub jako koszt utraconych korzyści). Można to tłumaczyć w następujący sposób: Załóżmy, że otwieramy przedsiębiorstwo. Naszym głównym celem jest osiąganie jak najwyższych obrotów, ale może się zdarzyć sytuacja, w której nasze przedsiębiorstwo nie zarobi nic - właśnie wtedy tracimy potencjalny zysk, jaki moglibyśmy zarobić, gdybyśmy zatrudnili się u innego przedsiębiorcy i to właśnie jest koszt alternatywny.
Inaczej mówiąc, koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru. Zatem koszt alternatywny:
jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję,
jest określony w chwili dokonywania wyboru,
ma charakter subiektywny.
Przykład
Kosztem alternatywnym Twojej edukacji jest to, czego nie zarobisz wtedy, gdy się uczysz.
Podsumowując:
koszt kapitału zawiera w sobie ryzyko inwestycji
koszt kapitału to koszt alternatywny
koszt kapitału własnego jest wyższy niż kapitału obcego
koszt kapitału najczęściej określany jest jako średni ważony koszt kapitału.
Metoda badania :Zdyskontowane przepływy pieniężne (ang. Discounted cash flow, DCF) - w finansach, metoda wyceny projektu, spółki lub jej poszczególnych aktywów, wykorzystująca podejście rachunku wartości pieniądza w czasie. Wszystkie przyszłe przepływy pieniężne są szacowane i dyskontowane, w celu określenia ich wartości bieżącej. Wartość używanej stopy dyskontowej, przeważnie odpowiada kosztowi kapitału i zawiera ocenę ryzyka dotyczącego przyszłych przepływów pieniężnych.
Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych jest szeroko rozpowszechniona w dziedzinie analizy inwestycji finansowych, rozwoju rynku nieruchomości oraz zarządzania korporacyjnego.
Uproszczona wersja równania DCF, dla jednego przepływu w momencie odległym o n jednostek czasowych (okresów dyskontowania), wyraża się za pomocą następującego wzoru:
gdzie:
FV -"future value" ang. nominalna wartość przyszłego przepływu pieniężnego
PV - "present value" ang. wartość bieżąca
DPV - "discounted present value" ang. zdyskontowana wartość bieżąca przyszłego przepływu pieniężnego (FV), skorygowana o koszty utraconych korzyści oraz ryzyko strat.
d - stopa dyskonta, która jest równa wysokości kosztów utraconych korzyści powiększonej o koszt ryzyka (lub i, czyli koszt pieniądza z wzoru na FV)
n - liczba okresów dyskontowania (liczba okresów, pomiędzy czasem przyszłego przepływu pieniężnego a czasem bieżącym). Przykład: jeżeli przepływ zdarzy się pod koniec pierwszego roku, to n = 1; na koniec drugiego roku: n = 2. Analogicznie - jeżeli przepływ gotówki wystąpi natychmiastowo, to n będzie wynosiło 0. W tym przypadku otrzymamy tożsamość (DPV = FV).
13. KONCEPCJA DŹWIGNI FINANSOWEJ
Zjawisko dźwigni finansowej polega na wykorzystaniu struktury kapitału do zwiększenia siły zarobkowej kapitału własnego.
Możliwe jest to dzięki wprowadzeniu długu do struktury źródeł finansowania lub też zwiększeniu jego udziału w tej strukturze.
Przykład:
Łączny, potrzebny kapitał w firmie to 800 000 zł
| wariant 1 | wariant 2 | wariant 3 | |
|---|---|---|---|
| kapitał własny | 800 000 | 600 000 | 400 00 |
| kapitał obcy | 200 000 | 400 000 | |
| razem kapitał | 800 000 | 800 000 | 800 000 |
stopa oprocentowania kredytu 20%. Sporządzono dla tych trzech wariantów rachunek zysków i strat i wyliczono podstawowe wskaźniki rentowności.
| L.p. | Wyszczególnienie | Warianty struktury kapitału |
|---|---|---|
| 1 | ||
1 2 |
Sprzedaż Koszty operacyjne |
1 200 960 |
3 4 |
Zysk operacyjny Oprocentowanie kredytu |
240 - |
5 6 |
Zysk brutto (do opodatkowania) Podatek dochodowy (30%) |
240 72 |
| 7 | Zysk netto | 168 |
8 9 |
Rentowność aktywów mierzona zyskiem operacyjnym Stopa zwrotu z kapitału własnego |
30% 21% |
Jak widać w tym przykładzie wraz ze wzrostem udziału kredytu bankowego wzrasta stopa zwrotu z kapitału własnego. W kapitale własnym obejmującym 100% kapitału stopa zwrotu wynosi 21%, a przy udziale 50% kapitału własnego i kredytu, stopa zwrotu z kapitału własnego wzrosła do 28%. Jest to dodatni efekt dźwigni finansowej. Należy zwrócić uwagę na jeden ważny warunek, aby ten dodatni efekt dźwigni finansowej wystąpił: efektywność majątku (całego kapitału) mierzona zyskiem operacyjnym musi być wyższa od kosztu kapitału obcego. W przykładzie efektywność majątku wynosiła 30% (zysk operacyjny do majątku ogółem), a koszt kapitału obcego 20%. Jeśli ten warunek nie będzie spełniony, efekt dźwigni finansowej nie wystąpi.
Miarą dźwigni finansowej może być wskaźnik DFL, wyrażający relację pomiędzy zmianą zysku netto a procentową zmianą zysku operacyjnego
% zmiana zysku netto
DFL=
% zmiana zysku operacyjnego
lub
S-ZKO-SKO
DFL=
S-ZKO-SKO-KF+PF
gdzie
S – sprzedaż
ZKO – zmienne koszty operacyjne
SKO – stałe koszty operacyjne
KF – koszty finansowe
PF – przychody finansowe
Jeżeli zysk operacyjny firmy jest większy niż koszty oprocentowania kredytu, to wskaźnik DFL będzie większy od 1. Jeżeli wskaźnik ten wynosi 1, to efekt dźwigni nie występuje.
Np. DFL = 1.37 oznacza, że jeżeli zysk operacyjny wzrośnie o 1%, to zysk netto wzrośnie o 1,37%. Gdy zatem w wyniku wzrostu sprzedaży zysk operacyjne wzrośnie o 15%, to spółka może również założyć, że jej zysk netto wzrośnie o 20,5% (15 x 1,37)
Należy pamiętać, że w przypadku spadku sprzedaży relacje te będą kształtować się podobnie lecz w drugą stronę
Stopień dźwigni łącznej DTL
% zmiana zysku netto
DTL = DOL x DFL = bo
% zmiana sprzedaży
%zmiana zysku operacyjnego % zmiana zysku netto
x
% zmiana sprzedaży % zmiana zysku operacyjnego
Nie_14. RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH
Rachunek przepływów pieniężnych jest jednym z elementów sprawozdania finansowego (nazywany Cash flow). Rachunek przepływów pieniężnych jest analitycznym rozwinięciem przedstawionych w bilansie informacji o zmianie stanu środków pieniężnych dokonywanej w okresie sprawozdawczym. Celem sporządzania tego elementu sprawozdania finansowego jest ocena możliwości jednostki gospodarczej do generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie ich wykorzystania. Inaczej mówiąc, celem Cash flow jest dostarczenie informacji o przychodach i rozchodach środków pieniężnych w okresie objętym sprawozdaniem finansowym. Rachunek przepływów pieniężnych sporządzają obowiązkowo jednostki poddające sprawozdanie finansowe badaniu przez biegłego rewidenta. Pozostałe jednostki sporządzają go fakultatywnie. Jest to jedyny element sprawozdania finansowego sporządzany w oparciu o zasadę kasową. Cash flow pozwala pokazać jakie są różnice powstałe w wyniku stosowania memoriałowego ujęcia w bilansie a kasowym efektem pieniężnym prowadzonej działalności gospodarczej. Rachunek przepływów pieniężnych należy sporządzić w taki sposób, aby go powiązać z trzema podstawowymi segmentami działalności jednostki:
działalnością operacyjną – podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności nie zaliczane do działalności inwestycyjnej lub finansowej.
działalnością inwestycyjną – działalność, której przedmiotem jest zakup lub sprzedaż:
środków trwałych
WNiP
długoterminowych inwestycji finansowych i niefinansowych
krótkoterminowych aktywów finansowych
działalnością finansową – przepływy dotyczące pozyskiwania pozaoperacyjnych źródeł finansowania lub ich spłata oraz związane z tym pieniężne koszty i korzyści, z wyjątkiem tych dotyczących podatku dochodowego.
Rachunek przepływów pieniężnych należy sporządzać za dwa kolejne okresy. Zgodnie z ustawą o rachunkowości Cash flow można sporządzać metodą bezpośrednią lub metodą pośrednią, zależnie od wyboru dokonanego przez kierownika jednostki.
metoda bezpośrednia – polega na wykazywaniu podstawowych tytułów wpływów i wydatków działalności operacyjnej jako odrębnych pozycji rachunku przepływów pieniężnych, a następnie ich zsumowaniu do kwoty przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej. Informacje niezbędne do zastosowania tej metody można uzyskać:
ze szczegółowej ewidencji księgowej prowadzonej do kont środków pieniężnych i ich ekwiwalentów
poprzez korygowanie wielkości sprzedaży oraz kosztów działalności operacyjnej o zmiany stanu zobowiązań, należności i zapasów oraz innych pozycji niepieniężnych lub takich, których efekt w postaci przepływów pieniężnych zalicza się do działalności finansowej lub inwestycyjnej.
metoda pośrednia – polega na tym, że wynik finansowy netto roku obrotowego koryguje się o pozycje niepowodujące zmian stanu środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, jak też o wyniki innych działalności niż operacyjna (inwestycyjnej i finansowej) oraz elementy pieniężne wyniku, która zalicza się do właściwych rodzajów działalności (inwestycyjnej i finansowej).
W metodzie pośredniej nie pokazuje się struktury przepływów pieniężnych. Wynik finansowy netto zostaje doprowadzony drogą odpowiednich korekt do wyniku „kasowego”, tj. do wartości przepływów z działalności operacyjnej, a korekty polegają głównie na:
wyłączeniu pozycji niepieniężnych (amortyzacji, zmiany stanu rezerw, wyniku na działalności inwestycyjnej)
wyłączeniu przychodów i kosztów wpływających na wynik finansowy, ale dotyczących działalności inwestycyjnej lub finansowej (np. otrzymane dywidendy)
uwzględnieniu zmian stanu krótkoterminowych aktywów (zapasów, należności, rozliczeń międzyokresowych) oraz zobowiązań związanych z działalnością operacyjną.
Korekty wyniku finansowego powinny być dokonane według narzuconego (wskazanego) przez ustawodawcę wzoru. Korekty można podzielić na trzy grupy:
korekty o charakterze wynikowym
korekty o charakterze bilansowym
pozostałe korekty
Źródłami informacji niezbędnymi do sporządzenia Cash flow metodą pośrednią są:
bilans „zmian” (zmiana stanu)
informacje szczegółowe wynikające z ksiąg rachunkowych, szczególnie pomocniczych, dotyczących:
pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych
przychodów i kosztów finansowych
zysków i strat nadzwyczajnych
kapitałów własnych
14. RACHUNEK PRZEPŁYWÓW FINANSOWYCH
określa wymóg dostarczania informacji na temat zaistniałych (w ujęciu historycznym) zmian w środkach pieniężnych i ich ekwiwalencie,
niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności jednostki powinny prezentować rachunki przepływów pieniężnych, jako integralną część sprawozdania finansowego,
MSR określa korzyści płynące z informacji o przepływach pieniężnych np. w zakresie prawidłowego określania kwot, terminów i ryzyka związanego z przyszłymi przepływami pieniężnymi,
MSR definiuje: środki pieniężne, ich ekwiwalenty, przepływy środków pieniężnych, działalność: operacyjną, inwestycyjną oraz finansową wraz z przykładami z przepływów z tychże działalności; równocześnie MSR nie zawiera wzoru sprawozdania,
standard zaleca stosowanie metody bezpośredniej opracowywania sprawozdania, zaś traktuje metodę pośrednią jako alternatywną,
standard preferuje wykazywanie otrzymanych lub zapłaconych kwot brutto,
prezentuje zasady przepływów pieniężnych w walutach obcych, wykazywanie odsetek i dywidend oraz podatku dochodowego,
przepływy w walutach obcych są wykazywane wg kursu obowiązującego w dniu wystąpienia przepływu,
niezrealizowanych zysków ani strat nie traktuje się, jako przepływów środków pieniężnych,
skutki zmian kursów walut dla środków pieniężnych mają być wykazywane odrębnie, jako notę objaśniającą,
przepływy pieniężne z tytułu podatku dochodowego są zaliczane do działalności operacyjnej,
nabywanie lub sprzedaż spółek zależnych jest wykazywane w działalności inwestycyjnej,
W Polsce obowiązuje Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych” (D.U. Min. Finansów z 29.08.2003 r., nr 12, poz. 69).
15. RENTOWNOŚĆ PDOMIOTU GOSPODARCZEGO I METODY POMIARU
Rentowność, rozumiana jako zjawisko osiągania przychodów z działalności gospodarczego przewyższających koszty jej prowadzenia jest podstawowym celem funkcjonowania jednostki gospodarczej.Ustalenie wysokości zysku w jednostce gospodarczej pozwala jedynie stwierdzić, czy jest ona rentowna, lecz nie wskazuje skali rentowności. Stopień rentowności bada się za pomocą wskaźników rentowności, wyrażających stosunek efektów ekonomicznych do poniesionych nakładów na ich osiągnięcie. Wskaźniki rentowności pokazują zatem stopień efektywności zaangażowanych środków (np. środków trwałych lub obrotowych)lub zużytych (np. zuzytych materiałów) w działalności gospodarczej.
Analiza rentowności polega na obliczeniu i ocenie osiągniętych wskaźników rentowności przez ich porównanie ze wskaźnikami z okresów ubiegłych, wskaźnikami dla podobnych jednostek gospodarczych lub ze wskaźnikami wzorcowymi (plnowanymi). Pozwala to ustalić kierunek i wielkość odchyleń oraz określić przyczyny wpływające na odchylenie, zwłaszcza wtedy, gdy kierunek odchyleń jest – z punktu widzenia gospodarności - niepożądany.
Do oceny rentowności jednostki gospodarczej służą głównie takie wskaźniki jak:
Wskaźnik zyskowności (rentowności) sprzedaży – WRS
Wskaźnik zyskowności (rentowności) aktywów – WRA
Wskaźnik stopy zwrotu z inwestycji -ROI
Wskaźnik rentowności kapitałów własnych – WRKW
Wskaźnik zyskowności (rentowności) sprzedaży
| wskaźnik rentowności sprzedaży (WRS) = | zysk netto | x 100 |
|---|---|---|
| sprzedaż netto |
Wskaźnik ten mówi o efektywności wykorzystania posiadanego majątku oraz wielkości zysku netto przypadającej na wartość zaangażowanych w przedsiębiorstwie aktywów ogółem. Wskaźnik ten jest stosunkiem zysku netto do aktywów ogółem. Pozwala na ocenę wykorzystania posiadanych przez podmiot gospodarczy aktywów. W zależności od wartości uzyskanego wskaźnika może okazać się celowe rozpatrzenie w analizowanym przedsiębiorstwie możliwości powiększenia lub modernizacji aktywów. O zasadności powiększenia aktywów decyduje możliwość wzrostu uzyskiwanej produkcji. Wskaźnik stopy zwrotu z inwestycji Pozwala na ocenę rentowności kapitału zainwestowanego w inwestycje.
| stopa zwrotu z inwestycji (ROI) = | zysk netto | x 100 |
|---|---|---|
| przeciętny stan zainwestowanego kapitału |
Kapitał zainwestowany jest to suma księgowej wartości aktywów pomniejszona o zobowiązania nie oprocentowane. Jako kapitał zainwestowany można również przyjąć sumę kapitałów własnych oraz kapitałów obcych oprocentowanych.
Wskaźnik rentowności kapitałów własnych
| rentowność kapitałów własnych (WRKW) = | zysk netto | x 100 |
|---|---|---|
| kapitały własne |
Wskaźnik ten pozwala na dokonanie oceny ich wykorzystania w przedsiębiorstwie. Podkreślenia wymaga fakt, że wzrost zyskowności kapitałów własnych zależy od wzrostu rentowności aktywów podmiotu gospodarczego. Wysoka wartość wskaźnika rentowności kapitałów własnych prowadzi do uzyskiwania wyższych dywidend oraz większych możliwości rozwoju przedsiębiorstwa. Wartość wskaźnika rentowności kapitałów własnych może być wyższa niż wskaźnika rentowności aktywów. Poziom tego wskaźnika określa przyrost rentowności kapitałów właściciela lub współwłaścicieli. Zjawisko to nazywamy dźwignią finansową. Dźwignia finansowa związana jest ze strukturą zaangażowanych kapitałów podmiotu gospodarczego. Chodzi tutaj o to, w jakim stosunku działalność firmy finansowana jest kapitałem własnym lub/i w części kapitałem obcym (albo długiem). Dźwignia kapitałowa jest to zmiana wartości zysku, w wyniku zaangażowania kapitałów obcych. Jednakże w wyniku zaangażowania obcych kapitałów podmiot gospodarczy ponosi dodatkowe koszty związane z kosztami zaciągniętych kredytów. Koszty te pomniejszają zysk do opodatkowania. Ważne jest, ażeby osiągnięta rentowność aktywów była wyższa od płaconych odsetek i innych zobowiązań z tego tytułu. Skorygowanie zysku netto o odsetki od zaciągniętych kredytów oraz o podatek dochodowy przypadający na te odsetki przeprowadzamy na podstawie poniższego wzoru:
| skorygowana rentowność aktywów (SRA) = | zysk netto + odsetki - podatek | x 100 |
|---|---|---|
| aktywa ogółem |
W wyniku skorygowania rentowności aktywów wpływ dźwigni finansowej (DF) można określić jako efektywność wykorzystania obcych kapitałów w celu poprawy rentowności kapitałów własnych przedsiębiorstwa.
DF - dźwignia finansowa;
WRKW - wskaźnik rentowności kapitałów własnych;
DF - dźwignia finansowa;
WRKW - wskaźnik rentowności kapitałów własnych;
SRA - skorygowana rentowność aktywów.
Wykorzystanie kapitałów obcych jest ekonomicznie uzasadnione, jeżeli dźwignia finansowa jest większa dodatnia. Jeżeli dźwignia finansowa jest mniejsza od zera, świadczy to o tym, że skorzystanie z kapitałów obcych wpłynęło na zmniejszenie wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Głównym celem właściwego dopasowania kapitałów własnych i obcych będzie uzyskanie takich korzyści, które zadowolą właścicieli inwestujących w daną firmę. Chodzi tutaj głównie o to, ażeby efektywność zaangażowanych kapitałów była wyższa niż efektywność innych alternatywnych możliwości inwestowania. Przy podejmowaniu decyzji o inwestowaniu istotne jest uwzględnienie ewentualnego ryzyka. Podjęcie przez inwestorów decyzji o alokacji kapitałów wymaga przygotowania różnych alternatywnych rachunków i uwzględnienia w przygotowanych kalkulacjach ponoszonego ryzyka.
16. KONCEPCJA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ PODMIOTU
Zdolność kredytowa jest to zdolność podmiotu gospodarczego do spłaty zaciągniętego kredytu lub pożyczki wraz z odsetkami, w terminie ustalonym między kredytodawcą, zazwyczaj bankiem, a kredytobiorcą. Bank przed zawarciem umowy kredytowej bada zdolność kredytową podmiotu gospodarczego m.in. przez sprawdzenie terminowości rozliczeń z dostawcami i odbiorcami. Zdolność kredytowa jest podstawowym czynnikiem, który wpływa na możliwość zaciągnięcia kredytu.
Celem oceny zdolności kredytowej jest uzyskanie informacji, w jakim stopniu aktualna i prognozowana sytuacja finansowa kredytobiorcy gwarantuje spłatę kredytu wraz z należnymi odsetkami we wnioskowanym terminie. Banki dokonują oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy zarówno przed udzieleniem kredytu jak też w całym okresie trwania umowy, aż do całkowitej spłaty kredytu wraz z odsetkami. Ma to m. in. na celu określenie stopnia ryzyka związanego z daną transakcją oraz wysokości rezerw celowych tworzonych przez bank na pokrycie ewentualnych strat.
Podstawowe dokumenty oraz informacje jakie są żądane przez banki, aby ocenić zdolność kredytową podmiotu gospodarczego to:
dokumenty uprawniające podmiot do prowadzenia działalności, określające jego status prawny,
bilans, rachunek zysków i strat, cash flow, deklaracje podatkowe za poprzednie lata,
informacje o aktualnym stanie majątkowym i sytuacji ekonomicznej kredytobiorcy,
zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o uregulowaniu zobowiązań i niezaleganiu w przeszłości,
informacje o udzielonych przez kredytobiorcę gwarancjach i poręczeniach oraz zaciągniętych przez kredytobiorcę kredytach i otrzymanych gwarancjach,
w przypadku rozpoczynania działalności bardzo istotnym dokumentem jest biznes plan.
Po dokonaniu weryfikacji złożonego wniosku pod względem formalnym i merytorycznym i jego zaakceptowaniu można przystąpić do właściwej analizy zdolności kredytowej. Pierwszym jej etapem jest analiza ekonomiczna, obejmująca swoim zakresem:
charakterystykę przedsiębiorstwa,
elementy uczestniczące w działalności przedsiębiorstwa (m.in. czynnik ludzki, a więc właściciela, kadrę zarządzającą, personel, a także: środki trwałe w przedsiębiorstwie, środki finansowe, otoczenie ekonomiczne przedsiębiorstwa, obszar działania, rynek zbytu).
Dzięki analizie ekonomicznej można zapoznać się z ogólną sytuacją kredytobiorcy.
Następnym etapem analizy zdolności kredytowej jest analiza finansowa, przeprowadzana na podstawie sprawozdań finansowych ( bilans, rachunek zysków i strat). Objęte nią są zarówno dane historyczne, z lat poprzednich, jak i dane prognostyczne. Zakres analizy uwarunkowany jest przede wszystkim rodzajem danych, jakimi bank dysponuje (przedsiębiorstwa prowadzące uproszczona rachunkowość przygotowują z reguły uproszczone bilanse i rachunki zysków i strat) jak i potrzebami, dla których analiza jest opracowywana (rodzaj i wielkość kredytu, okres kredytowania). W ramach tej analizy wyróżnia się następujące etapy:
1. Analizę porównawczą (polega na porównaniu wybranych pozycji bilansu i rachunku wyników między sobą w celu ustalenia tendencji ich kształtowania się w czasie),
2. Analizę strukturalną (polega na ustaleniu i ocenie udziału poszczególnych pozycji składowych w wartości łącznej w danym sprawozdaniu. W przypadku analizy bilansu badaniu podlega udział poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w ogólnej sumie bilansowej. W przypadku analizy rachunku zysków i strat badaniu podlega udział poszczególnych pozycji sprawozdania w wartości sprzedaży. Wskaźniki uzyskane przez badaną firmę porównywać można z wielkościami osiągniętymi przez inne firmy o zbliżonym profilu lub ze średnimi wynikami dla danej branży),
3. Analizę przepływów środków pieniężnych, czyli Cash flow (służy ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa lub danego przedsięwzięcia inwestycyjnego),
4. Analizę wskaźnikową (jest najważniejszym narzędziem oceny działalności firmy. Polega ona na obliczeniu odpowiednich wskaźników finansowych, badaniu ich kształtowania się i porównywaniu ich z wielkościami pożądanymi, Do jej pełnego przeprowadzenia niezbędne są dane zawarte w bilansie, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów środków finansowych. W tej analizie najczęściej stosowane są wskaźniki: płynności, rentowności, poziomu ogólnego zadłużenia oraz sprawności działania)
Analiza sytuacji finansowej kredytobiorcy stanowi ważny element zarządzania ryzykiem kredytowym. Umożliwia ona w szczególności stwierdzenie zdolności potencjalnego kredytobiorcy do generowania zysku na wystarczającym poziomie i regularnej obsługi bieżących zobowiązań, jak również stanowi podstawę dla oceny wypłacalności i wiarygodności klienta oraz jego zdolności do efektywnego wykorzystani posiadanego majątku.
Zdolność kredytowa w przypadku osób fizycznych:
Zdolność kredytowa definiuje możliwość zaciągnięcia kredytu, brak odpowiedniej zdolności kredytowej sprawia, że dla banku klient nie jest wiarygodny i co za tym idzie najprawdopodobniej nie otrzyma kredytu. Natomiast przy wysokiej zdolności kredytowej, wzięcie kredytu nie stanowi problemu. W przypadku osób fizycznych, bank wtedy wie, że ze spłatą kredytu nie będą one miały większych problemów, gdy zarobki są wysokie, a ustalona rata kredytowa jest znacznie niższa od comiesięcznych przychodów. W takim wypadku wynagrodzenie w zupełności wystarcza na pokrycie kosztów życia i spłatę zobowiązań w tym raty kredytu. Bank wtedy odbiera kredytobiorcę jako dobrego klienta, któremu można bezpiecznie pożyczyć pieniądze.
Aby ustalić zdolność kredytową podmiotu należy dokonać analizy kredytowej.
Najczęściej stosowane przez banki rodzaje analizy kredytowej to:
Analiza ilościowa, polegająca na ustaleniu wysokości i stabilności uzyskiwanych dochodów, które są zapewnieniem spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w ustalonym przez bank terminie. Niezbędne do przeprowadzenia takiej analizy są dokumenty przedstawiane bankowi przez kredytobiorców, obrazujące ich sytuację finansową.
Analiza jakościowa, która jest analizą dokonywaną na podstawie cech jakościowych kredytobiorcy. Cechy te mają istotny wpływ na skłonność klienta do wywiązywania się z zaciągniętych zobowiązań kredytowych. Analiza jakościowa obejmuję więc ocenę:
cech osobowych klienta (wiek, stan cywilny, liczba osób będących na jego utrzymaniu, status mieszkaniowy i majątkowy, wykształcenie, staż pracy, forma zatrudnienia, wykonywany zawód, zajmowane stanowisko, itp.);
historia współpracy klienta z bankiem, wymagająca ustalenia, m.in. czasu związania klienta z bankiem, kształtowania się jego historii rachunku, korzystania przez niego z innych kredytów oferowanych przez bank, a także sprawdzenia terminowości spłat zaciągniętych zobowiązań;
ryzyka wynikającego z transakcji kredytowej, na który wpływ mają: kwota kredytu, długość okresu kredytowania, ewentualny udział własny klienta oraz jakość proponowanych zabezpieczeń (ich wartość oraz płynność);
Ryzyko związane z udzieleniem kredytu wzrasta wprost proporcjonalnie do kwoty kredytu i długości okresu kredytowania, a zmniejszane jest poprzez wysokość wkładu własnego kredytobiorcy oraz proponowane zabezpieczenia.
Analiza punktowa (ang.: credit scoring) polegająca na punktowej ocenie cech jakościowych i ilościowych kredytobiorcy. Bank poddaje ocenie najistotniejsze dla siebie cechy, które mają istotny wpływ na analizę zdolności kredytowej. Ujmuje się np. wiek, płeć, stan rodzinny, sytuację majątkową, wykształcenie, zatrudnienie, wykonywany zawód, osiągane dochody, itp. Poszczególnym cechom przypisuje się określoną liczbę punktów (przykładowo 8 punktów za wysokie dochody, 5 punktów za dochody średnie, 2 punkty za zadawalające, 0 za niskie).
Przy badaniu zdolności kredytowej ważnym czynnikiem jest również informacja BIK.
BIK to Biuro Informacji Kredytowej, które gromadzi informacje o zaciąganych kredytach, ich wielkości, kredytobiorcach oraz o tym, jak poszczególne kredyty są spłacane. BIK opiera się na informacjach przekazywanych przez banki. Większość banków, przed udzieleniem kredytu, sprawdza, czy o danym kliencie znajdują się w BIK wpisy dotyczące przeszłych lub obecnie spłacanych kredytów.
Jeżeli bank znajdzie negatywny wpis w BIK, co oznaczać będzie, że mamy złą historię kredytową, zazwyczaj odmówi nam udzielenia kredytu. Jest to bowiem sygnał, że dany klient charakteryzuje się podwyższonym ryzykiem i może w przyszłości nie spłacić kredytu. Istnieją wprawdzie banki, które udzielają kredytów pomimo negatywnej historii w BIK lub w ogóle nie sprawdzające historii kredytowej, jednak takie kredyty są zwykle znacznie wyżej oprocentowane, aby wynagrodzić bankowi zwiększenie ryzyka. Z drugiej strony, jeśli w BIK znajduje się pozytywny wpis o kliencie, czyli wpis potwierdzający, że klient spłacał regularnie swoje kredyty, to taka sytuacja pozytywnie przyczyni się do oceny danego kredytobiorcy przez bank. Co do zasady, bank lepiej ocenia zdolność kredytową osoby, która spłaciła już jakiś kredyt lub obecnie regularnie spłaca raty innego kredytu, niż osoby, która jeszcze nie zaciągała żadnego kredytu i nie posiada żadnej historii kredytowej.
17. KREACJA PIENIĄDZA BANKOWEGO
Kreacja pieniądza bankowego to proces przebiegający w systemie banków komercyjnych, przekształcający depozyty pierwotne w zwielokrotnioną sumę depozytów wtórnych.
KREACJA PIERWOTNA przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym np.:
- udzielenie kredytu;
- wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej;
-skup przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz.
KREACJA WTÓRNA jest realizowana przez banki komercyjne, które głównie przyjmują i kreują wkłady i kreują te wkłady w trybie udzielania kredytów. banki handlowe są drugim ogniwem kreacji pieniądza obok BC, jednak na większą skalę niż BC. Ilość pieniądza bezgotówkowego kreowanego przez banki handlowe znacznie przekracza ilość pieniądza gotówkowego w obiegu, mimo to zdolność kreacji banków handlowych jest uzależniona od ich płynności płatniczej, czyli od posiadanych rezerw pieniężnych
W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić:
-wkład pierwotny – następuje tutaj przekształcenie pieniądza gotówkowego (banknotów) w pieniądz bezgotówkowy, jakim jest wkład klienta na rachunku bankowym. Zmiana ta nie wpływa na ilość pieniądza w obiegu, gdyż nastąpiła jedynie zamiana formy pieniądza.
- wkład pochodny – stwierdzono że nie ma potrzeby utrzymywania 100% - go pokrycia wkładu pierwotnego w postaci gotówki w banku, ponieważ tylko niewielka część tych wkładów jest podejmowana w gotówce. Wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym.
Wypełnianie funkcji emisyjnej Banku Centralnego polega na wykonywaniu przez BC wyłącznych uprawnień wprowadzania do obiegu pieniądza gotówkowego (bilety NBP + bilon). Emitowany pieniądz w ramach funkcji emisyjnej jest to: prawny środek płatniczy, ostateczny środek zapłaty
Nieoderwanie związana z kreacją pieniądza jest granica akcji kredytowej:
1.ekonomiczna – dotyczy BC i wyznaczana jest przez konieczność zachowania równowagi ekonomiczno-finansowej gospodarki narodowej. Oznacza to, że ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu powinna być skorelowana z przyrostem takich agregatów makroekonomicznych jak: dochód narodowy czy produkcja globalna.
W każdej gospodarce rynkowej BC odpowiada za politykę pieniężną (monetarną), czyli odpowiada za ilość pieniądza w obiegu. Dotyczy to zarówno pieniądza gotówkowego, emitowanego przez BC, jak również pieniądza bezgotówkowego, kreowanego przez banki handlowe w postaci udzielanych kredytów.
Głównym zadaniem BC jest emisja pieniądza gotówkowego. BC dodrukowuje pieniądz i rozdaje go ludziom. Na rynku chcemy robić zakupy. Brakuje podaży po stronie towarów i usług. BC musi uwzględniać fakt ilości pieniądza w obiegu i wyprodukowanych towarów. Dla rozwoju gospodarczego korzystna jest niska inflacja.
2.techniczna – dotyczy banków handlowych i określa ona możliwości kredytowe tych banków, które wyznaczone są wielkością zgromadzonych depozytów (wszystkich). Bank komercyjny może udzielić tylu kredytów, ile ma zgromadzonych depozytów. Powstaje pytanie: czy istnieją możliwości zmiany technicznej granicy akcji kredytowej? Tak, a dzieje się to za sprawą instrumentów będących w gestii banku centralnego, do których należą:
a) stopa rezerw obowiązkowych (banki handlowe muszą utrzymywać niezbędną rezerwę gotówki. Bank handlowy decydując się na udzielenie kredytu, wylicza rezerwę obowiązkową i odprowadza ją na rachunek bieżący znajdujący się w BC. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych ogranicza możliwości kredytowe banku, natomiast obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, zwiększa możliwości kredytowe banków handlowych.
b) operacje otwartego rynku – to operacje dokonywane przez BC na rynku pieniężnym, polegające na sprzedaży i zakupie papierów wartościowych, głównie weksli skarbowych. BC jest inicjatorem tych operacji i wykorzystuje je dla regulowania podaży pieniądza. Sprzedaż przez BC papierów wartościowych bankom handlowym ograniczy możliwości kredytowe banku, natomiast odkupienie przez BC od banków handlowych papierów wartościowych zwiększa możliwości kredytowe tych ostatnich.
c) kredyt refinansowany – refinansowanie banków polega na udzielaniu kredytów przez BC pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Podstawowe formy refinansowania to:
- kredyt pod zastaw papierów wartościowych (kredyt lombardowy), udzielany zazwyczaj w niższej kwocie anieżeli wynosi przedmiot zastawu
- kredyt redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki handlowe; redyskonto ma miejsce w BC, natomiast dyskonto ma związek z bankiem handlowym
18. KREDYT BANKOWY I JEGO FUNKCJE
Kredyt bankowy i jego funkcje - Kredyt bankowy polega na postawieniu przez kredytodawcę do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je wraz z odsetkami w umownym terminie. Kredyt można podzielić na cztery podstawowe grupy biorąc pod uwagę funkcję jaką pełni:
Funkcja emisyjna,
Funkcja stymulacyjna,
Funkcja dochodowa,
Funkcja restrukturyzacyjna.
Funkcja emisyjna kredytu polega na wprowadzeniu do cyrkulacji pieniądza poprzez kredytowy mechanizm emisji pieniądza . Funkcję tę realizuje każdy kredyt bankowy, gdyż każde udzielenie kredytu wprowadza do cyrkulacji nowy pieniądz, a każda spłata kredytu prowadzi do wycofania pieniądza z obiegu.
Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystaniu instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego oraz wykorzystaniu czynników produkcji ( pracy i kapitału).
Funkcja dochodowa polega na czerpaniu korzyści materialnych (finansowych i ekonomicznych), dzięki zwiększaniu siły nabywczej firmy. Kredyt w funkcji dochodowej nie stwarza natomiast możliwości uzupełnienia popytu w skali całej gospodarki narodowej, powstałego w wyniku tworzenia oszczędności pieniężnych przez różne podmioty gospodarujące. Funkcja rozdzielcza kredytu oznacza wykorzystanie go do stworzenia dodatkowego popytu pieniężnego.
Funkcja restrukturyzacyjna polega głównie na oddziaływaniu na przemiany strukturalne i własnościowe w gospodarce.
Kredytobiorcami mogą być osoby prawne, osoby fizyczne, podmioty gospodarcze nie mające osobowości prawnej.
19. LEASING- FUNKCJE- RODZAJE
Leasing stanowi przede wszystkim formę finansowania inwestycji, skupiającą w sobie zarówno cechy umowy dzierżawy, jak i kredytu. Z jednej strony, korzystającemu (leasingobiorcy) przysługuje prawo do używania towarów nie będących jego własnością, z drugiej natomiast korzystający dokonując płatności za używanie przedmiotu leasingu spłaca jednocześnie jego wartość. Chcąc wymienić funkcje leasingu można zauważyć, iż:
Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji pozwalającą podmiotom gospodarczym
na rozszerzenie ich potencjału produkcyjnego bądź usługowego bez konieczności angażowania znacznych środków finansowych. Tym samym umożliwia wykorzystanie środków własnych na inne cele.Leasing stabilizuje warunki działalności przedsiębiorstwa, a zwłaszcza zapewnia korelacje między wielkościami i terminami płatności raty leasingowej a korzyściami (dochodami) czerpanymi z używania dóbr oddanych w leasing.
Umowa leasingu zapewnia korzystanie z należnych korzystającemu (leasingobiorcy) odpisów podatkowych. Po zakończeniu umowy leasingu korzystający (leasingobiorca) może alternatywnie:
skorzystać z prawa pierwokupu przedmiotu umowy leasingu za cenę równą wartości końcowej określonej w umowie,
przedłużyć umowę na kolejny okres,
zwrócić przedmiot leasingu finansującemy (leasingodawcy).
Leasing nie stanowi jednolitej formy finansowania inwestycji. W praktyce gospodarczej możliwe jest wyróżnienie wielu jego odmian. Dlatego też, trzeba analizować prawno – ekonomiczne skutki realizacji określonych rodzajów transakcji, a nie leasingu jako całości. Prezentując różne jego formy, koniecznym staje się określenie kryteriów ich wyodrębnienia. Niewątpliwe jest jednak to, że poszczególne typy będą wzajemnie się zazębiać,
np.: leasing operacyjny może być zarówno bezpośrednim, jak i pośrednim, krótkoterminowym
czy długoterminowym.
Najczęściej stosowane kryteria, które pozwalają dokonać klasyfikacji umów leasingowych, to:
czas trwania transakcji powiązany z sumą wszystkich opłat oraz charakterem obciążeń (leasing: finansowy, operacyjny, mieszany);
liczba uczestników transakcji (leasing: bezpośredni, pośredni, popierany, zwrotny, tenencyjny);
waluta umowy (leasing: złotowy, dewizowy);
okres trwania umowy (leasing: krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy);
obciążenie stron nakładami dodatkowymi (leasing: czysty <netto>, pełny);
świadczenie przez leasingodawcę dodatkowych usług (leasing: mokry, suchy);
przedmiot transakcji (leasing: ruchomości, nieruchomości, dóbr inwestycyjnych, dóbr konsumpcyjnych, dóbr
unikatowych, obrotowy, określony);wysokość pierwszej raty (leasing: lombardowy, norweski).
Cecha charakterystyczna leasingu pośredniego polega na tym, że między dostawcą a użytkownikiem występuje trzeci, wyspecjalizowany podmiot – pośrednik. Ten ostatni nie jest producentem dóbr inwestycyjnych,
a jego rola polega na nabyciu na własność przedmiotu transakcji, który następnie zostaje przekazany leasingobiorcy. Co więcej, przy takiej operacji istnieje możliwość pojawienia się czwartego podmiotu, czyli banku jako instytucji finansowej. Może on być:
właścicielem przedsiębiorstwa leasingowego (wyżej wymieniony pośrednik),
leasingodawcą,
podmiotem refinansującym przedsiębiorstwo leasingowe.
Leasing bezpośredni stanowi alternatywną formę sprzedaży i marketingu. Wiąże się z zawarciem umowy pomiędzy producentem a użytkownikiem. Nie występuje tutaj potrzeba angażowania banku, a jedynie leasingodawca może korzystać w normalnym trybie z kredytu, który sfinansuje jego działalność.
Leasing finansowy (zwany również kapitałowym lub inwestycyjnym) występuje w czystej postaci,
gdy korzystający (traktowany jako inwestor) zostaje obciążony pełnym ryzykiem, w związku z użytkowaniem przedmiotu transakcji, a mianowicie ponosi koszty utrzymania, ubezpieczenia oraz płaci wszelkie podatki i inne opłaty z nim związane.
Leasing operacyjny zwany bywa również eksploatacyjnym, bieżącym bądź usługowym. Zwyczajowo ma charakter krótkoterminowy. Jego istota polega na tym, że korzystający otrzymuje rzecz do używania i ewentualnego pobierania pożytków na okres znacznie krótszy od czasu jego amortyzacji (zazwyczaj od dwóch do pięciu lat). Przedmiotem tego rodzaju leasingu są środki trwałe (najczęściej komputery, samochody osobowe i ciężarowe),
które mogą być wykorzystywane przez wielu kolejnych użytkowników.
Leasing mieszany, na dzień dzisiejszy nie jest raczej stosowany, ale pojawił się w Polsce, w odpowiedzi
na obowiązujące regulacje prawne. Cała operacja opiera się na połączeniu dwóch transakcji: leasingu operacyjnego
i finansowego. Z praktycznego punktu widzenia transakcja mieszana polega na tym, że korzystający, w pierwszym etapie transakcji, użytkuje dobro inwestycyjne, które przekazał mu finansujący, na podstawie umowy leasingu operacyjnego. W drugim etapie dochodzi do kolejnej transakcji. Zostaje zawarta umowa leasingu finansowego pomiędzy podmiotami, które występowały w pierwszej fazie. Jej przedmiotem pozostaje ta sama rzecz,
co we wcześniejszej transakcji, lecz o znacznie niższej wartość (uwzględnia się dokonanie spłaty danego dobra
w trakcie trwania leasingu operacyjnego).
Leasing popierany występuje, gdy przedmiotem zawieranej umowy jest dobro o wysokiej wartości.
W transakcji występują trzy podmioty, tj. leasingobiorca, leasingodawca i pożyczkodawca – bank (udziela leasingodawcy wsparcia finansowego na sfinansowanie zakupu przedmiotu umowy).
Leasing zwrotny polega na występowaniu dostawcy i leasingobiorcy w jednej i tej samej osobie. Finansujący kupuje dobro inwestycyjne od przyszłego korzystającego, aby następnie oddać mu je do używania w celach zawodowych.
Leasing tenencyjny przypomina leasing zwrotny i stanowi jego odmianę (różnica: korzystający nie jest dostawcą przedmiotu leasingu, a jedynie podmiot z nim związany, np. należący do jednej grupy kapitałowej). Został on skonstruowany przede wszystkim z uwagi na firmy holdingowe, w których działają różne spółki powiązane kapitałowo.
Leasing złotowy występuje, gdy umowa zawarta jest w złotych, tzn. finansowanie jej przedmiotu, wartość dobra oraz wszelkie rozliczenia są dokonywane w polskiej walucie.
Leasing dewizowy - rozliczenie czynszu następuje w złotych, po dokonaniu przeliczenia wg kursu sprzedaży dewiz na konkretny dzień (najczęściej jest to czas wystawienia faktury). Umowa jest zawierana w dewizach (zazwyczaj chodzi o dolary amerykańskie lub EURO).
W praktyce gospodarki światowej zostało przyjęte, że transakcja leasingu ma charakter krótkoterminowy,
gdy umowa obejmuje okres nie dłuższy niż 3 lata, średnioterminowy – odpowiednio od 3 do 10 lat, długoterminowy – powyżej 10 lat.
W sytuacji gdy stroną przyjmującą na siebie obowiązek ponoszenia dodatkowych obciążeń (wydatki
na: konserwację przedmiotu, jego naprawy, remonty, podatki, ubezpieczenia, transport), jest korzystający, mamy wówczas do czynienia z leasingiem czystym. Gdy dodatkowe nakłady ponosi finansujący to mówimy o leasingu pełnym.
Leasing mokry oznacza, że oprócz przedmiotu leasingu finansujący świadczy dodatkowe, zapisane w umowie usługi (np. samolot + usługi wykwalifikowanych pracowników). W przypadku leasingu suchego te powyższe zabiegi umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie przedmiotu leasingu, przejmuje na siebie korzystający.
W zależności od charakteru rzeczy będących przedmiotem transakcji wyróżniamy leasing:
ruchomości, może dotyczyć: instalacji zespołów produkcyjnych (np. bierze się pod uwagę zorganizowany zespół), wyposażenia, środków transportu;
nieruchomości – odnosi się do rzeczy odpowiadających tej definicji;
dóbr inwestycyjnych lub dóbr konsumpcyjnych – w zależności od wykorzystywania przedmiotów leasingu
przez leasingobiorcę;dóbr unikatowych – dotyczy rzeczy rzadkich, jak również związanej z nimi trudności ich zbycia;
obrotowy – przewiduje wymianę przedmiotu leasingu na nowy w trakcie trwania umowy. Taka rzecz nie jest określona, co do tożsamości, a jedynie pod kątem gatunku;
określony – przedmiot leasingu jest określony, co do tożsamości i nie ma możliwości dokonania jego wymiany
w trakcie trwania umowy.
Przy leasingu lombardowym charakterystycznym jest to, iż opłata wstępna jest wysoka i wynosi np. ponad 40 % sumy wszystkich rat. Leasing norweski polega na tym, że opłata wstępna, która jest płatna jednorazowo, stanowi równowartość bądź bywa zbliżona do sumy wszystkich rat z tytułu zawartej umowy.
20. MECHANIZM REDYSTRYBUCJI DOCHODU NARODOWEGO
Redystrybucja – ponowna dystrybucja, ponowny podział dóbr materialnych między członków społeczeństwa, ponowne rozdzielenie czegoś. Redystrybucja może mieć charakter dobrowolnych transferów np.: darowizny, mecenat bądź przymusu państwowego realizowanego przy pomocy podatków. Redystrybucja może dotyczyć wszelkich podmiotów prawa, zarówno osób jaki i organizacji np. spółek, fundacji.
Dochód narodowy inna nazwa dla Produktu Narodowego Netto, jest to suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług, pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).
Dochód narodowy możemy podzielić na :
1) Pierwotny – odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i przedsiębiorców. W wyniku podziału pierwotnego tworzą się płace pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa.
2) Wtórny – (czyli redystrybucyjny) tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy - system cen) i budżet państwa (system podatków). W wyniku podziału wtórnego tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa.
W wyniku podziału wtórnego dochody otrzymują trzy grupy podmiotów. Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:
finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;
obronę narodową, powszechną oświatę publiczną, naukę i kulturę;
obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.
3) Ostateczny – tworzy się fundusz konsumpcji (zaspokajanie potrzeb) i akumulacji (powiększanie możliwości produkcyjnych), który tworzy się za pomocą redystrybucji dochodów, podatków i kredytów.
Mechanizm redystrybucji dochodu narodowego to wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa.
Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i itp.), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.
Podstawową rolę w mechanizmie redystrybucji dochodu narodowego spełnia budżet państwa. Za pośrednictwem systemu dochodów budżetowych, w którym główną rolę spełniają podatki, państwo przejmuje części dochodu narodowego. System wydatków budżetowych oznacza redystrybucję ściągniętego dochodu narodowego. Charakterystyczny jest proces znacznego wzrostu udziału państwa w dochodzie narodowym. Związane to jest ze wzrostem funkcji ekonomicznych państwa i koniecznością finansowania rozległej sfery zdań administracyjnych, społecznych, a także obronnych. Wydatki państwa, finansowane z przejmowanej części dochodu narodowego, przeznaczone są z jednej strony na zakup dóbr i usług, i o tyle oznaczają ponowny przepływ dochodu narodowego do sfery produkcyjnej, z drugiej - przeznaczone są na płace zatrudnionych w sferze publicznej.
Wtórny podział dochodu narodowego dokonuje się także poprzez opłaty usług niematerialnych. Część płacy roboczej i zysków przekazywana jest w tej formie do usługowych działów zatrudnienia. Dochody takich działów jak np. sfera rozrywki, reklamy, itp., pochodzą z dochodów pierwotnych, przekazanych w postaci opłat za usługi. Redystrybucja dochodu narodowego dokonuje się w gospodarce rynkowej także poprzez system cen. Wysoki poziom cen towarów ustalonych poprzez monopole, znacznie przekraczający poziom przeciętny, pozwala na przechowywanie części dochodu narodowego z gałęzi i przedsiębiorstw niemonopolistycznych, które są nabywcami tych towarów.
Im wyższa redystrybucyjność gospodarki, tym większa część dochodu narodowego jest dzielona przez państwo. Uważa się, że dopuszczalna stopa redystrybucji zależy od zamożności kraju. Im mniejszy produkt krajowy przypadający na 1 mieszkańca, tym niższa powinna być stopa jego redystrybucji. Niskie podatki i wydatki państwa (zwłaszcza transfery) pobudzają przedsiębiorczość obywateli i gwarantują wyższą stopę inwestycji będącą podstawą wzrostu gospodarczego. Redystrybucyjność polskiej gospodarki wynosi ok. 50% i jest zbliżona do stopy redystrybucji wysokorozwiniętych państw zachodnich.
21. MEMORIAŁOWE I KASOWE UJĘCIE ZJAWISK FINANSOWYCH
Zasada memoriałowa polegająca na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte przychody i obciążające ją koszty dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich spłaty.
Zasada kasowa polega na zaliczaniu do przychodów danego okresu tylko tych przychodów, które nastąpiły w wyniku rzeczywistego wpływu środków pieniężnych do kasy lub na rachunek bankowy przedsiębiorstwa. To samo dotyczy poniesionych kosztów, a więc ujmowania w księgach danego okresu sprawozdawczego tylko tych kosztów, które są związane z rzeczywistą wypłatą środków pieniężnych (np. z kasy, z banku). Zasada ta ma charakter anachroniczny i jest czasami stosowana w niektórych przepisach podatkowych. Nie ma natomiast zastosowania przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych.
Zasada ta jest przeciwieństwem zasady memoriałowej.]
22. METODY KSZTAŁTOWANIA PODAŻY PIENIĄDZA W GOSPODARCE
W ujęciu najbardziej ogólnym podaż pieniądza to wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza, będąca
w dyspozycji przedsiębiorstw i ludności. Podaż pieniądza tworzą:
pieniądz gotówkowy,
pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym, może być on w każdej chwili zamieniony na gotówkę.
Podaż pieniądza to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza, z tym że:
baza monetarna to ilość pieniądza gotówkowego dostarczonego obiegowi pozabankowemu przez bank centralny oraz rezerwy gotówkowe banków;
mnożnik kreacji pieniądza to wielokrotność podaży pieniądza w stosunku do bazy monetarnej, czyli relacja między przyrostem ilości pieniądza w obiegu a przyrostem bazy monetarnej (np. baza wzrasta o 1 zł, a ilość pieniądza o 2 zł, to mnożnik wyniesie 2).
Bank centralny może oddziaływać na podaż pieniądza, wpływając albo na bazę monetarną albo na mnożnik kreacji pieniądza, ewentualnie stosując metody mieszane (mix). Te pierwsze metody uznaje się za instrumenty sterowania pośredniego, a metody typu mix jako te, które łączą w sobie elementy pośredniego i bezpośredniego oddziaływania.
Wpływ banku centralnego na bazę monetarną realizuje się przede wszystkim poprzez operacje otwartego rynku, które oznaczają cały zespół transakcji kupna i sprzedaży skarbowych papierów wartościowych między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Papiery te emitowane są na różne terminy i mogą to być: weksle skarbowe (max do jednego roku – tzw. treasury bills), średnioterminowe obligacje skarbowe (treasury notes)
i długoterminowe (treasury bonds). Nabywcami tych walorów skarbu państwa są banki komercyjne, fundusze emerytalne i inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe i osoby fizyczne. Istota operacji otwartego rynku polega na tym, że w sytuacji gdy należy ograniczyć podaż pieniądza, bank centralny sprzedaje skarbowe papiery wartościowe, natomiast gdy istnieje potrzeba zwiększenia ilości pieniądza w obiegu, bank centralny dokonuje zakupów.
Na mnożnik kreacji pieniądza bank centralny może wpływać, stosując dwa instrumenty:
rezerwy obowiązkowe,
stopę dyskontową (procentową).
Polityka rezerw obowiązkowych oznacza, że banki komercyjne mają obowiązek deponowania na nieoprocentowanym rachunku w banku centralnym określoną wartość będącą relacją procentową do wkładów klientów banku. Podwyższenie tych rezerw ogranicza akcje kredytowe, podczas gdy obniżenie pobudza kreację kredytu. Trzeba pamiętać, że wskaźnik ten przybiera różne relacje w zależności od rodzajów wkładów.
Wykorzystywanie stopy dyskontowej (stopy procentowej), która obowiązuje przy zaciąganiu kredytu przez bank komercyjny w banku centralnym, należy do klasycznych instrumentów oddziaływania na kreację kredytu przez te banki. Trzeba jednak uwzględnić czas, miejsce i warunki, w których przebiegają owe procesy. Stopa procentowa nie tylko wpływa na akcje kredytowe w okresie krótkim, ale jej skuteczność zależy także od skuteczności innych instrumentów.
Wskazuje się również, że dosyć często metoda perswazji banku centralnego może przynosić rezultaty, a zwłaszcza wtedy, gdy zachowanie prestiżu i poprawnych stosunków z bankiem centralnym wydaje się drogą do rozwiązywania przez daną instytucją bankową lub finansową swoich problemów.
23. METODY OBLICZANIA PKB
Produkt krajowy brutto to wartość wszystkich wyprodukowanych dóbr i usług w danym kraju w ciągu roku. Inaczej, aby obliczyć PKB, należy od produktu narodowego brutto (PNB) odjąć dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą. PKB występuje w cenach rynkowych i w cenach czynników produkcji. Aby obliczyć PKB
w cenach czynników produkcji należy od PKB w cenach rynkowych odjąć podatki pośrednie.
Istnieją trzy podstawowe metody obliczania PKB w cenach rynkowych:
według rozmiarów działalności gospodarczej (produkcji),
według produkcji finalnej,
według sumy dochodów pierwotnych.
Metoda obliczania PKB wg rozmiarów produkcji polega na zsumowaniu wartości dodanej produkcyjnych jednostek krajowych (tzw. rezydentów) w cenach bazowych oraz wartości podatków od produktów (podatek od towarów i usług + cła + podatki i opłaty importowe). Otrzymaną wartość należy pomniejszyć o wartość dotacji przedmiotowych. Uzyskany rezultat stanowi wartość PKB. Ogólnie charakteryzując tę metodę można stwierdzić, iż polega ona na zsumowaniu wartości dóbr i usług finalnych wytworzonych w kraju.
Metoda obliczania PKB wg produkcji finalnej polega na zsumowaniu finalnych rezultatów działalności gospodarczej. Aby otrzymać wartość PKB, należy wartość spożycia końcowego, obejmującego spożycie gospodarstw domowych, spożycie jednostek niekomercyjnych, spożycie instytucji rządowych i samorządowych, powiększyć o wartość akumulacji rzeczowej obejmującej wartość nakładów brutto na środki trwałe oraz wartość przyrostu rzeczowych środków obrotowych. Do otrzymanej sumy trzeba dodać wartość eksportu netto (saldo eksportu i importu na warunkach fob). W przypadku eksportu netto uwzględnia się również zakupy nierezydentów na terenie kraju oraz zakupy rezydentów krajowych poza granicami kraju. Krócej charakteryzując tę metodę można stwierdzić, że polega ona na zsumowaniu wydatków na dobra finalne, czyli takie, których nie zużyto do produkcji innych dóbr.
Metoda obliczania PKB wg dochodów pierwotnych polega na zsumowaniu:
dochodów z pracy,
dochodów z tytułu własności,
dochodów instytucji rządowych oraz dochodów instytucji samorządowych (podatki, składki
na ubezpieczenia społeczne, pomniejszone o dotacje),dochodów pierwotnych netto sektora „zagranica” (wynagrodzenia, dochody z tytułu własności).
Produkt krajowy brutto stanowi podstawę zarówno oceny stanu gospodarki i zachodzących w niej zmian, jak i porównań międzynarodowych. W przypadku porównań międzynarodowych istotne jest, czy PKB jest liczony wg kursów walutowych, czy wg siły nabywczej.
Produkt krajowy brutto jest punktem odniesienia dla wielu innych ważnych kategorii i wielkości ekonomicznych z różnych dziedzin, np. oszczędności, inwestycji, podatków, deficytu budżetowego, długu publicznego, wydatków publicznych na poszczególne dziedziny. Porównania tych wielkości z PKB tworzą użyteczny zestaw wskaźników potrzebnych do oceny gospodarki.
Wzrost wskaźnika PKB wiąże się najczęściej z poprawą stanu gospodarki, wzrostem produkcji przemysłowej, wzrostem eksportu oraz przypływem inwestycji zagranicznych. Konsekwencją wzrostu eksportu i przypływu inwestycji zagranicznych jest z kolei zwiększenie się popytu zgłaszanego przez podmioty zagraniczne na walutę narodową, co najczęściej prowadzi do wzrostu kursu waluty krajowej.
Utrzymujący się przez dłuższy okres trend wzrostu PKB może powodować zjawisko tzw. "przegrzania gospodarki", które objawia się m.in. wzrostem tendencji inflacyjnych i oczekiwaniem inwestorów na podwyższenie stóp procentowych. Czynniki te mogą prowadzić do dalszego wzrostu wartości waluty krajowej. Zbyt wysoka aprecjacja (wzrost kursu waluty narodowej) może w konsekwencji spowodować podniesienie kosztów eksportu
i spadek kosztów importu, co ostatecznie może wpłynąć na spadek PKB lub przynajmniej spowolnienie tempa wzrostu gospodarki.
23METODY OBLICZANIA PKB:
PKB można wyliczać i rozpatrywać na trzy sposoby:
jako wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo i cudzoziemcy, w tym wypadku PKB = C+I+G+X, gdzie Y to produkt krajowy brutto, C – konsumpcja, I – inwestycje, G – wydatki rządowe, X – eksport netto,
jako wielkość produkcji w różnych gałęziach gospodarki np. rolnictwie, przemyśle, transporcie itd.,
jako suma płac i zysków uzyskanych przez różne grupy wytwarzające PKB.
24. METODY OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ PRZEDSIĘBIORSTWA
Informacja o sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej oraz o jej dokonaniach w ciągu roku obrotowego i okresów sprawozdawczych zawarta jest w poszczególnych częściach sprawozdania finansowego( bilans, RZiS, sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych) Analiza tych informacji odbywa się w dwóch układach czytania sprawozdania finansowego:
- w układzie pionowym – porównanie wartości poszczególnych pozycji sprawozdania za dwa okresy obrachunkowe ( lata obrotowe, okresy sprawozdawcze) lub za więcej tych okresów i ma na celu ustalenie struktury zmian składników majątkowych i funduszy badanej jednostki.
Pozwala na wykrywanie prawidłowości kształtowania się zjawisk i procesów gospodarczych w przeszłości oraz przewidywanie tendencji rozwojowych.
- w układzie poziomym- ustalenie i analiza struktury elementów wielkości wykazywanych w sprawozdaniu; np. struktury aktywów i struktury pasywów w bilansie, struktury przepływu środków pieniężnych.
Badanie to pozwala określić sytuację finansową i majątkową przedsiębiorstwa i jest podstawą oceny prawidłowości finansowania majątku.
Rozwinięciem i pogłębieniem analizy zawartych w sprawozdaniach finansowych jest analiza wskaźnikowa. Analiza ta jest metodą badań analitycznych wykorzystującą zestaw wskaźników finansowych opracowanych na podstawie sprawozdań finansowych.
Wskaźniki finansowe są relacjami odpowiednich pozycji sprawozdań finansowych. Wskaźniki finansowe mogą wyrażać relacje między składnikami bilansu, między pozycjami rachunku zysków i strat, miedzy pozycjami rachunku zysków i strat a składnikami bilansu bądź też między pozycjami innych sprawozdań finansowych.
Klasyfikacja wskaźników finansowych- wyróżnia się cztery typowe zespoły wskaźników:
wskaźniki płynności finansowej,
wskaźniki zadłużenia,
wskaźniki sprawności działania,
wskaźniki rentowności.
1. Wskaźniki płynności
Płynność finansowa oznacza zdolność przedsiębiorstwa do terminowego wywiązywania się z bieżących zobowiązań. Podstawowym źródłem środków na pokrycie bieżących zobowiązań są środki obrotowe, które mogą być szybko zamienione na gotówkę.
Wskaźnik bieżącej płynności = Środki obrotowe / Zobowiązania bieżące
Wskaźnik ten daje ogólny pogląd na płynność finansową przedsiębiorstwa. Za optymalny poziom wskaźnika uważa się wartość z przedziału od 1,5 do 2,0.Oznacz to, że najkorzystniejsze jest, aby wartość środków obrotowych stanowiła od 150% do 200% zobow.bieżacych. Ze wskaźnikiem tym związane jest pojęcie kapitału pracującego.
Kapitał pracujący= środki obrotowe – zobow. Bieżące
Wskaźnik kapitału pracującego = Kapitał pracujący / Aktywa ogółem
Za pozytywną ocenia się tendencję wzrostową kapitału pracującego, gdyż powoduje to umocnienie podstaw finansowych działalności przedsiębiorstwa.
Wskaźnik szybkiej płynności = Środki obrotowe płynne / Zobow. bieżące ( powinien przyjmować wartości z przedziału 1,0-1,3)
Płynne środki obrotowe to środki pieniężne, papiery wartościowe przeznaczone do obrotu oraz należności krótkoterminowe.
Wskaźnik podwyższonej płynności jest stosunkiem najbardziej płynnych środków obrotowych, tj. środków pieniężnych, do zobow. bieżących . Wskaźnik ten ukazuje zdolność przedsiębiorstwa do regulowania bieżących zobow. za pomocą bezpośrednio dostępnych środków płatniczych.
2. Wskaźniki zadłużenia
Mówią one o zaangażowaniu kapitałów obcych w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa.
Wyróżniamy:
wskaźniki poziomu zadłużenia,
wskaźniki wypłacalności.
Wskaźniki poziomu zadłużenia obrazują skalę zobowiązań przedsiębiorstwa na tle jego zasobów majątkowych i kapitałowych. Spośród wielu najczęściej wykorzystuje się:
- wskaźnik ogólnego zadłużenia,
- wskaźnik zadłużenia kapitału własnego,
- wskaźnik długoterminowego zadłużenia,
- wskaźnik zadłużenia majątku trwałego.
Wskaźnik ogólnego zadłużenia = zobow. ogółem/ aktywa ogółem
Wskaźnik ogólnego zadłużenia wskazuje na udział kapitału obcego w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Wysoka wartość wskaźnika świadczy o dużym uzależnieniu finansowym przedsiębiorstwa, z kolei niska- wskazuje na niezależność finansową, gdyż majątek przedsiębiorstwa jest większym stopniu pokryty kapitałami własnymi.
Wskaźniki wypłacalności opisują zdolność przedsiębiorstwa do spłaty długu z osiągniętych efektów finansowych. Najważniejszymi w tej grupie są:
- wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem,
- wskaźnik pokrycia długu zyskiem,
- wskaźnik pokrycia długu nadwyżką finansową.
3. Wskaźniki sprawności działania, nazywane inaczej wskaźnikami obrotowości lub wskaźnikami rotacji, służą do oceny efektywności gospodarowania aktywami przedsiębiorstwa. Wskaźniki te są relacjami między przychodem ze sprzedaży ( w cenach netto) a przeciętnym stanem zasobów majątkowych zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa.
Najbardziej ogólnym wskaźnikiem z tej grupy jest wskaźnik produktywności aktywów, będący relacją przychodu ze sprzedaży do przeciętnego stanu aktywów.
Powyższy wskaźnik informuje o przychodzie ze sprzedaży uzyskiwanym z jednej złotówki wartości majątku zaangażowanego w działalność przedsiębiorstwa. Na pozytywną ocenę zasługują wyższe wartości wskaźnika, gdyż oznacza to wzrost szybkości obrotu zasobów majątkowych, a tym samym wyższą efektywność ich wykorzystania.
Szczególne znaczenie mają również:
- wskaźniki rotacji, zapasów, należności, zobowiązań.
Dobrze jest, gdy wskaźnik należności się skraca, gdyż świadczy to skutecznym ściąganiu należności przez przedsiębiorstwo. Również wskaźnik rotacji zapasów- im mniejsza jest jego wartość, tym szybszy jest obrót zapasami, co sprzyja wzrostowi zyskowności przedsiębiorstwa.
4. Wskaźniki rentowności służą do oceny ekonomicznej efektywności działalności przedsiębiorstwa. Wskaźniki te są uważane za najbardziej syntetyczne wskaźniki finansowe opisujące wyniki osiągnięte przez jednostkę.
Wyróżnia się:
- Wskaźnik rentowności aktywów ROA = zysk netto / aktywa
- Wskaźnik rentowności kapitałów własnych ROE = zysk netto / kapitały własne
- Wskaźnik rentowności sprzedaży ROS = zysk netto / przychody ze sprzedaży
Wskaźniki te wyrażamy procentowo.
25. METODY OGRANICZANIA RYZYKA W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Ryzyko jest nierozerwalnie związane z działalnością gospodarczą. Skutki podejmowanych decyzji nigdy nie są całkowicie pewne. W związku z tym istnieje ciągła potrzeba poszukiwania rozwiązań w zakresie ograniczania ryzyka finansowego.
W procesie ograniczania ryzyka wyróżniamy 2 podejścia:
- aktywne polegające na oddziaływaniu na przyczyny ryzyka
- pasywne, koncentrujące się na ewentualnym zabezpieczeniu przed stratami
Do aktywnych metod ograniczania ryzyka zaliczamy:
Unikanie ryzyka -świadome odrzucenie i rezygnacja z działalności obarczonej ryzykiem. Stosowanie tej metody może prowadzić do paraliżu wszelkiej aktywności gospodarczej, dlatego metoda ta zaliczana jest do negatywnych metod manipulacji ryzykiem.
Redukcja ryzyka- ukierunkowanie się na zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia szkody lub zmniejszenia wysokości szkody. Zaliczamy tutaj wszelkie działania prewencyjne mające na celu unikanie zdarzeń losowych a także takie działania jak: badanie wiarygodności partnera, ustanowienie zabezpieczeń transakcji, rzetelną analizę koniunktury gospodarczej, wykorzystywanie informacji bieżącej o szeroko rozumianej polityce gospodarczej, obserwacje rozwoju stosunków z zagranicą czy uwzględnianie opinii ekspertów itp. Działania te pozwolą nam poznać specyfikę funkcjonowania danej branży i zabezpieczyć się przed ewentualnym ryzykiem
Transfer ryzyka- polega na przeniesieniu bezpośrednich skutków wystąpienia szkody lub konsekwencji finansowych na inny podmiot. Podmiotem tym może być zakład ubezpieczeń. W tej metodzie całość lub część skutków negatywnego zdarzenia jest eksportowana poza przedsiębiorstwo. Nowoczesne metody transferu ryzyka to instrumenty pochodne takie jak opcje i kontrakty terminowe( futures, forward)
Ubezpieczenie- umowny obowiązek świadczenia ubezpieczyciela na wypadek powstania zdarzeń w życiu, zdrowiu lub mieniu ubezpieczonego; wykonanie obowiązku ubezpieczyciel realizuje poprzez wypłatę odszkodowań lub świadczeń z funduszu tworzonego ze składek wnoszonych przez jednostki zagrożone tymi zdarzeniami. Jest to najbardziej praktyczna, powszechna metoda zabezpieczenia się przed ryzykiem i ograniczania jego skutków.
Repartycja ryzyka- inaczej dystrybucja lub dzielenie ryzyka, istotą tej metody jest rozłożenie finansowych skutków jego realizacji na większą grupę. W sytuacji realizacji ryzyka podmiot nie jest obciążony całością skutków finansowych, z drugiej strony może być pociągnięty do odpowiedzialności finansowej za stratę poniesioną przez inny podmiot. Przykładem repartycji jest umowa ubezpieczenia wzajemnego.
Kontrola ryzyka- jest to proces wdrożenia planu zarządzania ryzykiem, nieustannej obserwacji i nadzorowaniu zidentyfikowanych ryzyk, identyfikacji nowo powstałych zagrożeń oraz systematycznego oceniania skuteczności podejmowanych działań prewencyjnych. To kontrola ryzyka dostarcza informacji niezbędnych do podejmowania decyzji wyprzedzających pojawienie się niekorzystnych zdarzeń. Dzięki tej metodzie można podjąć działania mające na celu obniżenie częstości pojawiania się start lub minimalizację kosztów ich potencjalnych następstw.
Hedging- strategia zabezpieczająca przed ryzykiem na rynkach finansowych (nadmierne wahanie cen papierów wartościowych) polegająca na doborze do portfela aktywów o przeciwnie skorelowanych trendach. Na przykład producent stali zabezpiecza się przed spadkiem cen rynkowych zawierając kontrakty na spadek – jeżeli cena rzeczywiście spadnie to taniej będzie sprzedawał wyroby, ale część różnicy pokryje z zysku na kontraktach, w przeciwnym razie będzie sprzedawał je drożej, ponosząc tylko koszt kontraktów jako zabezpieczenia.
Dywersyfikacja- ma na celu zmniejszenie poziomu ryzyka przez inwestowanie w różne działalności. Utworzenie dobrze zdywersyfikowanego portfela projektów inwestycyjnych może spowodować znaczne lub całkowite wyeliminowanie ryzyka.
Pasywne metody ograniczania ryzyka to przede wszystkim tworzenie rezerw finansowych, które umożliwiają ewentualne pokrycie strat.
26. METODY PRZERZUCALNOŚCI PODATKÓW
Ważnym elementem przy konstrukcji podatków jest kryterium ponoszenia ciężaru opodatkowania, czyli kogo finansowo obciąża podatek. Istnieją możliwości przerzucania ciężarów podatkowych na inne osoby lub podmioty gospodarcze.
Podatkami przerzucanymi są głównie podatki pośrednie, w pewnych warunkach również bezpośrednie.
Wyróżnia się przerzucalność podatków „w przód” i „wstecz” ( „w tył”).
Przerzucalność „w przód” występuje gdy podmiot, na który został nałożony podatek, przerzuca jego ciężar na swoich odbiorców poprzez podniesienie ceny sprzedawanych towarów lub usług.
Przerzucalność „wstecz” polega na przeniesieniu ciężaru podatku na:
-dostawcę surowca – poprzez obniżenie ceny na dostarczany producentowi surowiec;
-zatrudnionego przez producenta pracownika – przez obniżenie wynagrodzenia pracownika.
Przerzucalność „w przód” i „wstecz” występuje gdy nie stoją na przeszkodzie bariery prawne lub ekonomiczne.
Bariery prawne - ustalanie cen i płac w sposób sztywny.
Bariery ekonomiczne – wynikają z popytu i podaży na towary gotowe, surowce i pracę.
Istnieje również przerzucalność rzeczywista i przerzucalność pozorna.
Przerzucalność rzeczywista dokonuje się na rynku i z inicjatywy podmiotu, na który został nałożony podatek. Jej skutkiem jest zmiana warunków wymiany rynkowej (zmiana cen, płac, czynszu, procentu)
Przerzucalność pozorna- władza podatkowa nakładając podatek z góry zakłada, że faktyczny jego ciężar poniosą inne podmioty niż te na które został nałożony ciężar podatkowy. „Przerzucalność pozorną odnieść można do podatków konsumpcyjnych (od wydatków) pobieranych nie w momencie wydatkowania środków od dokonujących wydatków konsumentów, ale w zależności od przyjętych rozwiązań konstrukcyjnych od producentów lub kupców w momencie uzyskiwania przez nich przychodów.”
27. PODATEK I JEGO FUNKCJE.
Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe, oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa , województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. (definicja ustawowa ordynacja podatkowa).
Podatek jest formą daniny publicznej, tj. stwierdzenia na rzecz państwa lub innego związku publiczno-prawnego (np. jednostki samorządu terytorialnego), którego realizacja zapewniona jest możliwością stosowania środków przymusu prawnego ze strony państwa w celu wyegzekwowania świadczenia (aspekt prawny).
Podatek jest instrumentem przejmowania części dochodu narodowego na potrzeby aparatu władzy, w celu realizacji jego funkcji (aspekt ekonomiczny).
Funkcje podatku
Funkcja fiskalna(inaczej dochodowa), która sprowadza się do tego, że podatek pełni bardzo ważną rolę jako podstawowy rodzaj dochodów budżetowych-podatki zabezpieczają pokrycie głównych wydatków publicznych
Funkcja regulacyjna. Polega ona na kształtowaniu dochodu i majątku będących w dyspozycji podatników. Dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami, a związkami publicznoprawnymi, jakimi są państwo i organy samorządu terytorialnego. Zakres redystrybucji podatkowej zależy od struktury gospodarki
Funkcja stymulacyjna natomiast, oznacza wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju. Funkcja stymulacyjna realizuje się poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych, dzięki czemu podatek może wpłynąć zachęcająco lub zniechęcająco na podejmowane decyzje w sprawie prowadzenia działalności. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest system zwolnień i ulg podatkowych. Obecnie większa część ulg została zlikwidowana i zastąpiona poprzez wprowadzenie 19% podatku dochodowego dla przedsiębiorców.
Funkcja informacyjna. Polega ona na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach bądź nieprawidłowościach przebiegu procesów gospodarczych. Znaczne obniżenie wpływów od podmiotów gospodarczych może świadczyć, np. o trudnościach ze zbytem produkcji lub z wyegzekwowaniem należności od niektórych kontrahentów.
28.Podstawowe założenia i cechy jakościowe sprawozdań finansowych.
Sprawozdania finansowe powinny być sporządzane zgodnie z podstawowymi
założeniami, którymi są:
• ujęcie memoriałowe,
• zasada kontynuacji działania.
Ujęcie memoriałowe oznacza, że skutki transakcji lub innych zdarzeń uznaje
się wówczas, gdy mają miejsce i rejestruje w księgach rachunkowych oraz wykazuje
w sprawozdaniu finansowym sporządzonym za okres, którego dotyczą.
Ponadto sprawozdanie finansowe zawiera informacje ukształtowane pod wpływem
wszystkich osiągniętych, przypadających na rzecz jednostki przychodów
i obciążających ją kosztów związanych z tymi przychodami dotyczących danego
roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. Ujęcie przychodów w rachunku
zysków i strat związane jest zwykle z ujęciem należności w bilansie, natomiast
ujęcie kosztów w tymże rachunku związane jest najczęściej z ujęciem zobowiązań
w bilansie.
Sprawozdanie finansowe przygotowuje się zwykle przy założeniu, że jednostka
gospodarcza będzie prowadzić działalność w dającej się przewidzieć
przyszłości w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji
lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub
prawnym. Uzasadnia to określone podejście do wyceny składników aktywów
i pasywów. Jeśli istnieje zamiar lub potrzeba likwidacji, czy też zmniejszenia zakresu
działania jednostki, sprawozdanie sporządza się według innych zasad wyceniając
składniki aktywów i pasywów nie wyżej od ich cen sprzedaży netto,
a składniki pasywów z uwzględnieniem wszystkich wynikających z tej sytuacji
zobowiązań.
Ujęcie memoriałowe determinuje sposób bieżącej rejestracji zdarzeń gospodarczych
w księgach i przez to wywiera wpływ na sprawozdanie finansowe.
Natomiast zasada kontynuacji działania determinuje sposób wyceny poszczególnych
pozycji bilansu i ustalania wyniku finansowego.
Sprawozdania finansowe muszą charakteryzować się określonymi cechami
jakościowymi, którymi są:
• zrozumiałość,
• trafność,
• wiarygodność,
• porównywalność.
Informacje przedstawione w sprawozdaniach finansowych powinny być zrozumiałe
dla ich użytkowników, co ma istotne znaczenie w podejmowaniu przez
nich decyzji ekonomicznych.
Trafność informacji sprawozdawczych oznacza zdolność wpływania na decyzje
ekonomiczne ich użytkowników. Na trafność informacji wpływa jej istotność.
Istotna jest informacja, której pominięcie lub zniekształcenie w sprawozdaniu
finansowym może wpłynąć na decyzje ekonomiczne podejmowane przez
jej użytkowników.
Informacje przedstawione w sprawozdaniach finansowych są wiarygodne
wówczas, gdy nie zawierają istotnych błędów i zniekształceń i są zgodne z rzeczywistością.
O ich wiarygodności przesądzają:
• wierność obrazu transakcji i innych zdarzeń,
• przewaga treści nad formą,
• neutralność,
• ostrożność,
• kompletność.
Ostatnią – bardzo ważną cechą sprawozdań finansowych jest ich porównywalność.
Użytkownicy sprawozdań finansowych dokonują bowiem porównań informacji
przedstawionych w sprawozdaniach finansowych danego przedsiębiorstwa,
sporządzonych za kolejne okresy sprawozdawcze, w celu wyznaczenia tendencji
kształtowania się jego wyniku finansowego oraz innych wielkości ekonomicznych.
W celu zapewnienia porównywalności w czasie, jednostka gospodarcza
powinna kierować się zasadą ciągłości w ustalaniu i przedstawianiu wyników
finansowych podobnych transakcji oraz innych zdarzeń. Wyróżnia się dwa rodzaje
ciągłości, a mianowicie ciągłość formalną i merytoryczną. Ciągłość formalna
polega na takiej samej z roku na rok strukturze sprawozdania finansowego oraz
formie prezentacji informacji w nim zawartych. Natomiast ciągłość merytoryczna
polega na stosowaniu z roku na rok jednakowych metod wyceny aktywów
i pasywów, ustalania wyniku finansowego i przepływów pieniężnych.
Dla zapewnienia porównywalności sprawozdań finansowych sporządzonych
za kolejne okresy sprawozdawcze, konieczne jest informowanie ich użytkowników
o dokonanych zmianach formalnych i merytorycznych oraz o skutkach tych
zmian. Aby ułatwić użytkownikowi porównywanie informacji sprawozdawczych
w czasie, należy w sprawozdaniach przedstawić odpowiednie informacje dotyczące
okresów poprzedzających.
Spełnienie podstawowych założeń oraz cech jakościowych sprawozdań finansowych
ma na celu przedstawienie rzetelnego i jasnego obrazu sytuacji majątkowej ,finansowej oraz wyniku finansowego jednostki
29. POŻYCZKA A KREDYT- PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE
Pożyczki mogą być zaciągane z różnych przyczyn, przez różne podmioty, w różnej formie i u różnych pożyczkodawców.
Kredyt pieniężny jest szczególną formą pożyczki, co oznacza, że nie każda pożyczka jest kredytem. Kredyt jest terminem zarezerwowanym wyłącznie dla pożyczek udzielonych przez banki. Różnica między kredytem a pożyczką polega na tym, że kredyt oznacza tworzenie pieniądza, pożyczka zaś może być udzielona jedynie za środków już wyemitowanych i wykreowanych przez banki. Kredyt jest kategorią zarówno makro-, jak i mikroekonomiczną, gdyż bank emisyjny może tworzyć pieniądz bezwarunkowo, a banki komercyjne przy tworzeniu pieniądz (udzieleniu kredytu) mają przywilej kreacji nowego bezgotówkowego pieniądza.
| Pożyczka Kredyt |
|---|
| 1 Forma zawarcia umowy: |
| pisemna lub ustna zawsze pisemna |
| 2 Regulacje prawne: |
| Kodeks cywilny |
| 3. Podmiot upoważniony do zawarcia umowy (udzielenia kredytu) |
| Każda osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych oraz osoba prawna |
| 4 Wynagrodzenie posiadacz środków pieniężnych |
| postanowienie fakultatywne |
| 5 Dysponowanie pożyczonymi środkami |
| jak formą własności |
| 6 Zakres uprawnień kontrolnych pożyczającego |
| jako postanowienie fakultatywne |
Beta:Pożyczka a kredyt – podobieństwa i różnice - obydwa te zobowiązania polegają na zaciągnięciu długu. W pierwszy jak i drugim przypadku musimy zwrócić pieniądze, które otrzymaliśmy. Istnieją jednak różnice między tymi dwoma zobowiązaniami. Pożyczka może być udzielona praktycznie przez każdego. Nie musi to być instytucja, a wystarczy nawet zwykła osoba fizyczna. Warunkiem jest to, że pożyczane pieniądze muszą być jej własnością. Kwestie odnośnie pożyczek są regulowane przez prawo cywilne. Natomiast, jeżeli chodzi o kredyty to udzielają je banki. Środki finansowe przeznaczane na kredyty nie są własnością banków, ale pochodzą z depozytów ich klientów. Umowy kredytowe są regulowane poprzez prawo bankowe. Kolejną różnicą jest zawarty w umowie okres spłaty. W przypadku kredytu musi być on jasno zdefiniowany, a w przypadku pożyczki nie ma już takiego wymogu. Jeżeli zaciągamy pożyczkę wtedy stajemy się właścicielami pożyczonych pieniędzy, natomiast, jeżeli chodzi o kredyt nie jesteśmy nimi, a jedynie otrzymujemy je do dyspozycji. Pożyczka różni się od kredytu również tym, że uzyskane pieniądze możemy przeznaczyć na dowolny cel natomiast kredyt ma jasno określone przeznaczenie (odstępstwo może tu stanowić kredyt konsumpcyjny itp., oczywiście w pewnych granicach). Jeżeli kredytobiorca przekroczy pewne granice określające sposób użycia pieniędzy pochodzących z kredytu (przeznaczy je na inny cel niż ten określony w umowie) bank może zażądać natychmiastowej spłaty kredytu. Kolejnym aspektem odróżniającym kredyt od pożyczki jest jego cena. Banki kierują się oczywiście chęcią zysku, dlatego mamy do czynienia z oprocentowaniem i prowizjami. Jest to właśnie cena uzyskania kredytu. W przypadku pożyczek nie ma wymogu stosowania podobnych instrumentów. Pożyczkę można udzielać bez oprocentowania. Dodatkowo umowa kredytowa musi zostać zawarta na piśmie, a jeżeli chodzi o pożyczki to nie ma takiego wymogu. Kredyt i pożyczka – podobieństwa: Zbliżony cel ekonomiczny, tj. dostarczanie środków pieniężnych , Układ praw i obowiązków dwustronnie zobowiązujący, Swoboda wyrażania woli co do faktu zawarcia umowy, Umowy konsensualne – dochodzą do skutku w momencie podpisania przez strony (a nie dopiero w momencie wydania środków pieniężnych lub – w przypadku pożyczki – także rzeczy).
30. PRAWNE PODTSAWY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU FINANSOWEGO
Zasady funkcjonowania systemu finansowego tworzy ogół norm prawnych, zwyczajów i postanowień zawartych w regulaminach oraz w statutach instytucji finansowych i organów nadzoru.
Ciągłe zmiany w systemie finansowym powodują konieczność ich rozbudowy, a często i ich komplikacji. Zasady te przybierają formę szczegółowych uregulowań jak największej ilości sytuacji, które mogą wystąpić się na rynku. Celem rozbudowania zasad funkcjonowania rynku jest zapewnienie bezpieczeństwa podmiotom działającym na rynku.
Podstawową częścią zasad funkcjonowania systemu są normy prawne, które obowiązują w danym państwie. Są to różnego typu ustawy, rozporządzenia rządu oraz zarządzenia organów nadzorczych. Akty te mają za zadanie wyznaczyć ramy legalnego działania podmiotów, które byłyby egzekwowane prawnie. Drugą częścią zasad funkcjonowania systemu finansowego są reguły wynikające ze zwyczajów i regulaminów instytucji finansowych i organów nadzoru.
31. RODZAJE AKTYWÓW W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Przez aktywa rozumie się kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.
Każde przedsiębiorstwo musi dysponować majątkiem umożliwiającym prowadzenie
działalności gospodarczej. Majątek z punktu widzenia roli, jaką spełnia w procesach gospodarczych, dzieli się, na:
aktywa trwałe,
aktywa obrotowe.
Aktywa trwałe jest to grupa środków od których oczekuje się, że będą wykorzystywane w firmie dłużej niż jeden rok. Wśród aktywów trwałych można wyodrębnić:
rzeczowy majątek trwały,
wartości niematerialne i prawne,
należności długoterminowe,
inwestycje długoterminowe,
długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.
Do rzeczowego majątku trwałego przedsiębiorstwa należą środki trwałe przeznaczone na potrzeby podmiotu gospodarczego, przez co należałoby rozumieć, że są one mu potrzebne do realizacji jego statutowej (operacyjnej) działalności. Środki trwałe są utrzymywane przez przedsiębiorstwa w celu wykorzystania ich w procesach produkcji, obrotu towarowego, świadczenia usług, a także w celach administracyjnych.
Wartości niematerialne i prawne są to możliwe do zidentyfikowania, niepieniężne składniki aktywów, nieposiadające postaci fizycznej [MSR 38.8].
Za należności długoterminowe przedsiębiorstw są uważane te należności, dla których termin wymagalności jest dłuższy niż jeden rok, oprócz należności z tytułu dostaw i usług, które niezależnie od terminu rozliczania są zaliczane do należności krótkoterminowych.
Do inwestycji długoterminowych można zaliczyć te składniki aktywów przedsiębiorstwa, które są nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów (poprzez odsetki, dywidendy, czynsze z najmu lub dzierżawy, zyski z transakcji handlowych, np. ze sprzedaży gruntu budynków i niektórych praw lub z tytułu wzrostu ich wartości rynkowych), a nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści.
Ostatnią grupę majątku trwałego stanowią długoterminowe rozliczenia międzyokresowe kosztów, a więc takie, w których rozliczanie rat kosztów odbywa się w okresie dłuższym niż 12 miesięcy. Nie przedstawiają one żadnych składników majątkowych, jak poprzednie cztery omawiane grupy, a ich zadaniem jest przypisanie określonych wydatków dokonywanych praez przedsiębiorstwo do okresu rozrachunkowego, w którym zaistniał związany z nim koszt. Dlatego niektóre z tych kosztów nie powinny obciążać wyłącznie wyniki danego okresu sprawozdawczego, w którym zostały zarachowane, a nawet zapłacone. Powinny one być rozłożone równomiernie w czasie, którego dotyczą.
Aktywa obrotowe jest to grupa środków od których oczekuje się, że zostaną przekształcone w gotówkę lub zużyte w bliskiej przyszłości, zazwyczaj w ciągu jednego roku. Wśród aktywów obrotowych można wyodrębnić:
zapasy,
należności krótkoterminowe,
inwestycje krótkoterminowe,
krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.
Do zapasów, czyli rzeczowego majątku obrotowego, w przedsiębiorstwie
można zaliczyć:
1. Zapasy materiałowe:
materiały podstawowe, które stanowią podstawę wytwarzanych wyrobów,
materiały pomocnicze, które zapewniają dodatkowe właściwości (np.: kolor), a także utrzymują oraz konserwują urządzenia produkcyjne (np. smar),
paliwo — zapasy przeznaczone na cele technologiczne, energetyczne i gospodarcze zmagazynowane w przedsiębiorstwie,
opakowania,
części zapasowe do maszyn i urządzeń, które nie zostały zaliczone do środków trwałych,
2. Zapasy produkcyjne:
produkcja w toku — środki obrotowe, które są zaangażowane w procesie produkcji w okresie ich przetwarzania,
półfabrykaty — produkty o pewnym stopniu przetworzenia, które ukończyły pewien etap produkcji,
wyroby gotowe — produkty wytworzone, w pełni ukończone i przeznaczone do sprzedaży,
3. Towary — środki obrotowe przeznaczone na sprzedaż, ale nie wytworzone
w danym przedsiębiorstwie,
4. Zaliczki na dostawy — zaliczki na zakup materiałów, robót, usług nie służących inwestycjom oraz towarów przekraczających 50% ceny umownej lub z innych przyczyn określanych w przepisach, że wymagają udokumentowania przez dostawcę fakturą VAT.
Kolejną grupą środków obrotowych w przedsiębiorstwie są należności krótkoterminowe, które powstają wówczas, gdy moment sprzedaży wyrobów gotowych, towarów czy usług nie pokrywa się z terminem zapłaty, oraz całość lub część należności z innych tytułów nie zaliczanych do aktywów finansowych, które są wymagane w ciągu 12 miesięcy.
Do inwestycji krótkoterminowych można zaliczyć krótkoterminowe aktywa finansowe płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy albo stanowiące aktywa pieniężne. Aktywami finansowymi są aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne przedsiębiorstwa, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymywania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z innym podmiotem gospodarczym na korzystnych warunkach.
Ostatnią grupą majątku obrotowego są krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe, do których zaliczymy wydatki poniesione w krótkim okresie, które stopniowo obciążają koszty, ponieważ dotyczą dłuższego okresu, do 12 miesięcy. Rozliczenia te dotyczą opłacanych z góry kosztów czynszu, dzierżawy, reklamy, ubezpieczeń majątkowych, remontów itp.
32. RODZAJE KAPITAŁÓW W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Podstawowym podziałem kapitałów w przedsiębiorstwie jest podział na kapitał własny oraz kapitał obcy.
Kapitał własny jest wyrazem wielkości i wartości oddanego do dyspozycji konkretnego przedsiębiorstwa majątku przez jego założyciela (założycieli – wspólników). Z uwagi na to, ze w gospodarce działają różne (biorąc pod uwagę ich strukturę własności) podmioty gospodarcze, różnie też kapitały są przedstawiane. W związku z tym występują następujące rodzaje kapitałów własnych podstawowych (kapitały powierzone):
W przedsiębiorstwie państwowym – fundusz założycielski,
W przedsiębiorstwie spółdzielczym (spółdzielnia) – fundusz udziałowy,
W spółce akcyjnej – kapitał zakładowy,
W spółce z o.o. – kapitał zakładowy,
W spółce cywilnej, jawnej, przedsiębiorstwie jednoosobowym – kapitał właściciela (wspólników).
Ponadto do kapitałów własnych zalicza się kapitał zapasowy i rezerwowy oraz wynik finansowy. Całość lub część wygospodarowanego zysku jest przeznaczana na zwiększenie majątku podmiotu gospodarczego (tzw. kapitalizacja zysku). Ta cześć kapitału własnego, która powstała z wygospodarowanego zysku (kapitały samofinansowania) nosi nazwę:
W przedsiębiorstwie państwowym – fundusz przedsiębiorstwa,
W przedsiębiorstwie spółdzielczym (spółdzielnia) – fundusz zasobowy,
W spółkach handlowych – kapitał zapasowy.
Kapitały te służą do pokrycia ewentualnych strat. Spółka akcyjna ma obowiązek dokonywania odpisów z zysku netto na kapitał zapasowy w wysokości nie mniejszej niż 8% rocznie do czasu, aż kapitał ten nie osiągnie przynajmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego. Kapitał zapasowy zwiększa się np. także o: nadwyżki osiągane przy wydawaniu akcji powyżej ich wartości nominalnej, dopłaty, które wnoszą akcjonariusze czy też kapitał z aktualizacji wyceny sprzedanych lub zlikwidowanych środków trwałych.
W przedsiębiorstwach można wyróżnić również kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, który powstaje z tytułu różnic wyceny wartości netto środków trwałych powstałych w wyniku aktualizacji wyceny. Wartość tak nie może być przeznaczona do podziału.
Można wyróżnić również pozostałe kapitały rezerwowe, których tworzenie, np. z zysku musi być przewidziane w statucie (umowie) spółki. Natomiast o ich użyciu rozstrzyga walne zgromadzenie (zgromadzenie wspólników). W spółce z o.o. kapitał rezerwowy może być utworzony w celu umorzenia udziałów bez obniżenia kapitału zakładowego. Zarówno w spółce akcyjnej czy spółce z o.o. kapitał rezerwowy utworzony z zysku może być wykorzystany w celu podwyższenia kapitału zakładowego.
Kapitały obce z kolei wyrażają tę wielkość majątku (środków), którymi dysponuje dany podmiot gospodarczy, a które są własnością innych podmiotów gospodarczych. Podlegają one w określonym czasie zwrotowy. Do czasu zwrotu stanowią zobowiązania. Kapitały obce dzielą się na:
rezerwy na zobowiązania,
zobowiązania długoterminowe
zobowiązania krótkoterminowe
rozliczenia międzyokresowe.
Rezerwy na zobowiązania są tworzone zazwyczaj z tytuły odroczonego podatku dochodowego, a także na świadczenia emerytalne i podobne.
Do zobowiązań długoterminowych zalicza się długoterminowe pożyczki i obligacje, długoterminowe kredyty bankowe i inne zobowiązania długoterminowe o terminie spłaty powyżej 1 roku.
Zobowiązania krótkoterminowe, czyli te o terminie spłaty do 1 roku, obejmują kredyty bankowe, pożyczki, zobowiązania wekslowe, obligacje i różne zobowiązania z tytułu dostaw i usług (te choć czasami mają termin zapłaty powyżej 1 roku są również zalizane do krótkoterminowych) a także z tytułu podatków i wynagrodzeń.
Do rozliczeń międzyokresowych zaliczamy: ujemną wartość firmy, a także inne rozliczenia międzyokresowe zarówno długo jak i krótkoterminowe. Występują tu tzw. bierne rozliczenia międzyokresowe, czyli takie, gdy np. firma poniosła koszt danego okresu ale nie otrzymała jeszcze faktury na ten koszt. Przykładem może być np. zużycie wody, odczytywane na podstawie licznika, na które faktura przychodzi raz na kwartał na koniec okresu.
33. RODZAJE RYZYK W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Ryzyko (risk) to prawdopodobieństwo poniesienia straty, związane z podjęciem określonej decyzji gospodarczej. Ryzyko jest miarą niepewności dochodów, oczekiwanych w przyszłości jako efekt określonej inwestycji kapitału.
Wymienia się różne rodzaje ryzyk, różne są też sposoby ich pomiaru oraz zapobiegania.
Rodzaje ryzyka:
ryzyko operacyjne – wiąże się z udziałem kapitału obcego w finansowaniu przedsiębiorstwa
; im wyższy udział kapitału obcego tym trudniej go przedsiębiorstwu spłacić,
ryzyko stopy procentowej – związane ze zmianą stopy procentowej,
ryzyko terminu wykupu – im dłuższy okres do terminu wykupu tym wyższe ryzyko, bardziej ryzykowne są obligacje 3-letnie niż 1-roczne,
ryzyko bankowe - związane z działalnością banku,
ryzyko finansowe - występuje przy inwestowaniu w papiery wartościowe,
ryzyko inflacji - niepewność zwrotu z inwestycji,
ryzyko kredytowe - ryzyko nieodzyskania należności,
ryzyko płynności - trudności w sprzedaży papierów wartościowych (zamiany instrumentu na gotówkę),
ryzyko systematyczne - zdeterminowane zewnętrznymi warunkami gospodarowania,
ryzyko walutowe - spotykane w transakcjach walutowych dotyczy instrumentów kupowanych za waluty
Ryzyko związane jest zatem z każdą dziedziną życia gospodarczego i może mieć dla inwestora zarówno konsekwencje pozytywne, jak i negatywne.
Ryzyko inwestycyjne rozpatrujemy w dwóch aspektach:
związane z postawą inwestora (awersja do ryzyka, funkcja użyteczności)
wynika z niepewności zjawisk gospodarczych i fizycznych;
34. RÓWNOWAGA BUDŻETOWA W TEORII I PRAKTYCE
Przez równowagę budżetową rozumie się taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach. Innymi słowy jest to stan, w którym wydatki budżetu równają się jego dochodom. Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje prawie nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniem od stanu równowagi. Jednakże, nie tylko w opinii potocznej lecz także w literaturze fachowej przyjmuje się, że nierównowaga budżetu (lub budżet niezrównoważony) występuje tylko wówczas, gdy w budżecie pojawia się deficyt. Budżet państwa wykazujący nadwyżki traktuje się jako zrównoważony.
Równowagi budżetowej nie można rozpatrywać w oderwaniu od całego systemu finansów publicznych. analiza musi być prowadzona na tle równowagi sektora finansów publicznych i równowagi całej gospodarki.
Czynniki równowagi budżetowej:
Ekonomiczne- wpływają na strukturę oraz poziom dochodów i wydatków budżetowych. Są to np.:
poziom i struktura wydatków transferowych;
poziom wydatków rządowych na zakup dóbr i usług inwestycyjnych
i konsumpcyjnych;
system podatkowy;
rozmiary procesu prywatyzacji;
organizacyjne- oddziaływają na budżet poprzez strukturę i organizację finansów publicznych jako system całościowy. Szczególną rolę odgrywają tutaj zasady organizacji przepływów środków pieniężnych pomiędzy budżetem państwa a poszczególnymi funduszami celowymi. Są to np.:
struktura budżetu i sposoby powiązania innych funduszy publicznych z budżetem państwa;
techniczne- Wpływają na równowagę budżetową poprzez techniki planowania poszczególnych pozycji wpływów i wydatków z budżetu, np.:
sposoby planowania dochodów budżetowych;
techniki ustalania wydatków
z budżetu;
strategie wykorzystania i rozdysponowania wydatków budżetowych;
polityczne- wpływają na strukturę budżetu poprzez organizację i strategię „władzy” centralnej państwa, np.:
sposoby wpływu państwa w sferę gospodarki i społeczeństwa;
Deficyt budżetu państwa jest to ujemna różnica pomiędzy dochodami państwa a jego wydatkami. Ustawa o finansach publicznych podając taką definicję zwraca szczególną uwagę na fakt, że różnica między dochodami a wydatkami odnosi się do danego okresu rozliczeniowego, którym może być miesiąc, kwartał, a najczęściej stosowanym jest rok.
Deficyt budżetowy może wynikać:
ze zbyt dużych wydatków państwa (działania państwa umożliwiające i poprawiające sprawne funkcjonowanie społeczeństwa, np. rozbudowa administracji, inwestycje publiczne, transfery),
z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych, które mogą być spowodowane:
zbyt niską stopą opodatkowania,
mało skutecznym systemem ściągania podatków,
spadającym poziomem produkcji i dochodu narodowego,
z wygórowanych oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie finansować część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych,
z planetarnego systemu uchwalania budżetu. Siły społeczne uchwalając budżet zainteresowane są z jednej strony minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków z budżetu. W takiej sytuacji trudno jest uzyskać równowagę pomiędzy wpływami i wydatkami budżetowymi.
Ekonomiczne rodzaje deficytu budżetowego:
Deficyt rzeczywisty – jest to faktyczna różnica pomiędzy dochodami i wydatkami w danym okresie rozliczeniowym ( roku budżetowym). Takie spojrzenie na zagadnienie ma charakter ściśle rachunkowy. Nie jest jednak idealne ponieważ nie uwzględnia wielu czynników mających znaczący wpływ na wielkość deficytu (np. zmian okresów cyklu koniunkturalnego).
Deficyt strukturalny – ta kategoria deficytu może być rozważana tylko w jednym specyficznym przypadku, kiedy dochody i wydatki państwowe realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórcze gospodarki. Jak już wiemy taka sytuacja w gospodarce jest bardzo trudna do osiągnięcia i praktycznie nie występuje prawie nigdy dlatego wielkości te są hipotetyczne i symulowane.
Deficyt cykliczny – ten rodzaj deficytu powiązany jest z nieustannie odbywającym się w gospodarce cyklem koniunkturalnym, który odgrywa zasadnicze znaczenie na kształtowanie się poziomu dochodów i wydatków budżetu państwa. Według klasycznego podejścia wyróżnia się cztery fazy cyklu koniunkturalnego. Są nimi:
faza kryzysu,
faza ożywienia,
faza depresji,
faza rozkwitu.
Szczególny wpływ mają tutaj dwie fazy cyklu: ożywienie i recesja. Są one wynikiem sytuacji, w której gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Deficyt cykliczny jest wynikiem cyklicznego przebiegu procesów gospodarczych. Jest obliczany poprzez mierzenie stopnia oddziaływania cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach budżetowych. W rzeczywistości stanowi on różnicę pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym.
W dziejach polskiego budżetu już od dawna występuje stan nierównowagi budżetowej. można nawet stwierdzić, że od roku 1980 budżet państwa nieustannie zamykał się deficytem (za wyjątkiem roku 1988, w którym budżet państwa zamknął się nadwyżką).
35. RYNKI FINANSOWE I ICH RODZAJE
Rynek finansowy to jeden z najważniejszych rynków we współczesnej gospodarce, obejmujący transakcje specyficznym towarem, a mianowicie pieniądzem. Dochodzi na nim do transakcji pomiędzy tymi, którzy chcą „kupić” pieniądze i tymi, którzy chcą je „sprzedać” za odpowiednią cenę. Ceną pieniądza na rynku finansowym jest stopa procentowa.
Ściśle biorąc rynki finansowe to rynki, na których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe (czyli zobowiązania (roszczenia) finansowe jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do innych. Do podstawowych rodzajów instrumentów finansowych należą papiery wartościowe).
Istota rynków finansowych polega na udostępnianiu czasowo wolnych środków pieniężnych przez tych, którzy je posiadają i w danym czasie nie zamierzają sami ich wykorzystać w działalności gospodarczej, tym, którzy akurat potrzebują dodatkowych środków na rozwój swojej działalności. Przesłanką udostępniania i wykorzystania pieniędzy jest dążenie do osiągnięcia korzyści (dochodu) przez obie strony.
Funkcje rynku finansowego w gospodarce
1) Umożliwia podmiotom gospodarczym uniezależnienie decyzji konsumpcyjnych i decyzji inwestycyjnych od wielkości posiadanych w danym momencie własnych zasobów. Oznacza to możliwość elastycznego kształtowania czasowej struktury konsumpcji i inwestycji.
2) Rynek finansowy umożliwia zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów w gospodarce.
3) Rynek finansowy stwarza oszczędzającym (inwestorom) możliwości zróżnicowania pakietów posiadanych aktywów, a tym samym ograniczenia ryzyka.
RODZAJE RYNKÓW FINANSOWYCH
Rynki finansowe mogą być klasyfikowane przy zastosowaniu różnych kryteriów.
1) Ze względu na rodzaj instrumentów finansowych stanowiących przedmiot obrotu wyróżnia się:
rynek pieniężny (przedmiotem obrotu są instrumenty krótkookresowe, o terminie trwania nie przekraczającym jednego roku (od 1 dnia do 1 roku). Uczestnikami są instytucje finansowe, organy państwowe, samorządy terytorialne, różnego rodzaju podmioty gospodarcze łącznie z osobami fizycznymi, przy czym największą rolę odgrywają na nim banki. Rynek pieniężny jest wykorzystywany głównie do zarządzania płynnością. W Polsce najbardziej znanymi instrumentami rynku pieniężnego są bony skarbowe, bony pieniężne NBP oraz papiery komercyjne przedsiębiorstw. Rynek pieniężny obejmuje trzy segmenty: rynek lokat międzybankowych, rynek bonów skarbowych i rynek krótkoterminowych papierów komercyjnych)
rynek kapitałowy (to rynek długoterminowych papierów wartościowych, ułatwiających przepływ kapitału między jego właścicielami (inwestorami) a użytkownikami (emitentami). Elementy składowe tworzące rynek kapitałowy:
uczestnicy rynku, tj. inwestorzy indywidualni i instytucjonalni oraz użytkownicy kapitału, czyli emitenci;
instrumenty finansowe tego rynku (długoterminowe papiery wartościowe);
instytucje obrotu papierami wartościowymi: domy (biura) maklerskie, banki, Giełda Papierów Wartościowych (GPW), Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW), Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), czyli instytucje prowadzące, wspomagające i kontrolujące ten obrót;
regulacje rynku (normy prawne, regulaminy, zwyczaje).
Podstawową funkcją rynku kapitałowego jest kojarzenie podmiotów, które zgłaszają popyt na kapitał z podmiotami, które zgłaszają podaż oszczędności (wolnych środków). W efekcie, poprzez transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych, następuje przekształcenie oszczędności w inwestycje rzeczowe)
rynek walutowy /dewizowy/ (to rynek, na którym można dokonać wymiany waluty jednego kraju na walutę innego kraju. Na rynek walutowy składają się transakcje polegające na kupnie i sprzedaży walut oraz instrumentów finansowych wycenionych w innej walucie niż krajowa. Celem funkcjonowania rynku walutowego jest umożliwienie swobodnego przepływu funduszy pomiędzy krajami o różnych walutach oraz określenie ceny waluty jednego kraju wyrażonej w walucie innego kraju)
rynek instrumentów pochodnych /derywaty/ (są to takie instrumenty, których wartość zależy od wartości innych aktywów, na które instrumenty te zostały wystawione. Z kolei aktywa, na które instrumenty pochodne są wystawione nazywają się instrumentami podstawowymi, bazowymi lub pierwotnymi. W przypadku rynków finansowych instrumentami bazowymi mogą być papiery wartościowe, kursy walut, stopy procentowe i wskaźniki ekonomiczne (np. indeksy giełdowe). Do podstawowych instrumentów pochodnych należą: kontrakty terminowe (forward i futures), opcje, warranty, swapy (kontrakty wymiany)
2) Na podstawie kryterium podmiotu oferującego instrumenty finansowe wyodrębnia się:
rynek pierwotny (realizuje funkcję gromadzenia (mobilizacji) kapitału, czyli przesunięcia oszczędności pieniężnych od pierwotnych ich dysponentów do ostatecznych użytkowników. Sprzedawane są na nim po raz pierwszy nowe papiery wartościowe wystawione przez podmioty potrzebujące kapitału. Rynek pierwotny występuje w momencie sprzedania papieru wartościowego przez emitenta pierwszemu właścicielowi (nabywcy)).
rynek wtórny (transakcje dotyczą walorów znajdujących się już na rynku. Na rynku wtórnym papiery wartościowe są odsprzedawane; inwestorzy kupują je „z drugiej ręki”, od poprzednich właścicieli, którzy sami nabyli walory podczas emisji (czyli na rynku pierwotnym) lub później. Rynek wtórny stanowi właściwy obrót papierami wartościowymi, na którym transakcje przeprowadzane są po aktualnych cenach rynkowych).
3) Biorąc po uwagę kryterium dostępności oferowanych instrumentów można wyodrębnić:
rynek publiczny (ta część rynku kapitałowego, na której podmiot składający propozycję nabycia (sprzedaży) instrumentów finansowych, zwraca się do szerokiego grona inwestorów (z reguły nie znanych mu bezpośrednio), zwłaszcza z wykorzystaniem środków masowego przekazu)
rynek prywatny /niepubliczny/ (obejmuje transakcje oparte na indywidualnych relacjach emitenta (lub występujących w jego imieniu instytucji finansowych) z potencjalnymi inwestorami i między samymi inwestorami).
4) W oparciu o kryterium terminu rozliczenia transakcji wyróżniamy:
rynek natychmiastowy /kasowy, spot/ (to rynek transakcji z a datą waluty dzisiaj, jutro albo po 2 dniach roboczych (Spot) - od momentu zawarcia umowy Przeciwieństwem rynku kasowego jest rynek terminowy)
rynek terminowy (to „miejsce” zawierania kontraktów terminowych. Przedmiotem obrotu nie są tutaj fizyczne przedmioty, bądź papiery wartościowe, lecz umowy (kontrakty) na transakcje, które zostaną wykonane w przyszłości (mówi się o nich instrumenty pochodne bądź derywaty). Cena na produkt, o którym jest mowa w umowie, jest określana już w momencie zawarcia umowy. Trzy grupy inwestorów działających na rynkach terminowych to: zabezpieczający pozycje (hedgers), arbitrażyści i spekulanci)
37. STOPA PROCENTOWA I JEJ ZNACZENIE W PODEJMOWANIU DECYZJI GOSPODARCZYCH
Stopa procentowa, wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału.
Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku.
Stopy procentowe są niezwykle istotne dla funkcjonowania gospodarki, ponieważ ich poziom wpływa na wiele podejmowanych decyzji. Wysokie stopy procentowe zniechęcają do robienia zakupów na kredyt (np. do zakupu mieszkania lub samochodu) - w obawie, że konsument nie będzie w stanie spłacić raty kredytu lub koszty spłaty będą bardzo wysokie, jak również utrudniają przedsiębiorstwom finansowanie bieżących kosztów działalności (kredyt obrotowy). Oprócz wpływu na decyzje gospodarstw domowych, stopy procentowe oddziałują także na decyzje firm w sprawie inwestycji. Wysoki koszt kredytu może np. powstrzymać firmę przed zbudowaniem nowej fabryki, dzięki której powstałyby nowe miejsca pracy. Poziom stóp procentowych oddziałuje więc na kondycję gospodarki. Generalnie rzecz biorąc, im wyższe stopy procentowe na rynku, tym niższy popyt w gospodarce.
Z drugiej strony, wysokie stopy procentowe zachęcają do oszczędzania. Można powiedzieć, że stopa procentowa jest wynagrodzeniem za cierpliwość – oszczędzając pieniądze człowiek rezygnuje z obecnej konsumpcji na rzecz konsumpcji w przyszłości. Im wyższe jest to wynagrodzenie, tym chętniej podejmuje się decyzję o oszczędzaniu, bowiem dzięki niemu przyszła konsumpcja staje się większa od tej, którą moglibyśmy zrealizować obecnie.
37. Stopa procentowa i jej znaczenie w podejmowaniu decyzji gospodarczych
Stopa procentowa jest to wynagrodzenie przysługujące właścicielowi kapitału za jego użyczenie danemu podmiotowi na określony czas. Analizując to pojęcie od strony dłużnika stopa procentowa jest miarą ceny kapitału- oznacza to że dłużnik pożyczając pewną sumę od kredytodawcy zobowiązuje się spłacić wyjściową sumę pożyczki z dodatkowymi odsetkami w określonym momencie w przyszłości
Stopy procentowe dzielimy na krótkoterminowe, czyli związane z operacjami zawieranymi na okres nie przekraczający jednego roku oraz na długoterminowe dla operacji na okres dłuższy niż jeden rok. Stopy procentowe krótkoterminowe występują na rynku pieniężnym. Najważniejsze krótkoterminowe stopy procentowe to stopy procentowe banku centralnego. W Polsce ich wysokość ustala Rada Polityki Pieniężnej i są to:
* stopa lombardowa – podstawowa stopa procentowa Narodowego Banku Polskiego, wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym, określa górną granicę stóp rynku międzybankowego oraz ogólny kierunek zmian polityki pieniężnej.
* stopa redyskontowa – według tej stopy bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych. Banki komercyjne sprzedają bankowi centralnemu krótkookresowe papiery wartościowe, odkupione wcześniej od swoich klientów, a cenę tej operacji określa właśnie stopa redyskontowa
* stopa referencyjna (stopa repo) – według niej przeprowadzane są operacje otwartego rynku, przy czym stopa ta określa minimalne oprocentowanie tych operacji. Stopa referencyjna wpływa na oprocentowanie pożyczek międzybankowych, depozytów i kredytów dla klientów, jak również na rentowność skarbowych papierów wartościowych. Najprościej mówiąc określa, ile banki zarabiają na środkach ulokowanych w banku centralnym.
* stopa depozytowa – określająca oprocentowanie jednodniowych depozytów, składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Lokaty takie mają na celu zagospodarowywanie nadwyżek, jakimi dysponują od czasu do czasu banki komercyjne.
Długoterminowe stopy procentowe kształtują się na rynku kapitałowym. Należą do nich stopy procentowe tych instrumentów dłużnych, których okres zapadalności jest dłuższy niż rok. Najważniejsze wśród nich to stopy oprocentowania obligacji skarbowych. Obecnie emitowane są obligacje 2-, 5- i 10- letnie o stałym oprocentowaniu oraz 3-letnie o zmiennym oprocentowaniu. Długoterminowe stopy procentowe są stabilniejsze.
Stopy procentowe to narzędzie bardzo istotne i mające bardzo duży wpływ na podmioty gospodarcze. Stopy procentowe służą do stymulowania zachowań w skali makro. Wykorzystując te narzędzia bank może wpływać na podaż pieniądza, podaż i popyt na kredyt, ogólny poziom koniunktury. Może wpływać na pobudzanie koniunktury w czasach trudnych i hamowanie nadmiernego wzrostu w okresie bardzo dobrej koniunktury. Stopa procentowa jest narzędziem banku centralnego bardzo ważnym z punktu widzenia całej gospodarki. Wiedza, kiedy i co przekazują w swoich komunikatach banki centralne, w tym NBP, pomaga każdemu z nas kupującemu na kredyt.
38. STRUKTURA WSPÓŁCZESNEGO OBIEGU PIENIĘŻNEGO
Obieg pieniądza jest to proces przemieszczania się pieniądza pomiędzy podmiotami gospodarczymi w obrębie lub poza granicami kraju emisji, w związku z realizacją transakcji kupna-sprzedaży dóbr i usług lub regulowaniem zobowiązań.. Z pojęciem obiegu pieniądza są nierozerwalnie związane trzy następujące kategorie:
1) ilość pieniądza w obiegu,
2) przeciętna szybkość obiegu (krążenie pieniądza),
3) łączny strumień (masa pieniądza w obiegu).
Ad.1. Ilość pieniądza:
1) Ilość pieniądza w obiegu to liczba jednostkowych znaków pieniężnych obiegających w gospodarce w danym momencie czasu.
Ad.2. Przeciętna szybkość obiegu to: 2) Jest to liczba transakcji płatniczych, w których uczestniczył przeciętny jednostkowy znak pieniężny w danej gospodarce w badanym odcinku czasu. Najczęściej wartość podajemy okresów rocznych.
Szybkość obiegu pieniądza, uzależniona m.in. od stopy inflacji i poziomu stóp procentowych, wpływa na relację pomiędzy zasobami pieniądza a nominalnym dochodem narodowym – im jest ona większa (im więcej transakcji kupna – sprzedaży obsłuży pieniądz) tym zasób pieniądza przy danym dochodzie narodowym może być mniejszy, tym niższe będą społeczne koszty obiegu pieniądza.
Ad.3. Łączny strumień (masa pieniądza w obiegu): 3) Masa pieniądza w obiegu jest równa sumie wartości wszystkich transakcji płatniczych zrealizowanych w gospodarce w badanym odcinku czasu.
Suma zrealizowanych dochodów lub poniesionych wydatków - zawsze liczymy w jedną stronę.
b)Masa pieniądza w obiegu to iloczyn ilości pieniądza w obiegu i przeciętnej szybkości jego krążenia.
Obieg pieniężny dzielimy na 2 sposoby:
1) wg. kryterium funkcji ekonomicznej - dzielimy obieg pieniądza w zależności, jaka funkcja jest funkcją dominującą danej transakcji i dzielimy ją na:
a) obieg transakcyjny,
b) obieg dochodowy. Obieg pieniądza transakcyjny, związany jest z pośrednictwem pieniądza w transakcjach wymiany towarowej, a obieg pieniądza dochodowy, przesuwa pieniądz pomiędzy podmiotami gospodarczymi i tworzy ich dochody redystrybucyjne.
2) wg. kryterium w postaci materialnej – obieg pieniądza dzielimy w zależności, jaka funkcja jest funkcją dominującą danej transakcji:
a) obieg gotówkowy,( realizowany przy pomocy znaków pieniężnych)
b) obieg bezgotówkowy,(związany z przenoszeniem depozytów z rachunku bankowego jednego podmiotu na rachunek innego.)
39. SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA- FUNKCJE- BUDOWA
System finansowy państwa to zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym. System finansowy tworzy podstawy działalności dla wszystkich podmiotów posługujących się pieniądzem. Umożliwia zawieranie różnych transakcji gospodarczych, w których pieniądz pełni różne funkcje. Elementem systemu finansowego są działające wyłącznie w sferze pieniężnej instytucje finansowe, takie jak
bank centralny i banki komercyjne
kasy oszczędnościowo – pożyczkowe
pozabankowi pośrednicy finansowi (towarzystwa ubezpieczeniowe, powiernicze, domy clearingowe, giełdy papierów wartościowych)
instytucje nadzoru (bankowego, ubezpieczeniowego, rynku kapitałowego, funduszy emerytalnych)
Podmioty posługujące się pieniądzem podczas zawierania różnych transakcji oraz dokonywania operacji finansowych postępują na podstawie aktów prawnych różnej rangi, dotyczących poszczególnych sfer finansowych państwa. Elementem systemu finansowego są formy organizacyjne gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych – fundusze. System finansowy odgrywa ważną rolę w gospodarce i społeczeństwie, zapewniając sprawny obieg dochodów, wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo finansowe.
Funkcje systemu finansowego:
płatnicza – polega na tym, że system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych, zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług.
płynności – system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów finansowych na gotówkę (pieniądz).
oszczędności – polega na promowaniu warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza przy umiarkowanym ryzyku.
akumulacji bogactwa – polega na „przechowywaniu siły nabywczej danego podmiotu.
kredytowa – polega na zapewnieniu nieprzerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządu, w celu finansowania inwestycji i konsumpcji.
minimalizowania ryzyka – polega na tym, że w system finansowy powinny być wbudowane mechanizmy i instrumenty minimalizujące ryzyko.
polityki gospodarczej – polega na możliwości prowadzenia przez rząd polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkę z inflacją i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy.
Podmiotowe elementy systemu finansowego:
system finansów publicznych,
system finansowy przedsiębiorstw,
system bankowo – kredytowy,
system finansowy ubezpieczeń.
40. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
Gromadzenie i rozdysponowywanie pieniężnych środków publicznych wymaga działania określonych podmiotów nie tylko najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, lecz także sieci podmiotów, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne.
Finanse publiczne tworzą, więc złożony system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i in.
W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:
1) władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) oraz władze szczebla pośredniego i szczebla samorządowego
2) władze wykonawcze podanych wyżej szczebli
3) władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących
4) aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków, ich kontrolą, zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi
5) podmioty, które są finansowane z funduszy publicznych, zwłaszcza jednostki budżetowe( szkoły, jednostki wojskowe, jednostki policji, jednostki sądownictwa)
W przekroju prawnym - tworzą:
1) konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych
2) prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy
3) ustawy podatkowe
4) ustawy o finansach samorządowych
5) ustawy regulujące działalność ministra finansów oraz działalność aparatu skarbowego i in.
6) akty normatywne, akty wykonawcze .
W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące najczęściej formę:
1) budżetu państwa
2) budżetów samorządowych
3) funduszy ubezpieczeń społecznych
4) pozostałych funduszy publicznych
5) fundacji publicznych.
W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu zapewniają następujące narzędzia:
1) podatki centralne
2) podatki lokalne
3) opłaty
4) cła
5) składki na ubezpieczenia społeczne
6) subwencje, dotacje
7) kredyty państwowe i pożyczki publiczne.
Do innych elementów- które umownie można nazwać technicznymi- warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą:
klasyfikacja budżetowa
procedura budżetowa
metody planowania dochodów i wydatków.
System finansów publicznych powinien:
- zaspokajać popyt państwa na pieniądz (dochód) w związku z realizowanymi przez państwo celami i zadaniami; poziom popytu na pieniądz jest czynnikiem zewnętrznym w stosunku do systemu finansów publicznych, zależy od doktryny społeczno-ekonomicznej państwa ( rządu)
- sposób zaspokajania popytu na pieniądz powinien zapewnić państwu bieżącą zdolność płatniczą przy jednoczesnym minimalizowaniu kosztów pozyskiwania pieniądza; jest to ważne nie tylko w sytuacji niezrównoważonego budżetu, lecz także w sytuacji nierytmicznego wpływu dochodów budżetowych
- zaspokojenie popytu na pieniądz nie powinno odbywać się na drodze inflacyjnej, nie powinno osłabiać motywacji podmiotów gospodarczych do inwestowania, nie powinno prowadzić do wypychania prywatnych zasobów poza obieg gospodarczy
- powinien służyć zachowaniu równowagi rzeczowo-pieniężnej w gospodarce w ogóle, w szczególności równowagi finansowej
- umożliwiać i ułatwiać państwu prowadzenie polityki łagodzącej negatywne skutki mechanizmu rynkowego
- tworzyć warunki do prowadzenia przez państwo polityki ekonomicznej, przemysłowej, rolnej itp.
- zapobiegać powstawaniu tzw. szarej strefy gospodarki poprzez tworzenie „szczelnego” systemu podatkowego i systemu celnego; do realizacji tego celu konieczny jest sprawnie działający aparat skarbowy oraz precyzyjne ustawy i przepisy podatkowe
- sprawne gromadzenie środków publicznych, co zapewniają m.in. sprawne procedury uchwalania ustaw i uchwał budżetowych
- sprzyjać racjonalnemu wydatkowaniu środków publicznych, czyli jak najlepszą realizację celów społecznych i gospodarczych, na które te środki są gromadzone
- sprzyjać rozwojowi demokracji i demokratycznych instytucji, samorządu zbiorowości lokalnych, tworzeniu zaufania społeczeństwa do państwa i władz publicznych poprzez m.in. sposób nakładania danin publicznych, jawności w sprawie tworzenia i rozdysponowywania środków publicznych; oszczędnym ich wykorzystywaniem.
41. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH W POLSCE
Finanse publiczne to zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem oraz rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. System finansów publicznych w Polsce obejmuje:
pobieranie i gromadzenie dochodów
wydatkowanie środków publicznych
finansowanie deficytu
zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
zarządzanie środkami publicznymi
zarządzanie długiem publicznym
Finanse publiczne w Polsce to złożony system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i technicznym.
W przekroju przedmiotowym najważniejszymi elementami finansów publicznych są
organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki;
państwowe jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, instytucje gospodarki budżetowej, agencje wykonawcze;
państwowe fundusze celowe;
uczelnie publiczne;
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i zarządzane fundusze, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS;
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ);
Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
W przekroju prawnym najważniejszymi elementami finansów publicznych są:
konstytucja lub inna ustawa zasadnicza
prawo budżetowe
coroczne ustawy budżetowe i uchwały samorządów
ustawy podatkowe, ustawy o pozabudżetowych finansach publicznych, o finansach samorządowych, regulujące działalność ministra finansów oraz aparatu skarbowego, karnoskarbowa,
akty normatywne regulujące działalność ministra
W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze o formie:
budżetu państwa
budżetów samorządowych
funduszy ubezpieczeń społecznych pozostałych funduszy publicznych
fundacji publicznych.
W przekroju instrumentalnym działanie zapewniają narzędzia:
podatki centralne, lokalne,
opłaty
cła
dochody z majątku publicznego np. dywidendy
składki na ubezp.zdrowotne,
subwencje, dotacje,
kredyty i pożyczki.
Elementy techniczne warunkujące funkcjonowanie finansów:
klasyfikacja budżetowa
procedura budżetowa
metody planowania dochodów i wydatków
Polski system finansów publicznych charakteryzuje się kilkoma istotnymi cechami do których można zaliczyć:
przymusowość operacji finansowych- która wynika z władczego charakteru podmiotów gromadzących i rozdysponujących publiczne środki pieniężne.
nastawienie na zaspakajanie potrzeb zbiorowych obywateli- wyłączenie pojęcia zysku
koncentracja ogromnej ilości funduszy przez niewielką liczbę podmiotów
scentralizowanie i skoordynowane zarządzanie zgromadzonymi funduszami
duża rola w utrzymaniu równowagi finansowej
ogromny wpływ na procesy gospodarcze i społeczne
występowanie reguł planowania, jawności, ewidencji, przejrzystości, sprawozdawczości oraz kontroli
duża ilość procedur i zasad związanych z procesem podejmowania decyzji i wykonywania zadań
System finansów publicznych został odgrywa ogromną rolę we współczesnej gospodarce, dzięki jego funkcjonowaniu istnieje możliwość zaspokojenia potrzeb obywateli tzn. potrzeb zbiorowych- czyli potrzeb, których zaspokojenie na zasadzie gospodarki rynkowej było by niemożliwe.
42. TYPOWY BILANS BANKU CENTRALNEGO
W całym systemie bankowym, ale również w całym systemie finansowym państwa, główną rolę odgrywa bank centralny. Bank centralny spełnia trzy funkcje: banku emisyjnego, banku banków, banku państwa. Realizując te funkcje, bank centralny prowadzi politykę pieniężną, której jednym z głównych zadań jest stabilizacja siły nabywczej pieniądza. Bank centralny podobnie jak banki komercyjne i banki spółdzielcze mają obowiązek sporządzania bilansu, czyli zestawienia po jednej stronie swoich aktywów finansowych (np. udzielonych kredytów), a po drugiej stronie swoich zobowiązań (np. przyjętych depozytów). Inaczej rzecz biorąc tego, co bank ma i tego, co jest winien.
Typowe pozycje bilansu banku centralnego:
Aktywa (środki własne) Pasywa (długi i zobowiązania)
1. Zapasy w złocie 1.Pieniądzrezerwowy
2. Należności zagraniczne 2. Gotówka w obiegu
3. Udzielone kredyty 3. Obowiązkowe lokaty banków
budżetowi państwa 4. Dobrowolne lokaty banków i instytucji
innym bankom komercyjnym publicznych
4. Papiery wartościowe 5. Rachunki walutowe (obligacje, weksle)
5. Pozostałe aktywa 6.Pozostałe pasywa
Razem aktywa Razem pasywa
Jak wynika ze struktury aktywów i pasywów, bank centralny nie ma bezpośrednich kontaktów finansowych ani z gospodarstwami domowymi, ani z przedsiębiorstwami. Jest to sfera działania banków komercyjnych.
43. BILANS BANKU KOMERCYJNEGO
Bilans Banku
Bilans jest to zestawienie majątku (aktywów) oraz źródeł finansowania tego majątku (pasywów) sporządzone na określony dzień i w określonej formie. Wzór bilansu dla banków został zamieszczony w Załączniku nr 2 do UoR.. Aktywa są prezentowane według stopnia malejącej płynności, a pasywa malejącej wymagalności.
Aktywa nie dzielą się wyraźnie na dwie grupy (tak jak to jest w przypadku bilansu przedsiębiorstwa): trwałe i obrotowe, podobnie jak w pasywach nie przeprowadzono podziału na własne i obce kapitały.
W strukturze bilansu banku dominują aktywa w formie pieniężnej takie jak gotówka, należności czy papiery wartościowe.
Udział środków trwałych i zapasów w ogólnej wartości aktywów jest nieznaczny.
Zdecydowanie najważniejszą grupą po stronie aktywów są należności głównie z tytułu udzielonych kredytów, a pasywów zobowiązania – z tytułu przyjętych depozytów.
Wartość kapitału własnego w porównaniu z sumą bilansową jest niewielka,
Do podstawowych pozycji aktywów banku zalicza się w szczególności: środki pieniężne, należności, papiery wartościowe, wartości niematerialne i prawne, rzeczowe aktywa trwałe i inne aktywa, rozliczenia o charakterze należnościowym, rozliczenia międzyokresowe (czynne).
Do środków pieniężnych banku zalicza się wszystkie środki pieniężne, które bank posiada w kasach i skarbcach w postaci gotówki, tj. krajowych i zagranicznych znaków pieniężnych. Oprócz gotówki zalicza się tu także tzw. pozostałe środki, jak np.: czeki podróżnicze obce, emitowane w obcej walucie przez zagraniczne banki i renomowane instytucje finansowe, złoto niemonetarne, inne metale szlachetne, czeki bankierskie obce, czyli dokumenty na podstawie których bank wystawca poleca innemu bankowi wypłacić określoną sumę osobie wymienionej na czeku, obecnie stosunkowo rzadko stosowane w obrocie międzybankowym, znaki wartościowe, m.in. znaki opłaty skarbowej, sądowej, notarialnej, urzędowe blankiety wekslowe.
Do środków pieniężnych zalicza się także środki przejęte przez NBP z tytułu aukcyjnego obrotu papierami wartościowymi, a dokładnie warunkowej sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych bankom komercyjnym przez NBP (tzw. reverse repo), a także rezerwę obowiązkową..
Rezerwa obowiązkowa to określona w procencie część środków pieniężnych zdeponowanych w bankach na rachunkach bieżących i terminowych jaką każdy bank komercyjny ma obowiązek utrzymywać w NBP.
Kolejną istotną grupę w aktywach banku stanowią należności od instytucji: finansowych (z wyjątkiem NBP) - przede wszystkim z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek, jak również środków ulokowanych na rachunkach bieżących i terminowych, czy zrealizowanych gwarancji, niefinansowych - głównie z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek, rządowych i samorządowych (sektora budżetowego) - przede wszystkim z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek.
W bilansie prezentuje się je w każdej grupie w podziale na należności w rachunku bieżącym i terminowe. Należności z tytułu kredytów ujmuje się według wartości netto, to znaczy pomniejszone o utworzone rezerwy celowe i powiększone o naliczone odsetki.
Źródłem finansowania aktywów banku są kapitały własne i zobowiązania nazywane pasywami.
W pasywach można wyodrębnić następujące grupy: zobowiązania, fundusze specjalne i inne zobowiązania, koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone, rezerwy, zobowiązania podporządkowane, kapitał własny. Zobowiązania są prezentowane w bilansie w przekroju podmiotów, których dotyczą. Wyróżnia się zobowiązania wobec:
NBP z tytułu operacji bieżących, terminowych, refinansowych, aukcyjnego obrotu papierami wartościowymi,
instytucji finansowych (za wyjątkiem NBP), z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz przyjętych depozytów bieżących i terminowych,
podmiotów niefinansowych (klientów), z tytułu środków zdeponowanych na rachunkach bieżących, terminowych, zablokowanych i innych,
instytucji rządowych i samorządowych z tytułu środków zdeponowanych na rachunkach.
Zobowiązania banku to także zobowiązania związane z papierami wartościowymi, czyli m.in. zobowiązania z tytułu sprzedanych papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu oraz z tytułu emisji własnych papierów wartościowych.
W ramach kapitału własnego jest w bilansie banku prezentowany m.in. kapitał: podstawowy - kapitał zakładowy (akcyjny) (S.A.), fundusz udziałowy (bank spółdzielczy), fundusz statutowy (bank państwowy), zapasowy, rezerwowy.
Do kapitału własnego zalicza się również m.in. wynik netto roku obrotowego oraz wynik z lat ubiegłych.
Pod bilansem należy także zaprezentować informacje dotyczące pozycji pozabilansowych.
B i l a n s (wzór bilansu z u. o r.)
Aktywa
I. Kasa, operacje z Bankiem Centralnym
1. W rachunku bieżącym
2. Rezerwa obowiązkowa
3. Inne środki
II. Dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w Banku Centralnym
III. Należności od sektora finansowego
1. W rachunku bieżącym
2. Terminowe
IV. Należności od sektora niefinansowego
1. W rachunku bieżącym
2. Terminowe
V. Należności od sektora budżetowego
1. W rachunku bieżącym
2. Terminowe
VI. Należności z tytułu zakupionych papierów wartościowych z otrzymanym przyrzeczeniem
odkupu
VII. Dłużne papiery wartościowe
1. Banków
2. Budżetu Państwa i budżetów terenowych
3. Pozostałe
VIII. Udziały lub akcje w jednostkach zależnych
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
IX. Udziały lub akcje w jednostkach współzależnych
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
X. Udziały lub akcje w jednostkach stowarzyszonych
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
XI. Udziały lub akcje w innych jednostkach
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
XII. Pozostałe papiery wartościowe i inne aktywa finansowe
XIII. Wartości niematerialne i prawne, w tym:
– wartość firmy
XIV. Rzeczowe aktywa trwałe
XV. Inne aktywa
1. Przejęte aktywa – do zbycia
2. Pozostałe
XVI. Rozliczenia międzyokresowe
1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
2. Pozostałe rozliczenia międzyokresowe
A k t y w a r a z e m
Pasywa
I. Zobowiązania wobec Banku Centralnego
II. Zobowiązania wobec sektora finansowego
1. W rachunku bieżącym
2. Terminowe
III. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
1. Rachunki oszczędnościowe, w tym:
a) bieżące
b) terminowe
2. Pozostałe, w tym:
a) bieżące
b) terminowe
IV. Zobowiązania wobec sektora budżetowego
1. Bieżące
2. Terminowe
V. Zobowiązania z tytułu sprzedanych papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem
odkupu
VI. Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych
VII. Inne zobowiązania z tytułu instrumentów finansowych
VIII. Fundusze specjalne i inne zobowiązania
IX. Koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone
1. Rozliczenia międzyokresowe kosztów
2. Ujemna wartość firmy
3. Pozostałe przychody przyszłych okresów oraz zastrzeżone
X. Rezerwy
1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
2. Pozostałe rezerwy
XI. Zobowiązania podporządkowane
XII. Kapitał (fundusz) podstawowy
XIII. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)
XIV. Akcje własne (wielkość ujemna)
XV. Kapitał (fundusz) zapasowy
XVI. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
XVII. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
1. Fundusz ogólnego ryzyka bankowego
2. Pozostałe
XVIII. Zysk (strata) z lat ubiegłych
XIX. Zysk (strata) netto
P a s y w a r a z e m
Współczynnik wypłacalności
Pozycje pozabilansowe
I. Zobowiązania warunkowe udzielone i otrzymane
1. Zobowiązania udzielone:
a) finansowe
b) gwarancyjne
2. Zobowiązania otrzymane:
a) finansowe
b) gwarancyjne
II. Zobowiązania związane z realizacją operacji kupna/sprzedaży
III. Pozostałe
44. TYPOWY BILANS PRZEDSIĘBIORSTWA
Bilans to dokument zawierający zestawienie w ujęciu wartościowym- stan majątku firmy oraz źródła jego finansowania. Złota zasada bilansowa określa, że bilans musi się zawsze równoważyć, gdyż z samej definicji księgowa wartość aktywów musi w każdym momencie dokładnie odpowiadać wartości księgowej finansujących majątek zobowiązań i kapitału własnego.
AKTYWA:
A. Aktywa trwałe- charakteryzuje się długim okresem używania i trudniejsze do spieniężenia (grunty, złoża, surowców, budynki, maszyny, pojazdy)
I. Wartości niematerialne i prawne
II. Rzeczowe aktywa trwałe
III. Należności długoterminowe
IV. Należności krótkoterminowe
V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
B. Aktywa obrotowe- składniki, które w toku normalnej działalności podlegają stosunkowo szybkiej rotacji i dają się łatwo zamienić na gotówkę (środki pieniężne, krótkoterminowe papiery wartościowe, należności, zapasy)
I. Zapasy
II. Należności krótkoterminowe
III. Inwestycje długoterminowe
IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe
PASYWA:
A. Kapitał (fundusz) własny
I. Kapitał podstawowy
II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy
III. Udziału (akcje) własne
IV. Kapitał zapasowy
V. Kapitał z aktualizacji wyceny
VI. Pozostałe kapitały rezerwowe
VII. Zysk (strata z lat ubiegłych)
VIII. Zysk (strata) netto
IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania:
I. Rezerwy na zobowiązania
II. Zobowiązania długoterminowe
III. Zobowiązania krótkoterminowe
IV. Rozliczenia międzyokresowe
45. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE I ICH FUNKCJE
Jednym z podstawowych podziałów ubezpieczeń jest podział na ubezpieczenia społeczne i gospodarcze. Ubezpieczenia gospodarcze, w przeciwieństwie do społecznych są elementami polityki gospodarczej państwa. W większości przypadków mają charakter dobrowolny.
Podział wg przedmiotu ubezpieczenia
1. Osobowe: (ochroną objęte są takie dobra jak zdrowie, życie, oraz zdolność do pracy)
a) życiowe
b) wypadkowe
c) chorobowe
2. Majątkowe:
a) mienia tzw. rzeczowe
b) praw i zobowiązań (min. OC, ryzyka finansowego)
Ustawodawca dzieli ubezpieczenia na dwa podstawowe działy:
I dział – ubezpieczenia na życie
II dział – pozostałe osobowe i majątkowe
Ubez. społeczne i gospodarcze – podobieństwa:
spełnianie funkcji ochrony ubezpieczeniowej
przedmiot ubezpieczenia (osobowe ubezpieczenia gospodarcze)
tworzenie funduszu ubezpieczeniowego
składka – cena ochrony ubezpieczeniowej
Różnice:
- instrument polityki socjalnej państwa - instrument polityki gospodarczej
- obowiązkowe - dobrowolne
- stosunek publicznoprawny - stosunek cywilnoprawny
- publicznoprawne instytucje ubezpieczeniowe - komercyjne zakłady ubezpieczeń i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
- trójstronny stosunek prawny - z reguły dwustronny stosunek prawny
- ubezpieczenia osobowe - ubezpieczenia osobowe i majątkowe
- warunki ubezpieczenia ustalone ustawowo - OWU ustala zakład ubezpieczeń, z wyjątkiem ubezpieczenia obowiązkowego
- szczególny tryb kontroli sądowej - kontrola sądów powszechnych
- gwarancje Skarbu Państwa - brak gwarancji państwa
- regulacje w ustawach szczególnych - regulacja prawna w KC, kodeksie morskim itp.
- odrębne zasady nadzoru (II i III filar - KNUiFE (zasady nadzoru reguluje ustawa o działalności ubezpieczeniowej)
nadzorowany przez KNUiFE)
Ubezpieczenie jest urządzeniem celowym, które w swoim przeznaczeniu ma zaspokoić określone potrzeby podmiotów gospodarczych oraz osób fizycznych powstałe w związku z istnieniem ryzyka. Ubezpieczenie ma zatem spełnić liczne funkcje a najważniejsze z nich to:
Funkcja ochrony ubezpieczeniowej – jest niewątpliwie nadrzędną funkcją ubezpieczeń i najpełniej określa ich cel istnienia. Jest ona realizowana zarówno na płaszczyźnie psychologicznej, jak i ekonomicznej. Z jednej strony sprzedaż ochrony ubezpieczeniowej oznacza dla ubezpieczającego gwarancję wypłaty świadczenia w razie realizacji ryzyka, z drugiej – świadomość istnienia ochrony ubezpieczeniowej daje ubezpieczającemu poczucie bezpieczeństwa i pewności. Ubezpieczający kupując ubezpieczenie, nabywa ochronę w sensie finansowym, niezależnie od tego czy dane ryzyko się zrealizuje czy też nie, ochrona ubezpieczeniowa istnieje przez cały okres trwania umowy. Rozwój gospodarczy, zmieniające się uwarunkowania w funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych, zmieniające się preferencje gospodarstw domowych powodują wprowadzanie innowacyjnych produktów, umożliwiających klientowi ubezpieczenie różnego rodzaju ryzyka i zaspokojenie zróżnicowanych potrzeb. Dzięki temu sektor ubezpieczeń przyczynia się do stabilności finansowej całego systemu gospodarczego. Brak ubezpieczeń oznaczałby dla wielu małych i średnich przedsiębiorstw tworzenie ogromnych rezerw finansowych na pokrycie ewentualnych skutków realizacji ryzyka, co zdecydowanie oznaczałby możliwości ich rozwoju i zmniejszenie konkurencyjności z dużymi firmami, a więc oznaczałoby to nadmierny monopolizm.
Funkcja preferencyjna (zapobiegawcza) polega na zmniejszeniu prawdopodobieństwa realizacji ryzyka oraz jego ekonomicznych skutków. Działania te mają na celu ograniczenie częstotliwości wypadków ubezpieczeniowych, jak również redukcję strat. Istotny wpływ na zakres i skuteczność działań prewencyjnych mają zastosowane w ich ramach metody(środki) prewencyjne. Najogólniej można je podzielić na prawne i gospodarcze. Te pierwsze stanowią ogół norm prawnych mających na celu nakłanianie podmiotów gospodarczych i ludności do zapobiegania możliwym do przewidzenia zdarzeniom losowym. OWU mogą wiązać realizację świadczeń od spełnienia przez ubezpieczającego pewnych warunków np. stosowanie zabezpieczeń przeciwpożarowych, antywłamaniowych itd. Również zapisy o udziale własnym ubezpieczającego w szkodzie, czy stosowanie systemu bonus-malus, - ubezpieczający świadom partycypacji w ewentualnych szkodach swoim zachowaniem nie zwiększa prawdopodobieństwa zajścia zdarzenia losowego.
Funkcja akumulacji kapitałowej
46. UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I ICH FUNKCJE
Ubezpieczenia społeczne to obowiązkowe, regulowane ustawą ubezpieczenie pracowników od pewnej kategorii ryzyka, to system świadczeń zabezpieczający pracowników i ich rodziny przed negatywnymi następstwami utraty lub ograniczenia możliwości zarobkowania, utraty żywiciela lub zwiększenia obciążeń rodzinnych (np. choroba, inwalidztwo, starość) i zgodnie z obowiązującymi przepisami ubezpieczeń musi być objęta większość osób czynnych zawodowo, przede wszystkim pracobiorców. Ubezpieczenia stanowią zatem instrument kompensacji szkód bądź zaspokojenia pewnych wzmożonych potrzeb finansowych. Mają one ogromne znaczenie społeczne
i gospodarcze zarówno z punktu widzenia ubezpieczonych jednostek, jak i społeczeństwa czy państwa.
Wymiar społeczny przejawia się w takich funkcjach jak tworzenie bezpieczeństwa, stabilizowanie warunków działania podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych, natomiast wymiar ekonomiczny to: umożliwianie ciągłości gospodarczej i zapewnienie bytu ubezpieczonym i ich rodzinom przez minimalizację następstw szkód losowych.
2. Funkcje ubezpieczeń społecznych
We współczesnej literaturze stosowany jest podział na funkcje podstawowe i uzupełniające, a dokładnie na jedną funkcję podstawową oraz dwie uzupełniające, są to kolejno:
1. Funkcja ochrony ubezpieczeniowej.
2. Funkcja prewencyjna.
3. Funkcja akumulacji kapitału.
Funkcja ochrony ubezpieczeniowej posiada charakter nadrzędny wobec dwóch pozostałych, najpełniej bowiem wyraża zarówno istotę, jak i zasadnicze treści społeczne
i ekonomiczne ubezpieczeń, natomiast funkcje prewencyjna oraz akumulacji kapitałowej są skutkiem funkcji ochrony ubezpieczeniowej i w tym sensie mogą być uznawane za funkcje uzupełniające. Z drugiej strony posiadają one własne, niezależne oraz bardzo ważne treści społeczno-gospodarcze, z powodu których powinny one zostać wyodrębnione.
2.1. Funkcja ochrony ubezpieczeniowej
Usługa ubezpieczeniowa polega na sprzedaży ochrony ubezpieczeniowej, która oznacza gotowość przejęcia przez zakład ubezpieczeń materialnych skutków zdarzeń losowych (czyli realizacji ryzyk), objętych umową ubezpieczeniową. Zakład ubezpieczeń roztacza nad ubezpieczonymi ochronę w sensie finansowym, przez co uwalnia on ich od ewentualnego kłopotu szybkiego zgromadzenia znacznych niekiedy środków finansowych, niezbędnych do naprawienia powstałego uszczerbku majątkowego lub zaspokojenia określonych potrzeb majątkowych. Za tak rozumianą usługę ubezpieczający płacą oczywiście z góry określoną cenę (składkę ubezpieczeniową), która jest niewspółmiernie niska
w porównaniu z ewentualnie otrzymanym odszkodowaniem lub świadczeniem.
2.2. Funkcja prewencyjna
Należy przez nią rozumieć wszelką działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych, zarówno przez ograniczenie ich rozmiarów, jak i zmniejszenie prawdopodobieństwa realizacji ryzyka. Działalność taka uznana jest powszechnie za najbardziej racjonalną metodę zwalczania szkody losowej. Może przybierać zarówno postać materialną jak i niematerialną. Ubezpieczenia społeczne w szerokim zakresie realizują tak pojmowaną prewencję, albowiem działalność ta przynosi zakładom ubezpieczeń jak i ubezpieczonym wymierne korzyści. Często zakłady ubezpieczeń są bardziej niż ubezpieczający zainteresowani w tym, aby do wypadku ubezpieczeniowego nie doszło, i w tym celu gotowe są ponieść dodatkowe koszty. Materialna postać prewencji ubezpieczeniowej, polegająca na finansowaniu konkretnych przedsięwzięć prewencyjnych, nie odgrywa w ich działalności tak istotnej roli jak prewencja niematerialna, zwana też ogólną lub legislacyjną. Przykładem prewencji niematerialnej jest zasada nieodpowiedzialności ubezpieczyciela za winę umyślną lub rażące niedbalstwo ubezpieczającego.
2.3. Funkcja akumulacji kapitałowej
Funkcja akumulacji kapitałowej podobnie jak dwie poprzednie ma charakter obiektywny, tzn. spełnienie jej jest cechą prawidłowo prowadzonej działalności ubezpieczeniowej. Właściwe spełnianie przez ubezpieczyciela swojego podstawowego zadania wymaga zebrania ogromnych środków na pokrycie ewentualnych strat finansowych powstałych wskutek zdarzeń objętych umową ubezpieczenia poprzez rozłożenie ciężaru tego pokrycia na wszystkich członków danej wspólnoty niebezpieczeństwa.
2.4. Pozostałe funk
Funkcja społeczna ubezpieczeń polega na tworzeniu bezpieczeństwa, stabilizowania warunków działania podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych.
Funkcja wychowawcza ubezpieczeń polega na kształtowaniu takich postaw niekiedy zachowań ubezpieczonych, które poprawiałyby ich bezpieczeństwo oraz bezpieczeństwo ich posiadanego mienia.
Funkcja ekonomiczna ubezpieczeń polega na umożliwieniu zachowania ciągłości działalności gospodarczej i zapewnieniu bytu ubezpieczonym i ich rodzinom przez minimalizację konsekwencji szkód losowych.
Funkcja fiskalna polegająca na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów, jest realizowana w odniesieniu do ubezpieczeń przez obowiązujący system podatkowy.
Funkcja stabilizacyjna ubezpieczeń (wyrównawcza) polega na wykorzystaniu składek oraz odszkodowań i świadczeń do oddziaływania na sytuację społeczno- gospodarczą ubezpieczonych i dąży do przywrócenia naruszonej równowagi, przeciwdziałania załamaniom finansowym osób poszkodowanych.
Funkcja lokacyjna przejawia się w inwestowaniu (lokowaniu) chwilowo wolnych środków finansowych (np. z kapitałów własnych lub rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, lokaty bankowe) w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów. Dodatkowe dochody wpływają przede wszystkim na kalkulację składek oraz wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń. W przypadku ubezpieczeń na życie z dochodów tych korzystają także ubezpieczający (w postaci np. niższej składki lub udziału w zyskach). Korzyści z tej funkcji odnosi także gospodarka, gdyż otrzymuje ona dodatkowe fundusze na rozwój poszczególnych dziedzin.
Równocześnie system ubezpieczeń pełni ogólne funkcje, właściwe wszystkim ogniwom finansów, czyli realizuje typowe funkcje finansowe, tj. funkcję fiskalną, redystrybucyjną, stymulacyjną i ewidencyjno- kontrolną.
Funkcja stymulacyjna - ubezpieczenia mogą być wykorzystane jako narzędzie skłaniające ubezpieczających do większej dbałości o ubezpieczone przedmioty, np. przez stosowanie bonifikat przy opłacaniu składek z tytułu bezwypadkowej jazdy ubezpieczonym samochodem.
Funkcja redystrybucyjna ubezpieczeń związana jest z samą ich istotą i sprowadza się do kumulowania i odpowiedniego rozdzielania środków finansowych. Oznacza ona,
że zakłady ubezpieczeń za pomocą przepływów pieniężnych w postaci składek i wydatków w postaci odszkodowań i świadczeń mogą wpływać na alokację zasobów w gospodarce. Przepływy te kształtują podział dostępnych zasobów między ubezpieczyciela, a następnie ich podział wśród ubezpieczonych.
Funkcję kontrolną sprowadza się do kontrolowania bezpieczeństwa,
jakie ubezpieczający zapewnia ubezpieczanemu mieniu.
47. WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE
Koncepcja zmiennej wartości w czasie może być wyjaśniona następująco: ta sama suma pieniężna otrzymana dziś oraz otrzymana za rok nie mają tej samej wartości. Jest to wynikiem działania następujących czynników:
spadek siły nabywczej /to konsekwencja dodatniej inflacji; oznacza to, że produkt, którego cena wynosi dziś 1000 zł za rok najprawdopodobniej będzie kosztować więcej niż 1000 zł,
możliwość inwestowania /zakładając korzystną inwestycję, kwota 1000 zł po zainwestowaniu na pewien okres warta jest więcej niż 1000 zł,
występowanie ryzyka /ryzyko występuje wtedy, gdy istnieje możliwość uzyskania w przyszłości sumy pieniężnej mniejszej niż suma, którą dana osoba – inwestor spodziewa się otrzymać,
preferowanie bieżącej konsumpcji /większość ludzi przedkłada bieżącą konsumpcję ponad przyszłą konsumpcję, tzn. 1000 zł teraz jest bardziej cenione niż suma pieniężna 1000 zł przeznaczona na konsumpcję za rok.
Wartość pieniądza w czasie uwzględniana jest przez stopę procentową podawaną zazwyczaj w skali roku.
W obliczeniach związanych z wartością pieniądza w czasie występuje zjawisko kapitalizacji . Oznacza, że dochody w trakcie okresu inwestowania są kapitalizowane (tzn. dodawane do kapitału), w wyniku czego występuje zjawisko
reinwestowania.
Obliczania dokonywane w analizie inwestycji, z zastosowaniem koncepcji wartości pieniądza w czasie, dotyczą przepływów pieniężnych (cash flows), tzn. Sum otrzymanych i płaconych w różnych okresach. W przypadku otrzymania przez dany podmiot sumy pieniężnej mamy do czynienia z dodatnim przepływem pieniężnym (inflow). W przypadku płacenia przez dany podmiot sumy pieniężnej mamy do czynienia z ujemnym przepływem pieniężnym (outflow).
Oprócz stopy procentowej oraz horyzontu czasowego w obliczeniach z zastosowaniem
zasady wartości pieniądza w czasie występują dwa podstawowe pojęcia : wartość przyszła i wartość obecna.
Wartość przyszła (future value) oznaczana przez FV, jest to wartość otrzymana lub płacona w przyszłości, lub wartość pieniężna rozpatrywana z punktu widzenia pewnego momentu w przyszłości.
Określenie wartości przyszłej jest rozwiązywane przy założeniu znajomości wartości bieżącej, stopy procentowej oraz liczby lat (okresów), czyli długości horyzontu czasowego inwestycji.
1. Wartość przyszła pojedynczego przepływu pieniężnego – kapitalizacja prosta
FV=PV(1+nr)
2. Wartość przyszła pojedynczego przepływu pieniężnego – kapitalizacja roczna
FVn=PV(1+r)n, gdzie
FVn – wartość przyszła sumy pieniężnej po n latach
PV – wartość początkowa sumy pieniężnej
r – stopa procentowa (w skali rocznej)
n – liczba lat
3. Wartość przyszła pojedynczego przepływu pieniężnego – kapitalizacja częstsza niż raz na rok
FVn=PV(1+r/m)nm, gdzie
m – liczba kapitalizacji dochodów w ciągu roku
4. Wartość przyszła renty /okres podstawowy jest zgodny z okresem płacenia renty, w takiej też skali wyrażona jest stopa procentowa (renta płącona jest co miesiąc, to okresem podstawowym jest miesiąc, a stopa procentowa wyrażona jest w skali miesiąca); jest zgodność okresu płacenia renty z okresem kapitalizacji - wielkość renty oznacza się przez R
renta płatna z dołu
FVAn=R[(1+r)n-1]/r, gdzie
FVAn – wartość przyszła renty po n latach
R– wielkość renty
renta płatna z góry
Renta z dołu * (1 + r)
5. Wartość przyszła regularnych przepływów pieniężnych /jest to najbardziej ogólny przypadek określe4nia wartości przyszłej; rozpatrywany jest tylko przypadek płatności z dołu i przyjmuje się założenia, iż okres płatności jest zgodny z okresem występowania płatności oraz jest zgodność okresu występowania płatności z okresem kapitalizacji
FV – wartość przyszła, inaczej wartość końcowa regularnych płatności
Ct – płatność w roku t
Wartość obecna (present value) oznaczana przez PV, jest to wartość otrzymana lub płacona dziś, lub wartość pieniężna rozpatrywana z punktu widzenia dnia dzisiejszego.
1. Wartość obecna pojedynczego przepływu pieniężnego – kapitalizacja prosta (okresowa)
PV=FV/(1+nr)
2. Wartość obecna pojedynczego przepływu pieniężnego – kapitalizacja roczna
PV=FV/(1+r)n
3. Wartość obecna pojedynczego przepływu pieniężnego – kapitalizacja częstsza niż raz do roku
PV=FV/(1+r/m)nm
4. Wartość obecna renty /okres podstawowy jest zgodny z okresem występowania rent; jest zgodność okresu występowania rent z okresem kapitalizacji.
wartość obecna renty płatnej z dołu
wartość obecna renty płatnej z góry
5. Wartość obecna regularnych przepływów pieniężnych /jest to najbardziej ogólny przypadek.
PV – wartość bieżąca
48. ZASADY PODATKOWE
Zasady podatkowe to zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa (tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itp.). Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków.
Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha, a w ich skład wchodziły cztery podstawowe kanony:
równość (opodatkowanie proporcjonalne do zdolności podatkowej płatnika),
pewność (odpowiednio wczesne powiadomienie podatnika o tym, jakie podatki i w jaki sposób ma płacić)
dogodność (respektowanie interesu podatnika w trakcie poboru podatków)
taniość wymiaru i poboru (zapewnienie jak najniższych kosztów związanych z tymi czynnościami).
W XIX w. zasady podatkowe zostały rozszerzone i uporządkowane przez Adolfa Wagnera i od tamtej pory nie uległy one większym zmianom.
Do zasad podatkowych należą:
zasady fiskalne:
wydajność - według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych,
elastyczność - podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne,
stałość - mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już istniejących,
zasady ekonomiczne:
nienaruszalność majątku podatników - wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika. Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących,
zasady sprawiedliwości:
powszechność - ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel, przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego,
równość - ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników,
zdolność dochodowa - wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść (innymi słowy ponieść taką samą ofiarę),
zasady techniczne:
pewność - podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić,
dogodność - pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i charakter jego działalności,
taniość - koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.
49. ŹRÓDŁA POZYSKIWANIA KAPITAŁU PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWO
Środki finansowe mogą pochodzić ze źródeł wewnętrznych (własnych) i zewnętrznych (obcych).
Źródła finansowania przedsiębiorstw1:
Zewnętrzne:
Kredyt bankowy (w rachunku bieżącym, dyskontowy, lombardowy, konsumpcyjny, kart kredytowych, hipoteczny, mieszkaniowy, inwestycyjny)
Kredyt handlowy (kupiecki),
Factoring –polega na nieodpłatnej odsprzedaży nieprzeterminowanych i niespornych płatności przysługujących wierzycielowi od dłużnika z tytułu zrealizowanych dostaw towarów i wykonywanych usług. Faktoring to trójstronny stosunek prawny, w którym występują trzy podmioty: factorant (przedsiębiorca, wierzyciel),factor (pośrednik), dłużnik (biorca towaru lub usługi)
Venture capital (VC) jest jedną z odmian private equity. Są to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsiębiorstw, służące uruchomieniu przedsiębiorstwa lub jego ekspansji. Jest ważnym źródłem finansowania inwestycji dla firm o dużym potencjale wzrostu, szczególnie w obszarze nowych technologii. Fundusz inwestycyjny typu private equity / venture capital gromadzi środki od wielu inwestorów, a następnie inwestuje je w papiery wartościowe spółek, zwykle spółek nienotowanych na publicznym rynku papierów wartościowych2.
Fundusze kapitałowe,
Leasing - Leasing operacyjny to rodzaj leasingu, w którym przedmiot leasingu zaliczany jest do składników majątkowych leasingodawcy, na nim też spoczywa obowiązek dokonywania odpisów amortyzacyjnych. W przypadku leasingu operacyjnego leasingobiorca ma prawo wykupić przedmiot leasingu po upłynięciu okresu umowy leasingu. Leasing finansowy -przedmiot leasingu zalicza się do składników majątkowych leasingobiorcy, a zatem to leasingobiorca dokonuje odpisów amortyzacyjnych, które wraz z częścią odsetkową rat leasingowych zalicza do kosztów uzyskania przychodu. Klient staje się właścicielem przedmiotu wraz z zapłaceniem ostatniej raty leasingowej3.
Franchising - Europejski Kodeks Etyczny Franczyzy definiuje franczyzę jako system marketingu dóbr, usług i technologii, oparty na ścisłej i ciągłej współpracy między prawnie i finansowo odrębnymi przedsiębiorstwami, w ramach której franczyzodawca nadaje swym franczyzobiorcom prawo, a także nakłada obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z koncepcją franczyzodawcy. Prawo to upoważnia i obliguje każdego franczyzobiorcę w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenie finansowe, do wykorzystania nazwy handlowej, znaku towarowego lub znaku usługowego, know-how, metod handlowych i technicznych, systemów proceduralnych i innych praw własności przemysłowej lub intelektualnej, przy zapewnieniu stałej pomocy handlowej i technicznej, w ramach i na czas trwania pisemnej umowy franczyzy, zawartej w tym celu między stronami.
Inne (pożyczki, rezerwy, środki z funduszy unijnych, dotacje, subwencje, obligacje, inne papiery wartościowe, papiery dłużne)
Wewnętrzne:
Udziały kapitałowe:
Dotychczasowi właściciele,
Nowi właściciele.
Finansowanie poprzez uwalnianie kapitału rzeczowego przedsiębiorstwa:
Sprzedaż zbędnych obiektów majątkowych
Fundusz amortyzacyjny
Samofinansowanie (tezauryzacja zysku)
49. Źródła pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwo.
Kapitałem przedsiębiorstwa nazywa się źródła finansowania majątku. Źródła te wykazywane są po stronie pasywów w bilansie przedsiębiorstwa.
Zaangażowany w przedsiębiorstwie majątek może być finansowany różnymi rodzajami kapitału. Chcąc przyjąć za kryterium źródła pochodzenia kapitału, wyróżnia się finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne. Klasyfikacja taka informuje, kto wyposażył firmę w posiadany majątek.
Finansowanie zewnętrzne charakteryzuje się dopływem środków finansowych spoza przedsiębiorstwa. W jego ramach wyróżnia się kapitały własne i obce. Głównym źródłem finansowania wewnętrznego jest zysk pozostawiony do dyspozycji przedsiębiorstwa.4
Schemat 1. Struktura kapitałów w przedsiębiorstwie.
| KAPITAŁY |
|---|
| WŁASNE |
|---|
| OBCE (ZOBOWIĄZANIA) |
|---|
| Powierzone |
|---|
| Samofinansowania |
|---|
| Długoterminowe |
|---|
Krótkoterminowe (Bieżące) |
|---|
| KAPITAŁ STAŁY |
|---|
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Krystyna Sieniawska, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Rzeszów, 1998, s. 105.
Kapitały własne stanowią równowartość środków gospodarczych wniesionych do firmy przez właścicieli (akcjonariuszy, udziałowców, wspólników) oraz środków wygospodarowanych przez nią samą w toku działalności jako rezultat kapitalizacji części zysku.5
Kapitały własne obejmują siedem głównych źródeł finansowania majątku, tj.:6
kapitał podstawowy, tj. kapitał zakładowy,
należne, lecz nie wniesione wkłady i wpłaty na poczet kapitału zakładowego; pozycja ta koryguje kapitał zakładowy do realnej wysokości (wartość ujemna),
kapitał zakładowy z wyszczególnieniem pozycji stanowiących o jego pochodzeniu, tj.: ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej, tworzony ustawowo z zysku netto (k.s.h.)7, tworzony z odpisów fakultatywnych zgodnie ze statutem spółki lub uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariuszy, a także z innych źródeł,
kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny środków trwałych,
pozostałe kapitały rezerwowe, tworzone zgodnie z k.s.h. oraz ze statutem,
nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych,
wynik finansowy netto roku obrotowego.
W spółkach kapitałowych wartość majątku odzwierciedlona jest przez kapitał własny. Istnienie i działalność przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością opiera się na kapitale udziałowym. Działalność przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę akcyjną opiera się na kapitale nazywanym kapitałem akcyjnym. W spółdzielniach kapitałem własnym jest fundusz udziałowy i zasobowy. W przedsiębiorstwach państwowych są nimi fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa.8
W strukturze kapitałów własnych wyodrębnić można:9
kapitały (fundusze) powierzone,
kapitały (fundusze) samofinansowania.
Kapitały powierzone (zasilanie zewnętrzne) reprezentują wkłady finansowe lub rzeczowe wniesione przez właściciela lub właścicieli firmy. W zależności od formy prawnej podmiotu gospodarczego występują one w postaci kapitału: akcyjnego lub udziałowego, zakładowego lub funduszu założycielskiego.
Kapitały samofinansowania (zasilanie wewnętrzne) powstają z osiągniętego zysku oraz innych źródeł, które są specyficzne dla różnych form własności (zapasowy, rezerwowy, zasobowy, fundusz przedsiębiorstwa).
Zasady tworzenia, powiększania i uzupełniania kapitałów własnych są zróżnicowane ze względu na formę organizacyjno-prawną podmiotu, jak również zapis w statucie lub umowie notarialnej spółki. W spółkach akcyjnych źródłem powiększania kapitału akcyjnego jest dodatkowa emisją akcji, a w przypadku kapitału zapasowego nadwyżka występująca ze sprzedaży akcji powyżej ich ceny nominalnej. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością uzupełnienie kapitałów własnych następować może z podziału zysku netto, jak również dodatkowych wkładów dotychczasowych udziałowców bądź rezultatem przejęcia nowych.
Kapitał własny angażowany w przedsiębiorstwie spełnia określone zadania. Służąc do finansowania działalności gospodarczej jest jednocześnie gwarancją, zabezpieczeniem dla wierzycieli firmy, gdyż pozostaje on w bezterminowej dyspozycji przedsiębiorstwa. Rozmiary kapitałów własnych muszą kształtować się na odpowiednim poziomie, gdyż stwarza to możliwości rozszerzenia działalności inwestycyjnej, podjęcia prac badawczo-rozwojowych, a w przypadku ubiegania się o kredyt wpływa na wzrost wiarygodności firmy.
Kapitały obce pochodzą z zewnętrznych źródeł finansowania i występują w formie zobowiązań:10
długoterminowych,
krótkoterminowych.
Zobowiązania długoterminowe – to takie zobowiązania, dla których termin spłaty ostatniej raty zobowiązań ustalonych na dzień bilansowy przypada później niż po roku (np. długoterminowe kredyty bankowe oraz pozostałe zobowiązania długoterminowe).11 Pozyskiwane są one głównie z kredytów bankowych oraz emisji obligacji na rynku papierów wartościowych (to źródło nie jest w Polsce wykorzystywane). Kredyty zaciągane w banku na okres dłuższy niż 1 rok dzielą się na średnioterminowe (do 3 lat) oraz długoterminowe (o długim horyzoncie czasowym, powyżej 3 lat). Udzielane są na finansowanie zamierzeń inwestycyjnych, których celem jest rozwój przedsiębiorstwa.12 Kredyt długoterminowy (inwestycyjny) może być źródłem finansowania inwestycji:13
materialnych – tworzenie nowych lub powiększenie już istniejących środków trwałych, zakup nieruchomości,
niematerialnych – zakup wartości niematerialnych i prawnych (patentów, licencji, oprogramowania komputerowego),
finansowych – zakup akcji, udziałów i innych papierów wartościowych.
Zobowiązania krótkoterminowe – to źródła finansowania, których termin płatności jest krótszy niż jeden rok. Są one w praktyce często wykorzystywane przez przedsiębiorstwa. Można podzielić je na dwie grupy:14
zobowiązania wynikające z normalnego cyklu rozliczeń – stanowią one podstawę finansowania majątku obrotowego, lecz nie powodują konieczności ponoszenia kosztów z tego tytułu),
zobowiązania w formie kredytów handlowych oraz obrotowych.
Do typowych zobowiązań powstających jako naturalna konsekwencja odroczenia płatności od momentu powstania zobowiązań z tytułu różnego rodzaju transakcji gospodarczych do momentu uregulowania ich należą:
zobowiązania wobec dostawców,
zobowiązania wobec pracowników,
zobowiązania wobec budżetu,
zobowiązania wobec innych instytucji sektora finansowego.
Tak jak kapitał własny jest tą częścią majątku przedsiębiorstwa, która należy do właścicieli kapitału zainwestowanego w przedsiębiorstwie, tak kapitały obce ulokowane w majątku przedsiębiorstwa wyrażają zadłużenie przedsiębiorstwa w banku i u innych podmiotów gospodarczych z tytułu kredytu i pożyczek.15
Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa. Zapewniają one utrzymanie płynności finansowej nawet w okresie złej koniunktury rynkowej. Ich wysokość stanowi dla wierzycieli informację do jakiej kwoty firma jest zdolna ponosić konsekwencje finansowe w razie powstania strat.
Niestety nie jest jednak wystarczające finansowanie bieżących i przyszłych celów przedsiębiorstwa wyłącznie kapitałami własnymi. Wykorzystywane są więc najczęściej alternatywne źródła kapitału. Kapitały obce charakteryzują się przede wszystkim tym, że oddane do dyspozycji kredytobiorcy muszą być zwrócone wraz z należnymi odsetkami w uzgodnionym terminie.
Dążenie do maksymalizacji dochodu firmy wymaga poszukiwania i ustalenia optymalnej proporcji między wielkością kapitałów niezbędnych do finansowania działalności przedsiębiorstwa. Skoro celem przedsiębiorstwa jest wzrost rentowności kapitału własnego, powoduje to, że część majątku znajduje pokrycie w pożyczkach, kredytach, zobowiązaniach. Dzięki efektywnemu angażowaniu kapitałów obcych, których koszt uzyskania czyli płacone odsetki jest niższy od zyskowności majątku, przedsiębiorstwo osiąga dodatkowe korzyści finansowe, które znajdują odzwierciedlenie we wzroście zyskowności kapitałów własnych.
]
Mućko P., Sokół A., Jak założyć i prowadzić działalność gospodarczą w Polsce i wybranych krajach europejskich, CeDeWu Sp. z o.o., Warszawa 2010↩
http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/80DEE1CA-2D83-4B2C-8FD6-5B27B4EA1153/16477/Venturecapital1.pdf↩
http://msp.money.pl/wiadomosci/pozyskiwanie_kapitalu/artykul/leasing;operacyjny;a;leasing;finansowy,75,0,209227.html↩
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pytania ogólne
wywiad pytania ogólne
pytania ogólne logistyka
pytania z ogolnej z egzaminu
Pytania ogólne - egzamin licencjacki, egzamin licencjacki-magisterski
LICENCJAT PYTANIA OGÓLNE
pytania ogolne, Fizjologia - pytania ogólne
INF I stopnia-Pytania ogolne i specjalnosciowe
Pytania ogolne na egzamin dyplomowy MiBM inz, mechanika studia
pytania ogolne
Pytania 1 i 2, wykłady i notatki, pytania ogólne i specjslnościowe - zarządznie, opracowane pytania
ppoż -pytania ogólne, BHP
Pytania ogolne. (529.65 kB), PW MEiL, Pytania na obrone, Inżynierskie
pytania ogólne licencjat, pedagogika wczesnoszkolna i przedszkolna, egzamin licencjacki
pytania 5 i 6, wykłady i notatki, pytania ogólne i specjslnościowe - zarządznie, opracowane pytania
Pytania z ogolnej metodyki nauczania ruchu, Fizjoterapia
Pytania ogólne, PW MEiL - opracowane pytania na obronę
Nowe pytania ogolneDEUTSCH id 3 Nieznany
więcej podobnych podstron