ŁACIŃSKA TERMINOLOGIA PRAWNICZA
Pytania na egzamin:
Przetłumacz z łaciny na polski i wyjaśnij jeśli to jest możliwe (wyrazy, wyrażenia i paremie).
Podaj 3 i wyjaśnij(wszystko podane w tym pliku może się pojawić).
Podaje w niektórych po kilka przykładów, ale wybierzcie tylko te 3, który są wam potrzebne.
CONSTUETUDO:
longa consuetudo- długotrwałe przyzwyczajenie; warunek, który musiał być spełniony, aby obyczaj został uznany za normę prawną
consuetudines loci- zwyczaj obowiązujący na danym terenie
consuetudines aprobatae- zwyczaj przyjęty najpierw przez społeczeństwo
consuetudines in scriptes redactae- zwyczaje spisane
IUS:
publicum- prawo publiczne (jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana)
privatum- prawo prywatne (jeden z dwóch działów prawa wg ogólnego podziału zaproponowanego przez Ulpiana)
civile-prawo cywilne
canonicum- prawo kanoniczne
particulare- prawo partykularne (nie obowiązuje powszechnie)
cogens- prawo bezwzględnie wiążące (przepis prawny, który każdy z podmiotów musi w konkretnym przypadku bezwzględnie respektować, nie mając żadnej możliwości uchylenia jego zastosowania przez własne oświadczenie woli)
dispositivum- prawo względnie wiążące (przepis prawny, którego zastosowanie może być
w konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego podmiotu)
LEX- ustawa (l.mn.- leges):
perfecta- ustawa opatrzona sankcją nieważności
minus quam perfecta- ustawa przewidująca karę za dokonanie czynności prawnej wbrew przepisom ustawy
imperfecta- ustawa, której naruszenie nie powodowało żadnej sankcji, np. lex Cincia, która zakazywała nadmiernych darowizn
plus quam perfecta- sankcja opatrzona sankcją nieważności i sankcją karną, np. bigamia
CAUSA:
causae spirituales- sprawy duchowe, np. związane z grzechem, sakramentów; w średniowieczu sprawy te podlegały jurysdykcji sądów kościelnych
causae saeculares- sprawy świeckie
nemo iudex in sua causa- nikt nie jest sędzią we własnej sprawie
IUDEX
nemo iudex sine actore- żaden sędzia bez powoda, nie ma sędziego bez powoda
iudex inhabilis- sędzia wyłączony ze sprawy z mocą ustawy (np. ze względu na więzy krwi)
iudex suspectus- sędzia wyłączony ze sprawy na wniosek stron (może być podejrzany/ niezdolny)
nemo iudex in sua causa- nikt nie jest sędzią we własnej sprawie
PRAESUMPTIO- domniemanie:
facti- z wiedzy
iuris- domniemanie prawne
praesumptio iuris tantum- domniemanie prawne wzruszalne (które można obalić, np. domniemanie ojcostwa w małżeństwie, domniemanie niewinności)
praesumptio iuris ac de iure- domniemanie prawne niewzruszalne (którego nie można obalić)
GLOSSA:
glossa marginalis- objaśnienia (glosy) umieszczane na marginesie
glossa interlinealis- objaśnienia (glosy) umieszczane między wierszami
glossa ordinaria (Accursiusa)- zbiorowe dzieło obejmujące wszystkie glosy (tj. objaśnienia znaczeń poszczególnych wyrazów i zdań w Corpus iuris civilis), którego twórcą jest Accursius (XIIIw.)
IGNORANTIA:
ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi (nieznajomość normy prawnej nie może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej)
ignorantia iuris non exculpat- nieznajomość prawa nie uwalnia od winy
ignorantia facti non nocet- nieznajomości faktów nie szkodzi (nieznajomość pewnych faktów przez podmiot może być podstawą uchylenia się od odpowiedzialności prawnej)
ANALOGIA:
per analogiae- rozumowanie z podobieństwa
analogia legis- wnioskowanie na podstawie jednego aktu prawnego (z podobieństwa dwóch różnych ustaw)
analogia iuris- wnioskowanie z podobieństwa systemu prawnego
MATRIMONIUM:
matrimonii promissio- przyrzeczenie zawarcia małżeństwa
matrimonium ratum et consumatum- małżeństwo zawarte i dopełnione
matrimonium ratum et non consumatum- małżeństwo zawarte i nieskonsumowane
foedus matrimoniale- przymierze małżeństwa
affectio maritalis- zgoda, która musiała być wyrażana przez cały czas trwania małżeństwa
SEPARATIO:
separatio quo ad torum et mensam- oddzielnie co do łoża i stołu
separatio perpetua- separacja stała
separatio temporanea- separacja czasowa
separatio manente vinculo- separacja w czasie trwania węzła małżeńskiego
BENEFICIUM:
beneficium possessionis- dobrodziejstwo posiadania (posiadacz jest w lepszej sytuacji)
beneficium aetatis- przyjmuje się, że ktoś jest dojrzały (np. gdy niepełnoletnia kobieta wychodzi za mąż)
beneficium competentiae- środki do życia (pozostawione dłużnikowi w przypadku licytacji jego majątku)
beneficium inventari- odpowiedzialność do wysokości majątku spadkowego
beneficium divisionis- dobrodziejstwo podziału (dług podzielony na kilku dłużników)
beneficium separationis- oddzielenie majątku spadkowego od własnego (interes wierzycieli dłużnika)
beneficium abstinendi- dobrodziejstwo wstrzymania się od przyjęcia spadku
TRADITIO:
traditio longa manu- przeniesienie własności przez wskazanie, bez fizycznego zetknięcia się z nią
symbolica, ficta- symbol kupna
traditio clavium- przekazanie klucza
traditio puellae/ mulieris- wydanie dziewczyny/ kobiety
traditio puellae ante ostium ecclesiae- ojciec panny młodej wydaje ją przed kościołem panu młodemu
traditio nuda sine causa- wydanie bez podstawy prawnej, bez słusznej przyczyny
traditio instrumenti- wydanie dokumentu
traditio per chartam- wydanie przez kartę (cartae chartam- całe księgi dokumentów)
traditio adincertam personam- wydanie nieoznaczonej osobie (np. gdy rozrzuca się pieniądze na igrzyskach w Rzymie)
traditio corporalis- fizyczne wręczenie rzeczy
ANIMUS:
animus rem sibi habendi- wola posiadania rzeczy dla siebie
animus rem alieni habendi- wola posiadania rzeczy dla kogoś
animus possidendi pro alieno- wola posiadania za drugiego
FAVOR:
favor testamenti- w razie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść testamentu
favor matrimoni- w razie wątpliwości małżeństwo uznaje się za ważne
favor libertatis- w razie wątpliwości uważa się, że ktoś jest wolny
ADOPTIO- adopcja, przysposobienie
plena- przyjęcie kogoś za dziecko z pełnymi skutkami
minus plena- niepełna adopcja (dziecko zostaje pod władzą ojca w dotychczasowej rodzinie, ale otrzymuje prawo do dziedziczenia beztestamentowego)
plemissima- najpełniejsza adopcja ze wszystkimi skutkami (dziecko traktowane jako członek rodziny)
naturam imitatur- adopcja powinna odtwarzać naturę
SUCCESSIO:- dziedziczenie, spadkobranie
ex lege- z ustawy
ex testamento- z testamentu
per universitatem- sukcesja uniwersalna, przeniesienie na kogoś wszystkich swoich praw
LEGATUM:- zapis w testamencie
per damnationem- zobowiązanie dziedzica do wydania rzeczy
per vindicationem- od razu po śmierci spadkodawcy osoba wyznaczona staje się właścicielem danej rzeczy
per praecetionem- podział rzeczy
per sinendi modo- nakazywanie dziedzicowi pewnych zachowań
per nominis- zapisanie wierzytelności; wierzyciel może domagać się od spadkobiercy spłacenia długu
per liberationis- zwolnienie z długu
OBLIGATIO:
obligatio civilis- zobowiązanie, które może być dochodzone w drodze sądowej
obligatio naturalis- zobowiązanie, które istnieje, ale nie rodzi powództwa (dłużnik nie ponosi odpowiedzialności karnej za swój dług, w konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna w sądzie, np. kiedy roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu)
obligatio alternativa- zobowiązanie przemienne (można świadczyć albo jedną rzecz, albo drugą)
impossibilium nulla obligatio est- świadczenie jest niemożliwe do wykonania; zobowiązanie nie powstaje wtedy, gdy świadczenie jest niemożliwe do wykonania
LOCATIO CONDUCTIO- kontrakt najmu:
rei- najem rzeczy
operis- dzieła (płaci się za efekty)
operatum- pracy (liczy się gotowość do pracy)
PRETIUM- cena:
commune- rynkowa
singulare- jednostkowa
affectionis- związana z przywiązaniem do rzeczy (np. pamiątka rodzinna)
FORUM:
forum liberum- sąd, który można wybrać/ rynek, który jest zwolniony z opłat
forum Romanum- centralne miejsce zgromadzeń obywateli rzymskich, centrum polityczne, gospodarcze i religijne Państwa Rzymskiego
actor sequitur forum rei- powód idzie na sąd pozwanego (właściwość sądu określana jest wg miejsca pochodzenia lub zamieszkania pozwanego)
CULPA:
culpa in eligendo- wina w wyborze
culpa custodiendo- wina strzeżenia
culpa- wina nieumyślna (lata- zbliżona do umyślnej, levis, levissima)
DOLUS:
dolus non praesumitur- złego zamiaru się nie domniemuje
DOLUS DIRECTUS- zły zamiar bezpośredni:
repentimus- zły zamiar bezpośredni nagły
praemeditatus- zły zamiar bezpośredni przemyślany
dolus eventualis- zły zamiar niezamierzony (np. chce się zrabować bank, a zabija się kasjerkę)
EMPTIO:
emptio rei- kupno różnych rzeczy
emptio speratae- kupno na pniu (rzeczy przyszłej)
emptio spei- kupić szansę (np. los na loterii)
RES:
res in commercio- rzeczy będące w obrocie
res extra commercium- rzeczy wyjęte z obrotu (poświęcone bóstwom, kultom)
res omnium communes- rzeczy wspólne dla wszystkich
res iudicata- inter partes- rzecz osądzona, wiążąca
res inter alios gesta- rzecz, która miała miejsce między innymi osobami
NEGOTIUM:
essentialia negotii- elementy istotne czynności prawnej (np. ustalenie ceny przy kupnie-sprzedaży)
naturalia negotii- elementy czynności prawnej wpisane w jej naturę; wiadomo, że są (np. gwarancja)
accidentalia negotii- dodatkowe postanowienia czynności prawnej:
EXCEPTIONES- zarzuty:
peremptoriae- zarzut peremptoryjny, który miał na celu zniweczenie roszczeń powoda (np. przedawnienie)
dilatorae- zarzut dylatoryjny, który powodował chwilowe odroczenie sprawy (np. niewłaściwość sądu)
declinatoriae- zarzut deklinatoryjny, który zwalniał od wdania się w spór (np. zawarcie ugody)
NULLA POENA SINE LEGE -nie ma kary bez ustawy (ustawa powinna przewidywać sankcję):
sine lege certa- bez ustawy pewnej
sine lege scripta- bez ustawy pisemnej
sine lege praevia- bez ustawy wcześniej ogłoszonej